Զրույց ապրիլյան պատերազմի մասնակից Նարեկ Մալխասյանի հետ: Նարեկը քեռակնոջս մորաքրոջ տղան է, նա տանկերի համար նախատեսված նռնականետով ոչնչացրել է հակառակորդի ռազմական ուղղաթիռը: 

-Նարե՛կ, զորացրվելուց հետո հե՞շտ հարմարվեցիր քաղաքացիական կյանքին:

-Այնքան էլ չէ, ամեն ինչ շատ անսովոր էր, ու բոլորի ուշադրության կենտրոնում էի, ինչը ես չեմ սիրում: Բայց կամաց-կամաց ընտելացա քաղաքին ու հասարակությանը:

-Ինչո՞ւ չես սիրում լինել ուշադրության կենտրոնում:

-Չգիտեմ, ես միշտ այդպիսին եմ եղել: Ուղղակի չեմ սիրում լինել ուշադրության կենտրոնում, չեմ սիրում տարբերվել:

-Սպասո՞ւմ էիր բանակ գնալուն:

-Չէի ասի՝ սպասել, գիտեի, որ գնալու եմ ու ընդհանրապես չէի խուսափում: Ես միշտ մտածել եմ, որ հայ տղան պիտի ծառայի:

-Երբ իմացար, որ ոչ թե Հայաստանում, այլ Արցախում ես ծառայելու՝ տնից ու ընտանիքից հեռու, ի՞ նչ զգացիր:

-Շատ ավելի ուրախ էի, ես չէի ուզում ծառայել Հայաստանում կամ տանը մոտ ինչ-որ տեղ, քանի որ տանը մոտ լինելով՝ անընդհատ ձգտելու էի տուն: Իսկ հեռվում մոռանում ես ամեն ինչ, քո քաղաքացիական կյանքը ու սկսում բարեխիղճ ծառայել հայրենիքին: -Հիշում եմ՝ ծնունդդ նշել ես սահմանին:

-Հիշելու շատ բան կա, ավելի ճիշտ՝ ոչ մի բան չի մոռացվի: Ճիշտ ես հիշում, ծնունդս նշել եմ դիրքերում, ապրիլի 1-ին: Ապրիլի 1-ը շատ հանգիստ անցավ մինչև լույս 2-ի գիշերը՝ ժամը՝ 03:00-ը: Հետո սկսվեց հակառակորդի հրետակոծությունը:

-Մայրդ՝ տիկին Անժելան, քո նկարով տորթ էր ուղարկել ու Մարիամ Աստվածածնի պատկերը: Ասել էր՝ սրբապատկերը դնես համազգեստիդ գրպանում՝ սրտիդ մոտ, որպես պաշտպան:

-Հենց դա էլ ինձ պահեց ու պաշտպանեց: Միգուցե ինձ ուժ ու զորություն տվեց, որ կարողացա հաղթահարել այդ ամենը:

-Դու նռնականետով ուղղաթիռ ես ոչնչացրել: Անհնար է պատկերացնել, բայց դու արել ես դա:

-Կարևորը ցանկություն ու հավատ է պետք: Պետք է հավատաս քո ուժերին, որ դու կարող ես դա անել: Ես մտածում եմ, որ բոլորն էին պատրաստ դրան, իսկ կհաջողվեր, թե չէ՝ այլ հարց է: Բոլորն էին պատրաստ իրենց կյանքը զոհել հանուն հայրենիքի: Բայց ես արժանացա այդ բախտին, ու ինձ հաջողվեց կատարել իմ առաքելությունը: Ո՞վ գիտե՝ միգուցե հենց դա էր իմ կյանքի իմաստը, նպատակը կամ առաքելությունը, չգիտեմ՝ ոնց ասեմ:

-Ի՞նչ պլաններ ունես դու ապագայի հետ կապված: Գիտեմ, որ սովորում էիր Հայ-հունական պետական քոլեջում:

-Արդեն ավարտել եմ Հայ-հունական պետական քոլեջը, պատրաստվում եմ ընդունվել պետական համալսարան: Դրա հետ մեկտեղ՝ դասընթացներ եմ անցնում Վազգեն Սարգսյանի անվան ռազմական համալսարանում ու շուտով կշարունակեմ ծառայությունս՝ որպես սպա:

-Իսկ ե՞ րբ հասկացար, որ ուզում ես ծառայությունից հետո նորից բանակ վերադառնալ:

-Զորացրվելուց որոշ ժամանակ հետո հասկացա, որ ես դեռ կարող եմ իմ երկրին օգտակար լինել ու որոշեցի շարունակել իմ ուղին:

-Ի՞նչ կմաղթես սահմանին կանգնած մեր տղաներին:

-Խորհուրդներ չեմ ցանկանում տալ, մեր տղաները լավ գիտեն իրենց գործը: Կցանկանայի, որ բոլորն էլ խաղաղ ու հանգիստ հասնեն իրենց տուն:

Հարցազրույց Կոտայքի մարզային գրադարանի տնօրեն Անահիտ Խեչոյանի և փոխտնօրեն Թամարա Ղազարյանի հետ:

-Որքա՞ն ժամանակ է, ինչ աշխատում եք գրադարանում:
Թամարա Ղազարյան.
-Ես գրադարանային ոլորտում աշխատում եմ 1983 թվականից: Սկզբում ապրել եմ Սևանում և աշխատել եմ համար 2-րդ դպրոցում, հետո տեղափոխվել ենք Հրազդան: Համապատասխան կրթություն եմ ստացել և շուրջ 35 տարի աշխատում եմ գրադարանում:

Անահիտ Խեչոյան.

-Ավարտել եմ Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիան և այս ոլորտում աշխատում եմ 7 տարի: Նախկինում աշխատել եմ Չարենցավանի քաղաքային գրադարանում, իսկ վերջին 2 տարիները՝ այստեղ:
-Գրադարանը գտնվում է Հրազդան քաղաքում, բայց կոչվում է Կոտայքի մարզային գրադարան: Այսինքն՝ ամբողջ մարզի՞ց են ձեզ մոտ ընթերցողներ գալիս: Որտեղի՞ց են ամենաշատը գալիս և ո՞ր քաղաքն է ավելի ակտիվ:

Թամարա Ղազարյան.
-Մենք կոչվում ենք Կոտայքի մարզային գրադարան ոչ թե նրա համար, որ ամբողջ մարզից գան այստեղ գիրք կարդալու, այլ մենք մեթոդ կենտրոն ենք համարվում մարզի տարածքում գտնվող բոլոր գրադարանների համար: Գրքեր ենք նվիրում պետպատվերով, սեմինարներ ենք կազմակերպում: Կամ, եթե ընթերցողը տվյալ վայրում չի գտնում իր ուզած գիրքը, դիմում է մեզ, և մենք այդ գիրքը առաքում ենք իրենց գրադարան:
Իսկ մեր հիմնական ընթերցողները Հրազդան քաղաքից են:

-Կպատմե՞ք Ձեր գրադարանի նախապատմությունը: Ե՞րբ է այն հիմնվել:

-Մեր գրադարանը հիմնվել է 1996 թվականին, երբ Հայաստանում տեղի ունեցան կառուցվածքային փոփոխություններ. շրջանները դարձան մարզեր: Սկզբում այն կոչվում էր Կոտայքի հանրապետական գրադարան, հետո վերանվանվեց Կոտայքի մարզային գրադարան:

-Քանի՞ հոգուց է բաղկացած ընդհանուր աշխատակազմը, քանի՞ բաժին ունի գրադարանը և որո՞նք են դրանք:

-Մենք ունենք 29 աշխատող: Գրադարանն ունի 6 բաժին. սպասարկման, մանկական, գրադարանների ավտոմատացման, գրադարանների հավաքությունների պահպանման ու օգտագործման և մեթոդ-մատենագիտության:

-Ի՞նչ միջոցառումներ եք անցկացնում գրադարանում: Ի՞նչ խմբակներ են գործում գրադարանում, որոնք մոտիվացնում են երեխաներին կամ ընթերցողներին, որ օգտվեն գրադարանից:

-Գրադարանում բազմատեսակ միջոցառումներ ենք անցկացնում. բոլոր հոբելյանական տարեթվերին ենք արձագանքում, նշանավոր մարդկանց հետ հանդիպումներ ենք կազմակերպում: Շոուբիզնեսի ներկայացուցիչների ենք հրավիրում՝ ռեժիսորներ, դերասաններ և առհասարակ մշակույթի հետ կապ ունեցող ցանկացած մարդիկ:

-Գրադարանից օգտվողները ի՞նչ տարիքի են և քանի՞ հոգի են:

-Գրադարանում ունենք 5733 ընթերցող: Տարբեր տարիքի մարդիկ են: 1-15 տարեկան ընթերցողներին սպասարկում է մանկական բաժինը, իսկ նրանցից բարձր տարիք ունեցող ընթերցողներին՝ հիմնական սպասարկման բաժինը: Տարիքային սահմանափակումներ չկան. 22-ից մինչև 60 և բարձր տարիք ունեցող ընթերցողներ ունենք:
-Ինչքա՞ն ժամանակով են տրամադրվում գրքերը, և ովքե՞ր կարող են օգտվել գրադարանից:

-Գրադարանից կարող են օգտվել բոլորը: Գրքերը ընթերցողին տրամադրվում են հիմնականում 15 օրով, բայց լինում են դեպքեր, երբ ընթերցողը չի հասցնում կարդալ, հետ է բերում գիրքը գրադարան և երկարացնում է ժամկետը: Գրքերը տրամադրվում են անվճար:

-Պատահո՞ւմ է, որ ընթերցողները գիրքը վնասված են վերադարձնում կամ չեն վերադարձնում:

-Հազվադեպ դեպքեր լինում են, բայց, եթե չեն վերադարձնում կամ պարզվում է՝ կորցրել են, ապա այդ գրքերը փոխհատուցում են համարժեք գրականությամբ: Բայց նման դեպքեր շատ քիչ են պատահում. հիմնականում վերադարձնում են:

-Մոտավորապես քանի՞ գիրք կա ձեր գրապահոցում:

-Մոտավորապես 78960 կտոր գիրք ունենք մեր գրադարանում, և տեղավորված են տարբեր բաժիններում: Չորս մեծ բաժիններ ունենք:

-Իսկ քանի՞ օրինակով եք ձեռք բերում գրքերը:

-Նայած՝ ինչ գիրք: Օրինակ՝ Անդերսենի, Էքզյուպերիի կամ Թումանյանի հեքիաթները անընդհատ ձեռքի տակ են և մաշվում են: Հետևաբար համալրման կարիք է լինում: Եվ այդ ամենը, բնականաբար, կախված է գրքի գնից: Եթե թանկ է՝ քիչ օրինակով ենք գնում, իսկ եթե էժան՝ ավելի շատ օրինակներով:

-Ինչպե՞ս է ստեղծվել ձեր գրապահոցը:

-Մենք գրքերը ստանում ենք և՛ գնումների, և՛ նվիրատվությունների միջոցով: Անհատ մարդիկ և տարբեր կազմակերպություններ են նվիրում: Դրանց միջոցով ձևավորվում է մեր գրքերի թվաքանակը:

-Պետական միջոցներով ուղարկած գրքերը սովորաբար ի՞նչ բովանդակություն են ունենում:

-Եթե գնում ենք, ապա ընթերցողի պահանջներից ելնելով, իսկ պետպատվերով հրատարակած գրքերը այն գրքերն են, որոնք պետական քաղաքականության արտացոլումն են. ցեղասպանություն, թարգմանություններ այդ թեմայով և նմանատիպ առանցքային թեմաներ:

-Նշեցիք, որ ընթերցողի պահանջներից ելնելով եք գրքեր գնում: Այսինքն՝ ընթերցողները կարող են ներկայացնել իրենց պահանջնե՞րը:

-«Ուլիսը», որն արժեր 15000 դրամ, կոնկրետ մի ընթերցողի պահանջով ենք գնել: Մտանք գրախանութ, տեսանք այդ գիրքը, և չնայած գնին՝ գնեցինք այն: Մենք նախապես գրում ենք, թե ով՝ ինչ է ուզում, կազմում ենք պահանջվող գրքերի քարտարաններ և ըստ այդ քարտարանների, ցուցակագրում ենք և գնում ենք գրքերը գրախանութներից: Աշխատում ենք հետևել նաև նորություններին, որովհետև միշտ չէ, որ ընթերցողը գիտի, որ նորը կա, հատկապես՝ ժամանակակից գրողների գրքերի մասին է խոսքը:

-Ընթերցողների կողմից ամենապահանջված գիրքը ո՞րն է:

-Վերջերս Ջորջ Օրուելի «1984» և «Անասնաֆերմա» գրքերը: Տարբեր ժամանակներում տարբեր գրքեր են դառնում ամենապահանջվածը, սակայն դրանց փոխարինողներ են գալիս: Ես վստահ եմ՝ հենց «Հարի Փոթերը» բերենք, միանգամից այն պահանջված կդառնա:

-Վերջին ժամանակներում արգելված գրականությունը հսկա թվաքանակներով վաճառվում էր: Ձեր գրապահարաններում ևս կան այդպիսի գրքեր: Դրանք ի՞նչ արձագանք ստացան:

-Մեր նշած գրքերը հենց արգելված գրականություն են և հրատարակվել են «Արգելված գրականություն» մատենաշարում: Դրանք մեծ արձագանք ստացան:

-Հիմա շատ հաճախ են ասում, որ երիտասարդությունը ընթերցասեր չէ: Դուք համաձա՞յն եք դրա հետ:

-Դա թյուր կարծիք է այժմյան երիտասարդության մասին: Մեր ընթերցողները հենց հակառակն են վկայում: Մի ընթացք կար, որ սառել էին, բայց հիմա զարթոնք է ապրում մեր երիտասարդությունը: Մենք գոհ ենք. գիտենք, որ կարդում են:

-Իսկ չե՞ք կարծում, որ դա գիրքը ճիշտ մատուցելուց է կախված: 

-Այո, իհարկե: Մենք պարբերաբար նոր գրքերը ներկայացնում ենք Facebook-ում և Instagram-ում: Գրադարանն իր էջերն ունի սոցիալական կայքերում: Կարևոր է գնալ ընթերցողի պահանջի հետևից, անգամ մի փոքր առաջ անցնել, հետևել նոր հրատարակված գրքերին, որովհետև շատ հաճախ գրքերի դասական ցուցակ են ներկայացնում՝ «Սամվելը» կամ «Վարդանանքը»: Չմոռանանք, որ այդ «դասական» ասվածը խորհրդային ժամանակներից եկած կարծրատիպեր են: Մենք ցանկանում ենք կոտրել այդ կարծրատիպերն ու դուրս գալ այդ քառակուսիներից, որովհետև մեկի համար հեղինակը կարող է լինել դասական, մյուսի համար՝ ոչ: Խորհուրդ եմ տալիս այդ աշակերտական մակարդակից դուրս գալ և առաջ քայլել:

Վերջերս մի գիրք ստացանք վիկինգների մասին: Այնքան հետաքրքիր էր. ամբողջությամբ պատկերում էր վիկինգների կյանքը, կենցաղը, նկարագրված էր նրանց զրահահագուստի ձևը: Կարծում եմ, որ դա որպես պատմական նյութ օգտակար էր և նախկինին լրացնող:

-Ժամանակակից գրողների հետ կապ հաստատո՞ւմ եք: 

-Իհարկե, մենք շատ լավ համագործակցում ենք ժամանակակից գրողների հետ. ոչ միայն Հրազդանի, այլև Կոտայքի մարզի բոլոր գրողների և բանաստեղծների հետ: Նրանք այստեղ գրողների միություն էլ ունեն: Հենց լույս են տեսնում նրանց գրքերը, մենք անմիջապես կազմակերպում ենք գրքերի շնորհանդեսներ: Լավ ընթերցող կորիզ ունենք. իրենց ենք հրավիրում, և շնորհանդեսները շատ հետաքրքիր ու բովանդակալից են անցնում: Մեր քաղաքի գրողներից են՝ Սուրեն Դավթյանը, Արմեն Ալավերդյանը, Զեփյուռ Մկրտչյանը, Հակոբ Հարությունը, Արամայիս Գարեգինյանը:

-Ի՞նչ առավելություններ ու թերություններ ունի գրադարանն այժմ:

-Մեր գրադարանը տարածքում գտնվող միակ գրադարանն է, որը մշտապես համալրվում է գրքերով: Պետպատվերով ստացած գրքերը միայն մենք տալիս ենք Չարենցավանի, Եղվարդի, Ծաղկաձորի, Աբովյանի քաղաքային գրադարաններին:
Ունենք նաև տիկնիկային թատրոն: Ծրագիր էինք գրել Հայ բարեգործական ընդհանուր միությանը և նրանց հովանավորությամբ տիկնիկներ կարել տվեցինք: Ունենք 17 հատ տիկնիկ: Առաջին ներկայացումը եղավ բելգիացի գրող Մորիս Մետերլինկի «Կապույտ թռչունը»: Տիկնիկավարները ոչ պրոֆեսիոնալ են. մեր գրադարանավարներն են:

-Ի՞նչ վիճակում են գտնվում գյուղերի գրադարանները:

-Գյուղերի գրադարանների վիճակը այդքան էլ լավ չէ. ընթերցողները քիչ են, ջեռուցում չկա, բայց, օրինակ՝ Մեղրաձորի, Լեռնանիստի գրադարանները լավ վիճակում են: Եթե գրադարանը գտնվում է դպրոցի կամ գյուղապետարանի տարածքում, ապա վիճակը, բնականաբար, լավ է:

-Հիմա էլեկտրոնային գրքերը բավականին տարածված են: Գրադարանում դրանց պահանջարկը կա՞: Արդյոք պլանավորո՞ւմ եք համապատասխան սարքավորումներ ձեռք բերել:

-Սա, ինչպես ասում են, մեր ցավոտ տեղն է: Այժմ չունենք այդ հնարավորությունը: Չեմ կարող ասել՝ պահանջարկը կա՞, թե՞ չկա: Միգուցե չեն պատկերացնում և չեն հարցնում: Ըստ իս, եթե առաջարկենք, մեծ արձագանք կստանա: Ես ինքս շատ եմ օգտվում աուդիոգրքերից, որովհետև այսօր շատերը, գուցե, նստելու և կարդալու ժամանակ չունեն: Աուդիո տարբերակը շատ-շատ հարմար է:

-Հետագա ի՞նչ պլաններ ունեք:

-Այսօր գրադարանների առջև դրված պահանջները, ըստ իս, կտրուկ տարբերվում են 5 կամ 10 տարի առաջվա մարտահրավերներից, որոնք դրված էին գրադարանի առջև: Փոխվել է գրադարանի դերը, մենք պետք է այնպես անենք, որ սպասարկման ձևն էլ փոխվի ՝ համապատասխանեցվի ժամանակակից ընթերցողների պահանջներին: Այսօր, ճիշտն ասած, ապագա գրադարանները նմանվում են «Լոֆթի» ձևաչափին. ժամանցը, ինտելեկտուալ զբաղմունքները, ինքնազարգացումը փորձում են համատեղել մի վայրում՝ գրքերի մթնոլորտի ներքո: Պետք է միաձուլում լինի:

-Իսկ ինչպե՞ս առաջացավ այդ գաղափարը, որ գրադարանում «Լոֆթ» բացեք: 

-Մշակույթի նախարարությունից եկավ այդ առաջարկը: Մինչև նախարարության առաջարկը մենք եղել ենք մի երկու անգամ «Լոֆթում: Հիմա փորձում ենք համագործակցել նրանց հետ:

-Ի՞նչ կմաղթեք այժմյան երիտասարդությանը:

-Մաղթում ենք հաջողություններ: Եթե մի բան որոշել եք, ապա երբեք կանգ չառնեք, ձգտեք և անպայման իրագործեք այն: Ճանաչեք և լսեք ինքներդ ձեզ, փորձեք չընկնել ազդեցությունների տակ: Այսօր բացասական ազդեցությունները շատ են, դրանցից մեկը հեռուստացույցն է, որով ցածրակարգ սերիալներ և տեսահոլովակներ են ցուցադրվում: Անջատե՛ք հեռուստացույցները, մի՛ նայեք անարժեք սերիալներ, և եթե անգամ գիրք չեք կարդում, լավ երաժշտություն լսեք, զբոսնեք, բնության հետ միաձուլվեք, գտեք և բացահայտեք ձեզ: