-Բաղադրատոմսը երբեք մարդկանց չպատմես:

-Աչքերիս մեջ ուղիղ նայելու սովորություն ունես:

-Ինձ մոտ անկեղծ է ստացվում՝ ի տարբերություն շատ անտաղանդ դերասանների:

-Ու խոսակցությունը քո նախընտրած կողմը շրջելու կարողություն: Խոստացել էիր քո բաղադրատոմսով շոկոլադ պատրաստել սովորեցնել:

-Հիշում եմ: Բայց էնպես պետք է սովորեցնեմ, որ շատ տպավորիչ լինի ու երբեք չմոռանաս: Դրա համար այլընտրանքային ձև եմ գտել բացատրելու: Կհավատաս, թե ոչ, բայց շոկոլադ պատրաստելը նման է մարդակային հարաբերություններին: Կակաոյի փոշին մեր զգացմունքներն են, որը դանդաղ կրակի վրա եփվելով պնդանում է, այսինքն՝ ամրանում ու դառնում միասեռ զանգված: Հետո ավելանում է կաթը ու այն ավելի պինդ է դառնում: Բոլոր բաղադրիչները կամաց-կամաց միաձուլվում են իրար: Ու դառնում են շատ հարմոնիկ, կարծես իրարից առանձին դրանք չեն էլ լինում:

Պատրաստելուց հետո պետք է, որ այն ճիշտ ափսեի մեջ հայտնվի: Ճիշտ քանակությամբ, որ դուրս չծորա ու ոչ էլ մի անկյունում լինի: Բոլոր դետալները իրենց ճիշտ տեղում պետք է լինեն:

Ամեն ինչ պատրաստելուց հետո ամենակարևոր հատվածներից մեկն էլ զարդարելն է: Երբ նայեն, չպետք է իմանան, թե ինչ կա ներսում: Ու այն չպետք է լինի բոլորի համար, միայն հատուկ ընտրվածների: Ու գաղտնիքը պետք է ոչ ոք չիմանա: Հակառակ դեպքում բոլորը այն կտարածեն ու այլևս չի լինի արտասովոր: Կարծես ոչինչ բաց չթողեցի: Ճիշտ զգացմունքներ, յուրահատուկ վերաբերմունք: Ահա և համեղ շոկոլադ:

-Իմ հանդիպած լավագույն խոհարարն ես:

Այնքան ինչուներ կան իմ կյանքում: Դեմքեր ու դեպքեր, որոնց հանդիպելիս ծնվում է սովորական, բայց ամեն անգամ նոր հույզեր բերող մի հարց՝ ինչո՞ւ, որն իր վիթխարի հարցական կերպարանքով կանգնում է իմ դիմաց: Ինչո՞ւ եմ ես հիմա այստեղ՝ նստած իմ սենյակում մտածում դրանց մասին:

Դու էլ ես չէ՞ ուզում շատ դեմքեր մոռանալ: Մոռանալ: Մի տես, թե ինչ խոսք է: Ո՞վ կարող է ապրել առանց մոռացության: Սակայն ո՞վ կարող է մոռանալ այն ամենը, ինչ ինքը չի ուզում հիշել:

Եթե ինչ-որ մեկի մասին դադարում ես մտածել, նա նաև դադարում է գոյություն ունենալուց (գոնե քեզ համար): Եվ դեպքեր, որոնք վանում ես քեզանից: Մոռացություն՝ մի բան, որ ինչքան լավ, նույնքան էլ վտանգավոր է:

Իմ հին ընկեր, արի այսօր միասին զրուցենք: Կյանքում էլ կան շատ հարցեր, որ այդպես էլ պատասխան չեն ստանում: Հարցեր, որ ինչպես ստիպում են մոռանալ, այնպես էլ թույլ չեն տալիս անել դա: Բայց ես ուզում եմ բացառություն անել և քո բոլոր հարցերին պատասխան տալ: Չեմ ուզում, որ քեզ համար գաղտնիքներ մնան: Այսօր կզրուցենք, թող ոչ մի հարց չհնչի, որ չփչացնի պահի խորհրդավորությունը: Սակայն խոստանում եմ՝ անպայման պատասխանելու եմ, քանի որ ինչպես հողը էրոզիայից է ավերվում, այնպես էլ այդ հարցերն են պղտորում նույնիսկ ամենամաքուր հոգին:

Գիտե՞ս՝ քեզ մի շատ հասարակ, բայց կարևոր բան եմ ուզում ասել:

Եթե մի օր կյանքի խենթ ճանապարհները մեզ կանգնեցնեն դեմ դիմաց, հատ առ հատ բոլոր հարցերիդ կպատասխանեմ: Բայց այդժամ կարծում եմ՝ դրանք ոչ մի գրոշ չեն արժենա, որովհետև ոչ իմ ու ոչ էլ նույնիսկ քո կյանքում դեր չեն խաղալու:

Գուցե հարցնես, թե երբ մենք իրար օտար դարձանք, ես էլ կասեմ՝ այն ժամանակ, երբ դու դուռը բաց թողեցիր ու մոռացության մատնեցիր այն փաստը, որ ներս գալուց վայրկյաններ հետո պետք է շղթայով փակեիր:

Ինչ որ կաս, դա եղիր, իսկ ինչ որ արդեն դու չես՝ մոռացության տուր:

Իսկ ովքե՞ր են ամբողջությամբ քո առօրյա «ես»-ին ճանչում, տեսե՞լ են նրա 50 երանգները: Այն կարծես նման է հոգնած օրվա վերջում բազմոցի մեջ ընկղմվելուն կամ ամենասիրելի տնային հագուստին, որը միշտ չես ուզում հագիցդ հանել: Դրանով քեզ փողոցում չեն տեսնի, կամ առավոտյան մարզվելիս, կամ դրանով ոչ ոքի հյուր չես գնա ու ոչ էլ կհրավիրես քո տուն: Դրանով քեզ կարող են տեսնել ծնողներդ, դրանով լինում ես միայն շատ հարազատ մարդկանց ներկայությամբ:

Բոլորին թվում է, թե քեզ ճանաչում են, բայց նրանք գիտեն մեզ հիմնականում արտաքնապես: Առօրյա «ես»-ով մենք քչերի հետ ենք լինում: Ոչ թե այն պատճառով, որ կեղծավոր ենք, այլ այն պատճառով, որ քչերն են կարողանում դա տեսնել ու զգալ: Բոլորին չես կարող թույլ տալ մոտիկից շփվել նրա հետ, որովհետև կարող են այն կողոպտել ու թալանել: Ի վերջո, հասարակությունը սիրում է փչացնել բնավորության նախնական պարզությունը:

Մարդկանց, որոնց ներկայությամբ դու ցույց տալու կամ ապացուցելու ոչինչ չունես, կարող ես ներկայանալ չսանրած մազերով, գիշերազգեստով, գզգզված ու անգամ առանց լվացվելու, մեկ բառով ասած՝ այդ զզվելի ու չգիտես ում կողմից հնարված ու շղթայի նման մեր վզին փաթաթած չակերտներից դուրս, չէ որ նրանք քեզ հենց այդպես են սիրում: Մարդիկ, որոնց վրա դու կարող ես բարձր բղավել, քանի որ օրդ պլանավորածով չի անցել ու հենց այդ նույն մարդկանց համար առաջինը վազել գինու շշի հետևիցդ՝ ծնունդը նշելու համար: Մարդիկ, որոնց ձայնը ճանաչում ես դեռ առաջին հարկից: Մեր անփոխարինելի ու հարմարավետ մարդիկ, որոնց կողքից մենք ոչ մի տեղ չենք շտապում հեռանալ:

Ո՞նց կարելի է սիրել ու հետո որոշել, որ այլևս չես սիրում:

Բոլորի հետ էլ ինչ-որ ժամանակ պատահում է: Սկիզբն է տարբեր, բոլորի վերջերն էլ նույնն են: Դու գիտես, թե ում ես փնտրում, հասկանում ես, որ նա չի քո ուզածը, բայց մի օր առանց դիմակի ես դուրս գալիս ու անձրևի տակ երկար մնալուց սառում ես, դե թեթև էիր հագնվել ու ալկոգել չունեիր, գալիս քեզ էլ է կպչում այդ հիվանդությունը: Բայց դե միշտ չես կարող սառել ու չախտահանվել, տաք թեյը ու գործած հագուստը ամեն ինչ տեղն են դնում: Սիրտդ տաքանում է ու ուշքի գալիս:

Բայց սեր կա, չէ՞, որ սիրտդ տաքացնում է:

Այո, երբ վառվում ես, միշտ սպիներ են մնում: Իսկ սպին գեղեցիկ չի լինում:

Բայց հաստատ կա սեր, որ լցվում է ներսդ ու սիրտդ վառում, տակնուվրա է անում:

Սերը ոչ մի կապ չունի սրտի՝ այդ զզվելի արյան պոմպի դեր կատարող օրգանի հետ: Սերը նախ և առաջ ճնշում է թոքերը: Սխալ է ասել՝ «սիրտս փշրված է», ճիշտ կլինի ասել՝ «օդը չի հերիքում»: Թոքերն են ամենառոմանտիկ օրգանը, բոլոր սիրահարվածները հիվանդանում են թոքախտով, պատահական չէ, որ այդ հիվանդությունից են մահացել Չեխովը, Կաֆկան, Շոպենը, Ջորջ Օրուելը, և սուրբ Թերեզան, իսկ ինչ վերաբերում է Կամյուին, Մորավիային՝ կգրեի՞ն արդյոք նույն գրքերը, եթե այդ հիվանդությունը չունենային: Բացի դրանից՝ հիշենք, որ Կամելիազարդ տիկինը կաթվածից չի մահացել: Այդ պատիժը գրգռված կարիերիստների համար է և ոչ թե անհույս սիրահարների:

Հասկացա, ամենասիրուն դրսևորումներից է սիրահարվելը՝ սիրուց ազատվելուց հետո: Բայց եթե իրոք սիրում ես, ոչ թե քեզ հույսով լցնում: Երբ կարող ես դիմակդ հանգիստ հանել ու համբուրել: Բայց եթե մրրիկի նման ես սիրահարվում, հետո հաստատ դատարկվում ես, ու քեզ ոչինչ չի մնում, ու նորից պետք է քեզ միացնես հոսանքին:

Բայց մի օր գալիս է սեր, որը երկար է շարունակվում, ու այդժամ չկա հիվանդություն, ու սերն էլ հասնում է մրգի նման, որից ո՛չ հագենում ես, ո՛չ կշտանում: Թե չէ սառնարանում սառեցրած կամ արևի տակ երկար թողած միրգը համ չունի, երկար չես ուտի:

Մեր կյանքը նման է գրապահարանի: Այնտեղ առկա բոլոր գրքերը դասավորված են ըստ ժամանակի և դեպքերի հերթականության: Մեզ հետ կատարված ցանկած դեպք, իրադարձություն դառնում է պատմություն և լրացնում մեր կյանքի գրքի էջերը:

Գրադարանը ղեկավարել օգնում է մեզ Աստված: Իհարկե, մարդկային չար ձեռքը այստեղ էլ հաճախ է խառնում գրքերի ճիշտ հերթականությունը, հաճախ է լինում, երբ գիրքը դրվում է սխալ գրքերի կողքին, սխալ դարակում և հասնում այնպիսի մեկի ձեռքը, ով այն կարդալու իրավունք չուներ, բայց այդ խառնաշփոթը երկար չի շարունակվում, քանի որ գրադարանավարը ամեն ինչ նկատում է և յուրաքանչյուր գիրք վերադարձնում է իր տեղը:

Մեր կյանքում էլ հաճախ են լինում նման դեպքեր, երբ ամեն ինչ մեր շուրջը խառնվում է իրար, հայտնվում ենք անհասկանալի իրավիճակներում: Պահեր, երբ թվում է, թե բոլորը քեզ օտար են, չեն հասկանում, չկա մեկը, ով քեզ կհասկանա: Եվ դրանք հենց այն պահերն են, երբ մեր գիրքը սխալմամբ հայտնվել է սխալ ձեռքերում: Սակայն ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում ժամանակի ընթացքում:

Գալիս է ժամանակ, երբ քո գիրքը չի բացվում ինչ-որ օտար մեկի կողմից, նա չի խառնում կամ պատռում էջերը, խառնաշփոթ չի սեղծում դիմացինի կյանքում, քանի որ արդեն սկսել է բացել իր սեփական գիրքը:

Որքան էլ գունազարդ, հետաքրքիր է դիմացինի գիրքը, պետք չէ կյանքի անվերադարձ ժամանակը ծախսել ուրիշի փոխարեն ապրելու վրա, որովհետև երբեք չես կարող հին էջերը լրացնել:

Ազգային նախշերի, տիկնիկների, գորգերի, տարազների, մրգերի մեջ ամփոփվում է ժողովրդի մտածողությունը: Հենց այդ սիրով էլ ստեղծվում է ցանկացած աշխատանք:

Տիկնիկները հայկական տոների կարևոր մաս են կազմել: Դրանք պատրաստելու համար օգտագործում են տարբեր նյութեր՝ փայտ, մորթի, կավ: Ասում են՝ տիկնիկները օժտված են չարը խափանող և հաջողություն բերող ուժով:

Մարդիկ դրանց տվել են տարբեր անուններ՝ Վասիլ, Նուրին, Ակլատիզ, Ասիլ-Բասիլ:

Նուրին համարվում է ծաղկազարդի խորհրդանիշ, որից երաշտի ժամանակ անձրև էին խնդրում: Նուրին սկսում է արտասվել, ու հողը թրջվում է: Նուրիի շապիկը նկարազարդ է, գոտին կարված է ծիածանագույն թելերից: Գլխին ունի ծաղկեպսակ:

Գորգերը եղել են ազգային նկարագիր տվող մշակութային արժեք: Հատուկ զարդանախշեր ունեցող գորգերը կախվում էին պատից: Զարդանախշերի մեջ թաքնված է հիշողություն և շատ հաճախ մարդկանց փոխարեն նախշերն են պատմում: Հայկական գորգերի ամենատարածված տեսակը վիաշապագորգն է: Դրանք ներկվում են որդան կարմիրով: Հայերը հավատում էին, որ եթե տանը վիշապագորգ ունեն, ուրեմն պաշտպանված են չար ուժից:

Հայն այսօր էլ ստեղծում և արարում է նորը՝ պահելով իր ազգային դիմագիծը: Նրա արարող ձեռքը կարելի է տեսնել ամենուր:

Մեր տանիքը իմ տխրության միակ վկան է։ Մայիսյան օրեր են, իսկ դրսում թվում է՝ աշուն է։ Այնպիսի անձրևներ են գալիս, ասես ուզում են աշխարհի երեսից սրբել ամեն ինչ: Ես նորից տանիք եմ բարձրանում, այնտեղ ինձ չեն խանգարում։ Այնտեղ՝ վերևում միայնակ կանգնած՝ չկա ոչ մեկը, որ անիմաստ հարցեր ուղղի այն պահին, երբ դժվարանում եմ խոսել, որովհետև աչքերիցս չհոսող արցունքները լցվել են կոկորդս, ու խեղդվում եմ:

Կանգնած եմ լուռ ու նայում եմ երկնքին. անձրև է՝ խլացնող ու ամեն ինչ անհետ ջնջող անձրև, և երբեմն նկատվում են տուն վազող մարդիկ: Ահա նորից նույն մարդու դեմքը, որին ես չեմ էլ ճանաչում, բայց վաղուց նրան գիտեմ հայացքով, դեռևս անցյալ տարվանից աչքիս ընկել էր, միշտ նույն ժամին տուն էր վերադառնում։ Տեսնես՝ այդ մարդը կարողանո՞ւմ է քնել։ Չէ՞ որ հոգնում է առօրյա գործերից։ Իսկ գուցե ո՛չ, մարդ չի քնում, եթե միտքն արթուն է:

Հերթական մի օր տանիքում կանգնում ու մտածում եմ, թե ինչքան թույլ ենք մենք՝ մարդիկս, որ համարվում ենք աշխարհի տերն ու տիրակալը: Մեկը հոգնել է սեր փնտրելուց, մեկը հոգնել է գտնելուց, բայց անընդհատ կորցնելուց, մեկը հոգնել է իր անզորությունից ու Աստծուց խնդրելուց, որ վերադարձնի արցունքները:

Խոնավ է շուրջ բոլորը։ Այդ խոնավությունը նման չէ ուրիշ անգամներին։ Այս անգամ նրանում տխրությունը ավելի շատ է, դատարկությունը՝ թաց։ Ու այդ խոնավ դատարկությունն է լցվել իմ ներսը, կլանելով ինձ։ Տեսնում եմ անթափանց դատարկություն, բայց թե կույր լինեի, ամբողջ էությամբ կզգայի այդ դատարկությունը: Ու ամեն անգամ այս դատարկությունը կանգնում է ճանապարհիս՝ փորձելով ինձ տապալել, իմ մեջ թողնելով անշնչացած հարցականներ:

Եթե ուժ ունենայի, երկաթե վարագույրով կծածկեի այդ դատարկությունը: Բայց ես էլ եմ խոնավ… Խոնավությունը հավանաբար դաջված է աչքերումս, ափերիս մեջ։ Ես տանիքում եմ, որը թեև խոնավ է, բայց նույն հարազատն է։ Տարիներ շարունակ գալիս եմ նրա մոտ։ Չէ, ես նրա հետ չեմ խոսում, այն ունակ է ինձ լուռ կարդալու։ Քանի անգամ եմ նստել նրա կողքին ու լուռ ոռնացել: Ես սիրում եմ ցուրտը, բայց լռությունը՝ ավելի, և այն միշտ ինձ հետ է։ Ես մտածում եմ աշխարհի, մարդկանց մասին…

Իսկ հետո՞։ Հետո ինձ է սպասում աշխարհի ամենաստոր սենյակը, և ես անում եմ ամեն բան, որպեսզի հնարավորինս ուշ հասնեմ այնտեղ: Չգիտեմ՝ ուր փախչել, նա ինձ նվիրում է ամենազզվելի անքուն ժամերը, բայց չէ՞ որ հոգնել եմ ես այդ նվերներից։ Ու ես ատում եմ առավոտները, աղմուկը, հարցերը… Իսկ հայելիները տանել չեմ կարողանում, որովհետև միշտ միևնույն արտահայտությունն է աչքերի։ Իսկ այդ կոպերը լացից չէ, որ այդպիսին են, լաց վաղուց չկա, դա անքնություն է, որ բազմաթիվ հարցեր է ծնում գարշելի ամբոխներում․ «Լացե՞լ ես», «Չե՞ս քնել»…

Սրիկաներ։ Ես լռություն եմ ուզում, իմ լռությունը։