Աստված ասաց.

-Հորինեք նրանց, ում պիտի սիրեք…

 

Հորինեցի քեզ,

Աչքերիդ հայացքը սևեռուն,

Մտքերիս խավար խորանում

Անփորձ, անմյուռոն մատներով

Մկրտեցի քեզ։

 

Ես անփորձ նկարիչ էի, այս չափազանց փորձված աշխարհում,

Որտեղ օդում կախված հայացքներ են լողում,

Կեռակախ ափերով բարեհամբույրները որսում են դրանք։

Աստված ասաց. քո բաժինը ջուրը գցիր, մի օր ետ կգա։

Ես եսասեր չէի բնավ,

Դու լողալ չգիտեիր։

 

Ու հորինեցի քեզ,

Դիմագծերիդ կարմիրը կարոտե,

Ձեռքերիս անբույր թանաքից,

Կերտեցի մունջ հոգիդ լուսե։

 

Ես հորինեցի քեզ իմ նմանությամբ, բայց ինձանից այնքան տարբեր,

Ու ասացի քեզ «հոգեմոտս», չիմանալով, որ հոգիդ հեռու է գուցե։

Ես հորինեցի քեզ ու սպասեցի, որ կչորանաս թաց մտքերիցս։

 

Եվ Աստված ասաց.

-Եղիցի լույս կավե ժամանակներին։

Մարդահորինման ավետարանում անփորձ մատներս կեսկավ, կեսթանաք գրեցին.

Հորինեք նրանց, ում կորցնելուց հետո կկորցնեք նաև ձեզ,

 

Եղիցի լույս, այն ամենը, որ կհորինեք կկործանի նաև ձեզ։

Պապին հիվանդ էր:

Երբ նոր եմ ծնվել, ասում են՝ ողջ օրը գրկից ցած չի դրել.

-Գետնին դնելու էրեխա չի, պետք ա միշտ գրկած պահենք։

Պապին միշտ պառկած էր։ Մենք շատ սենյակներ չունենք, ուստի ինքը հյուրասենյակում էլ հենց պառկած էր, դե հասկանալի է՝ հեռուստացույց, բազկաթոռ, սեղան, աթոռ, ամեն բան հյուրասենյակում էր։ Պապին առավոտից իրիկուն հեռուստացույց էր նայում, երբ էլ որ չէր նայում, ուրեմն քնած էր։ Ու էսպես ամեն օր մենք ու պապին կռիվ էինք տալիս, թե ում ուզած ալիքն էինք նայելու, համարյա միշտ հաղթող էր դուրս գալիս ինքը, չնայած հաճախ թույլ էր տալիս, որ մեր սիրելի մուլտերը գոնե մի կես ժամով նայենք (ամեն դեպքում մի լավ կռվից հետո իհարկե)։

Պապին ողջ օրը պառկած էր, որովհետև հիվանդ էր ու վեր կենալ չէր կարող։ Ես պապիին սիրում էի, թեկուզ հետը հեշտ չէր, հիմա էլ հիշելիս էն ջերմությունն եմ զգում, երբ գնում, ոտքերի մոտ պառկում էի, որ միասին հետը մի բան նայեմ, որն իր ճաշակով էր։ Տարիներն անցնում էին, ու պապին էլի պառկած էր, մկանները գնալով ավելի ու ավելի էին մաշվում, ինքն էլ սկսեց գնալով ավելի ու ավելի քիչ ուտել։ Պապին վատը չէր, ես իրեն վատը չեմ տեսել, ինքն ուղղակի տատու հետ յոլա չէր գնում ու էդ իրեն ստիպում էր բարկանալ: Մի անգամ, երբ տատը որոշեց մի քանի օրով գնալ ու իր բարեկամուհու տանը մնալ, նույն գիշերը պապին վատացավ, դե տատին էլ ոնց գնացել էր, հետ եկավ: Էդ ժամանակ կատակով ասում էինք, որ պապը տատու կարոտին չդիմացավ։ Առհասարակ մեր տուն շտապ օգնության գալը սովորական բան էր դարձել։ Ամեն անգամ շենք մտնող շտապ օգնության մեքենան տեսնելիս կարծում էինք, թե մեր տուն են եկել։

Պապին մի ընկեր ուներ, մեր հարևանն էր, մենք երկրորդ հարկում ենք, իրենք՝ չորրորդ: Էդ մարդն, ում անունը Խաչիկ էր, պապուց երևի ջահել էր, առույգ էր, կատակասեր, ինչ-որ հիվանդություն ուներ, բայց իրեն լավ էր զգում, հաճախ էր գալիս պապուն հյուր, գալիս էր, ձեռ առնում ու գնում: Մտքներովս էլ չէր անցնի, որ մի օր կարթնանանք, ու ինքն էլ չի լինի: Նրա մահվան օրը մուտքի դռան գլխին լամպ կախեցին։ Ոչ մեկս չգիտեր, որ պապն ամենաերկարակյացը կլինի։

Էդպես էլ չիմացանք՝ պապն ապրել ուզում էր, թե չէ, բայց մի բան հստակ էր, հիվանդ ապրելը հեշտ չէր։ Բժիշկներն ասում էին՝ պապու սիրտն առողջ է ու պինդ, էդ էր իրեն ողջ պահում։ Տեսնես ինքն ուզու՞մ էր, որ իր սիրտն էդպես ամուր լինի։ Կոպիտ մարդ էր՝ տատն ասում է։ Բայց ո՞վ անկողնուն տարիներով գամված լիներ ու կոպիտ չլիներ։ Բարդ է եղել հաստատ, բարդ և՛ իր համար, և՛ մեր։ Գուցե կարծեք, թե չար էինք, բայց մտածում էինք, որ հենց պապին էլ չլինի, մեր կյանքը կհեշտանա, բայց սխալվում էինք: Պապու կորուստը ծանր էր, իր մահից ամիսներ, անգամ տարիներ անց ես իրեն երազիս տեսնում էի: Տպավորություն էր, թե ողջ-ողջ ենք թաղել իրեն: Տարօրինակ է, երազներս միշտ նույն բնույթն ունեին. մենք պապուն գերեզմանից հանում էինք, ու ինքը շարունակում էր ապրել։

Պապու մահվան օրը… (ցերեկ էր կարծեմ, կամ առավոտ), քույրս ասաց, որ պապին էլ չի շնչում, իսկ Աշոտը (հորեղբայրս է) ասաց, որ դատարկ բան է, երաժշտության ձայնը թող բարձրացնեն, իսկ պապին, փաստորեն, իրոք էլ չկար: Մի կողմից լավ է, որ մարդիկ մահանում են. վերջիվերջո դադարում են տեսնել ու զգալ աշխարհում հաստատված ու բնականոն դարձած մարդկային գարշելի կենդանությունը։

Էլի մեր տուն եկավ շտապ օգնությունը, էս անգամ՝ վերջին անգամ, էլ պապին տուն չեկավ, էլ ու՞ր գար։ Պապին գնաց, ու անգամ իր թաղմանը մարդիկ լաց էին լինում իրենց առօրեական հոգսերի, մեկ այլ մահացած մարդու, իրենց անիմաստ վատնած կյանքի համար: Էդ օրը պապունն էր, էդ օրը լացում էին էն փայտե կտորները, որոնց մեջ ինքը պառկած էր, լացում էին էն պատերը, որոնց մեջ մարդիկ էին հավաքվել, լացում էր հողը, որն իր մեջ էլի մարդկային անկեդան մարմին էր փտեցնելու…

 

Մենք սիրում էինք իրար, երևի, կամ միգուցե ես էի այդպես կարծում, քանզի մեր միջև չի եղել ոչինչ, իսկ եթե անգամ եղել է, եղել է մեր մեջ: Հիվանդագին ու տարօրինակ զգացմունք, որը այդպես էլ չհասկացանք ինչ տվեց մեզ բացի խլելուց: Քայքայում ու կործանում էինք իրար ու հաճույք ստանում մեկս մյուսի տանջանքներից:

Մենք չենք սիրել, մենք պարզապես հիվանդ ենք եղել իրարով: Մենք ոչ թե սիրահարված խելագարներ ենք եղել, այլ ուղղակի խելագարներ, ում արգելված էր սիրել, կամ ովքեր պարզապես սիրել չգիտեին…

Մենք չար էինք, շատ չար: Մենք ահավոր ատում էինք իրար: Սուտ ենք ասում, թե իրար սիրում ենք: Մենք չէինք խմում, այլ հարբում էինք… Մտածում եմ՝ հարբած մարդիկ ամենաանկեղծն ե՞ն, թե՞ ամենաերջանիկը, երևի ամենահիմարներն են կամ էինք… Մենք խմում էինք խաղաղության կենացն ու նույն պահին պատերազմում իրար դեմ, խմում էինք բոլոր անիմաստ կենացները` մոռանալով կամ մտածված չհիշելով այն: Մենք ծիծաղում էինք, որ շատ տարբեր ենք միասին լինելու համար, չնայած դա ճիշտ էր, քանի որ միակ նմանությունը դա ցինիկությունն էր…

Մենք միասին երբեք խնդիրներ չէինք լուծում, այլ միայն ստեղծում մեր ձեռքերով: Ինչպես ուզում եք, նայեք, ուզում եք փիլիսոփայաբար, պատմականորեն, հոգեբանորեն. մարդու պրոբլեմները միշտ իր մեջ է:

Մենք երազում էինք ապագայի մասին, բայց կյանքին լուրջ չէինք վերաբերում, ինչպես իրար, մենք ուզում էինք միասին հաղթած դուրս գալ, բայց պարտվեցինք մեկս մյուսին կամ էլ թանկ շշերին ու էժանագին ծխախոտին…

Թվում է, թե ի՞նչն էր մեզ կապում:

Ոչինչ:

Մի քանի ընդհանուր հիշողություն, բայց հիշողությունները չեն մահանում…

Մռայլ է դարձել քաղաքն այս փոքրիկ,

Անձրև է դրսում, թախիծ է կաթում,

Ու եղանակն այս մելամաղձ, տխուր

Բոլորիս ինքնին է վարակում։

Մարդիկ դարձել են գունատ ու դալուկ,

Մեգով է լցած բոլորի հոգին,

Ցավն է տիրում նրանց սրտերում,

Անգութ ու անխիճ մի զգացմունք ահռելի։

Եղանակն էլ արդեն այդպես է դարձել,

Ամբողջ աշխարհն է վարակվել ախտով,

Միայն մնացել են սակավ մարդիկ,

Որ պայքարում են ընդդեմ վարակի։

Արև ու լույս են նրանք նկարում,

Գույներով լցնում աշխարհն այս խավար։

Բայց նրանք քիչ են, չեն կարողանում,

Գունավորել աշխարհն ահարկու։

Սպառվում են արդեն ուժերը նրանց,

Հյուծվում են, դառնում դեղին մի տերև։

Ու կարեկցողներ էլ չեն հայտնվում,

Նրանք մենակ են  այս մեծ աշխարհում։

Բայց չեն հանձնվում նրանք երբեք,

Առաջ են գնում մարտիկի նման,

Եթե պետք լինի, նաև կզոհվեն`

Իրենց երազին հասնելու համար։

Անձրևը կրկին գալիս է ուժգին,

Արցունքով ծածկում աշխարհն այս աղոտ։

Ու չեն երևում նրանք էլ արդեն,

Կորել են անծիր մշուշում անհետ։

Երբ շոշափելի իրականությունը մխրճվում է բանականության պատերից ներս, սկսում ես ինչ-որ անիմաստ տառերի կույտով հանդերձավորել զգացածդ։ Դու կանգնած ես քո՝ երբևէ չբարձրաձայնած խոսքերի առջև այնպես, ինչպես մեղադրյալը կկանգներ սեփական դատավճիռը լսելու։

«Չհանդուրժե՛ս, չպայքարե՛ս, չխոսե՛ս….»

Ու դատարկվեց, հետո նորից լցվեց ու ծանրությունից պայթեց. ցավոտ էր, բայց ոչ անտանելի, անտանելին հավատալն ու գիտակցելն էր։

Գորշագույնը դարձավ երանգոտ այն ժամանակ, երբ սերը հորինվեց։ Դա մեկն էր այն հորինված արժեքներից, որ ծնվում ու մեռնում են միաժամանակ։

Լռությունը աղմկում էր, նա լսելի չէր, նրան միայն ես էի լսում։ Խամաճիկները դուրս եկան պայքարի, նրանք տեր ունեին, բայց անտեր էին, խոսում էին, բայց լեզու չունեին, հեկեկում էին, բայց հոգի չունեին, սիրում էին, բայց…. Չկար։

Երանգոտը նորից դարձավ գորշագույն, երբ չսերը խոսեց։ Քեզ հարազատ այն խաչմերուկը հիմա ուրվատեսիլներով է լցված, նրանք սնվում են քո վախերով ու հիասթափություններով. նրանք շատ են… Շա՜տ-շատ։ Հոգի չունեն, սիրտ չունեն, դատարկ են, բայց խամաճիկների պես դժբախտ չեն։ Խամաճիկները փորձեցին սիրել, բայց չսերը խոսեց։ Ու կյանքի ներկապնակից հեռացավ կապույտը, հետո՝ դեղինը, հետո՝ կարմիրը… Մնաց միայն գորշագույնը, որ չսերը երգի։ Քո սիրելի մեղեդու նոտաները հիմա գորշ ակորդներ են, որ դու կլսես, երբ պոկվեն մաշված կիթառիդ վերջին լարերը։

Գնացքի վերջին ուղևորը միշտ ամենատխուրն է լինում։ Նա անհանգիստ է, մռայլ է, որովհետև ուշանում է։ Գնացքը մեծ թափով առաջ է սլանում՝ հետևում թողնելով հսկա տարածության մառախլապատ տեսարանը։ Մառախուղի միջից երկու ձեռքեր գրկում են գնացքը՝ փորձելով պատուհանից ներս սողոսկել։ Դու նրանց չնայե՛ս. քո հետևից են եկել։ Կիսախավար, կիսակեղտոտ միջանցքում լսում ես քո շնչառության ձայնը, որը խառնվելով հեռվում լսվող  ոտնաձայներին, ստիպում է քեզ ափերովդ պինդ փակել բերանդ և… Եվ լսել։ Լռիր, որովհետև լռելը գեղեցիկ է, արժանապատիվ է ու արդար է։

Երբ անձրևի, պատուհանից չնայես. դու սենտիմենտալ չես։ Կլռես։

Գորշագույնը դարձավ անգույն, երբ դավաճանված ազնվությունը բախվեց ուղիղ դիմացդ ու չարախինդ հեգնանքով հիշեցրեց քո անհասկանալի հավատարմությունը։

Չհիասթափվե՛ս, որովհետև չսերը կա։

Գտիր նրան, բայց արագ կորցրու….

…հատված գոյություն չունեցող գրքի 25-րդ էջից…

Թափթփված մտքեր, շփոթված հայացք,

Կիսամութ ժպիտ, խավարոտ նայվածք։

Հետո պատուհան, վրան` կաթիլներ,

Հետո ձյուն եկավ, դարձան փաթիլներ։

 

Աշունը անցավ, ձմեռն էլ իր հետ,

Փաթիլը տարավ ու կորավ անհետ։

Փաթիլը դու էիր, իսկ կաթիլը՝ ես,

Չքացար դու, չքացա և ես։

 

Փոթորկի մեջ մեկ կաթիլ, մեկ ձյուն,

Մութ աշխարհի մեջ իրար չէին գտնում։

Հետո չքացան անգույն օդի մեջ,

Ոչ ոք չտեսավ նրանց լույսի մեջ։

 

Ես քո ցավը, ախր, ո՞նց տանեմ, հայրենի’ք,

Թե ցավդ մենք ենք,

Թե քո վայ-ը հայն է,

Քարե վերքերդ ո՞նց բուժեմ,

Քարերի երկիր հայրենիք։

Ես քեզ ո՞նց լքեմ,

Ո՞նց թողնեմ, որ դառնաս ուրիշինը,

Դառնաս ուրիշինը ու հայրենիք չդառնաս…

Հիմա տունը այլևս չորս պատը չէ,

Քարե խարխուլ փլատակներից հենարան է, որ ճաք է տվել անկատար երազանքների շատությունից,

Երբ տունս արկերից լուսավորված մութ երկինքդ է,

Ու հենման կետ չունեցող վաղվա հույսն է,

Ես շնչահեղձ լինողիդ ո՞նց ասեմ, որ լքում եմ ու օտարացել եմ երևի։

Ո՞նց չսրբեմ կարոտիս սուրբ նշույլները, երբ չհեռացած կարոտում եմ…

Հոգուս ծանրությունը ափերիդ առ, հայրենի’ք, ես հեռանում եմ անառակ որդու պես,

Ու պատմությունն ասում է, որ մի օր բոլորը վերադառնում են,

Անդավաճան կմնա՞ս ինձ, երբ ես քեզ դավաճան լինեմ, մեղավոր լինեմ քո առաջ,

Օտար քաղաքներում` անլույս փողոցներդ հիշեմ,

Ասում են, մայրերը զավակներից չեն նեղանում,

Ինձ մոր պես կսպասե՞ս…

Թե՞ ցավդ մենք ենք,

Ես քո ցավը, ախր, ո՞նց տանեմ, հայրենի’ք…

 

Ամենաթող ու թանաք,

Ամենահող ու հավատք,

Կորցնողի հոգին անճար մատուռ է,

Անտուն հայացքը քարե ապտակն է մեռած աշխարհին…

Ամենաթող ու թանաք…