Վեց տարի առաջ հորեղբորս ընտանիքը համալրվեց: Ծնվեց նրա երկար սպասված տղան: Մինչ տղայի ծնվելը որոշված էր, որ նրան պետք է անվանեն Միխայիլ՝ ի պատիվ պապիկիս: Այդ օրը ամենաուրախը պապիկս էր, այն պարզ պատճառով, որ նրա փոքր թոռը կրելու էր իր անունը: Պապիկս շատ լավ մարդ էր, մեծ հարգանք էր վայելում համագյուղացիների շրջանում և դրա հետ մեկտեղ շատ հպարտ էր իր ընտանիքով ու թոռներով: Այդ հպարտությունը Միշիկի ծնվելուց հետո կրկնապատկվել էր: 

2016 թվականի հունվար 12-ը ամենադաժան օրն էր, երբ առավոտյան արթնացանք, ու եկավ այդ չարաբաստիկ զանգը: Պապիկս մահացել էր: Դա ծանր հարված էր ընտանիքիս համար, կատարվածից մինչ օրս ուշքի չենք գալիս: Անցան օրեր: Նստած զրուցում էինք, հիշում պապիկին, երբ դուռը բացվեց, և ներս եկավ Միշիկը: Նա մի պահ սթափեցրեց բոլորին՝ կարծես մութ տեղը լույս տվեց: Միշիկը ընդամենը 6 տարեկան է, շատ բան չի հասկանում, բայց շատ ընդհանուր գծեր ունի պապիկիս հետ, շատ նմանություններ, օրինակ՝ նեղանալու, խոսելու, նույնիսկ հաց ուտելու ձևը: Կարծես պապիկիս կրկնօրինակը լինի: Ամեն անգամ, երբ տալիս ենք Միշիկի անունը, բոլորիս ներսում կարծես մի ներքին հանգստություն է իջնում: Երբ նայում ենք նրան, պատկերացնում ու հիշում ենք պապիկին:

Պապիկս մեզ համար միշտ ողջ կմնա:

Որոշեցի հարցազրույց անցկացնել տատիկիս հետ, որ պատմի իր մանկության, ընտանիքի, իրենց գյուղի մասին:

-Տատ, դու երազանքներ ունե ՞ս:

-Է՜, բալա ջան, երազանք ամեն մարդ էլ ունի, դու ասա` մարդը նպատակ ունենա, հասնի իր նպատակներին: Ինչի՞ չունեմ, ունեմ, իմ երազանքները դուք եք, որ ամեն օր կողքիս նստած իմ մասին հոգ եք տանում: Աստված ձեզ տվել ա, ինձ էլ երջանիկ տատիկ ա դարձրել:

-Տատ, բա դու հիմա ո՞ւմ ես ամենաշա տը կարոտում:

-Եթե մարդը գնացել ա, ուրեմն ճիշտը էդ ա եղել, կարոտելը զուր գործ ա, որ անընդհատ մտածես, ոչնչի չես հասնի, բալա:

-Էն ժամանակ, որ գյուղում էիր, դպրոց գնո՞ւ մ էիր, ընկերներ ունեի՞ր:

-Մեր ժամանակ, երբ դպրոց էինք գնում, ստիպված էինք նաև անասուններին արածեցնել: Առավոտյան 5-ին արթնանում էինք, սագերին ու մնացած կենդանիներին գցում էինք առաջներս ու տանում դաշտերը: Հետո ուշ երեկոյան գյուղի երեխաներով հավաքվում էինք, վազելով գնում կենդանիների հետևից: Ընկերնե ՞ր, էն ժամանակ տենց բան չկար, չէինք էլ հասցնում տենց բաների մասին մտածել:

-Տատի, բա քո սիրած զբաղմունքը ո ՞րն էր մեր տարիքում, ինչո±վ էիր սիրում զբաղվել:

-Աննա ջան, մայրս և հայրս գնում էին աշխատանքի, որ մի կոպեկ աշխատեն ու մեզ պահեն: Ես էլ երկու ախպերներիս հետ «երեխապահ» էի: Ինձնից տասը տարի փոքր քրոջս էինք խնամում: Մենք ենք մեծացրել իրեն: Մորս ու հորս հոգսերը շատ էին, բայց չեմ դժգոհում, այդպիսի տարիներ չեմ ունեցել…

Ու երբ որոշեցի ուղղել հերթական հարցը, նկատեցի, որ տատիկս խորասուզվել է մտքերի մեջ, ինքն իր հետ խոսում է: Որոշեցի տատիկին մենակ թողնել իր մտքերի հետ և հեռացա:

Տատիկիս հետ զրույցից հասկացա, որ երբեք չպետք է բողոքել մեր ներկայից, երբ չի դժգոհում ամենադժվար կյանք ապրածը:

Ամեն ուրբաթ օրվա պես, ես, Լիլիթը, Անին և Նարեն ժամը 15:30 հավաքվեցինք գյուղի մշակույթի տան դահլիճում: Մենք պարի պարապմունքների ենք ուրբաթ և կիրակի օրերին, և այդ ուրբաթը բացառություն չէր: 

Պարապմունքը վերջացավ: Մենք արդեն վերադառնում էինք տուն, երբ ընկեր Իսկանդարյանը (նա մեր պարի ուսուցիչն է) ասաց, որ հաջորդ օրը պետք է գնանք Սիսիան, քանի որ գալու են նաև Տոլորս գյուղի երեխաները (դե, ընկեր Իսկանդարյանը այնտեղ էլ խումբ ունի), որպեսզի միասին պարի փորձ անենք: Առավոտյան մենք հավաքվեցինք և շտապեցինք հասնել ավտոբուսին: Ավտոբուսը, ինչպես միշտ, լիքն էր կանգնած մարդկանցով, հետևաբար մենք էլ կանգնեցինք: Մի կերպ հասանք Սիսիան: Կանգառից մինչև մշակույթի տուն (դա այն տեղն է, որտեղ անցնում են պարապմունքները) մտածում էինք, թե ինչպես կանցնի օրը, երեխաները ինչպիսին կլինեն:

Հասանք տեղ: Ամեն ինչ շատ լավ էր, պարեցինք, ուրախացանք, ընդմիջում արեցինք, իսկ հետո ընկեր Իսկանդարյանը մեզ մի քանի աճպարարական հնարքներ ցույց տվեց: Ամենահետաքրքիրն այն հնարքն էր, որի ժամանակ լուցկին պետք է մի ափսեից թռչեր մյուս ափսեի մեջ: Հնարքը իրականացնելու համար օգնական էր պետք, և ընտրվեց Տոլորս գյուղի երեխաներից Անին: Հնարքը այդքան էլ «կախարդական» չէր, և լուցկին էլ չէր թռչելու: Անին պետք է աներ այն, ինչը անում էր ընկեր Իսկանդարյանը: Նա ձեռքով շոշափում էր ափսեի հակառակ կողմը և ձեռքը քսում դեմքին, նույնը անում էր նաև Անին, սակայն Անիի դեմքը սևանում էր: Մեզ սկսբում հանձնարարություն տրվեց՝ չծիծաղել և նրան ոչինչ չասել, սակայն դա այնպիսի տեսարան էր, որ հնարավոր չէր չծիծաղել: Վերջապես հնարքը վերջացավ, Անին էլ իրեն տեսավ հայելու մեջ, և չիմացանք՝ տխրե՞ց, թե՞ ոչ, ու ընկեր Իսկանդարյանը մեզ ասաց, թե ինչպես սևացավ Անիի դեմքը: Պարզվում է, որ երկրորդ ափսեի տակ սկզբից էլ սև է եղել: Նախօրոք ընկեր Իսկանդարյանը վառած մոմով սևացրել էր:

Ժամանակը այնքան արագ անցավ, որ մենք չնկատեցինք, թե ինչպես դարձավ ժամը 14:45: Մեզ մնաց էլ էր ընդամենը 15 րոպե ավտոբուսին հասնելու համար: Արագ փոխեցինք մեր հագուստները և վազեցինք կանգառ: Ավտոբուսը արդեն շարժվում էր, երբ հասանք կանգառ: Ավտոբուսում այս անգամ էլ տեղ չկար: Մի կերպ հասանք գյուղ: Երբ փորձեցինք իջնել, դուռը չբացվեց : Մոտ 30-40 րոպե մնացինք ավտոբուսում, մինչև կարողացան բացել դուռը: Մի քանի երեխաների պատուհանով իջեցրին, մինչ կբացեին դուռը, իսկ երբ բացեցին, կանգնած մարդկանցից մեկը ցանկացավ պոկել այն պաստառը, որի վրա գրված էր, որ կանգնած մարդկանց տեղափոխումը արգելված է, բայց չգիտես ինչու՝ չարեց: Իջանք ավտոբուսից, վճարեցինք գումարը և տան ճանապարհին կերանք Սիսիանից գնած էկլերները, որոնք այնքան էլ լավ վիճակում չէին արդեն:

Վերադարձանք տուն սովորականի պես, կարծես թե ոչինչ չէր եղել:

Այս օրերին հաճախ եմ «17.am»-ի նյութերի մեջ 9-րդ դասարանի քննությունների ու նոր քննակարգի մասին կարդում, շրջապատումս էլ այդ թեմայով լավ անհանգստացած են: Լսելով այս ամենը` ակամա մտաբերում եմ անցյալ տարվա իմ կարգավիճակը. տասնյակ գրքերը, որոնց կեսն անգամ չհասցրեցի վերընթերցել, քննություններին նախորդող անքուն գիշերները, հայոց պատմության թվականները հիշելու համար մեղր ու պոպոք ուտելը… Քննությունները հեշտ չէին, բայց դժվար էլ չէին: Այն, ինչի համար ողջ դասարանով անհանգստանում էինք, քննարկում, մտահոգվում, այսօր այլևս ոչ ոք չի հիշում: Ես, ինքս դժվարությամբ եմ մտաբերում իմ քննությունների արդյունքները: Նախորդ տարի ամեն բան իհարկե ավելի հեշտ էր` բնագիտական առարկաներից մեկը պիտի ընտրեինք, իսկ հիմա` բոլորը միասին: Իրոք, այս տարվա 9-րդ դասարանցիները նախանձելի վիճակում չեն: Եթե նոր քննակարգի մասին լուրերը մեր վերևի դասարանում գտվող իններորդցիների մոտ տխուր ու հուսահատ մտքեր էին առաջ բերում, ապա մեր` տասներորդցիներիս մոտ, բարի ճակատագրի հասցեին շնորհակալական խոսքեր: Ես ու դասընկերուհիս փառք էինք տալիս Աստծուն, որ թեև դպրոց ընդունվելիս դեռ 6 տարեկան չենք եղել, բայց մեր ծնողները մեզ փոքր չեն համարել ու շուտ են ընդունել դպրոց: Մեկ տարի առաջ, չէի էլ կարող պատկերացնել, որ հինգ ու կես տարեկանում դպրոց գալու համար այսքան ուրախ կլինեմ: Բայց ինչպես ասում են` «ծիծաղում է նա, ով վերջում է ծիծաղում»: Առջևում ավարտական քննություններ են, իսկ ամեն նոր եկող կրթության նախարարի հետ` նոր քննակարգ է գալիս, նոր կանոններ, ի՞նչ իմանաս, թե երկու տարուց ինչ կլինի:

Իսկ այս տարվա քննություն հանձնողներին հորդորում եմ ամեն բան այդքան ծանր չտանել: Սովորաբար ամեն ինչ ավելի հեշտ է ստացվում, քան մտածում ենք, իսկ այդքան սարսափելի թվացող քննությունների մասին, ընդամենը մեկ ամսից, որքան էլ զարմանալի լինի, հաճելի հիշողություններ են մնում: