Լուսինե Կարապետյանի բոլոր հրապարակումները

Lusine Karapetyan

Կրթությունն ինչպես որ է, կամ` չշրջանցելով մարտահրավերները

Երբ ամառը կես է ընկնում, կարծես թե վերջանում են դիմորդների դեպրեսիվ օրերը: Ամենքն արդեն գիտեն՝ որտեղ են ընդունվել, ոմանք ուրախանում են իրենց բաժիններից, ոմանք տխրում՝ կարծելով, որ ավելի լավին էին արժանի, ոմանց ուղղակի չի էլ հետաքրքրում, թե ուր ընդունվեցին, որովհետև իրենց կրթությունը, մեղմ ասած, չի հետաքրքրում, իրենց միայն հետաքրքրում է արդյունքում տրվող թղթի կտորը՝ հետագայում որպես օժիտ կամ «գլուխ գովելու» առարկա դարձնելու համար։

Առաջին խմբի աշակերտ-ուսանողները որոշակի աշխատանքներ են անում, հետաքրքրվում են, իրենց պատկերացնում տարբեր մասնագիտությունների «կոշիկների» մեջ, պրպտում կայքերը, հարցուփորձ անում արդեն ուսանող ընկերներից, կարծիքներ հավաքում, որոշում են որոշակի մասնագիտությունների ցանկ, իրենք իրենց հետ «հայտարարի գալով» սկսում որոշակի առարկաներ պարապել ինքնուրույն կամ կրկնուսույցների մոտ։ Կրկնուսույցների ինստիտուտը Հայաստանում մի ուրիշ ուսումնասիրության առարկա է, այդ իսկ պատճառով այն հիմա կշրջանցենք։ Եվ քանի որ պատշաճ աշխատանքը պատշաճ գնահատականներ ու արդյունք է պահանջում, նրանք որպես կանոն ընդունվում են համալսարան, իրենց ուզած բաժիններ և հետևաբար, սովորում մոտիվացված։

Երկրորդ խմբի ուսանողները, նրանք, ովքեր կարծում են, որ ավելին կարող էին անել իրենց կրթության համար, երկու դասական ելք կարող են ունենալ՝ իրենց դպրոցական բացթողումները ուղղել համալսարանական կյանքի ընթացքում կամ դառնալ երրորդ տիպի ուսանողներից, որոնք կրթական համակարգի, ամենաքիչը ինձ համար, չհասկացվող օղակներն են։

Ուսանողների այս ուղղակի բաժանումը չի կարող արտահայտել բոլոր այն գործոնները, որոնք աշակերտները հանդիպում են իրենց ճանապարհին։ Ուսանող լինելը սոցիալան, տնտեսական մի շարք այլ գործոնների ազդեցության արդյունք կարող է լինել։ Ընտանիքներ կան, որոնք իրենց երեխաներին ուղարկում են այս կամ այն մասնագիտացմամբ կրթության, չհասկանալով, որ իրենց դուստրը կամ որդին ամենևին էլ չեն համապատասխանում այդ մասնագիտությանը, կամ, ասեմ ավելին, միգուցե ձեր ժառանգները ամենևին էլ նախատեսված չեն բարձրագույն կրթության համար, միգուցե նրանք մի փոքր ժամանակ հետո իրենց կոշկակարության կամ մատնահարդարման մեջ էին գտնում։ Եթե խնդիրը այդքան էլ ակնառու չի երևանաբնակ ընտանիքների և ուսանողների համար (չնայած ինքս չեմ կարծում, որ ուսման վճարը այնքան քիչ է, որ զգացնել չտա), այնուամենայնիվ մարզաբնակների համար խնդիրը եռապատկվում է․ ընտանիքները պարտավորվում են տալ վճարը, տան վարձը, կոմունալների և ձեռքի ծախսը, և բացի այդ սթրեսը, որ առաջանում է ոչ միայն աշակերտից ուսանողի անցման ժամանակ, այլև հանգիստ ու խաղաղ մարզային համայնքից ժխորոտ Երևանում բնակություն հաստատելը։

Ենթադրենք ուտոպիա է, և բոլոր աշակերտները ուսանող դառնալիս պատկանում են առաջին խմբին․ մոտիվացված են ու պատրաստ սովորելուն։

Կրթական հ.ամակարգում որոշակի թերություններ կամ ուղղակի աշխատակիցների կողմից թույլ տրված թերացումններ կան, որոնք զգալի ազդեցություն են ունենում ուսանողի՝ տվյալ մասնագետ զարգանալու կամ չզարգանալու, իզուր ժամանակ վատնելու կամ օպտիմիլիզացիայի վրա։ Ինքս սեպտեմբերից որպես 3-րդ կուրսի ուսանող-արվեստաբան կշարունակեմ ուսումս ԵՊՀ-ում ու դիտարկումներս կարող են վերաբերել միայն առաջին երկու տարվա իմ փորձառությանը։ Արվեստաբանին ո՞ր մի դժոխքում պետք կգա բնագիտությունը, էկոլոգիան, քաղաքագիտությունը, և եթե քո պատասխանը «ընդհանուր զարգացվածությունն է», ապա ես քեզ կպատասխանեմ, որ մենք մեր երկար ու ձիգ 12 տարիների ընթացքում պետք է որ դա արած լինեինք։ Իսկ մետաղադրամի մյուս կողմում հայտնվում է մեկ այլ խնդիր, երբ մենք ստիպված ենք լինում երկու արվեստաբանի համար մասնագիտական առականերից ընտրել որևէ մեկը, օրինակ մշակութաբանությո՞ւն, թե՞ կրոնի պատմություն, կինոյի՞, թե՞ երաժշտության պատմություն։ Չգիտեմ մյուս ֆակուլտետներում ինչպես է վիճակը, բայց առարկաների առումով մեզ մոտ մի քիչ խառն է։ Եվ իմ համեստ կարծիքով, վիճակը ավելի է բարդանում այն ժամանակ, երբ դասախոսները լինում են այլ ֆակուլտետներից․ որպես կանոն նրանք չեն անում իրենց լավագույնը այն դեպքերում, երբ լսարանը իր մասնագիտական առարկայի կրողը չէ։

Եթե չգիտեք, մի բան ասեմ․ ՀՀ-ն 2005 թվականին անցում է կատարել Բոլոնյան կրթական համակարգին։ Բոլոնյան համակարգի հիմնական նպատակներից մի քանիսին անդրադառնալով ուղղակի ասեմ, որ այն ենթադրում է Եվրոպայի ներսում ուսանողների և դասախոսների շարժունության հետ կապված խոչընդոտների վերացում, ինչը իրականացվում է, բայց իմ բախտը այնքան էլ չի բերում այդ առումով, որովհետև բոլոր փոխանակման ու այլ ծրագրերի մասին տեղեկություն ստանալու համար պետք է պատրաստվել պինգ-պոնգի գնդակ դառնալուն և դռնից դուռ նետվել՝ շատ հաճախ անհրաժեշտ ինֆորմացիան չգտնելով։

Հաջորդիվ, այս համակարգի «ընձեռած» առավելություններից է այն, որ ուսանողը կարող է արդեն կրթական գործընթացը հարմարեցնել իր նախասիրություններին և ժամանակին, ակտիվ կերպով մասնակցել իր կրթական գործընթացի կազմակերպմանը, այսինքն` ներազդել դրա վրա և հարմարեցնել իրեն: Բայց ցայսօր ոչ ոք ինձ չի հարցրել, նույնիսկ չի տեղեկացրել իմ չունեցած հնարավորության մասին, որ արդյո՞ք ինձ հարմար է սկսել դասը ժամը 9։30 և ավարտել 4-ին, արդյո՞ք հարմար է ունենալ մի դասաժամի չափով պատուհան դասերի ընթացքում կամ առաջին ժամի ֆիզկուլտուրա առարկայից հետո վազելով հասնել «սև շենք»՝ հաջորդ դասի համար։ Ոչ ոքի նույնիսկ չի հետաքրքրել այն փաստը որ մենք ստիպված են լինում ֆիզիկապես ներկա լինել դասերին նույնիսկ այն ժամանակ, երբ մեր բանավոր կամ միջանկյալ քննությունների շրջանն է։ Եվ վերջապես, եթե այդ նույն համակարգը կրթության գլխավոր շեշտը ինքնակրթությունն է համարում, այդ դեպքում, ո՞վ ինձ կբացատրի, ինչո՞ւ են ավտոմատ կերպով իմ բացակայությունները ազդում իմ արդյունարար գնահատականների վրա, միգուցե ես գրադարանում իմ քննությա՞նն եմ պատրաստվում, կամ աշխատում եմ հանձնարարված էսսեների, հոդվածների և այլնի վրա՞։

Այս ամենը միգուցե իր համապատասխան պատասխանները ստանար, եթե իմ ֆակուլտետում գործեր մի կառույց, որը ունի իմ իսկ շահերը պաշտպանելու առաքելությունը։ Չնայած նախապաշարմունքներս Ուսանողական խորհրդի հետ դեռ երկար քննարկման թեմա է, այնուամենայնիվ կուզենայի տեսնել ՈՒԽ-ին իր բուն առաքելությունը իրականացնելիս։

Որպես վերջաբան․ ԵՊՀ 98-ամյակին մի ֆեյսբուքյան ստատուս էի գրել, թե բա իմ երազած ԵՊՀ-ում ամենքն իր գործը սիրով է անում, նույնիսկ հավաքարարը, որի աշխատանքի արդյունքում ուսանողը մեգակեղտոտ ու փոշոտ լսարաններում չի սովորում։ Այդտեղ ես էլ, դասախոսս էլ, դեկանատի աշխատողները և բոլոր-բոլորը անում ենք մեր աշխատանքը գերագույն հաճույքով։

Ամառը արդեն կես է ընկել, ինքնակրթվենք ու պատրաստվենք իսկական մարտահրավերներին։

Եվ այդ ծեսը, որ կոչվում է ընտրություններ…

Բոլորն էլ իրենց երիտասարդության տարիների վրա ժպիտով են հետհայացք գցում, բոլորը՝ նույնիսկ մենք որոշ ժամանակ հետո, սկսելու ենք երանությամբ հիշել «ուսանող տարիները» ու հաճախ փոշմանելու ենք շատ բաների համար, որոնք կարող էինք անել, բայց այնուամենայնիվ չարեցինք։ Ասենք, ըմբոստանայինք որակյալ կրթության համար, պայքարեինք մեր ձայնի ու արդարության համար։ Միգուցե մենք էլ մեր հաջորդներից պահանջեինք, ավելին, քան մենք ենք արել ու նրանց միջոցով մեր չիրականացրած երազանքները իրականցված տեսնեինք։ Միգուցե մենք էլ սկսենք երիտասարդներին ասել, որ նրանք մեր ապագան են, որ նրանցից է կախված մեր վաղվա օրը, մոռանալով, որ նրանք ներկան են, ինչպես մենք էինք եղել կամ ենք ժամանակին։ Դե մենք էլ երևի նրանց որոշակի դադարներով կասեինք, որ «Ապրեք, մեր արժանի զավակներն եք», կամ էլ, ավելի հաճախ, «Բա մեր ժամանակ էդպե՞ս էր»՝ կախված այն բանից թե, ինչ չափով նրանք կատարեցին մեր երազանքները։ Դա միայն այն ժամանակ, երբ մենք կլինենք ոչ ներկա, ոչ ապագա։

Երիտասարդ լինելը դժվար, հետաքրքիր ու հաճելի «գործ» է։ Այ, օրինակ, ես, ակադեմիական կրթությունս ստանում եմ ԵՊՀ-ում, որպես արվեստաբան։ Բայց ապագա մասնագիտությունիցս բացի, շատ ու շատ հոբբիներ ունեմ, որոնք վաղ թե ուշ կդառնան մասնագիտություն։ Դրանցից ամենաակտուալը այս պահի համար քաղաքացիական ակտիվությունն է կամ ակտիվ քաղաքացիությունը․անվանեք այնպես, ինչպես դուք կցանկանաք։ Ու պատճառ է դա, թե հետևանք, արդեն երկրորդ տարին է՝ ներգրավված եմ դիտորդական առաքելությունն իրականացնողների մեջ։ Առջևում ընտրություններն են, ու անկախ դրանից՝ անցյա՞լ ես, թե՞ ապագա, ունես ընտրելու իրավունք։ Ամեն ինչ սկսում է վերջինիս տեսակարար կշռի գիտակցումից։

Որպես արվեստաբանի, աչքիս ընկել է ոչ միայն ընտրական օրենսգրքի մի շարք շարադասական ու իմաստային սխալները, այլև մի շարք բացերը, որոնք ոչ միայն վանում են ընտրողին ընտրությունից, նաև բարդացնում հանձնաժողովի անդամների, ընտրողների ու նույնիսկ դիտորդների աշխատանքը։

Ամենաառաջինը հենց օրենսգրքի հոդվածներին է վերաբերում՝ ՀՀ Ընտրական օրենսգրքի հոդված 3-րդ, մաս 3-րդի համաձայն բոլորը, անկախ քաղաքական հայացքից ունեն ընտրվելու իրավունք, բայց նույն օրենսգրքի 14-րդ գլխի 81-րդ հոդվածն ասում է, որ ԱԺ պատգամավորության թեկանածու կարող են դառնալ կուսակցությունները ու կուսակցության դաշինքները։ Այսինքն, իմ իրավունքն է՝ լինել անկուսակցական, բայց ԱԺ պատգամավոր դառնալու համար պետք է լինել կուսակցական։ Այսինքն, խախտվեց իրավունքս։

Մյուս խնդիրները վերաբերում են ընտրության բուն ընթացքին ու, մեղմ ասած, դրա խրթինությանը։ Հիմա ուղղակի պատմեմ, թե ինչպես է նախատեսված կամ ինչպես պետք է լինի ընթացքը, այնուհետև անցնեմ իմ «արվեստաբանական» դիտարկումներին։

Ընտրողը՝ գալով քվեարկության սենյակ, մոտենում է մասնագետին կամ, այսպես ասած, օպերատորին (չգիտեմ՝ ինչու, տարածված է դարձել տեխնիկական սարքի մոտ նստող հանձնաժողովի անդամին կոչել օպերատոր) և ներկայացնում անձը հաստատող փաստաթուղթը։ Անձ հաստատող փաստաթուղթ կարող է հանդիսանալ նույնականացման քարտը, կենսաչափական անձնագիրը, ոչ կենսաչափական անձնագիրը և նույնականցման քարտին փոխարինող ժամանակավոր գրությունը։ Հանձնաժողովի անդամը անձը հաստատող փաստաթուղթը ներմուծում է սարք։ Դրանից հետո սարքի էկրանին կարող է առաջանալ 3 տեսակի նշաններ․ եթե հայտնվում է կարմիր նշանը, ապա՝ «խաղն ավարտված է․ դու երկրորդ անգամ ես քվեարկում», և քեզ ընտրատեղամասից դուրս են հանում բարեհամբույր ոստիկանները։ Եթե դեղին նշան է հայտնվում, ապա այնտեղ, ուր դու ես հայտնվել, քո ընտրատեղամասը չէ․ նորից փնտրիր անունդ ցուցակներում։ Հնարավոր է նաև, որ ինչ-որ խնդրի պատճառով սարքը չկարողանա կարդալ անձնագիրդ ու «օպերատորը» ստիպված է ինքը հավաքել անձնագրի տվյալները սարքի մեջ։ Եթե հայտնվեց կանաչ նշանը, ապա շնորհավորում եմ, խաղի առաջին փուլը բարեհաջող անցար։ Դու տեղադրում ես քո աջ ձեռքի ցուցամատի մատնահետքը, որից հետո սարքը, ճիշտ է, սև ու սպիտակ, բայց տպում է կտրոն, որի վրա քո նկարն է․ հաճելի է, չէ՞․ հուշ ընտրություններից։ Հետո մոտենում ես հանձնաժողովի մյուս անդամին ու տալիս կտրոնը, նա գտնում է քո անունը, դու ստորագրում ես քո անվան դիմաց։ Հանձնաժողովի նույն անդամը քո կտրոնի վրա ու քո անվան դիմաց դնում է իր անհատական կնիքը։ Դու վերցնում ես քո կտրոնը, անցնում հանձնաժողովի հաջորդ անդամի մոտ։ Նա քեզ տալիս է, ուշադրություն, բոլոր կուսակցությունների քվեաթերթիկներ ու մեկ ծրար, դու վերցնում ես քո «եղն ու բրինձը» ու գնում քվեարկության խցիկ։ Նախ ընտրում ես այն կուսակցության կամ կուսակցության դաշինքի թերթիկը, որին ուզում ես քվեարկել։ Թերթիկի առաջին էջում որևէ նշում չկատարե՛ս, բայց եթե ուզում ես, տարածքային թեկնածուին ընտրելու համար շրջում ես թերթիկը, գտնում նրան և նրա անվան դիմաց կատարում միատեսակ նշում։ Ապա քվեաթերթիկը առանց ծալելու դնում ես ծրարի մեջ, չօգտագործված թերթիկները գցում արկղի մեջ։ Ծրարը անկյունում կտրվածք ունի, որը կանխորոշում է քվեախցիկի մոտ աշխատող հանձնաժողովի անդամի գործը։ Նա, առանց քեզնից վերցնելու քո ծրարը, քվեաթերթիկին սոսնձում է դրոշմանիշը։ Դու գցում ես ծրարդ քվեատուփի մեջ ու եթե հաղթահարեցիր բոլոր բարդությունները, ապա կեցցես, կարող ես գնալ տուն (տեքստիս այս հատվածում, բնականաբար առանց սուբյեկտիվ զեղումների, օգտվել եմ ԿԸՀ-ի կողմից թողարկված տեսանյութից)։

Պետք է ընդունենք, որ այս ամենը նույնիսկ մեր սերնդակիցներին բացատրելը դժվար է, ուր մնաց, թե մեր մայրիկ-հայրիկներին, տատիկ-պապիկներին և բոլոր հարևաններին։ Գործընթացը ավելի պարզեցնելու համար, ընտրությունները փորձարկվեցին Սեմյոնովկայում, որտեղ սարքի հետ կապված մի շարք խնդիրներ առաջացան՝ կենսաչափական անձնագրերի դժվար կարդալուց սկսած և անձնագրերի պատճենները ընդունելուց վերջացրած։

Չնայած այս ամենին, կան մի շարք խնդիրներ, որոնք բնավ էլ կապված չեն սարքի հետ և որոնց մասին չնշել իսկապես չեմ կարող։

Նախ սկսեմ այնտեղից, որի մասին երևի սկզբից պետք էր խոսել։ Այս մեծ ծավալներ ընդգրկող ծեսին մասնակցելուց հետո նույնիսկ դու, միևնույնն է, վստահ չես կարող լինել, որ քո ձայնը հաշվվեց։ Քանի որ ինքնասոսնձվող դրոշմանիշի «դիմացկունությունը» դեռ ոչ ոք չի ստուգել, ու եթե նույնիսկ հաշվարկման ընթացքում այն պոկվի, քվեաթերթիկը կդառնա անվավեր։ Երկրորդ․ քվեախցիկից դու հեշտությամբ կարող ես դուրս հանել քո՝ չքվեարկած թերթիկները, այդպիսով դարձնելով քո քվեարկությունը բաց, կամ ամենաքիչը, կուսակցական ընկերոջդ ապացուցելու, որ նրանց օգտին քվեարկեցիր։ Հետո․․․ Փորձնական ընտրության ժամանակ պարզ դարձավ, որ աշխատանքից կոշտացած ձեռքերի մատնահետք կարդալը շատ դժվար է, բայց առանց մատնահետքի ընտրություն կատարել չես կարող։
Եթե այս ամենին կողքից հետևես, ապա հաստատ մտքովդ մի պահ կանցնի, որ ամեն բան արված է, որ քաղաքացին հենց իր կամքով հրաժարվի իր իրավունքից ու չգնա քվեարկության: Եվ եթե նույնիսկ իր մեջ ուժ էլ գտնի ու գնա, ապա ամեն ինչ արվի, որ իր ձայնը անվավեր ճանաչվի։

Ու այդ ամենին ավելանում է ընտրության օր նշանակողների «ստեղծագործական» մոտեցումը․ ընտրության նշանակված օրվանից մի տարի առաջ սահմանին պատերազմ էր, մեր մտքերում խառնաշփոթ, իսկ մի տարին այդ ամենը մոռանալու համար երկար ժամանակ չէ, չէ՞։
Երիտասարդ լինելը դժվար ու պատասխանատու «գործ» է, նամանավանդ հիմա, երբ դու պատասխանատու չես, իսկ ժամանակները առավել քան դժվարին են։

Հ․Գ․ Կարծում եմ, այս ամենի մասին իմանալը բոլորիս գործն է, բայց այս ամենը առավել քան անհրաժեշտ է դիտորդներին, քանի որ նրանք ընտրությունների ժամանակ հասարակության ամենամոտ կանգնած ու արհեստական խնդիրներն առաջին ձեռք լուծողներն են։
«Թրանսփարենսի Ինթերնեշնլ Հայաստան» հակակոռուպցիոն կազմակերպությունը, որը իմիջիայլոց, կազմակերպում է դիտորդների հավաքագրումը, հայտարարում է, որ եթե դուք կամ ձեզ ծանոթ մարդիկ Հայաստանում չեն, կամ եթե Հայաստանում են, սակայն չեք/չեն մասնակցելու 2017 թ․ ապրիլի 2-ի խորհրդարանական ընտրություններին, կամ եթե ընտրողների ցուցակում հայտնաբերել եք մահացած կամ Հայաստանում չգտնվող անձանց, ապա այդ մասին նշեք իրենց համակարգում՝  https://citizenobserver.am/hy/elections/register ` օգնելով մեզ բացահայտել այլոց փոխարեն կատարվող քվեարկությունները:

Lusine Karapetyan

Մարդու իրավունքների օր 2016

Դեկտեմբերի 13-ին Եվրամիության, Եվրոպայի խորհրդի, ՄԱԿ-ի, ԵԱՀԿ-ի, ԱՄՆ եւ Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատների համատեղ ջանքերով տեղի ունեցավ միջոցառում՝ նվիրված մարդու իրավունքներին։ Նրանց միացան նաև 10 երիտասարդ խոսնակներ, որոնք բարձրացրին տարբեր հիմնահարցեր և խնդիրներ, պատմեցին իրենց պատմությունները տարբեր ոլորտներում։

«Մանանա» կենտրոնի խոսնակ-ներկայացուցիչը ես էի։ Ես պատմեցի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի և իմ հաջողության պատմության մասին: Ստորև կարող եք տեսնել իմ ելույթը։

«Ես Լուսինե Կարապետյանն եմ: Ներկայացնում եմ «Մանանա» կենտրոնի Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցը: Այս ցանցը միավորում է 14-ից 24 տարեկան մի քանի հարյուր թղթակիցների երկրի բոլոր մարզերից: Ես ինքս Վայոց ձորի Վայք քաղաքից եմ։ Միշտ փորձել եմ ակտիվ լինել հասարակական կյանքում, հետաքրքրվել մարդու իրավունքներով և բարձրացնել տարբեր հիմնախնդիրներ հենց իմ համայնքում։ Բայց դա ոչ միշտ է հնարավոր եղել, որովհետև ես չգիտեի՝ ինչպես ներկայացնել այդ խնդիրները, որ արձագանք ունենան հասարակությանից։ Եվ ամենակարևորը՝ ես չունեի հարթակ, ուր կարող էի իմ ձայնը լսելի դարձնել։ Արդեն երկու տարի է, ինչ միացել եմ ցանցին, և կարելի է ասել, որ անցել եմ այն բոլոր փուլերը, որ անցում է յուրաքանչյուր թղթակից։ Դեռ Վայքում աշակերտ եղած ժամանակ մասնակցեցի դասընթացներին, և այն, ինչ տվեց դասընթացն ինձ՝ անգնահատելի է։ Այդ ժամանակից ի վեր սկսեցի անձնական, համայնքային և գլոբալ խնդիրներին նայել ոչ միայն լրագրողի, այլ նաև այդ խնդիրները լուծողի աչքերով։ Լինելով փախստականի դուստր, ով պատերազմին մասնակցելով անտեսված է կառավարության կողմից, իմ առաջին հոդվածները նվիրեցի նրան։ Երևանից բավականաչափ հեռու գտնվող քաղաքում ապրելը, որտեղ ենթակառուցվածքները թերի են աշխատում, ինձ հնարավորություն էր տալիս գրել հենց այդ երևույթների մասին, բնապահպանական խնդիրներից մինչև արտագաղթ, էկոլոգիայից մինչև առողջապահություն։ Երևի այդտեղից էլ սկսել է իմ կյանքի այս փուլը, որը կոչված է լինել ակտիվ քաղաքացի և զարգացնել քաղաքացիական մտածողություն։

Իմ պատմությունը մեկն է հարյուրավոր թղթակիցների պատմություններից, որոնց իր շուրջն է համախմբում պատանի թղթակիցների ցանցը։ Նրանց նյութերը բազմազան են և տարբեր։ 17.am կայքը, իհարկե, իրավապաշտպան կառույց չէ և հատուկ մարդու իրավունքները և դրանց խախտումները արծարծելու, արձանագրելու նպատակ չի հետապնդում: Բայց երբ թղթակիցները պատմում են մեր երկրի տարբեր ծայրերում բնակվող տարբեր տարիքի մարդկանց մասին, բոլորն էլ այս կամ այն կերպ առնչվում են մարդու իրավունքներին: Մարդակենտրոն պատմություններով պատանի թղթակիցները պատմում են ամենատարբեր պատմություններ՝ ռազմապաստարանում ապրելու դժվարություններից մինչև կրթության ցածր որակ։ Երևի պատահական չէ, որ երկու տարի առաջ ՄԱԿ-ը հենց մեր ցանցի անդամներին առաջարկեց Հայաստանում մարդու իրավունքներին նվիրված դոկումենտալ ֆիլմ նկարել։

Այժմ ես ապրում եւ սովորում եմ Երևանում։ Որոշ ժամանակ կամավորելուց հետո միացել եմ «Մանանա» թիմին և ինքս էլ փորձում եմ իմ ներդրումն ունենալ իրենց առաջին քայլերն անող պատանի թղթակիցների կայացման գործում` հույս ունենալով, որ Հայաստանը մի օր կդառնա այնպիսի մի վայր, ուր յուրաքանչյուր ոք կապրի արժանապատիվ կյանքով։ Վստահ եմ, որ մեր պատանի թղթակիցների ցանցը իր փոքրիկ լուման է ունենալու այդ ապագան կառուցելու գործում»։

«Երիտասարդները հանուն խաղաղության» երիտասարդական ճամբարը մեկնարկել է

Տանը համարյա չլինելով ու էստեղ-էնտեղ տարբեր ծրագրերով գնալ-գալուց մի քիչ հոգնած, մեկ-մեկ գլուխս դնում եմ բարձին ու ինքս ինձ հարց տալիս.

-Լավ, Լուս ջան, դու ե՞րբ ես հանգստանալու:

Հետո հիշում եմ, որ ամառը սկսելուց առաջ ես նպատակ էի դրել, որ հնարավորինս շատ ծրագրերի մասնակցեմ ու գերհագեցած անց կացնեմ ամառս: Ամառը չհանգստանալը, կամ սիրած գործով զբաղված լինելով ինքդ քեզ հանգստացնելը, իր մեջ մեծ փիլիսոփայություն է պարունակում: Ակադեմիական գիտելիքների մեծ մասը համալսարանում, դպրոցում դու ստանում ես ստիպված: Ու ինչպես մնացած ստիպված բաները, էնպես էլ վերոնշյալ գիտելիքը, ունենում է նույն ճակատագիրը, ինչը, օրինակ, կարող էր ունենալ տարբեր հնարքներով գեղեցիկ ծալծլած անձեռոցիկը: Աշխատում-աշխատում ես, ջանքեր ես գործի դնում, ուզում ես ավելի լավ արդյունք ունենալ. ավելի լավ արդյունք, ավելի շատ ջանք, ավելի շատ ջանք, ավելի շատ իզուր ծախսած ժամանակ: Ու հետո, այ, հետո, մենք էդ անձեռոցիկը ուղղակի մի կողմ ենք շպրում, շատ հաճախ անձեռոցիկ լինելով հանդերձ, որպես անձեռոցիկ էդ արվեստի գործը չենք օգտագործում: Ու եթե մտքիդ կա ինքդ քեզ զարգացնելու, սովորելու, հող նախապատրաստելու` «մատով ցույց տալու» մարդ դառնալու համար (եթե ոչ գոնե հասարակության լայն հատվածի համար, ապա գոնե թոռներիդ համար կարելի է), ամառները ամենանպատակահարմար միջոցն է նպատակիդ հասնելու համար: Մի քանի տարի առաջ ես որոշեցի, որ հետ այդու ես ամառներս չեմ վատնելու կամ գոնե չեմ բավարարվելու միայն գրքեր կարդալով: Ես էդպիսի պայմանագիր ունեմ` կնքված ինքս ինձ հետ: Ծրագրերի ընդմիջման ընթացքում մի օր տուն կհասնեմ, կգտնեմ էդ պայմանագիրը (հուսով եմ տանեցիները տունը մաքրելիս դեն չեն նետել), տարին ու օրը ճշգրիտ կասեմ: Բայց էսօր ես ուզում եմ իմ ամենաառաջին ծրագրի մասին պատմել, որին մասնակցել եմ, ու որից սկսվել են իմ զբաղված ամառները, նաև աշունները, գարունները ու ձմեռները: Իմ ամենաառաջին ծրագիրը Խաղաղության ճամբար էր`կազմակերպված «Սյունիք- Զարգացում» ՀԿ-ի կողմից: Երբ ինքս մասնակցեցի, բավականին փոքր էի, բավականին շատ խնդիրների եմ հանդիպել էդ ընթացքում: Շատ դժվարությունների եմ հանդիպել, որոնց վրա սկսել եմ սովորել: Հավատացեք, դժվար է կրթությունը մենակ ֆորմալին սովորեցրած մտածելակերպով հարմարվել ու սովորել մի վայրում, որտեղ դասերը անց են կացվում աստիճաններին նստած, որտեղ նկարում ենք մեր պատմությունը, որտեղ խաղերի միջոցով փորձում ես ընկերանալ ու ընկերությունդ ամրապնդել: Այն էլ` ռուսերենով, այն էլ` վրացիների հետ: Ես չէի հիշի էս ամենը հիշողության գերլարման պարագայում անգամ, եթե չլինեի հիմա նույն տեղում, բայց այս անգամ արդեն ոչ մասնակից: Չէի հիշի, եթե չլսեի ինչ են խոսում հայ մասնակիցները, կամ ինչպես ես փորձում բացատրել մի բանը մեկ այլ ազգի մասնակցի, ով քեզ պես ռուսերենից կաղում է: Ու էդպես մի խոսակցությունը, որ մողեսի մասին է, դառնում է առակ ճանճի մասին: Իմ ամենաառաջին ծրագրից մինչև հիմա իսկապես երկար ժամանակ է անցել: Որպես լրագրող այստեղ հայտնվելը բացի հիշողություններ արթնացնելուց, մեծ պատասխանատվության է ենթարկում նաև: Երբ աճդ զգացնել է տալիս, այս նվաճումդ էլ դիտակում ես որպես շնորհակալություն` ինքդ քեզ գտնելու կամ ավելի ճիշտ չկորցնելու համար:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Երբ ինքս էի որպես մասնակից, ծրագիրը չէր կոչվում այնպես, ինչպես հիմա է, բայց նպատակը նույնն էր. «Ճամբարներ հանուն Հարավային Կովկասի խաղաղության»: Ինձպեսները, ովքեր մասնակցել են ծրագրի ամենաառաջին ճամբարներին, դժվար հիշեն, թե ինչ են սովորել ու զգացել 21 տարի առաջ: Ժամանակին ընկեր Նառա, իսկ այսօր արդեն ծրագրի ղեկավար Նաիրա Հարությունյանի հետ ունեցած մեր զրույցից հասկացա, որ ծրագիրը գործում է 1995 թվականից ի վեր: Սկզբում այն նախատեսված է եղել միայն Արցախյան պատերազմի մասնակիցների երեխաների, հետո ավելի մեծ շրջանակներ է ընդգրկել` ընդհուպ մինչև ազգային փոքրմասնությունների ներկայացուցիչներ: Ճամբարը «Սիրանույշ» է կոչվում այն բարերար կնոջ անունով, ով ֆինանսավորել է ճամբարի կառուցումը, իսկ ճամբարների հովանավորությունն ի սկզբանե իր վրա է վերցրել Սյունյաց թեմը: Ճամբարները երկուսն են` Հայաստանում և Վրաստանում` համապատասխանաբար` «Սյունիք-Զարգացում» և «Լազարուս» հասարակական կազմակերպություններն են իրագործում: Չգիտեմ հիմա ինչքանով է իրատեսական կասեմ, բայց գուցե ես ինքս էլ մի քանի տարի հետո լինեմ այստեղ դասընթացավար և ջոկատավար, ինչպես 12 երիտասարդները, որոնք հիմա իրենց պատասխանատվության տակ են առել 60 մասնակցի:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Գրելու ընթացքում հասկացա, թե ինչ մեծ պատասխանատվություն է պահանջում էստեղ դասընթացավար լինելը: Նրանց հետ խոսելիս ու խզված ձայները, չգիտեմ, ինձ մոտիվացրեցին, թե հակառակը, բայց փաստը, որ նրանք էլ նշեցինք` մեծ հաճույք է աշխատել նույն սերնդի ներկայացուցիչների հետ: Միգուցե սա էլ լինի իմ նոր պայմանագիրը, որ կկնքեմ ինքս ինձ հետ ու ինքս ինձ կխոստանամ, այստեղ ջոկատավար լինելու համար էներգիա հավաքել, ապագայում այստեղ նորից հայտնվելու ոչ որպես թղթակցի, այլ արդեն ջոկատավարի ու դասընթացավարի «ուսադիրներով»: Առանց միգուցեների, հաստատ կգամ:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Ոչ թե նրա համար, որ այստեղ հարմար է, ոչ միայն նրա համար, որ այստեղ բնությունը ուղղակի շշմելու է, ոչ միայն նրա համար, որ աշխատելու եմ սերնդակիցներիս հետ, այլ գաղափարի համար, կյանքը խաղաղ ապրելու, ատելության դեմ պայքարելու, նույն բնությունը չապականված, սերնդակիցներիս երջանիկ տեսնելու համար:

Lusine Karapetyan

Գյումրվա էսքիզներ

Հիանալի էր, ուղղակի չեմ կարող մի քանի տողով նկարագրել: Այնքան հակասական ու իրարամերժ երևույթների հանդիպեցի, այնքան մտքերս մեկը մյուսին հակասեցին, միևնույնն է, ամեն ինչ ներդաշնակ էր, ավելի քան ներդաշնակ, քանի որ Գյումրիում էի: Հա, Գյումրին աշխարհի կենտրոնը չի, ինչպես Արսենն է ասում, բայց ավելի հանգիստ  ու տագնապած միաժամանակ չէի եղել:

-Մի մարդ էլ գա, ու կշարժվինք,- ութն էր, արդեն պարզ էր, որ չէր հասցնի ճիշտ ժամանակին տեղում լինել ու չէր էլ անհանգստանում: Հռոմի պապը ուղղակի առիթն էր Գյումրի գնալու, ոչ թե իսկական պատճառը: Իսկական պատճառից խոսելիս ասեմ, որ մի անգամ էլ էի ուզում թափառել Գյումրու փողոցներով:

-Ա՛խ, էդ խեղջ մարդը զարտնե՞լ է, օր…
-Զարտնի-չզարտնի, իրան քնած էլ կբերեն: Գիտեք, օր Պուտինն էկել էր, զարտնա՞ծ էր էկել:

Դե, Գյումրի էինք գնում, բնական է, կատակներ, հումորներ: Մենակ հրավիրատոմսով կկարողանայինք  Պապին տեսնել,  հրավիրատոմսս գյումրեցի ընկերուհուս մոտ էր, իրեն պետք է տեսնեի, վերցնեի տոմսը, ու միասին մտնեինք: Բնականաբար, ես ուշացա, հետո էն մի հոգին, որ պիտի գար ու շարժվեինք, ինքն ուշացավ: Հետո գազելը դանդաղ գնաց, հետո Պապն ուշացավ, բոլորս ուշացանք… Դե, հայ ենք, Պապն էլ է հայ, գյումրեցիներն են ասել: Գյումրիում ճանապարհները փակ էին, ինչ-որ սխալ տեղ կանգնեցինք: Մինչև հարցուփորձ անելով  ուզում էինք ճանապարհը գտնել, մեկը հասկացավ, որ տեղացի չենք, ու որոշեց օգնել: Մարդիկ շատ էին, փողոցները` փակ, ոստիկաններն էլ տեղում էին, հեշտ  չէինք հասկանում մեկս մյուսին: Բնիկ գյումրեցիներն էլ մի քիչ վրդոված էին: Մի քի՞չ:

-Ինչքան օր արդասահմանցի կա, էկել է ստեղ, հերիք չէ, ինձ էլ չեք թողնի գնամ Պապին տեսնիմ: Էս ի՞նչ էրգիր է: Դուք (նայում էր ոստիկաններին) գնացեք սահմանը պահեք, դուք ստեղ հեչ էլ պետք չեք:

Երիտասարդի անունը  Բագրատ էր: Լավ է, որ նա գյումրեցի էր, հրապարակ տանող բոլոր ճանապարհները գիտեր, չնայած բոլորն էլ փակ էին: Մի խուլ փողոց պետք է շրջանցեինք, էդ խուլ փողոցում հռոմիպապյան աժիոտաժը դեռ չէր սկսվել, կարծում եմ, չէր էլ պատրաստվում: Մի տատիկ փորձում էր լռեցներ երեխային, մի տղա, չնայած կիզիչ արևին, ձմեռային հագնված իր հետևից քարշ էր տալիս պլաստիկ շշեր` մի մեծ տոպրակի մեջ լցրած: Միայն մի երիտասարդ զույգ, շքեղ հագնված, շտապում էր նույն ճանապարհով, որով մենք էինք պատրաստվում անցնել:

-Էստեղ մի քիչ ավանդապահ են,- Բագրատը մեզ հետ գյումրու բարբառով չէր խոսում, ասում է, որ ապրում է Լենինգրադում,- շատ բաներ, որ ընդունելի է այլ քաղաքներում , այստեղ դժվար նորմալ ընդունվի: Մինչև հիմա կարճ յուբկա դեռ անընդունելի է, բարձր խոսքը շատ են քննարկում: Ով էլ տեղացի չի, արդեն մինուս ա, թարս են նայում, բան: Զգուշացնեմ, որ հետո խնդիրներ չլինեն: Մեր Լեննագանն է, մենք ենք:

Իրեն ասեցի, որ Աբովյան փողոցում մեր տոմսերը մի աղջիկ ոստիկանի մոտ են: Փորձում էի մոտավորապես բացատրել, թե ինչ կորդինատներ է տալիս ընկերուհիս, բայց մոտս նման բաները լավ չի ստացվում, հեռախոսը փոխանցեցի իրեն. սկսեցին արագ գյումրու բարբառով խոսել, ես բան չհասկացա: Գիտեք, բարբառները ինձ սկսել են հետաքրքրել:

-Հիմա, որ ասես Աբովյան փողոց, ոչ մեկը չի հիշի, նույնիսկ ջահելները սովետական անուններով են հիշում , կամ Տերյան փողոց, էլի չեն հիշի կասեն 30-ի փողոց, էդ է: Մենակ ամառներն եմ գալիս էստեղ, սաղ տարին Լենինգրադ եմ: Բայց փողոցները անգիր գիտեմ: Փողոցները միանգամից եմ ֆիկսում, Լենինգրադն էլ, որ Լեննական չէ, հինգ-վեց Երևանի չափ է, բայց երբեք չեմ կորել էնտեղ:

Արդեն հասանք էդ ոստիկանուհուն՝ մի քանի ոստիկանական փորձություններ անցնելով: Բնիկների «ընդվզումը» չէր դադարել, մեկը  կանգնել ու բարձր կգոռար, որ Պապը մարդ է, ոստիկանները անմարդկային բաներ կենեն: Փոխարենը ոստիկաննեը ժպտում են, իրենք իրենց գործը ունեն, հյուրերը իրենց: Չգիտեմ` Բագրատին ինչքան գործից կտրեցինք, բայց Բագրատ ջան, եթե կարդում ես, մի անգամ էլ մեծ շնորհակալություն:

-Մի անգամ էլ ոտս ձեր քաղաք կկպնի, կհիշեմ, դուք էլ չեք թողնի, որ ես մոլորվեմ:

Էստեղ ես մտքում ծիծաղում էի, որովհետև իմ քաղաքում, նույնիսկ մեծ ցանկության դեպքում, չես կարող կորել. փոքր է, շատ փոքր:

Պապի ձայնը զրնգուն էր, գյումրեցիների կատակները՝ էլ ավելի: Պապին թողնենք մի կողմ, գյումրեցիները լրիվ ապրելու մոտիվացիա են: Գյումրեցու մի քանի սերունդ, որ մնացել է քանդված շենքերի ու կիսախարխուլ ու չկառուցվածների, 18-րդ դարի արվեստների ու 20-րդ դարի ոբերգության արանքում: Այն հույսի զգացումով, որ հաջորդ սերունդը ճգնաժամ չի ապրի, որ իրենց պես չեն ապրի, չեն տանջվի, այնինչ հաջորդ սերնդի տրագեդիան ավելի մեծ է լինում, ավելի ցավոտ:  Սերունդներ, որ ապրում են, ընկճվում են, բայց չեն դադարում կատակել, ապրեցնող կատակներ, ֆրազաներ, որ միշտ էլ հետդ կմնան, խոսքեր, որ ամենատխուր օրերին կգան մտքիդ ու մի անհարմար տեղում կսկսես հիմարի պես ծիծաղել: Մնացածին կթվա, որ գժվել ես, քեզ էլ կթվա, որ մնացածը էնքան երջանիկ չեն, որ էդ մտքիդ կատակը չգիտեն: Ես բոլոր գյումրեցիներին ժպիտ եմ պարտք, դրա համար Գյումի շատ պիտի գնամ:

Մի հավեսով կատակ կարող էի հիշել գնացքում, հիշեի ու ժպտայի, չմտածեի, որ հիմարի տեղ կդնեն: Չհիշեցի, չժպացի: Անընդհատ մտածում էի, թե ինչքան դժվար կարող էր լիներ, 18-րդ դարի արվեստի ու 20-րդ դարի աղետի արանքում, չեմպիոններ ու այդքան մեծ կորուստի արանքում, հանգամանքների ու ճակատագրի արանքում, ճզմված ֆինանսականի ու հոգեկանի արանքում, ամենակորողության ու անզորության արանքում: Մտածում էի, գյումրեցի ընկերներիս խոսակցությունները հիշում տրամադրությունս բալանսի բերելու համար, բայց չկարողացա: Մի փոքրիկ տղա, որ այդքան վտանգավոր ռելսեը դարձրել էր հարմար նստարան, ձեռքով թափահարեց` ողջունելով կամ բարի ճանապարհ մաղթելով բոլորիս, այն նույն ձևով, ինչպես մենք էինք մանուկ ժամանակ ողջունում «Պարսիկի ավտոներին» (բոլոր բեռնատարնեը պարսիկի ավտո էին), մեզնից գնում էր ուղակի բարևելը, որի դիմաց կամ քաղցր էինք ստանում, կամ արհամարհվում էինք: Դանդաղ գնացքը մեզ կհասցնի մեր նպատակակետին, բայց քանի ժամից ու ինչպես` ճաշակի հարց է: Ամեն մի կանգառում  նոր մեկին ընդունում  կամ ճանապարհում էինք: Որոշները իրենց շների հետ էին, որոնք տրամադրություն էին հաղորդում, թողնում իրենց սիրենք, մռայլությունը` ցրենք:

Դանդաղ գնացքի ու մտքերի արանքում: Գյումրու շենքերի ճարտարապետությամբ հրճվող, գորշ շենքերի նկարազարդումների պատճառով ու պարտքերս մարելու միտումով ես էլի կգամ, Պապը այս անգամ առիթը չի լինի, ուղղակի` անառիթ…

լուսինե կարապետյան

Մենք ներկա ենք, մենք ներկան ենք, մենք ներկան ենք լինելու…

Աչքերդ էլ ամուր կապես, ականջներդ էլ փակես, ակնհայտ է, որ սահմանում իրավիճակը լարված է: Թե այս օրերի ամբողջ ինֆորմացիան, որ բաց աչքով տեսել ու լսել եմ, հավաքեմ, ձայնապնակ դարձնեմ լացերի, զոհվածների անունների կողքին, մի մեծ չափով կլսեք սնունդ հավաքելու, արյուն հանձնելու, ջոկատներ հավաքագրելու կոչեր: 

Մենք կարողանում ենք կարեկցել ու լինել մեկս մյուսի կողքին: Երևի բնույթով ենք այդպիսին. տխրության դեպքում այնպես արագ ու այնպես ամուր ենք միանում, միգուցե ոչ միայն հային, այլ ամբողջ մարդկությանը բնորոշ հատկություն է դա: Միգուցե…
Այն միտքը, որ մենք` երիտասարդներս, մեր երկրի ապագան չենք, այլ մենք մեր երկրի ներկան ենք, զգոնացնում է, պարտվածի հոգեբանությունից կորացած մեջք է ուղղում, հստակ ու հպարտ քայլելու հնարավորություն է տալիս: Ներկա, որի համար մեր եղբայրները, ընկերները` վտանգելով իրենց կյանքը, մտածում են ոչ միայն մեր ներկայի, այլ ապագայի մասին, որն էլ շուտով ներկա պիտի դառնա: Հայերի սերնդափոխությունների մեջ պատերազմը իր ուրույն տեղն ունի, «իսկ եթե այնպեսներ» ու «իսկ եթե այսպեսներ» չեն ընդունվում, պատմությունը «իսկ եթե»-ներ չի սիրում, մենք էլ մեր ներկա լինելով պատմություն ենք դառնում, մեր պատմության նոր էջերը գրում:
Հայրս ամբողջ Արցախյան պատերազմը իր մեջ կրած մարդն է, իր խոսքերը, պատմությունները ավելին են պատմել ինձ պատերազմի մասին, քան բոլոր գրքերն ու պատմվածքները: Հետաքրքիր է, մեկ պատերազմ տեսած սերնդի բնորոշումն ու կարծիքը հասունացող պատերազմի մասին: «Պատերազմում մեղր չեն բաժանում: Պատերազմ է, կռվում ենք,կամ պիտի հաղթենք կամ պարտվենք, կամ էլ` «նի չիյա», ոնց ասում են: Մեր համար հաղթանակն էլ պարտության պես բան է լինելու, քիչ ենք, պետք չէ»: Էլ չշարունակեցինք, երկուսս էլ հուզված էինք:
Հիմա կարող է ասածս խայթող հնչի նրանց համար, ով իր` սահմանին գտնվող եղբորից, ընկերոջից կամ ինչ-որ հարազատից նորության են սպասում, բոլոր նրանց, ովքեր անիմաստ են համարում նորությունները, որոնք կապ չունեն սահմանի լարված իրավիճակի հետ: Պատերազմը բարդ երևույթ է, թե’ ելքերով, թե’ ընթացքով: Պատերազմի ելքերից ամենացանկալին ու նպաստավորը հաղթանակն է, որին տենչում են երկու կողմերն էլ: Ճիշտ է, հաղթանակը լայն առումով կապված է սահմանին տիրող իրավիճակից, գրաված հողերից, տրված քիչ զոհերից, բայց չպետք է բացառել նաև մեր առօրյային անցնելու ու ամենքս իր գործով երկրի զարգացմանը նպաստելու, մեր հայրենասիրությունը այդպես ցուցաբերելու փաստը:

Մեր կայքը նույնիսկ խաղաղ ժամանակ հրատարակում էր նաև սահմանամերձ գյուղերում գտնվող մեր պատանի թղթակիցների հոդվածները` կապված խաղաղության ու պատերազմի, սահմանի առօրյայի ու պատանիների ապագայի մասին: Իսկ այսօր առավել քան հրամայական է դառնում. Ապրել և արարել, տեսնել մեզ հուզող խնդիրներն ու մեր ձայնը բարձրացնել: Չէ որ հայրենիքը սկսվում է մեզնից, մեր գյուղից, քաղաքից, բակից, մեր ընտանիքից, մեր դպրոցից ու համալսարանից, մեր ընկերներից ու քույր-եղբայրներից: Չխոսել մեզ հուզող խնդիրների մասին, նշանակում է` չընդունել, որ մենք ենք տերը մեր երկրի ու մենք ենք ներկան:

Մենք ներկա ենք, մենք ներկան ենք, մենք ներկան ենք լինելու:

Նպատակի ու հաղթանակի մասին

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Տեքստս սկսում եմ երեք կաչաղակների մասին պատմելով, որոնք հայտնվում են պատուհանիցս այն կողմ, ծառի ճյուղերին, որը չգիտեմ, ով է տնկել, ով ջրել կամ ով մեծացրել: 

Պատուհանները մարդու կյանքի պատմության մեծագույն բացահայտումներից են, պատուհանը ինքնին բացահայտում է: Հազարամյակներ առաջ  գետնափոր տներին պատուհաններ չեն եղել, հետո եղել են փոքրիկ կլորները` մաքուր օդ կացարան բերելու համար: Ժամանակները փոխվում են, պատուհանները` ևս: Լավ, պատկերացրեք, թե չլինեին  պատուհանները, մեր կյանքը արդյո՞ք նույնը կլիներ:  Հա, միգուցե մաքուր օդ տանդ մեջ չէր լինի, սենյակումդ ու գուցե հոգումդ էլ լուսավոր չէր լինի: Մարդիկ չէին խոսի պատուհանների մասին, և որ հիմա ամենահետաքրքիրն  է, ես չէի տեսնի այդ կաչաղակներին, որոնք փեղկի, ծառի ճյուղերի նստած են, որոնց արմատների մասին տեղյակ չեմ, ու կապույտ երկնքի հետ շատ իրական ու բնական բնանկար չին ստեղծի:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Մեր կյանքի լավագույն մասերը, կարելի է համարել դրանք, երբ նպատակներիդ կամ երազանքներիդ հասնելու ճանապարհին ես գտնվում: Հիանալի է, բայց մենք հիմնական գործը անելով մոռանում ենք այն գեղեցիկը, որը մեր կյանքի աղն է: Այդ նպատակներից մեկի իրագործման համար էլ ես հայտնվեցի Վայոց Ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում: Վերադառնում եմ երեք կաչաղակներին, որոնց երևի դուք չտեսնեք, որովհետև հենց փորձում եմ նկարել, միասին թռչում-գնում են:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Տեքստիս շարունակությունը նվիրում եմ Խաչիկում գտնվող բոլոր  այն տներին, որոնց միայն կտուրներն են նշմարվում ձյան հաստ շերտի տակից: Այն կտուրներին, որոնք երկար ժամանակ ծուխ չեն տեսել,մարդկային ձայն չեն լսել, չեն տխրել, բայց չեն էլ ուրախացել: Տուն տանող ճանապարհը` հանգիստ, բայց փակ: Ձյունն էլ մեղմ ու անշտապ է գալիս, գիտի` իրեն մաքրող չկա:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

-Ժամանակ կար, ակումբում մեծ խաղեր, երեկույթներ էինք կազմակերպում: Բոլորս գնում էինք, ուրախանում: Հիմա, հիմա դասարանների մեծ մասում մի երկու հոգի են, գյուղի ժողովուրդը քչացել ա, ամեն մեկը իրա խնդիրն ունի, ամեն մեկը իրա տնով,-պատմում են խաչիկցիները:
Երեկոյան քայլքի ժամանակ ձայներ, որոնք ոչ այնքան հեռու գտնվող զորամասից էին գալիս, պարզ արձագանքում էին: Մայրամուտը Խաչիկից աննկարագրելի է, բայց փողոցներում մարդ չկա, վայելող չկա, միայն արձագանքը: Հա, ես իմ նպատակին կամաց-կամաց հասնում եմ, շուրջս եմ նայում վայելելու համար կյանքը. աղը քիչ է: Գրեթե վստահ եմ, որ նույն իրավիճակն է տիրում Հայաստանի համայնքների մեծ մասում: Տեքստս ավարտվում է, կարճ թելի նման, տխրած երկար չեմ գրում, կարծում եմ, որ կարդացողն էլ է տխրում:
Տեքստս ուզում եմ ավարտել: Շատ մարդիկ սիրում են Խաչիկն էնպես, ինչպես ես եմ սիրում իմ հարազատ քաղաքը: Ես չեմ ուզում, որ այստեղի դպրոցի դասարաններում երկու հոգի լինեն, չեմ ուզում միայն զբոսաշրջիկները վայելեն այս գեղեցկությունը, բայց միևնույն ժամանակ, ուզում եմ մասը լինել գյուղի ակումբում իրականացվող միջոցառումների: Վերադարձը հետընթաց չէ, վերադարձը հաղթանակ է: Այստեղ ձեզ սպասում են:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Մարդը կարոտող տեսակ է

Տառե՞րը սովորեցինք առաջին դասարանում, թե՞ տառեր սովորելու մեթոդները: Կանոննե՞րն էր դժվար մեզ համար, թե՞ այն ամենը, ինչ կոչվում էր այբուբեն: Երկրորդ դասարանում ինչ-որ նոր բան սովորեցինք ու ակամայից սկսեցինք կարոտել տառեր սովորելու մեթոդները: Մեզ առաջին դասարանի սովորածը հեշտ էր թվում, ավելի հաճելի էր կրկնելը սովորածդ, քան նոր բան սովորելը: Յուրացրածդ ասելն ու կրկնելը մի օր մեզ ձանձրացնելու էր. դժվար էր մեզ համար նորը սովորելը, հինն էլ կրկնել տաղտկալի… Հենց այդ ժամանալ էր, էլի, որ փոխվեցինք երրորդ դասարան: Դե հինգերորդ դասարանից հիասթափությունների դասերն են սկսում, ութերորդում սիրահարվում ես, հետո նորից հիասթափվում:
Դպրոցական կյանքը ընդհանուր առմամբ մի շղթա էր, լավ ու վատ օրեր իրար հետ միացրած, հաճախ համեմված բարձր ու ցածր գնահատականներով: Գնահատականներն էլ դառնում էին մեր ուրախության կամ տխրության պատճառը: Հիմա էլ, երբ ավարտեցի դպրոցս, սկսեցի կարոտել դպրոցական օրերս, երբ տխում էի ցածր գնահատականներիս պատճառով: Հիմա կողքից նայում ու հասկանում եմ, որ այդ գնահատականները ինձ ոչինչ չսովորեցրեցին, իսկական դասերը կարելի է առնել այդ տխրությունից: Իսկ եթե տխուր օրերն էլ միացնես իրար, կարելի է ստանալ հաստափոր մի գիրք. ամեն մի օրվա համար ստեղծում ես մի հերոս. հրաշք գիրքը արդեն պատրաստ է: Մեծ գրողներն էլ երևի այդպես ես սկսում:
Այո՜, մարդիկ այդպիսին են. չենք էլ նկատում, թե ինչ ենք անում հիմա, բայց այն կորցնելուց հետո սկսում ենք կարոտել: Հիմա էլ եմ կարոտում: Կարոտում եմ իմ քաղաքը, իմ տունն ու շենքի անկյուններում դրված փայտե նստարանները:
Ուսումս շարունակելու համար ես գնացի իմ քաղաքից, չէ՜, չեմ կորցրել այն ու էլ չեմ էլ կորցնի. ուղղակի ժամանակավորապես հեռացել եմ` առանց նեղանալու ու առանց նեղացնելու: Անիմաստ թափառումներս եմ կարոտել ու ինձ հետ անիմաստ թափառողներին, դեղնած ծառերն ու նրանց տերևները, որ հավաքում էի ինչ-որ մի բան մակագրում ու թողնում գրքերիս էջերի հետ ապրելու: Այդ նույն գրքի հերոսներին եմ կարոտում, որոնք այնքան են հարազատանում, որ դառնում են իմ օրվա մի մասը (տեսնես` հե՞շտ է ապրել տերևների հետ), ու հաճախ ինչ-որ երևույթի հանդիպելիս մտածում ես, թե ինչ կաներ այդ հերոսը, եթե լիներ իմ փոխարեն:
Այդ աշունն եմ կարոտել, Վայքի աշունը, որ միանգամից զգացնել էր տալիս: Երևանում ծառեր չկան, ինչպես կամ ինչից են հասկանում, որ աշուն է: Աշնան հոտն ու կամակոր եղանակն եմ կարոտում, որ թե միայն պատուհանից նայեիր, ամառային կհագնվեիր, իսկ երբ դուրս գայիր, ձմեռային հագնվելու կարիք կզգայիր: Կարոտել եմ հարբուխը նույնիսկ, որի պատճառը հենց այդ եղանակն էր: Կարոտել եմ այդ բոլոր պատճառները: Ախր, ամեն ինչ այնքան գեղեցիկ էր` հեռվում, կարծես ինչ-որ մեկը բամբակով ծածկած լիներ սարերի գագաթները, կարոտել եմ հազիվ վառվող լապտերները, աղոտ լուսավորված փողոցները, բայց լուսավոր մարդիկ, ում հանդիպում էիր կիսախավարի մեջ ու գրկախառնվում` առանց բարևելու ու անունը հարցնելու: Ախր, ամեն ինչ այնքան գեղեցիկ էր`հեռվում… Միգուցե գեղեցիկ էր, որովհետև հեռվո՞ւմ էր:
Մի օր էլ ես երևի Երևանը կկարոտեմ, այս անհարմար տունն ու փոքրիկ խոհանոցը…

Աստղերը` որպես ներշնչանք, աստղագիտությունը՝ որպես հնարավորություն

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

Աստղերի համար հարյուր տարին, հավասարազոր է մեր ապրած մեկ վայրկյանին, իսկ աստղերը այնքան հեռու են, որ նրանց լույսը Երկիր հասնելու համար պահանջվում է ամենաքիչը վեց հարյուր տարի: Այսպիսի ահռելի թվերով խոսելը բավականին հեշտ է, այնինչ եթե սկսենք պատկերացնել, ապա դա կլինի այն, ինչ մեզ մոտ՝ Երկրի վրա, անվանում են հավերժություն: Մենք տեսնում ենք աստղերը, բայց արդյո՞ք աստղերը տեսնում են մեզ… Չեմ կարծում, քանի որ հաճախ այն աստղերը, որոնք մենք տեսնում ենք, արդեն մահացած են:

Աստղագետ Գաբրիել Օհանյանը, որին մենք ծանոթացել էինք նախորդ օրվա «աստղային ճանապարհորդությունից», մեզ ծանոթացրեց Բյուրականի աստղադիտարանի ավելի երիտասարդ աստղագետների և գիտաշխատողների հետ:

-Բարև ձեզ: Մենք հետաքրքրված ենք երիտասարդ աստղագետներով: Ուզում ենք ֆիլմ նկարել: Կարելի՞ է:
-Բարև ձեզ, ներողություն, երիտասրդ ասելով դուք ի՞նչ տարիք նկատի ունեք,- խոսեց տարքիքով ամենամեծը:
-Ձեր տարիքի:
Ժպտացինք:
-Լավ, բարի, համեցեք:
Նրանց թիմը պատրաստակամորեն տվեց համաձայնություն հարցազրույց տալու:
-Թիմով հինգն էինք, բայց ինչպես նկատում եք, չորսս ենք մնացել: Մեր խմբից մի ակտիվ երիտասարդ որոշեց դառնալ ծրագրավորող: Հիմա ծրագրավորումն ավելի բարձր է վարձատրվում, քան աստղագիտությունը:
-Ինչպե՞ս որոշեցիք դառնալ աստղագետ:
-Մեր ճանապարհները միևնույն ձևով են անցել: Սկզբից կիրք աստղերի նկատմամբ, հետո մի քիչ գիտություն: Ոգևորությունը ժամանակի ընթացքում  մի քիչ մարում է, ավելի ճիշտ, փոխվում է սիրո: Իսկ եթե սերը դադարեց, ապա ուղղակի հրաժարվիր այդ մտքից. դա քեզ օգուտ չի տա: Դու կդառնաս զոմբի, որ փող է աշխատում, ոչ թե ապրում:
-Ձեր երեխաներին կթողնե՞ք զբաղվեն աստղագիտությամբ:
-Եթե հասկանամ, որ նա իրեն գտնում է աստղագիտության մեջ, ապա` այո:
-Դրսում ավելի լավ են վարձատրվում, չէի՞ք ուզենա տեղափոխվել այնտեղ:
-Մենք հաջողակ ենք, հաջողակ այնքանով, որ կարողանում ենք դրամաշնորհներ ստանալ սիրած աշխատանքով զբաղվելու համար և հաճախ ենք գնում տարբեր երկրներ ուսումնասիրություն կատարելու, բայց միշտ մնալ այնտեղ չենք պատրաստվում:
Երկար ու հաճելի զրույցից հետո որոշեցինք  պտտվել այգում, որը իմիջիայոց, լի էր մեծ  եղևնիներով: Կարծես այն էներգետիկ ճգնաժամը, որը պատել էր պատերազմական իրավիճակում գտնվող մեր երկրին,շրջանցել էր այգին և աստղադիտարանը: Մինչդեռ այդպես չէր. Այստեղ էլ շատ ցուրտ էր, սակայն կարծում եք այդտեղի գիտաշխատողները կամ հենց ինքը` Վիկտոր Համբարձումյանը չի՞ ցանկանցել տաքության մեջ ապրել: Վերջերս մի լուսանկարի հանդիպեցի համացանցում, որտեղ Վ. Համբարձումյանն էր`պատերազմի տարիներին ցրտից կուչ եկած աշխատասենյակում: Այնինչ դրսում`աստղադիտարանի այգում, որը Բուսաբանական այգու մի մասն է համարվում, 40 հա տարածքում բազմաթիվ ծառեր կային:
Կարծես հենց այդ աշխատանքից էր, որ աստղագետները շարունակում են իրենց և գիտական աշխատանքը, և չեն դադարում լինել մեծ հայրենասեր` նմանվելով Վ. Համբարձումյանին:

Ես պատրաստվում էի մեր երկարաշունչ հոդված գրել աստղագիտության ու նրա ամեն օր բացահայտվող նոր հայտնագործությունների մասին, սակայն կարծում եմ, հենց այս պատմությունը ամեն ինչ ասում է մարդու մարդ մնալու մասին:

Ես գտա այն, ինչ փնտրում էի Հայաստանում, ես գտա այն աստղերին, որոնք իսկապես  պետք են Հայաստանին, և որոնց լույսը երբեք չի մարում: