Աչքեր, որոնք տեսել են թշվառություն ու ծանր կյանք, աչքեր, որոնք թրջվել են հաճախ բախտի անարդար խաղերին չկարողանալով դիմանալ, անկեղծ ու փայլուն մանկական աչքեր, որոնք դեռ փոքր տարիքից այնքան բան են տեսել և դեռ որքա՜ն հեռուներն են ունակ տեսնելու… Ու անաղարտ մի հոգի, որն Աստված գիտե, թե որքան դժվարություններ հաղթահարելով է հաշտվել այն պայմաններին, որ տրված է ի վերուստ:

Գիտակցելով իր ընտանիքի ծանր սոցիալական վիճակը, հոր` երկրից բացակայելու փաստը, նա օգնում է ընտանիքի հոգսն իր ուսերին առած մայրիկին, հոգ տանում երկու եղբայրների մասին և հաճախ նաև երազում: Անշուշտ, պատկերացումներում կյանքն այլ գույներ ունի: Այնտեղ կյանքի վիրավորանքները փոխարինվում են հիացմունքներով: Ասում են` պատահականությունները պատահական չեն: Որքա՜ն երջանիկ եմ, որ այդպիսի պատահականություններից մեկն ինձ ականատես դարձրեց այդ պատանու երազներին:

-Իսկ եթե հանկարծ ես քաղաքապետ դառնամ…,- դպրոցական նստարանի մի կողմում նստած` ցածրաձայն մենախոսում էր նա:

-Եթե թեկնածություն առաջադրեիր, ես կընտրեի քեզ,- փորձեցի բորբոքել խոսակցությունը:

-Իրո՞ք, ճի՞շտ ես ասում,- աչքերը լայն բաց արած` զարմանքով հարցրեց մի քանի անգամ:

-Ինչո՞ւ ոչ: Դե, ուրեմն, համոզիր ինձ: Պատկերացրու, որ նախընտրական խոստումներ պետք է տաս:
Տղան զգաստացավ, ուղղեց օձիքը, կարգավորեց ձայնը, որպեսզի ավելի հնչեղ դառնա և լրջախոհ հայացք ընդունելով սկսեց.

-Իմ նախընտրական նախագիծը հետևյալն է,- որոշ թղթեր շուռումուռ տալով և ամբողջովին կերպարի մեջ մտած` ասաց նա:

Կռահելով, որ հետաքրքիր է լինելու, միացրեցի ձայնագրիչս:

-Առաջին հերթին պետք է կանխել արտագաղթը մեր քաղաքից: Ո՞ւմ է պետք քաղաքապետը, երբ քաղաքում բնակիչներ չկան:

Տղան րոպեների ընթացքում կարծես անճանաչելի էր դարձել` ճարտարախոս և ինքնավստահ: Զարմացած հայացքս նկատելով ու մի կերպ ծիծաղը զսպելով`շարունակեց.

-Հետո թանգարանը կվերանորոգենք, Արցախյան պատերազմում զոհվածների համար հուշարձան կկառուցենք, որովհետև քաղաքում չկա: Լույսեր կքաշենք ծայրամասային փողոցներում, զբոսայգիները կկանաչապատենք: Ինչո՞ւ միայն զբոսայգիները, ամբողջ քաղաքն ունի կանաչապատման կարիք: Բացի այդ, բոլոր քաղաքացիների դիմումներին, բողոքներին ու առաջարկներին արձագանք կտանք, լուծումներ կգտնենք…

Ոգևորված երկար թվարկում էր, նույնիսկ իր վրա էր վերցնում այնպիսի գործեր, որոնք քաղաքապետի պարտականությունների մեջ չէր մտնում:

-Երևի այդ ժամանակ ես էլ մի քիչ փող կունենամ,- կատակի տալով խոսեց նա,- Բայց բացի քեզնից էլ ո՞վ պիտի ընտրի ինձ: Ես ոչ մի բնագավառից տարրական գիտելիքներ չունեմ, իմը միայն երազանքներն են: Նույնիսկ գրական ու ճիշտ խոսելն է ինձ համար դժվար:

-Մի՞թե,- ասացի ես ու միացրեցի ձայնագրությունը:

-Այս բոլորը ե՞ս եմ ասել,- զարմացած ու պսպղուն աչքերով նայեց ինձ:

Ընկղմվելով ցանկությունների հորձանքի մեջ` նա նույնիսկ չէր լսել` ինչ է ասում:

Երանի նպատակասլացությունը հաղթի երազկոտությանը, և ամեն մի երազող, կոտրելով իր դեմ ծառացած պատնեշները, ի վերջո հասնի իր անհաս թվացող նպատակին:

Դուռը դեռ չբացած` գիտեի, թե ով, ինչ է անում։ Անկեղծ ասած՝ ձանձրանում էի: Իրար հաջորդող 45 րոպեների ընթացքում տարբեր բնագավառների դասախոսությունները խճճել էին մտքումս հյուսված վերլուծությունները։ Այդ ամենից հոգնած՝ մտածում էի՝ որքան հնարավոր է արագ ներս մտնել ու թեկուզ ձանձրանալ:

Ներսում առաջին հայացքից ամեն ինչ սովորական էր: Հայրս հեռուստացույցի առջև նստած, ուշադրությամբ լուրեր էր լսում` երբեմն մեկնաբանություններ անելով: Ցանկացա մոտենալ ու ասել, որ լավ գնահատական եմ ստացել տնօրենական գրավորից, բայց հետո փոշմանեցի` չխանգարեմ:
Եղբայրս համակարգչով ինչ-որ անհասկանալի խաղ էր խաղում ` երբեմն ուրախ բացականչելով:
Մայրս խոհանոցում էր: Թխվածք էր պատրաստում` հեռախոսով բաղադրատոմսը ճշտելով տատիկից․ «Դե լավ, թող խոսի, հետո կպատմեմ»,- մտածեցի ես: Քույրս երևի մեր սենյակում էր:
-Արա՜քս,- կանչեցի ես:
Պատասխան չկա: Փորձեցի մի անգամ էլ։ Լռություն: Շտապեցի սենյակ մտնել:
-Ինչո՞ւ չես պատասխանում,- հարցրեցի, երբ տեսա, որ հանգիստ նստած ինչ-որ բան է խզմզում թղթի վրա: Կրկին ձայն չի հանում: Ավելի մոտեցա: Հանկարծ, նկատելով ներկայությունս, ուշադրությամբ դեմքիս նայեց ու հանեց ականջակալներն ականջից:
-Ի՞նչ է:
-Ոչի՛նչ,- ջղային պատասխանեցի ու դուրս եկա սենյակից:
Մի քիչ այս կողմ, մի քիչ այն կողմ, ու արդեն սերիալները սկսվեցին: Բոլորը հավաքվեցին հյուրասենյակում, իսկ ես, քանի որ պետք է քննություններին պատրաստվեմ, ստիպված եմ կրկին առանձնանալ սենյակումս ու պատրաստել դասերս:

Մի անգամ Սևանի ափին, ես և ընկերուհիս` Սոնյան, ավազներով նկարչություն էինք անում, երբ ձեռքիս կտրուկ շարժումից ավազահատիկները թռան Սոնյայի աչքերի մեջ: Նա երկու ձեռքով ամուր փակեց աչքերը, ապա զայրացած ինձ նայեց: Կռահելով նրա մտադրությունը՝ արագ ոտքի կանգնեցի ու բղավեցի.

-Թե կարո՞ղ ես, բռնի՛ր:

Սոնյան, ով արդեն պատրաստվել էր վազելու, ակնթարթորեն սլացավ հետևիցս: Ես վազում էի ամբողջ ուժով, պարբերաբար հետ նայելով, որպեսզի չափեի իմ ու Սոնյայի միջև եղած տարածությունը: Երբ ևս մեկ անգամ փորձեցի հետ նայել ու հաղթական խոսքերով զայրացնել ընկերուհուս, հանկարծ՝ ոտքս ինչ-որ բանի դիպավ ու վայր ընկա՝ ավազների մեջ: Սոնյան քրքջալով ինձ մոտեցավ, մեկնեց ձեռքը, այնինչ ես, ավազների մեջ ծունկի եկած, թափ էի տալիս ավազը մազերիս ու շորերիս վրայից: Հետ նայեցի ու նկատեցի, որ Սոնյայի ձեռքին ինչ-որ գիրք կար, որը տարակուսանքով դեսուդեն էր շրջում:
-Ի՞նչ է դա,- դժգոհ հարցրեցի ես:
-Այստեղ էր ընկած, սրա պատճառով ընկար,-բացատրեց նա:

-Տո՛ւր, տեսնեմ:

Դա մի տարօրինակ գիրք էր՝ լավ պահպանված կազմով, բայց ցիրուցան եղած ու պոկված էջերով: Կազմին նկարված էր կանաչավուն դեմքի երանգով վախենալու ինչ-որ արարած` սուր ժանիքները աղջկա պարանոցը խրած: Սկզբում սարսափեցինք, հետո սկսեցինք էջերը դասավորել հերթականությամբ: Ոչ մի էջ չի պակասում: Տեսնես ո՞ւմ է պատկանել գիրքը, ինչո՞ւ էին պատռել այն… Գիրքը ռուսերենով էր գրված, իսկ վերնագիրը` «Վամպիրներ»։ Վերադարձրի Սոնյային, թող կարդա:

Արդեն Գավառ էինք վերադարձել, երբ գիրքը ձեռքին Սոնյան մեր տուն եկավ:
-Հիմա կարդալու քո հերթն է: Տարօրինակ է…
-Չլինի՞ հավատացել ես,- ծիծաղեցի ես:
Գիրքն արդեն իձ մոտ էր մնալու: Սկսել էի կարդալ: Սկզբում ամեն ինչ սովորական էր թվում, հետո փոքր ինչ լարվածություն առաջացավ, երբ գրքում ամեն օր մարդիկ էին մահանում, երբ կարդում էի կարմիր աչքերով, գունատ ու արյունով սնվող մարդկանց մասին, որոնք, ինչպես պարզվեց՝ վամպիրներ էին:

Սոնյան չսխալվեց, ես չափազանց դյուրահավատ էի դարձել, կամ էլ հեղինակն էր դիպուկ շարադրել, քանի որ իրոք սարսափում էի որոշ հատվածներ կարդալիս կամ երբ սենյակս էի մտնում ու հայացքս դիպում էր այդ գորշ գրքի կազմին: Գիրքն ավարտելուց հետո վերջապես հանդիպեցի Սոնյային.
-Չէ՛, այնքան էլ վախենալու չէր: Ես ինչ-որ բան եմ պարզել: Կարդա հեղինակի անունը:
-Բ. Օլշեվրի:
-Մեր ժամանակը վատնեցինք հեքիաթ կարդալու վրա: Նայիր, թե ինչ է նշանակում նրա կեղծանունը. «Б»-ն բարոն բառի հապավումն է: Միացնե՞նք իրար: «Болшеври» ինչպես ռուսերենով կլիներ` «Больше ври» (շատ խաբիր) արտահայտության մեջ: Սա էլ քեզ ապացույց:

Իրատեսորեն մոտենալով հարցին՝ փորձեցինք ցրել ի հայտ եկած կասկածները: Բայց, այնուամենայնիվ, չենք հասկանում այն հեղինակներին, ովքեր իրենց գրքերում գրում են երևակայական կերպարներով ամփոփված՝ սարսափազդու դիպաշար: Ի վերջո, գիրքը պետք է ընթերցողին ինչ-որ բան սովորեցնի:

Հեռախոսի զանգը հնչեց: Գիտեի, որ ինչպես միշտ, լսափողի մոտ ինձ են կանչելու: Տաք վառարանի կողքից ծուլորեն վեր կացա և լսափողը մոտեցրի ականջիս: Զոհրաբն էր` դասընկերս: 

-Կգա՞ս մեր տուն, միասին քննության համար հանրահաշիվ կպարապենք,-հարցրեց նա:

-Չէ՜, ես չեմ գա: Դո՛ւ արի:

-Ես էլ չեմ գա: Գիտե՞ս, որ հիվանդ եմ: Չլինի՞ անցած անգամ աչքդ վախեցել է:

-Ըհը, գուշակեցիր: Էլի ոտքս սահելու է, ու ընկնեմ ձեր ձորի փշոտ չիչխանի ծառերի մեջ:

Սկսեց ծիծաղել: Կծիծաղի, բա ո՞նց: Նրանց տունը գտնվում է մի հսկա բլրի վրա, որտեղից երևում է ամբողջ Գավառ քաղաքը, բայց… Ախ, այդ չարաբաստիկ «բայցը»: Բայց ճանապարհը շատ խորդուբորդ է ու դժվարանցանելի, հատկապես գարնանը, երբ ձյունը հալվում է, ամբողջ ճանապարհը ցեխի մեջ կորչում է, ու ջրափոսեր են առաջանում: Իսկ ձմռանը սառցակալում է, ու վեր բարձրանալը դառնում է անհնար: Որքան էլ ճիգեր ես գործադրում, պարզվում է, որ սահում ու նույն տեղում ես մնում: Իսկ սարսափելին էլ այն է, որ նեղ ճանապարհի մի կողմում՝ չիչխանի ծառերից այն կողմ, խորն ու վտանգավոր ձոր է:

-Բա ճանապարհը չե՞ն վերանորոգելու,- տրտնջացի ես:

-Որ մտադրություն լիներ, հիմա արդեն վաղուց վերանորոգած կլինեին,- դառնությամբ պատասխանեց Զոհրաբը:

Ինչ արած, Գավառի ծայրամասային համարյա բոլոր փողոցների ճանապարները խարխլված են:

-Է՜հ, բայց ի՞նչ կարող ենք անել: Գոնե ասֆալտապատեին, որ սեպտեմբերին դպրոց գնալիս, սպիտակ շորերը չփոշոտվեին: Երբ հանկարծ մեքենա է անցնում, փոշու ամպ է բարձրանում:

-Ես ցանկապատ էլ կկառուցեի,- ծիծաղեցի ես: -Գուցե դիմենք քաղաքապետի՞ն:

-Մի խումբ աշակերտների ձայնը երբեք լսելի չի դառնա: Ինչպես էլ մտածում եմ, հանգում եմ այն մտքին, որ հարստանալ է պետք:

-Այդ մե՞ր ձայնը լսելի չի դառնա: Դու միայն սպասիր…

-Գարնանը Հայաստան եմ գալու,- անսպասելի հաղորդագրություն ստացա գերմանացի վիրտուալ ընկերոջիցս:

-Ի՞նչ ես կորցրել Հայաստանում,- փորձեցի հետաքրքրվել:

-Ինձ շատ է հետաքրքրում ձեր երկրի մշակույթը, լեզուն, մարդիկ, այն ամենը, ինչը կապված է Հայաստանի հետ: Այս տարի որոշեցինք փոքրիկ էքսկուրսիա կազմակերպել ընտանիքիս հետ:

«Փոքրի՜կ»,-մտածեցի անմիջապես:

-Իսկ ի՞նչ գիտես Հայաստանի մասին:

-Միայն պատմությունը, բայց ոչ մանրամասնորեն:

«Տարօրինակ է, Հայաստանի ամեն ինչը նրան հետաքրքրում է, բայց երբևէ չի փորձել տեղեկություններ հավաքել»,-մտածեցի ես։

Օգնության առաջարկս սիրով ընդունեց։ Սկսեցի ուղարկել փոքրիկ տեղեկություններ մշակույթի, ժողովրդի, տեսարժան վայրերի, հայկական ավանդույթների ու սովորույթների մասին: Բռնկուն հետաքրքրասիրություն նկատեցի երիտասարդ գերմանացու մեջ, երբ սկսեց հարցեր տալ ու պատասխանները տրամաբանորեն ինքնուրույն փնտրել: Բավական ժամանակ էր անցել մեր վերջին զրույցից, երբ ստացա հերթական հաղորդագրությունը.

-Ես գիտեմ, թե որքան հայրենասեր ես: Այժմ ցույց տուր ինձ քո Հայաստանը` հայրենասերի աչքերով:

Առաջարկը շփոթեցրեց ինձ: Ես կարծում էի, որ այնքան էլ հայրենասեր չեմ, բայց Հայաստանի մասին ճիշտ պատկերացումներ ստեղծելու համար, որոշեցի խնդրին նայել հայրենասերի տեսանկյունից:

-Գիտե՞ս, ես երկար ժամանակ է, ինչ կարծում եմ, որ իմ իրական Հայաստանը Երևանից դուրս է: Այո՛, չեմ ժխտի, որ Հայաստանս թերի կլինի առանց Մատենադարանի, Ծիծեռնակաբերդի, Պատմության թանգարանի կամ մեր երկրի բազմամյա պատմությունը փաստող այլ հաստատությունների և երևանյան այլ հրաշալի վայրերի, բայց իրական Հայստանը գյուղերի ինքնաշեն դռների ու պատերի մեջ է, հյուրասեր ու անշահախնդիր մարդկանց տներում։ Երևանում մարդիկ մի փոքր այլ են` սառը և անտարբեր անծանոթների հանդեպ, ինչպես եվրոպական շատ երկրներում: Բացի այդ՝ շատ են ճնշող, բարձրահարկ նորակառույց շենքերը, որոնք չունեն պատմություն և նման են աշխարհի այլ քաղաքների շենքերին: Իսկ գյուղերում ավանդականը պահպանված է:

Որոշեցի այս կապակցությամբ ուղարկել Ռոբերտո Կել Տորեսի «Հայաստան» երգը, մի քանի հին հայկական ֆիլմեր, ինչպիսիք են՝ «Խոշոր շահումը», «Տերն ու ծառան», «01-99»-ը և այլ ֆիլմեր` Մհեր Մկրտչյանի մասնակցությամբ:

Ֆիլմերը ծառայեցին իրենց նպատակին։ Գերմանացի Շվայդերը ծանոթացավ իրական Հայաստանի ու հայ ժողովրդի հետ, իսկ ես գտա իմ մեջ թաքնված հայրենասիրությունը:

-Փող չկա, մանդր-մունդրից բացի բան չեմ առե: Ճժերին էլ հլը նվեր չեմ առե, հլը տենանք իմալ ա հլնում…

- Ես էլ որ խանութ մտնում եմ, ինչ առնում եմ, ասում եմ մեշու էժան գնով տվեք: Ի՞նչ անենք… Ո՛չ աշխատանք կա ստե, ո՛չ փող: Ռուսաստանից էլ մարդուս աշխատավարձը չեն ճամփում, որ գոնե Նոր տարի անենք:

Նախատոնական օրերին Գավառի խանութներում ամանորյա գնումներ կատարելիս կարելի էր հանդիպել նմանատիպ հարյուրավոր խոսակցությունների: Ամենուր խոսակցությունների թեման ընտանեկան բյուջեի ճեղքվածքն էր` արտահայտված նյարդային միմիկաներով ու բուռն լարվածությամբ: Ըստ երևույթին, բոլորիս ծանոթ և ցավալի երևույթ է, երբ երեխան Ձմեռ պապիկից խնդրում է այնպիսի արժեքավոր նվերներ, ինչպիսիք գնելը ծնողի համար գրեթե անհնար է դառնում` գումարի սակավության պատճառով: Ինչո՞ւ գումար չկա: Որովհետև մարդկանց մեծամասնությունը աշխատանք չունի տարբեր հասկանալի պատճառներով: Որոշ զանգված զոհաբերում է ընտանիքը` ընտանիքի հոր արտագնա աշխատանքի պատճառով: Դա դիտարկենք որպես առաջին խնդիր:

Հաջորդիվ կարելի է նշել ապրանքների բարձր գները, որոնք հատկապես բարձրանում են Ամանորը «դիմավորելու» նպատակով: Ինչո՞ւ է, որ Գերմանիայում Սուրբ Ծննդյան տոների ընթացքում ապրանքների գները հասնում են նվազագույնին և առավելագույնս յուրացվում, իսկ Հայաստանում այն ունի հակառակ պատկերը` ապրանքների գները բարձր են, իսկ սպառումները` քիչ: Դա երկրորդ խնդիրն է:

Աշխարհագրության դասերին աշակերտները սովորում են, որ ի տարբերություն զարգացած երկրների, Հայաստանը «զարգացող» է: Այս դեպքում չակերտները համարում եմ տեղին, քանի որ ամեն տարի նույն համայնքային խնդիրները տեսնելով և ամբողջ հանրապետության շրջանակներում դժգոհություններ լսելով, կարելի է կարծել, որ մենք ոչ թե զարգացող, այլ տեղում դոփող երկրում ենք ապրում: Համարելով սա պետության կողմից լուծվող խնդիր, երրորդ խնդիրը թողնենք պետությանը և զինվենք համբերությամբ, մինչև…

Բայց չէ՞ որ մեր պետությունը ժողովրդավարական է: Իսկ ինչպե՞ս են սովորաբար լուծվում հասարակական խնդիրները ժողովրդավարական պետությունում. ժողովրդի կողմից շահերի պաշտպանության միջոցով: Իսկ ո՞ւր է մեր ակտիվ հասարակության զգալի հատվածը: Չհամարե՞նք սա չորրորդ խնդիր:

Հարգելի՛ ընթերցող, թեպետ մենք բոլորս էլ ունենք այլ խնդիրներ, որոնք առավել կարևոր ենք համարում, բայցևայնպես, եկեք մի քանի րոպե տրամադրենք հասարակական խնդիրների մասին մտածելուն և դրանց արդարացի լուծման համար պլանների մշակմանը: Չէ՞ որ վաղվա հասարակությունը մենք ենք: