Mane Khachatryan

Այլևս մի թվա

Այլևս մի թվա

Շշնջա ականջիս

բառերն այն,

որ ամենաշատն եմ

ուզում լսել,

Ու ինձ կթվա, թե

ամենաբարձր ձայնով հնչում է

երջանկության տավիղը։

Խոսիր ինձ հետ

ամենասովորական բաներից.

Ինձ կթվա, թե

օդում հյուսվում են

ամենասիրուն պոեմները։

Անցիր կողքով իմ

ու հայացքով դիպիր դեմքիս.

Ես կկարծեմ, թե

քնքշության տաք

քամիներն են

փարվել ինձ։

Մոտեցիր ինձ դանդաղ

ու արագ հեռացիր,

Որ կարծեմ, թե ժամանակը

ծոր է տալիս

քո ներկայությունից։

Մեկնիր ձեռքդ

ու հանիր ինձ անհուսության անկումներց.

Ես կկարծեմ, թե ինձ մեկնվել է

կյանքի ալիքների փրկօղակը։

Երբեմն եղիր շուրջս

Ու թող, որ թվացյալ  չլինի

ինձնից դուրս

քեզ զգալը։

Այլեւս մի թվա,

պարզապես եղիր կողքիս։

Երկիրդ ո՞վ պիտի պահի

Նժդեհյան գաղափարներով դաստիարակված ու մեծացած 20-ամյա Արտաշես Հակոբյանը մայր հողին ամուր կանգնած ու մեծ հայրենասեր էր։ Երբ խոսում էին Հայաստանից արտագաղթելու մասին, կտրականապես դեմ էր արտահայտվում, ասում էր․ «Որ ուրիշ երկրում ապրես, երկիրդ ո՞վ պիտի պահի, զարգացնի։ Եթե վիճակը վատ է, մարդ դրանից պիտի դասեր քաղի, շտկի»:

Երբ 44-օրյա պատերազմը սկսվեց, երկու ամիս էր մնացել զորացրմանը։ Անհամբեր էր սպասում տուն գնալուն։ Քույրը՝ Մարիամը, հիշում է․ «Զանգում, ասում էր՝ մեռնեմ քեզ, ի՞նչ կա, ո՞նց ես, կարոտել եմ բոլորիդ, մի քիչ մնաց, ու գալու եմ, բոլորիդ հետ լինեմ, բոլորիդ կողքին»։ Հայրենապաշտ Արտաշեսն այժմ բոլորի կողքին է իր երկնային ներկայությամբ։

Արտաշեսը դիպուկահար էր։ Սակայն իր զենքից բացի կրտսեր սերժանտը տիրապետում էր նաև մի քանի այլ զինատեսակի։ 44-օրյա պատերազմի օրերին հերոսաբար կռվում էր ամենաթեժ կետերում՝ Ջրական, Հադրութ, Թաղավարդ, Քերթ, Ավետարանոց, Կարմիր Շուկա։ Մարտական հմտությունների և ճիշտ հաշվարկների շնորհիվ այդ օրերին ընկերների հետ ոչնչացրել էր թշնամու մեծաքանակ մարդկային ուժ և մարտական տեխնիկա։

Ընկերասեր ու հավասարակշռված Արտաշեսի քույրը պատմում է, որ թեև եղբայրն իրենից փոքր էր, բայց այնքան հասուն էր, որ միշտ ինքն էր եղբորից խորհուրդ հարցնում:

«Մի օր Արտաշեսը մորս հարցրեց, թե որն է հոգևոր սնունդը։ Մայրս օրինակներով բացատրեց։ Մի քանի օր հետո մայրս աշխատանքից ուշ եկավ տուն ու շատ անհանգիստ էր՝ մտածելով, թե քաղցած ենք մնացել։ Տուն մտնելուն պես արագ անցավ խոհանոց ու սկսեց պատրաստել։ Եղբայրս գնաց, նստեց խոհանոցում ու մորս հույս տվեց. «Մամ ջան, մենք այսօր հոգևոր սնունդ ենք ստացել, դա ավելի կարևոր է», – հիշում է Մարիամը։

Վերջին անգամ Արտաշեսը տուն էր զանգել հոկտեմբերի 28-ին, իսկ նույն օրը, երբ արդեն վիրավոր փորձում էր հրամանատարին փրկել, նրան գտավ թշնամու ԱԹՍ-ն, և Արտաշեսն անմահացավ։

Մարիամը չի մոռանում եղբոր առաջին սեպտեմբերի 1-ը. «Երբ եղբորս 1-ին դասարան ուղեկցեցինք, ուսուցչուհին ասաց՝ գնացեք, 2 ժամից կգաք՝ երեխաներին տանելու։ Մեր տունը դպրոցին մոտ էր. որոշեցինք անակնկալ պատրաստել, հետո գնալ նրան բերելու։ Դեռ 1 ժամ չէր անցել, հանկարծ դռան թույլ թակոց լսեցինք, մայրս դուռը բացեց, տեսանք եղբորս՝ շեմին տխուր կանգնած։ Մայրս գրկեց, համբուրեց, շնորհավորեց մուտքը դպրոց, իսկ Արտաշեսն արցունքակալած աչքերով մորս պարանոցը գրկել ու բաց չէր թողնում՝ անդադար կրկնելով. «Մա՛մ, բոլորին տարան, դու չկայիր, էլ երբեք ինձ մենակ չթողնես, մա՛մ ջան»։ Մորս մտքից մինչև հիմա դուրս չեն գալիս Արտաշեսի խոսքերը. «Էլ ինձ երբեք մենակ չթողնես, մա՛մ»»։

Արտաշես Արմանի Հակոբյանի ընտանիքը Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի շահառու է։

 

Աշխարհը իմս եղնի

-Է, բալա ջան, 3 տարեկան էի, մորս հետ հորս համար հաց կտանեինք: Ձեռը բռնի ու գնացի: Դուսն էլ ըմբես ցուրտ ձմեռ էր: Հերս վաենկոմը կաշխատիր: Գնացինք հասանք, դուս էր եկե, մեզի կսպասեր: Մորս ձեռից առա հացն ու ձների մեջ թավալ տալով հասա հորս մոտ: Հասա ու թռա գիրկը, ձիգ գրկի, ու ինչղ օր աշխարհը ընձի տային:

Սկսվավ էդ պատերազմը: Հորս էլ տարան…

Գնա՜ց: Էլ ոչ մի խաբար չունեցանք: Ոչ էլ էդ անդեր սև թուղթն էկավ: Սին` անհետ կորած է:

Սաղ կյանքս մտածել եմ` ով իմանա, կարող ա` հմե եդ գա: Հմե օր կմտածեմ, գիտեմ, թե էլի տուն բդի գա, ես էլ էն 3 տարեկան երեխու պես էրտամ ու ըմբես ձիգ գրկեմ ու էլ բաց չթողնիմ, օր սկան տարվա կարոտս առնիմ, ու օր աշխարհը իմս էղնի:

 Օգոստոս, 2016թ.

Մարդկային ռեսուրսներից՝ ռեսուրսները միայն

Անտառում էնքան մութ ա։ Էլեկտրականություն չկա։ Մի քանի հատ մոմ էի գնել քաղաքից, տարել հետս, բայց մոռացել էի լուցկիների քանակը ևս հաշվի առնել։

Բայց դե մութ անտառում պիտի քայլեմ, չէ՞, իհարկե։

Մթությունից չեմ վախենում վաղուց։ Կուտակված լույսը զգալ չէր տալիս արտաքին մութը ու դրա տակ եղած վատ, դժվար, անանցանելի թվացող, դաժան, գեղեցիկ, սովորեցնող, սպանող, ապրեցնող լույսերի բացակայությունը։ Հա, լույսերը կարող են կուրացնելու չափ դաժան ու պայծառացնելու չափ գեղեցիկ լինել։

Հիշո՞ւմ ես էն հստակ ճանապարհը, որով անցնում էի աշխարհ հետ գնալու համար․ դուրս եկա, բայց՝ անտառ։

Ճանապարհից առաջ է՞լ էի անտառում, թե՞ իրոք աշխարհ էր, ինքս էլ չգիտեմ․ բայց ճանապարհը անցնելուց հետո եկածը հստակ էր․ մութ անտառ։ Իրականում ետևում թողած ճանապարհն էլ չէր փայլում իր լուսավորությամբ ու պայծառությամբ, ու աշխարհից գնված մոմերը այնտեղ էլ էի օգտագործում։ Իհարկե, ճանապարհի վրա էլ կային խանութներ, բայց ոչ բոլորում էին մոմեր վաճառում, վաճառածներն էլ կարճ ու շուտ խամրող էին։

Ինչևիցե, մոռանանք ճանապարհը՝ չկորցնելով ճանապարհի խանութներից գնված ու աշխարհից բերված մոմերը։ Քիչ թե շատ մոմերի ու լուցկու պաշարներով անտառ մտնելը բավականին վստահ քայլերով էին։ Վստահ քայլերով, անխնա մոմերն ու լուցկիները օգտագործելով ու անտառի մութ անկյունները լուսավորելով՝ բացահայտեցի մի թավուտ՝ իր բուսականությամբ, տարբեր արարածներով ու կանոններով։

Թավուտը գտնելու համար մոմերը ծախսելը անիմաստ չէր, թավուտն էլ խորթ չթվաց, որովհետև գրեթե բոլորս այդ թավուտում մի բանի էինք ձգտում․ լուսավորել անտառի մեր հատվածը այնքան, ինչքան կարող ենք։

Թավուտը ինչ-որ չափով բացահայտելուց հետո, մնացած մոմերը օգտագործելով, առաջ գնացի՝ բացելով նոր արահետ։

Արահետի մշակույթը, բարքերը ու վարքերը այդքան էլ խորթ չէին ինձ, բայց անտառի արահետում հանդիպած արարածները նոր էին, հետաքրքիր, գրավիչ այն աստիճան, որ պատրաստ էի վատնել բոլոր լուցկիներն ու վառել բոլոր մոմերը այդ արարածների միջից արդեն ընտրածիս հետ մեր իսկ արահետը պայծառացնելու ու խավարի անորոշությունը ցրելու համար։

Մոմերը օգտագործելու պատրաստակամությունը միայն իմը չէր, միակողմանի չէր։ Նա էլ էր այրում իր մոմերը մեր իսկ ընդհանուր արահետի համար։ Արահետից թավուտ, թավուտից արահետ ճանապարհները կարճ էին ու աննկատ թվացող, թավուտում եղած ժամանակ մտքումս արահետն էր ու բոլոր այն հնարավոր միջոցները, որոնցով կկարողանայի այն ավելի պայծառ ու հարատև դարձնել։ Մտքումս արահետը պահելով՝ նույնիսկ չէի էլ նկատում թավուտում հայտնվող մոմերը։

Օրեցօր արահետը լուսավորվում էր ու խորանում անտառի մեջ. արահետից թավուտ գալու միակ շարժառիթս նորից արահետ վերադառնալն էր։ Արահետում գտած անիրական ու իրականությունից կտրող արարածի մոտ մի օր սպառվեցին մոմերը՝ նախատեսված համատեղ արահետի լուսավորման համար․․․

Կիսախավար արահետում մնացած արարածիս այլևս իմ մոմերն էլ պետք չէին ինձ ու մեզ տեսնելու, արահետը շարունակելու համար։ Շրջվեց ու, անցած արահետի մոմերը հանգցնելով, հետ գնաց։

Արահետի մասին մտքերը, որ իմ պատկերացումների ապագայի անտառում այն լինելու էր լուսավոր ու դառնար անտառ անտառի մեջ, ստիպեցին ինձ էլ ետ շրջվել, վառել ինձ մոտ մնացած մոմերը ու ետ գնալ արահետով՝ նրան գտնելու ու իր հանգցրածը կրկին վառելու համար։

Ծախսելով մնացյալ բոլոր մոմերը ու լուցկիները` ներկա ու ապագա համատեղ արահետների համար ու ետ վերադառնալով՝ գտա քեզ խավարում․․․

Кончилось вино в бокале
Свет погас во всём квартале
И мы с тобой остались в темноте

Земфира – Мелодрама 

Աչքերիդ փայլը կորել էր ու մթնած արահետի պես խավարել։ Ամենավերջին մոմս վառելուց հետո այն հանգցրիր՝ չթողնելով «փնտրել ու փրկել մի բան, որը էլ չկա»։ Եղած մոմերի փոխարեն միացրիր մոտդ թողած մի անգույն, անշուք ու արհեստական լապտեր։ Լապտերը չէր կարող լուսավորել արահետը, ինչպես մոմը, ոչ էլ կտաներ դեպի անտառ անտառի մեջ․ երկուսս էլ գիտեինք։

Мы останемся друзьями
И как в дурацкой мелодраме
Я, конечно, вызову такси

Земфира- Мелодрама

Թողնում եմ քեզ այնտեղ, որտեղ գտել էի․․․ Առանց մոմ ու լուցկի մութ արահետը անցնելու, նոր մոմեր գտնելու ու նոր արահետներ բացահայտելու հույսը չսպանած խարխափում եմ:

Syuzanna Arshakyan

Անօրինությունը՝ վաստակելու միջոց

Լուսանկարված էջեր, սկանավորված և PDF դարձած տարբերակներ։ Ահա այն գործոնները, որոնք ողողելով համացանցը՝ դարձան ժամանակակից հեղինակների մտահոգության պատճառները։

Հեղինակային իրավունքի մասին ՀՀ օրենքը խախտողներն այն հավասարազոր են դարձրել «սպանության» մասին օրենքին։ «Մի սպանիր վաղվա գիրքը»։ Այս է հրատարակչությունների կոչն ու հորդորը սոցիալական կայքերում ակտիվորեն անօրինականությամբ զբաղվողներին։

Մի՞թե գրքերը գրվում են՝ տեղ գտնելու համար անձնական նամակագրություններում, էլեկտրոնային փոստերում և անգամ սոցցանցային խմբերում:

«Երիտասարդները հետաքրքրված են ժամանակակից գրքերով»։ Առաջին հայացքից ուրախալի թվացող արտահայտությունն իրականում ծածկոց է՝ վաստակելու միջոցը թաքցնելու համար։ Առանց հեղինակի թույլտվության, գրքերի անորակ տարբերակների տարածումն ավելի վտանգավոր դարձավ, երբ հայտնվեցին գնապիտակները։ Արդյունքում, մի կողմը վաստակում է, մյուսը՝ տուժում։ Ֆինանսական առումով տույժն ակնհայտ է, ընթերցողներին տրամադրվում են ապօրինի էլեկտրոնային տարբերակները, գրախանութներում կտրուկ նվազում է գնելիությունը։ Տուժում են նաև գրքի ստեղծմանը մասնակից դարձած բոլոր ստեղծագործողները, հեղինակից մինչև մարքեթինգային կազմակերպություն և նկարազարդողներ, կորցնում են հաջորդ գրքի ստեղծման մասին մտածելու շարժառիթը, նպատակն ու միջոցները։ Սոցիալական կայքերից գնված օրինակները հաճախ, եթե ոչ միշտ, չեն համապատասխանում բնօրինակին։ Ընթերցողին բնօրինակի փոխարեն հասնում է սղագրված, կիսատ, փոփոխված տարբերակը, կարծիքները տարածվում են համացանցում՝ գցելով գրքի վարկանիշը։ Այս պարագայում հետևանքները ևս կանցնեն գործի, անօրինական տարբերակները կջնջվեն, բայց վարկանիշը վերադարձնելն այնքան էլ հեշտ գործ չէ։ Հեղինակները մտածում են այս մասին, գրառումներ կատարում, հորդորում, որ դադարեցվեն տարածումները։ Նրանց նպատակը ընթերցողին սխալ ճանապարհից վերադարձնելն ու սեփական իրավունքների հանդեպ հարգանք տեսնելն է։

«Գիրք գնելը պետք է ընկալել ոչ թե որպես ինչ-որ մարդկանց հարստացնելու քայլ, այլ հարգանքի տուրք սիրելի հեղինակներին, թարգմանիչներին, դիզայներներին, խմբագիրներին և այլոց»,- ասել է «Անտարես» հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Արքմենիկ Նիկողոսյանը։ Երիտասարդ գրող Արմեն Նիազյանն իր ֆեյսբուքյան էջում գրառել է. «Պատրաստ եմ տպագիր գիրքը տալ կարդալու նրան, ով իրոք շատ է ցանկանում կարդալ, բայց գնելու հնարավորություն չունի»։ Այսպիսով, պահպանելով դիմացինի հեղինակային իրավունքը՝ յուրաքանչյուրս կդառնանք գրքերի ստեղծման, օրինական վաճառքի ու փոխադարձ հարգանքի մասնակիցն ու աջակիցը։