Գոռին վերջին անգամ երևի մոտ ինը տարի առաջ էի տեսել։ Ես իրեն հիշում էի էն տեսքով, որ դեռ մի գլուխ կարճ էր ինձնից (դե, երկու տարվա տարբերությունը մեծ բան է փոքր տարիքում), շա՜տ նիհար էր, ոնց որ ասում են՝ «ճլեզ», ու մեր մանկությունից հիշում եմ մենակ էն պահերը, երբ իրար հետ կախվում էինք իրենց տան պտտաձողից («տուռնիկ»՝ այլ կերպ ասած)։ Մամայիս պատմածներից գիտեմ, որ ահավոր, անտանելի ու անհնարին չար երեխա է եղել։ Չար ասելով՝ հասկանում ենք չարաճճի։ Շատ ակտիվ էր ու երևի դրանով բոլորի զահլան տանում էր։

Դե, անցան տարիներ, ու վերջապես նորից տեսանք իրար «համաբարեկամական» հավաքներից մեկին։ Գոռը տատիկիս եղբոր տղայի տղան է։ Գոռը մեր «ախպերն ա»։ Ու հիմա էդ առաջվա փոքր-մոքր տղան արդեն անցել է ինձ մոտ մի գլխի չափով, էնքան թափ է հավաքել, որ մտածում ես՝ ցանկացած կռվից հաղթող դուրս կգա։ Ու էդ շատ էլ բնական է, որովհետև ինքը Ռուսաստանում մի քանի տարի ապրած և ֆանտաստիկ հաջողությունների հասած մարզիկ է։ Ուշադրություն՝ ընդամենը 17 տարեկան։ Չգիտեմ՝ ում համար ոնց, բայց ես իրոք մտածում եմ, որ իր հաջողությունները ֆանտաստիկ են։ Հիմա թե էդ ձողի վրա երկու պտույտ ավել կանի, թե պակաս, ցած թռչելուց ուղիղ կկանգնի գետնին, թե չէ, իր կատարած ծանր աշխատանքը ոչ մի բանը չի փոխի (մեդալներն էլ չեն տանի)։

Կարճ ասած՝ քույր-եղբայր վերամիավորումը շատ լավ անցավ։ Էնքան լավ, որ որոշեցինք իրենց մեքենան քշել, տանել բակից, քանի բանալին ձեռքներս էր ընկել։ Ուղղակի ես հաշվի չէի առել մի բան․ Գոռը երկրորդ անգամ էր ղեկին նստում։ Ու էդ պարզ պատճառով մեզ շատ արագ բռնացրին ու հետ կանչեցին տուն։

Դրանից հետո ու առաջ էլի ինչ ասես չեղավ, ինչ ասես չարեցինք։ Կես օրը, իհարկե, անասելի քիչ է, որ հասցնես ինը տարվա դեպքեր պատմել, մանավանդ եթե զրուցակիցդ պատմելու բան ունի։ Իսկ Գոռը անցյալ ունեցող մարդ է ինձ համար, որովհետև շատ պատմելու բան ունի։ Ես էլ շատ ասելիք ունեմ։ Ռուսաստանի առաջացրած բացը պետք է լրացնել։

2018 թվականի օգոստոս ամսին Բելգիան հյուրընկալեց 61 երիտասարդների 35 տարբեր երկրներից։ Ամբողջ աշխարհից եկած մասնակիցների թվում էինք երկու հայերս՝ «Մանանա» կենտրոնից ես ու Սուրենը։ Այս ծրագիրը նվիրված էր Առաջին համաշխարհային պատերազմի 100-ամյակին և ոգեկոչում էր բոլոր նրանց հիշատակին, ովքեր զոհվել էին կռվի դաշտում կամ հենց իրենց տներում, ովքեր անհայտ կորած էին ճանաչվել, գնացել էին ու այլևս չէին վերադարձել։

Հինգ օրերի ընթացքում 16-20 տարեկան երիտասարդները միջազգային շփումը հասցրին նոր մակարդակի։ Շփվում էինք լրիվ անկաշկանդ, խոսում էինք բոլոր հնարավոր թեմաներից, քննարկում էինք ամեն տեսակի հարց։ Անկախ ազգությունից ու լեզվի իմացության մակարդակից՝ մենք հավասարապես մասնակցում էինք բոլոր միջոցառումներին, տարատեսակ խաղերին ու զբաղմունքներին, որոնք ուղղված էին պատերազմի մասին հնարավորինս շատ գիտելիքներ ստանալուն։

Հինգ բազմազան օրերի վերջում եկավ նաև այն պահը, երբ մենք պիտի ներկայանայինք, ցույց տայինք այն ամենը, ինչ սովորել ենք այս ընթացքում և ինչ հասկացել ենք այդքանի արդյունքում։ Փակման միջոցառման կազմակերպումը ամբողջովին դրված էր մասնակիցների ուսերին։ Ու չնայած այդ ծանրաբեռնվածությանը՝ մենք կարողացանք պատվով դուրս գալ դրա տակից։ Բոլորը (հատկապես մենք) շատ գոհ մնացին թե՛ մեր թատերական խաղից, թե՛ նկարահանված ֆիլմից, թե՛ պատրաստած ուտելիքից և անգամ մատուցման ձևից։

Սկզբում հաճելի խոսքեր էինք լսում բոլոր ներկաներից ու հյուրերից, իսկ հետո արդեն մասնակիցներով իրարից էինք շնորհակալություն հայտնում իրար հետ անցկացրած ժամանակի համար։ Այս օրերի ընթացքում հասկացանք, որ խաղաղությունը հենց մենք պիտի բերենք ու տարածենք, որովհետև ապագայի սերունդը մենք ենք։ Ու այդ հաղորդագրությունը մեր մտքերում՝ վերադարձանք տուն՝ խոստանալով նորից հանդիպել։ Անպայման։

Բելգիա՝ երկիր, ուր վերջապես տեսա գովազդի միջի կովերին, որ սև ու սպիտակ խալերով են, շատ մաքուր ու խնամված։

Բրյուսել՝ քաղաք, ուր ցանկացած ազգի մարդ կգտնես, ուր հայերը միշտ ունեն հայ հարևաններ, և ուր բոլորը խմում են տեղական գարեջուր՝ օրը մի տեսակի, որովհետև շատ տարբեր են, չես հասցնում բոլորը փորձել։

Մեսեն (Մեսին, Մեսինես, Մեյսեն, Միսեն կամ ոնց հարմար է)՝ քաղաք, որին բոլորը ասում են գյուղ, որովհետև մոտակա դեղատուն հասկացություն ուղղակի չկա, ասում են՝ 3կմ-ի վրա է։

Իսկ ընդհանուր առմամբ, Բելգիա՝ երկիր, որտեղից ուղղակի չէի ուզում հետ գալ։

Իմ սիրելի Բելգիայում կայացած ծրագրի` 18-ը 18-ին, որի մասին արդեն պատմել ենք ես ու Սուրենը, իմ մտերիմ դարձած մարդիկ չեն բացի էս նյութը, չեն կարդա ու չեն իմանա, որ ես անդրադարձել եմ իրենց, բայց առանց իրենց՝ Բելգիան լրիվ ուրիշ կլիներ ինձ համար։ Իմ ընկերներին լատինոսներս եմ ասում, որովհետև բոլորը Լատինական Ամերիկայից են. Պերու, Արգենտինա ու Նիկարագուա։ Իրար մեջ իրենք իսպաներեն էին խոսում, իսկ ես, կողքից կանգնած, գլխով էի անում կամ ասում էի՝ ահա։ Չգիտեմ՝ իրականում էդպես է, թե՝ չէ, բայց ասացին, որ լատինաամերիկյան արտաքին ունեմ։ Ու դրա համար խոսքի մեջ ինձ հետ էլ էին իսպաներեն խոսում պատահաբար։ Ես էլ ամեն անգամ ծիծաղում էի ու ասում, որ բան չեմ հասկացել։

Ընթացքում փորձում էի իսպաներեն սովորել, բայց ժամանակ չէր մնում դրա համար։ Իսպանական թեմայի մեջ մնալով՝ նոթատետրիս մեջ լատինոսներս իսպաներեն գրառումներ թողեցին։ Շնորհակալություն Անետին, որ թարգմանեց, թե չէ մենակով չէի վերծանի։ Նոթատետրեր, իրականում, բոլորս ունեինք, որովհետև ծրագրի ավարտին բաժնել էին ամեն մեկիս։ Ու հրաժեշտից առաջ ամեն մեկը մի քաղցր խոսք գրեց մյուսի համար։ Երևի էդ միակ բանն է, որ մնում է ծրագրերից հետո, եթե հաշվի չառնենք նկարները։ Իհարկե, բոլորը խոստացան, որ հանդիպելու են էլի, բայց մենք շատ տարբեր աշխարհներից ենք, ու դժվար բոլորով նորից մեկտեղ հավաքվենք։

Չնայած հենց էդ տարբերությունն էր ամենահետաքրքիր բանը։ Ես երբևէ չէի մտածի, որ Արգենտինայում ինձ սպասող կլինի, ով պատրաստ է իր տանը տեղավորել ինձ, եթե միայն հասնեմ էնտեղ։ Ու չէի պատկերացնի, որ ողջ Լատինական Ամերիկան, մեղմ ասած, զզվում է Violetta սերիալի գլխավոր դերասանուհուց։

Իմ սիրելի Բելգիայում խաչվեցին 61 հոգու ճանապարհ, ու մեզնից հետո էլ նույնը կշարունակի ուրիշների հետ։ Բելգիայի համար մենք միշտ փոխվելու ենք, նորերն են գալու։ Իսկ մեզ համար Բելգիան մեկն է մնալու։

Մի փոքրիկ գյուղ՝ Եղնաջուր, երկու հերթափոխ, վաթսունհինգ անծանոթ երեխա, ու քսան օր ժամանակ, որ էս ամեն ինչը մարսես։

Երբ դեռ չէի գնացել ճամբար, մեծ հույսեր ու սպասելիքներ ունեի։ Դողում էի, չգիտեի՝ ինչ կկարողանամ տալ էդ երեխեքին, ինչ պիտի սովորեցնեմ իրենց։ Մտածում էի, որ ոչ մի հետաքրքիր բան չգիտեմ, ճամբար եկող երեխու համար ոչ մի անհրաժեշտ բան։ Ու էդպես անընդհատ մտածում էի, թե ինչ պիտի տամ էդ երեխեքին, ինչ են հասկանալու ինձ հետ անցկացրած 20 օրերից։

Բայց հետո սկսվեց ճամբարը, գիժ օրերը եկան։ Առաջին օրվանից սկսած՝ ամեն ինչ էնպես իրար խառնվեց, էնպես արագ զարգացավ, որ հազիվ էի հասցնում հետևից։ Նախ պարզվեց, որ հիմիկվա երեխեքին համարյա ոչ մի բան չի հետաքրքրում։ Ոչնչով չես գրավի իրենց ուշադրությունը։ Ու իրոք, պայքար էր գնում էն բանի համար, որ ուղղակի իրենց ուշքն ու միտքը պահենք մի տեղում, ցրված չլինեն, կենտրոնանան։ Իսկ էդ հնարավոր էր միայն ընդամենը 10 րոպեով։

Իրենց հետաքրքրող բաներից էր մեկ գնդակը (էն էլ ոչ միշտ), մեկ էլ «Uno» կոչվող խաղը։ Իսկ դրանով ամբողջ օրը չէր կարելի զբաղվել։

Ինչքան էլ որ տարօրինակ թվար ինձ, բայց հոդվածներ, պատմվածքներ գրելու ու հարցազրույց վերցնելու թեման բոլորին հետաքրքրել էր։ Անկախ նրանից, թե ինչ մակարդակի էին հայոց լեզվից էդ երեխեքի գիտելիքները, իրենք գրում էին ու գրում էին անկաշկանդ։ Մոտ հինգ րոպե էր պետք, որ 10-12-հոգանոց խմբին համոզես, որ իրենց ցանկացած միտք հետաքրքրում է ինձ։ Ու վերջ։ Ու գնաց։ Թուղթը թղթի հետևից հանձնում էին՝ լինի կարճ երկտող, լինի կես էջ գրված պատմվածք։ Ու նույն բանը հարցազրույցի ժամանակ էր։ Անգամ որ թեման ամենաանհետաքրքիրն էր թվում, անգամ, որ թեմա էլ չկար նորմալ, իրենք հարցեր էին շարադրում, մարդ էին գտնում, որ տան էդ հարցերը։ Հետո վազում էին մոտս, որ պատասխանները ցույց տան։ Քանի որ բոլորից հավաքել էին հեռախոսները, չէին կարող ձայնագրել, ասել էի՝ գրեն պատասխանները, որ իմանամ՝ ոնց է անցել հարցազրույցը։

Էս ամենից բացի՝ նույնքան հետաքրքիր էր արշավների գնալը։ Ավելի կոնկրետ՝ էն ցանկությունը, որով իրենք դուրս էին թռնում ճամբարի շենքից, որ գնան սար (հիմնականում հենց սար էինք գնում)։ Բնական էր, որովհետև էդ գյուղում ոչ ծառ կար, ոչ նորմալ ծաղիկ, ճամբարի բակում առհասարակ ոչ մի բուսականություն չկար։ Ու բոլորս միասին անհամբեր սպասում էինք էդ ձևական արշավներին, որ հերթական սարը բարձրանանք, երեխեքը ծաղիկ հավաքեն։ Նման տեղերում կարոտ ես մնում բնությանը, ծառերի արանքից փչող ամենասովորական քամին էլ է դառնում արտասովոր ու երկար սպասված մի բան։ Էնքան, որ հետդարձին հենց «ցիվիլիզացիայի» հասանք, իրար կողքի աճած երկու ծառի վրա էնքա՜ն ուրախացանք։ Էն սպասումները, որ պիտի բարձրանանք ամենաբարձր սարը, հետներս ջուր ու ուտելիք տանենք, միգուցե հենց տեղում խարույկ անենք, ուրախանանք, լրիվ կորան հենց առաջին սար գնալիս։ Ոչ ջոկատավարների, ոչ էլ ճամբարական երեխեքի ֆիզիկական վիճակը, պարզվեց, պատրաստ չէր թեկուզ ցածր սար բարձրանալու համար։ Ճանապարհի կեսից արդեն հևոցով խնդրում էին, որ հետ գնանք կամ կեսից ավելի չբարձրանանք։ Սրանից բացի՝ ամեն առավոտ արվող մարզանքներին ոսկորների էնպիսի ճրթճրթոց էր լսվում, որ մտածում էի՝ հեսա կքանդվեն էս երեխեքը։ Մի անգամ մի ջոկատավար մոտեցավ ինձ, ասաց՝ լավ դե, հերիք է, մեղք են էս երեխեքը։ Իսկ ես դեռ կեսն էլ չէի արել էն ծրագրից, ինչ մենք ամեն շաբաթ անում էինք համալսարանում։

Էս քսան օրերից հետո արդեն ուրիշ աչքերով եմ նայում երեխեքին։ Էլ չեմ մտածում, որ ինձ հետ անհետաքրքիր կլինի, որովհետև ինձնից չի կախված։ Եթե թողնես, որ երեխան մի քիչ խոսի, մի քանի բան ասի իր մասին, հետո արդեն էնքան հարց կառաջանա, որոնց ինքը սիրով կպատասխանի, որ ժամանակը կթռնի, չես էլ նկատի։ Երևի պիտի փոխադարձ լինի էդ հետաքրքրությունը։

Ճամբարից հետո շատ բան է մնացել հիշելու ու մտածելու։ Ու ոնց ասում է մամաս․

-Էս հուշերը ամբողջ կյանքումդ հետդ են մնալու։

Ու թող մնան, ես դեմ չեմ։