Սերինե Հարությունյանի բոլոր հրապարակումները

Սարս…

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Բնություն, ծառեր, ծաղիկներ, մաքուր օդ: Հա՜, հա: Էլի սարում եմ: Իմ ծառի տակ: Ինչպես միշտ ֆոտոխցիկիս հետ: Անտառային լռությունն էլ ավելի գրավիչ են դարձնում առվակի ձայնն ու ծառից ծառ թռչող անտառային գեղեցկուհիների դայլայլը:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Եվ մի՞թե չի կարելի սա հրաշք համարել: Եթե ոչ, ապա ինչպիսի՞ն է լինում իրական հրաշքը: Չնայած, երևի թե հրաշքներ անգամ գոյություն էլ չունեն: Պարզապես մենք սովոր ենք հավատալ հրաշքների, սովոր ենք ընկնել երազանքների գիրկը, ապրել երազներով, երբեմն էլ` ինչ-որ պահ, ինչ-որ պատրանք հրաշք համարել: Պարզապես սովոր ենք, դա մեր էության մի մասն է կազմում:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Իհարկե, հրաշքների հավատալ պետք է, հրաշքներով ապրել` ոչ: Հրաշքների հավատալն է օգնում մարդուն հասնել բարձունքների կամ ուղղակի դուրս գալ ծանր իրավիճակից:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Ես հավատում եմ իմ հրաշքին: Ես համոզված եմ՝ այն ինչ շրջապատում է ինձ, հրաշք անվանելը հաստատ ճոխություն համարվել չի կարող: Ես սիրում եմ իմ հրաշքը, ես սիրում եմ Կոթի գյուղի սարս:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Աղվերանի մեդիա ճամբար, օր երկրորդ. Ամեն օրը մի նոր դաս է

***

Ճամբարի երկրորդ օրն ինձ տվեց շատ գիտելիքներ լրագրության և լուսանկարչության ոլորտում ու նաև լավ, հետաքրքիր մտածելակերպով ընկերներ:

Էլյանորա Բալյան

***
Ճամբարի երկրորդ օրն ավելի քան հագեցած էր: Նախ հյուրընկալեցինք օպերատոր Դավիթ Թորոսյանին, ով կարևոր գիտելիքներ փոխանցեց օպերատորության և ռեժիսուրայի ոլորտներից:  Օրվա երկրորդ կեսը ավելի հագեցած էր, քանի որ գնացինք ֆոտոարշավի Արզական գյուղ: Գյուղացիների լավ վերաբերմունքի շնորհիվ ստացանք լավ ֆոտոներ: Իսկ երեկոյան շատ հաճելի էր քննարկումը, ամփոփում էինք մեր «հետախուզական աշխատանքի» արդյունքները, առաջարկվող ֆիլմերի գաղափարներից ընտրում լավագույնները:

Անուշ Հովհաննիսյան

***
Ճամբարի թե՛ առաջին, թե՛ եկրորդ օրերի ընթացքում ծանոթացա նոր մասնակիցների հետ, նաև նախկին ծանոթներիս հետ էլ ավելի մտերմացա: Բացի այդ վարպետության դասն ու Մանանա թիմի հետ դասընթացները տվեցին էլ ավելի խորը գիտելիքներ մեդիա ոլորտից: Նաև հստակ որոշեցինք, թե ինչ ֆիլմեր պիտի նկարենք, բաժանվեցինք խմբերի և վաղվանից կանցնենք աշխատանքի:

Ավետիսյան Անի

***
Մեդիա ճամբարի երկրորդ օրը ինձ տվեց գիտելիքներ հարցազրույցի ոլորտում՝ սովորեցի հարցաշար կազմել, հարցազրույց վարել: Ամենատպավորիչն այն էր, որ այսօր մեր պատանի թղթակիցներից մեկի՝ Վահեի ծնունդն էր, և մենք նրա ծննդյան առթիվ մի գեղեցիկ տեսահոլովակ նկարեցինք:

Ժորա Պետրոսյան

***

Ճամբարի երկրորդ օրը նոր գիտելիքներ տվեց օպերատորության հետ կապված, խորացրեցինք մեր գիտելիքները լրագրության ոլորտում: Արզական գյուղում ֆոտոարշավի ժամանակ ոչ միայն լուսանկարներ ենք արել, այլև հարցազրույցներ արզականցիների հետ:

Անուշ Մկրտչյան

***
Առավոտյան մեզ մոտ վարպետության դաս էր, որի սկզբում մի քիչ ձանձրանում էի, որովհետև որոշ գիտելիքներ արդեն ունեի, բայց երբ սկսեցինք խորանալ, դասը հետաքրքիր դարձավ: Ես ինքս էլ մի քանի կադր նկարեցի, գործնական գիտելիքներ ձեռք բերեցի: Դասախոսությունից հետո գնացինք Արզական գյուղ: Այնտեղ մեզ շատ ջերմ ընդունեցին: Բաժանվեցինք թիմերի ու շարժվեցին տարբեր ուղղություններով: Ծանոթացանք գյուղի դարբնի հետ և նրա մասին նյութ ենք գրում, նաև երեկոյան առաջարկեցինք ֆիլմ նկարել դարբին Արտակի մասին:

Նարեկ Բաբայան

***

Ճամբարի երկրորդ օրը մեզ այցի եկավ Սլավոնական համալսարանի դասախոս, փորձառու օպերատոր Դավիթ Թորոսյանը, որպեսզի մեզ փոխանցի իր գիտելիքներն ու հմտությունները: Շատ նոր բաներ սովորեցի ու հուսով եմ, որ օր-օրի դասընթացներն ավելի կհետաքրքրանան:

Դավիթ Ալեքսանյան

***

Այսօր ձեռք բերեցի նոր գիտելիքներ ժուռնալիստիկայի ժանրերի վերաբերյալ, ծանոթացա հարցազրույց վարելու ամենակարևոր սկզբունքներին: Շատ շնորհակալ եմ «Մանանա»  թիմին մեր գիտելիքները զարգացնելու գործում ջանք չխնայելու համար:

Մարինե Ղահրամանյան

***

Օրակարգին ծանոթանալուց հետո հասկացա, որ ճամբարի երկրորդ օրվա ընթացքում ավելի շատ հմտություններ ձեռք կբերենք կինոյի ոլորտից: Այսօր մեզ հետ աշխատեց օպերատոր Դավիթ Թորոսյանը: Նա ծանոթացրեց մասնագիտության նրբություններին: Շատ ճիշտ խորհուրդներ ստացանք, որոնք կօգտագործենք վավերագրական ֆիլմեր նկարելիս:

Կարինե Նահապետյան

***

Ճամբարի երկրորդ օրը ֆիլմ եմ նկարել Աղվերանի հանգստյան գոտում  ապրող մի աղջկա` Նուշիկի մասին, ով խնամում է իր ձիուն, զբաղվում ձիավարությամբ: Ֆիլմի մասին շատ չեմ ուզում պատմել, որովհետև շուտով կսկսենք մոնտաժել և կտեղադրենք կայքում` կտեսնեք:

Սերյոժա Բաբոյան

***

Ինձ ամենաշատը դուր եկավ ֆոտոարշավը Արզական գյուղ: Շատ հաճելի է, որ շփվում ենք նոր մարդկանց հետ, դրա շնորհիվ հարստացնում ենք մեր ներաշխարհը և մեզնից ինչ-որ բան տալիս զրուցակցին: Լի՜քը դրական էներգիա ստացա, իսկ ամենաանմոռանալին նոր ծանոթներ ձեռք բերելն էր: Այսպիսի արշավները օգնում են մեզ նախ` համարձակ լինել, շփվել անծանոթ մարդկանց հետ, կարճ ժամանակում հարցազրույցներ ու ֆոտոռեպորտաժներ անել:

Չափազանց հաճելի է, երբ այն ամենը, ինչից խոսել ենք, տեսնում ենք վարպետության դասերի ու գործնական պարապմունքների ժամանակ: Այսօր նաև ֆիլմերի գաղափարներ քննարկեցինք, և շատ ուրախ եմ, որ իմ ու Գայանեի գաղափարն ընտրվեց, շուտով այն կնկարենք:

Արման Արշակ-Շահբազյան

***

Ինձ համար շատ կարևոր էր գործնական գիտելիքներ ստանալը, երբ փորձառու մասնագետները կիսվում են իրենց գիտելիքներով: Օպերատորությունն ինձ համար լրիվ այլ աշխարհ է: Վարպետության դասընթացի շնորհիվ շատ նոր բաներ իմացա, որոնք հետագայում անպայման կօգտագործեմ: Շատ կարևոր էր նաև ֆիլմի գաղափարների քննարկումը, քանի որ այդ քննարկումների ընթացքում նոր գաղափարներ են ծնվում:

Գայանե Ավագյան

***

Ճամբարի երկրորդ  օրն ավելի հետաքրքիր ու հագեցած էր: Շատ գիտելիքներ ձեռք բերեցի օպերատրության ոլորտից: Մինչ այդ ընդհանրապես գաղափար չունեի դրա մասին: Կարևոր էր նաև, որ ծանոթացա այն թղթակիցների հետ, ում գիտեի միայն 17.am-ից, բայց չէի ճանաչում:

Նանե Եղիազարյան

***

Ես շատ ճամբարների եմ մասնակցել, յուրաքանչյուր ճամբար իր առանձնահատկություններն ունի: Այստեղ երկու օրվա ընթացքում շատ նոր ընկերներ ձեռք բերեցի: Ֆոտոարշավի ժամանակ ծանոթացանք Արզականի բնակիչ Ֆրունզիկ պապիկի հետ, ում մասին գուցե ֆիլմ նկարենք: Ամեն օրը մի նոր դաս է: Տաթև Աղազարյան

Այս օրն առաջինից ավելի լավ անցավ, քանի որ առաջին օրը այդքան էլ չշփվեցի երեխեքի հետ, իսկ այս օրվա ընթացքում ընկերություն եմ արել գրեթե բոլորի հետ: Ֆոտոարշավից մեծ տպավորություններ մնացին: Ֆոտոարշավի ժամանակ նաև բացահայտեցի որոշ արհեստների մի շարք հետաքրքիր գաղտնիքներ:

Խաչիկ Բունիաթյան

***

Մեդիա ճամբարի երկրորդ օրն ինձ շատ նոր բաներ սովորեցրեց: Ձեռք եմ բերել շատ ընկերներ դեռ առաջին օրվանից: Մեկ գիշերը բավարար էր, որ մենք մտերմանանք իսկ այսօր այնքան ջերմ ենք միմյանց հանդեպ, կարծես հարազատներ լինենք: Ճամբարն ինձ պարգևեց աշխարհում ամենակարևոր բանը՝ լավ ընկերներ: Այսօրվա վարպետության դասին Դավիթ Թորոսյանը մեզ շատ կարևոր գիտելիքներ տվեց, որոնք, վստահ եմ, ինձ կօգնեն թե՛ ճամբարի ընթացքում, թե՛ դրանից հետո:

Լյուբա Շառոյան

Զրույցը գրի առան` Աստղիկ Քեշիշյանը և Սերինե Հարությունյանը

Ափսոսում եմ, որ այլևս փոքր չեմ…

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Ասում ենք` մանկություն, ու մի խաղ, մի խաղալիք, մի ինչ-որ բան հիշում, ընկնում ենք հիշողությունների գիրկը: Իսկ իմ մանկությունը մի նկարագիր ունի… Մանկությունս մեր «Չիտչոնց» ուրթ սարում է անցել: 2003 թվականն էր, երբ առաջին անգամ գնացի սար: Այդ ժամանակ դեռ տատիկս ողջ էր: Սարում մնում էի տատիկիս և հորեղբորս աղջիկների հետ: Այդ տարիներից ավելի քան տասը տարի է անցել: Գրեթե ոչինչ չեմ հիշում, միայն հիշում եմ, որ կարոտում էի մայրիկիս, շատ էի կարոտում: Իսկ սարում միշտ չէ, որ մեքենա էր լինում: Այնպես որ, ես չէի կարող ցանկացածս պահին գյուղ գալ: Չնայած այդ ամենին, շատ էի սիրում սարը, բնությունը, ամեն ինչը: Հիմա էլ շատ եմ սիրում, քանի որ այնտեղ ամեն ինչ ուրիշ է, այնտեղ չկան սոցիալական ցանցեր կոչվածները, այնտեղ չեն մտածում վերնագրերի հաշվին լայքեր հավաքելու մասին: Փոխարենը՝ այնտեղ կա մաքուր բնություն, կան պարզ ու բարի մարդիկ: Տատիկիս հետ սար գնացի ընդամենը երեք տարի: Նրա մահից հետո սար էի գնում հորեղբորս ու նրա կնոջ հետ:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Տարեցտարի սկսեցի ավելի քիչ մնալ սարում, երևի տարիքից կամ էլ նրանից, որ գյուղում հետզհետե հետաքրքրությունն ավելի մեծացավ: Բայց էլի ամեն տարի գնում էի սար, ամառային արձակուրդներիս մի մասն անց կացնում բնության գրկում: Երկու տարի է, ինչ մի քանի օրից ավել սարում մնալն ինձ համար ահավոր է դարձել: Երբեք ոչ ոքի չեմ ասել, բայց խոստովանում եմ՝ հորեղբորս մահից հետո սարում երկար մնալն ինձ համար անտանելի է: Անտանելին մեղմ է ասված: Տան պատերը կարծես ճնշում են ինձ, առանց հորեղբորս ձայնի, անգամ առանց նրա գոռգոռոցի ու կռվի տխուր է, շատ տխուր: Լա՜վ, չեմ ուզում ձեզ էլ տխրեցնել: Նախընտրում եմ լավ բաներից պատմել…

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Սարում եղած տարիներից ինչքա՜ն լավ հուշեր են մնացել: Մեր, այսպես ասած, ազատ ու անկախ օրերը մնացին հենց այդ հուշերում: Դպրոցի դասերն ավարտելուց հետո հայրս մեզ սար էր տանում, ամբողջ օրը խաղում էինք, վազվզում: Վախ չկար, որ օձը կկծի, կամ էլ կընկնենք մեքենայի տակ: Սարում ոչ օձ կար, ոչ էլ մեքենա: Մենք էինք, մեր սարերը: Համ էլ, այն ժամանակ մի քիչ ուրիշ էր. սար գնացողները շատ էին, երեխաները շատ էին, ուրախ էր, անհոգ: Ի՜նչ օրեր էին…
Իսկական հեքիաթ էր Վարդավառը: Ի՜նչ անհամբերությամբ էինք սպասում գյուղից եկողներին: Ուրթի երեխաներով հավաքվում էինք, ջրով լի դույլերն ու շշերը վերցնում ու կանգնում ճանապարհի եզրին: Ամբողջ ջուրը լցնում էինք եկող-գնացող մեքենաների վրա: Մեզ համար իսկական բախտավորություն էր բաց պատուհանով մեքենա տեսնելը: Բայց մի անգամ այդ բախտավորությանը հաջորդեց ճիշտ հակառակը՝ մեքենայի վրա ջուր լցնելուն հաջորդեց լոլիկի դիպուկ հարվածը անմիջապես երեխաներից մեկի դեմքին: Ու այստեղ մեր զրնգուն ծիծաղը… Այդ ամենը շարունակվում էր մինչ երեկո: Իսկ երեկոյան մեր իսկ հավաքած փայտով դոռոնջ (խարույկ) անելու ժամանակն էր: Հիմա էլ կա այս ավանդույթը: Բայց որոշ բաներ փոխվել են, որոշներն էլ՝ վերացել:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Իմ մանկության նկարագիրը լավագույններից մեկն է: Լավագույններից մեկը կարող եմ համարել թերևս միայն նրա համար, որ չկար մեր օրերի համակարգիչների, պլանշետների ու հեռախոսների օր-օրի թարմացվող տեսականին: Հա՜, լավ եմ հիշում, անգամ հեռախոս չկար: Հիշում եմ, ինչքա՜ն էի ուրախանում, երբ գյուղ գնացող մեքենա էր լինում: Մորս համար ծաղիկներ էի հավաքում: Դե, նամակն էլ անպակաս էր, վերցնում էի թուղթն ու գրիչը, սկսում գրել. «Բարևներ սարվորներից, ո՞նց եք, եղանակը ո՞նց ա…»: Հարցուփորձ էի անում ամենքից, ամեն ինչից, իսկ վերջում՝ պարտադիր ինչ-որ բան էի ուզում գյուղից: Քաղցրավենիք, խաղալիք, ինչ-որ այդ պահին մտքիս գար: Իսկ հիմա հարցրեք սար գնացող երեխաներին, եթե իհարկե, գտնեք: Նրանցից քանի՞սն են նամակ գրում ու օրերով սպասում, թե երբ մեքենա կգա գյուղից ու կբերի նամակի պատասխանը` քաղցրավենիքով լի տուփի հետ: Իհարկե, ոչ ոք: Հիմա ամեն ինչ ուրիշ է: Հիմա թուղթ ու գրչին փոխարինում է հեռախոսը: Հիմա մի քանի տարի առաջվա նման օրերով գյուղից մի լուրի չեն սպասում, հիմա դա ընդամենը րոպեներ, անգամ վայրկյաններ է տևում:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Մի բան, սակայն նույնն է մնացել: «Ջլի ավտոն»: Երեխաներն այժմ էլ, այդ մեքենային սրտի թրթիռով են սպասում` անգիր իմանալով նրանց գալու օրերը, անգամ ժամերն ու րոպեները: «Ջլի ավտոն» այն մեքենան է, որ գալիս է սար` ջիլը պաղպաղակի, քաղցրավենիքի, հագուստի և այլ բաների հետ փոխանակելու համար:

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը՝ Սերինե Հարությունյանի

Սարում անցկացրած ուրախ օրերից տարիներ են անցել, փոխվել են մարդիկ, փոխվել է ամեն ինչ: Բայց ինչ-որ տեղ չավարտված խաղերի, թե մի այլ թանկագին բանի համար ափսոսում եմ, որ այլևս փոքր չեմ…

Այսօր մենք ավելի մեծ գործ ունենք անելու

Կոթիի մասին տեղեկությունները շատ քիչ են: Համարվում է հին բնակավայր, բայց ստույգ տեղեկություն, թե երբ է ստեղծվել՝ չկա: Հնագետները բազմիցս ուսումնասիրություններ են կատարել Կոթիում: Մոտ 4 տարի առաջ էլ հնագիտական պեղումներ կատարելու նպատակով Կոթի են եկել շատ հեղինակավոր հնագետներ: Նրանք Կոթիի «Պառնանց դուզ» կոչվող թաղամասում հայտնաբերել են բրոնզեդարյան գործիքներ: Բացի այդ, «Նզարանց թաղ» կոչվող թաղամասում էլ հայտնաբերել են ուրարտական արձան, որը պատկանում է Ք.ա. VIII դարին:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Կարծում եմ, պատկերացնելու համար, թե որքան հին բնակավայր է Կոթին, բավական է իմանալ, որ այստեղ հայտնաբերվել են անգամ բրոնզեդարյան ժամանակաշրջանին պատկանող իրեր: Այսինքն, եթե հաշվի առնենք, որ բրոնզե դար է կոչվել Ք.ա. IV-III հազարամյակն ընկած ժամանակաշրջանը, ապա կարող ենք համոզված լինել, որ Հայաստանի հյուսիս-արևելյան սահմանին գտնվող Կոթի համայնքն ունի ավելի քան 5 հազարամյա պատմություն:
Կոթին երկար ժամանակ եղել է Վրաստանի կազմում: 1045թ. Անիի թագավորության կործանումից հետո Լոռվա տարածքը միացել է Վրաստանին: 1801թ. Կոթին Վրաստանի հետ միացել է Ռուսաստանին: Թուրք-սելջուկների հարձակումից հետո Դավիթ Շինարարը ազատագրեց Լոռին: Մոտավորապես 1113թ.-ից հետո այն կրկին Վրաստանի կազմում էր: Հայերը սկսել են գաղթել դեպի Վրաստան: Գաղթն այնքան է շատացել, որ հետզհետե Թիֆլիսում (Տփղիս) և Գորիում հայերի թիվը գերազանցել է վրացիների թվին:
Ցարական արխիվից օգտվելով պատմաբան Լեոն գրել է, որ 1801թ. Վրաստանում եղել է 9750 ծուխ հայ ընտանիք և ընդամենը 700 ծուխ վրացի: Շատ կոթեցիներ ևս հնում ապրել են Վրաստանում: Ցարական կառավարության տվյալներով 1817թ. Կոթիում եղել է 41 տուն, 262 բնակիչ՝ 132 տղամարդ, 130 կին:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Հետագայում՝ 1826-28թթ. ռուս-պարսկական պատերազմից հետո թուրքական և պարսկական խաները սկսել են ավելի շատ հալածել հայերին, հատկապես՝ Ղարաբաղի շրջանում: Որտեղից էլ հայերը սկսել են գաղթել և հաստատվել նաև Կոթիում և հարակից տարածքներում: Դրա հետևանքով կարճ ժամանակում աճեց նաև Կոթիի բնակչության թիվը: 1850-ական թվականներին այստեղ կար մոտ 700 բնակիչ: Այդ ժամանակաշրջանում Կոթին բնակչության թվի մեծությամբ տարածաշրջանում եղել է երկրորդը՝ Բերդավանից (Ղալաչա) հետո:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Ինչ վերաբերում է համայնքի Կոթի անվանը՝ կա 2 վարկած: Ըստ առաջին վարկածի այն եղել է տարածաշրջանի ծայրամասում գտնվող գյուղը՝ Լոռվա թագավորության կազմում,  որի շնորհիվ էլ կոչվել է Կոթի: 2-րդ վարկածի համաձայն, հին ժամանակներում կոթեցիներն ապրում էին գետնափոր տներում, իսկ ծխնելույզի փոխարեն տան կտուրին փայտե կոթ էին դնում: Այդպես էլ գյուղը կոչել են «Կոթերի գեղ՝ Կոթի գեղ»: 1964թ. փոխվեց գյուղի անունը: Կոթին դարձավ Շավարշավան, ի պատիվ Հայաստանի հեղկոմի անդամ, անվտանգության կոմիտեի նախագահ Շավարշ Ամիրխանյանի: 1991թ. գյուղապետ Սևակ Մանթաշյանի նախաձեռնությամբ, դիմում ներկայացվեց Ազգային ժողովին: Նպատակը՝ գյուղի նախկին անունը վերականգնելն էր: 1991թ.-ից ի վեր գյուղը հայտնի է Կոթի անվամբ:
Անհնար է պատկերացնել համայնք՝ առանց կրթական գործի, առանց դպրոցի:  Գյուղի միջնակարգ դպրոցը բացվել է 1893թ.: Երկար տարիներ դպրոցում դասավանդել է նաև Հովսեփ Աբովյանցը, ով ժողովրդի կողմից արժանացել է «վարժապետ» կոչմանը: Նա մեծ դեր է խաղացել նաև Կոթիի հողերի պաշտպանության ժամանակ: Կառուցել է աղբյուրներ ու հուշարձաններ: 1912թ. Աբովյանցը ժողովրդին ասել է, թե Կարմիր օրենք է ընդունվելու, սովետական իշխանություն է գալու, բայց դա երկար չի տևելու: Եվ ահա 1991թ. «վարժապետի» կանխատեսումն իրականություն դարձավ: Փլուզվեց սովետական իշխանությունը:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Կոթիի մասին որոշակի տեղեկություններ է հաղորդել նաև ղարաբաղցի նշանավոր պատմաբան, քահանա Մակար Բարխուդարյանը, ով 1895թ. եղել է Կոթիում: Նա վկայել է, որ Կոթին Տավուշի մարզում առաջինն է վարելահողերի քանակով՝ մոտ 2000 հա:

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Լուսանկարը` Սերինե Հարությունյանի

Ո՞վ չգիտի, որ հողն արյունով են պահում: Կոթիի հողերն էլ պահվել են մեր նախնիների արյունով: 1920թ. Կոթիի վրա հերթական անգամ հարձակում գործեցին թուրքերը: Գյուղը պաշտպանության անցավ: Կռիվը շարունակվեց 18 օր: Սակայն ժողովուրդը չհանձնվեց, դիմադրեց մոտ 10000-անոց թուրքական բանակին: Շուրջ 1000 զինվոր մարտի նետվեցին` պատրաստ լինելով հանուն գյուղի ու հայրենիքի զոհել անգամ ամենաթանկը՝ կյանքը: Գյուղում կար 2 «Մաքսիմ» գնդացիր: Գնդացիրներից մեկը բերել էր հայտնի ներկարար  Համբարձում Բեջանյանը (Զոկ), մյուսը՝ Կես թագավորը: Այս մարտերում էլ կոթեցի մի շարք հերոսներ անմահացան: Համբո և Վանիչկա Սարատիկյաններն ու բազում այլ հայորդիներ զոհվեցին անհավասար մարտերում:
Իսկ այսօր մենք էլ ավելի մեծ գործ ունենք անելու` պատվով ապրել այն հողի վրա, որ մեր պապերի արյունով է պահվել: Ապրել ու արարել այն հողի վրա, որտեղ այժմ էլ կյանքը շարունակվում է մեր սահմանապահ հայրերի ու եղբայրների անցկացրած անքուն գիշերների շնորհիվ:

Հ. Գ. ՈՒզում եմ շնորհակալություն հայտնել պատմաբան Սևակ Մանթաշյանին, ով ինձ պատմեց այս ամենը:

Ատում եմ ապրիլը…

Ուզում եմ այլևս երբեք այդ բառը չլսել: Ուզում եմ, որ օրացույցից հանեն ապրիլը, այն ապրիլը, որը ոչ և ոչ մի ժամանակաշրջանում հայի համար երջանիկ չեղավ, այն ապրիլը, որ 101 տարի առաջ մեզնից խլեց միլիոն ու կես կյանք, իսկ հիմա՞, իսկ ա՞յս տարի, մեր ապրիլն այս տարի էլ արյունով ներկվեց: Այս տարի էլ ապրիլը մեզ համար լացի ամիս դարձավ, այս տարի էլ ապրիլին շատ ու շատ տների ճրագներ մարեցին:
Շատ երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, ապրիլի 1-ին նշվում է ուրախների, սրամիտների օրը: Բայց ի՞նչ ուրախության մասին է խոսքը: Չէ՞ որ մենք ընդամենը մի քանի օրում կորցրեցինք բազում լուսավոր հայորդիների… Բոլոր-բոլոր այն Տղաներին, ովքեր արիաբար պայքարեցին, սեփական կյանքն անգամ չխնայելով հանուն ինձ, հանուն քեզ, հանուն իմ ու քո հայրենիքի, հիմա երևի երկնքից մեզ են նայում: Ես ասել եմ, ու էլի եմ ասում, երկնքում կյանք կա… Հա՜, կա… Ու մեր Տղերքը ողջ են, ողջ են մնալու այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրանց հիշում ենք: Իսկ մենք նրանց հավերժ ենք հիշելու: Նրանք դեռ կյանք չտեսած իրենց կյանքը տվեցին հանուն կյանքի: Սա այն դեպքն է, երբ ոչ մի խոսք չեմ կարողանում գտնել ցավս նկարագրելու համար: Սա ցավ է, որին դարման չկա:

Մեր պապերն ասում են. Կյանքի դրվածքն է. Աստված իր մոտ է տանում լավերին…
Կյանքում բոլորս էլ մեզ տանջող ու անպատասխան գեթ մի հարց ունենք: Իմ մտքում միշտ նույն հարցն է. ինչո՞ւ, ինչո՞ւ պետք է մայրը որդուն 18 տարի պահի, մեծացնի, իսկ հետո վահանը ձեռքին գալու փոխարեն, նրան վահանի վրա հանձնեն մորը: Հա, հասկանում եմ, հանուն հայրենիքի, հանուն վաղվա օրվա, բայց մի՞թե անհնար է այդ վաղվա օրվան հասնել առանց մարդկային կորուստների: Այս հարցն ինձ հետապնդում է ամենուրեք, ամեն պահ:
Ես միշտ էլ մեր բոլոր Զինվորներին իմ եղբայրն եմ համարել, ու հիմա էլ, նրանք բոլորն իմ եղբայրներն են, քանզի ես այն հայուհին եմ, ում մտքում ամեն պահ աղոթքն է, աղոթք հայ Զինվորի, հայ Սահմանապահի համար: Հպարտ եմ ձեզնով, իմ ծանոթ-անծանոթ եղբայրներ, հպարտ եմ… Աշխարհի ամենալավ բառերն անգամ քիչ են ձեր անգնահատելի ու անփոխարինելի գործը նկարագրելու համար: Միայն խնդրում եմ, հե՛տ եկեք, Տղերք, ձեզ մի ամբողջ ազգ է սպասում:
Ամեն անգամ սահմանից վատ լուր լսելով, դատարկություն, ցավ, թախիծ եմ զգում, հեռվից լացող մայրերի լացի ձայնն եմ լսում: Ուզում եմ հետ տալ ժամանակը: Ուզում եմ հետ գան Տղերքը: Ասում են, թե ժամանակը բուժում է բոլոր վերքերը, բայց չէ, ժամանակը հրաշագործ չէ, այն անզոր է մեր վերքերի դեմ: Ժամանակը ոչինչ մոռացնել չի տալիս, այս անգամ էլ այն չի կարող մոռացնել տալ ոչինչ ու ոչ ոքի: Չի կարող: Ժամանակը հրաշագործ չէ … Ժամանակը լոկ դեղամիջոց է, որն ունակ չէ ապաքինելու, միայն թմրեցնում է, ուրիշ ոչինչ:
Կանցնեն օրեր, նոր առավոտներ կբացվեն, բայց շատերի համար արդեն անիմաստ: Իսկ ես կշարունակեմ ամեն առավոտ արթնանալ ու առաջին հերթին ձեզ բարի լույս ասել, իսկ երեկոյան քնելուց առաջ ամեն օր բարի գիշեր մաղթել: Որպեսզի Ձեզ ոչ ոք երբեք բացակա չդնի:

Մարդիկ, ովքեր ինչ-որ բան անելուց առաջ ասում են. «Ես ինչի՞ պիտի ինչ-որ բան անեմ էս երկրի համար, ի՞նչ է արել էս երկիրն ինձ համար», թող հիշեն Տղերքին, որոնց համար էլ՝ էս երկիրը արած բան չուներ, բայց իրենք արեցին ամենակարևորը, տվեցին ամենաթանկը՝ երազանքներով ու նպատակներով լի իրենց կյանքը…

Մարդիկ, որոնք մեր կողքին են

Ես՝ ապրելով գյուղում, հեռու լինելով արվեստի, մշակույթի օջախներից, միշտ տխրում էի, որ չի լինի մի օր, որ կհասկանան իմ բոլոր երազանքները, ու մի օր իմ ծնողները կհպարտանան ինձանով: 

Բայց իմ բոլոր երազանքների իրականացմանը հիմք դրեց մի մարդ, ում պարտական եմ իմ բոլոր հաջողությունների համար: 2010 թվականի ապրիլի 17-ին մեր փոքրիկ  Ոսկևանում կատարվեց մի մեծ իրադարձություն, որը շատ մարդկանց երազանքների իրականացման փակ դռները բացեց և լույս ու վառ գույներ բերեց գյուղ:  Գյուղում բացվեց «Գեղարվեստի դպրոց»: Դպրոցը բացվեց մեր համագյուղացի Արթուր Մելքոնյանի ջանքերով: Մի հրաշալի մարդ, ում բոլորը  սիրում են գյուղում: Ուզում եմ անպայման նշել նրա ընտանիքի մասին: Գյուղի պատվավոր ընտանիքներից մեկը: Մայրը՝ տիկին Ֆլորան, հասարակ մի կին է, ով դպրոցում է աշխատում: Հերոս կին է : Հերոս է նրա համար, որ իր երեք երեխաներին միայնակ է մեծացրել և հասցրել իրենց նպատակներին: Հիմա կմտածեք, թե ինչու մենակ: Նա միայն ֆիզիկապես է մենակ, բայց հոգով և սրտով  իր ամուսինը նրա հետ էր և միշտ դժվար ու տխուր օրերին իր մտքով օգնում էր կնոջը:
Տիկին Ֆլորայի ամուսինը՝ Անուշավանը, մեր գյուղի յոթ հերոսներից մեկը, ով իր կյանքի գնով պահեց մեր սահմանը, ուներ հայրենասիրական մի մեծ ոգի, որն աննկարագրելի է:  Անուշավանը մեր գյուղի վարպետն էր՝ համեստ մի մարդ, ում ձեռքերը ստեղծում էին աննկարագրելին: Ճիշտ է, ես մեր հերոսին չեմ տեսել, բայց ամեն անգամ նրա անունը լսելիս աչքերիս առաջ ակամա գալիս  է մի պատկեր, նրա որդու՝ Արթուրի դեմքը: Ասում են, որ Արթուրը թե բնավորությամբ, թե իր արարքներով, դիմագծերով նման է իր հորը: Եվ իր հոր նման ունի ոսկե ձեռքեր: Գյուղում ունենք հրաշալի հուշարձաններ, խաչքարեր, որոնց քանդակային հատվածները Արթուրի ձեռքի գործերն են:

Ինչպես բոլոր չափահաս տղաները, նա նույնպես տասնութ տարեկանում գնում է իր պարտքը տալու հայրենիքին՝ ծառայության: Վերադառնալուց հետո շարունակել է ուսումը, ապա սկսել իր հայրենանվեր գործը: Դպրոցը բացվելուց հետո՝ հենց առաջին օրը, մեր այդ փոքրիկ գեղարվեստական անկյունում կային քառասունհինգ փոքրիկներ, ովքեր մեծ նպատակ ունեին այդ անկյունի հետ կապված: Եվ ընդամենը երկուսից երեք ամիս անց` հուլիսի 23-ին, իրականացավ մեր առաջին ցուցահանդեսը: Մեր այդ փոքրիկ սենյակում հավաքվել էր արվեստագետների մեծ խումբ, ովքեր հետաքրքրությամբ լցված եկել էին տեսնելու փոքրիկ արվեստագետների աշխատանքները: Եվ այդ փոքրիկներից մեկը ես էի, 9-10 տարեկան մի աղջիկ, ով ամեն հինգշաբթի, ուրբաթ, շաբաթ մեծ սիրով, ոգևորությամբ մատիտները, վրձիններն ու թղթերը ձեռքին շտապում էր արվեստի «գրադարանը»:  Ճիշտ է, այդ «գրադարանում» չկային բավարար պայմաններ, պահանջվող ներկեր, թուղթ և այդպիսի շատ իրեր, որոնք հարկավոր են, սակայն մենք մեր ուժերով հասանք մի բարձունքի և հաստատեցինք մեր դպրոց-անկյունը, և այն այսօր գործում է:
Արդեն վեց տարի է` ես հաճախում եմ Ոսկևանի գեղարվեստի դպրոց նույն այն ոգևորությամբ, որով գնացել եմ առաջին օրը: Եվ ամեն անգամ  մի նոր նկար սկսելուց հիշում եմ այն օրը, երբ ուրախությամբ, ոգևորությամբ նկարում էի այն նկարը, որը տանելու էի ընդունելության քննությանը:
Սիրում եմ նկարել, սիրում եմ արվեստը: Չգիտեմ, երևի գտնվելով բնության մեջ այդ ոգին է մեզ շունչ տալիս: Եվ ամեն տարի տարի մենք ամռանը գնում ենք պլեներների Կողբի գեղարվեստի դպրոցի հետ: Շատ հոգնած ու սիրով, արվեստով լի է անցնում ամեն օրը: Ամեն օրը սկսում ենք երգով, ծափով, ծիծաղով, հետո գնում ենք բնության գրկում ստեղծում հրաշալի գործեր, նկարներ:  Եվ այս ճանապարհով, պլեներների միջոցով, Արթուր Մելքոնյանի շնորհիվ արդեն տասը  աշակերտ հասել են իրենց երազանքներին, և արդեն սովորում են համալսարանում: Նաև հարևան գյուղերից ունենք աշակերտներ: Թեև ինչպես ասացի, վեց տարի է, ինչ հաճախում եմ, բայց այնքան շատ բան ունեմ սովորելու, որ անպայման պետք է շարունակեմ իմ ընտրած գործը:

Հուսամ մի օր էլ ինձ կտեսնեք որպես մեծ նկարչուհի: Բայց հիմա, ճիշտ է, գործում է մեր դպրոցը, սակայն համապատասխան պայմաններ՝ շենք, չունենալու պատճառով մենք ամեն տարի շենքից շենք ենք տեղափոխվում: Նաև միջոցներ չկան ցուցահանդեսներ, պլեներներ, արշավներ կազմակերպելու համար:

Շնորհակալ եմ Արթուր Մելքոնյանից իր հայրենանվեր գործի համար: Հպարտ եմ, որ Արթուրի նման համագյուղացի ունեմ, իրոք հպարտ եմ: Նա աշակերտների համար առաջին հերթին ընկեր-եղբայր է և հետո՝ ուսուցիչ:  Ափսոս, որ նրա նմանները շատ չեն:

Ինչպես բոլորին, ինձ նույնպես շատ հուզող հարցեր կան, սակայն առաջին հերթին` սահմանամերձ գյուղերում սիրած գործի, իմ, ձեր, մեր արվեստի զարգացման ու պահպանման հարցն է այս պահին հուզում: Ես ուզում եմ, որ մի օր ունենանք մեր սեփական շենքը, արվեստը զարգացնելու համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանները և Արթուրի նման շատ հայրենասեր մարդիկ, որոնք ոչ թե գյուղից կփախչեն, ասելով, որ գյուղում պայմաններ չկան, այլ կգան գյուղ, մտածելով` եթե ոչ իրենք, ապա էլ ով պետք է շենացնի գյուղը, մտածի գյուղի երեխաների մասին:

Սոնա Սարիբեկյան

***

Ես Սերինեն եմ, սահմանապահ Կոթի գյուղից: Ցավալի է, երբ հասկանում ես, որ ծնվել ես գյուղում, ուրեմն պետք է տարբերվես ուրիշներից, տարբերվես նրանով, որ չես մասնակցում տարբեր միջոցառումների, չես ունենում հետաքրքիր առօրյա, ուղղակի նրա համար, որ ծնվել ես գյուղում: Այդքան բան: Գիտե՞ք ինչն է ինձ հուզում, այն, որ սահմանամերձ շատ գյուղերի երեխաներ… Չէ’, ավելի ճիշտ, օրինակս բերեմ հենց Կոթիի երեխանների վրա: Մեր առօրյան միապաղաղ է: Գնում ենք դպրոց, գալիս տուն, ու ամեն օր նույնը: Չնայած ես հիմա շատ հետաքրքիր առօրյա եմ ունենում, և կարելի է ասել, ազատ ժամանակ չունեմ, քանի որ գնում եմ դպրոց, հետո` պարապմունքի: Ես նույնիսկ կիրակի չունեմ հանգստանալու համար` գնում եմ Դիլիջանի Թումո կենտրոն: Եթե ես գյուղում չլինեի, գուցե օրս այլ կերպ անցներ, գուցե ավելի հետաքրքիր, բայց, ինչևէ, չեմ բողոքում:
Շատ կուզենայի նկարչության խմբակ լիներ գյուղում, քանի որ շատ եմ սիրում նկարել, ու ասում են, որ այդքան էլ վատ չի ստացվում: Երբ ասում են, որ ավելի լավ կլինի նկարչության գծով շարունակեմ ուսումս, ասում եմ` ավելի  լավ կլիներ, որ մինչև հիմա նկարչական խմբակ գնայի:

Աշնանը` սեպտեմբերի երկուսին, գյուղում խուճապային վիճակ էր, կրակոցներ, գյուղից դուրս եկող մեքենաների ձայներ… Ծնողներս բնականաբար անհանգստանում էին ոչ թե իրենց, այլ առաջին հեթին իմ, քրոջս և եղբորս համար: Մեզ ուղարկեցին Ոսկևան` պապիկիս տուն:  Ոսկևանն էլ է սահմանամերձ, բայց այնտեղ ավելի ապահով էր: Մի խոսքով, հակառակ իմ կամքի, ուղարկեցին: Մի քանի օր մնացի այնտեղ: Կոթիի դպրոցը կրակոցների պատճառով փակ էր, 200-ից ավելի աշակերտ ունեցող դպրոց  հաճախում էր ընդամենը չորս-հինգ հոգի: Այդ օրերին ես դպրոց էի գնում Ոսկևանում:  Մի օր էլ որոշեցի ընկերներիցս մեկի` Սոնայի հետ գնալ Ոսկևանի նկարչական խմբակ: Գնացի, չնայած որ մայրս դեմ էր իմ գնալուն` Ոսկևանի մշակութի տան վտանգավոր տեղ լինելու պատճառով:
Տեսնում էի իմ տարիքի երեխաների, ովքեր արդեն երկար ժամանակ գնում էին նկարչական խմբակ, որը ի դեպ, ստեղծել և ղեկավարում է գյուղի երիտասարդներից մեկը` Արթուր Մելքոնյանը: Ու երանի նրա նմանները շատ լինեին: Այսօր շատ տաղանդավոր երեխաներ տարբեր գյուղերում անտեսվում են, ու դրա պատճառով է, որ տարիներ անց նրանք գուցե  ավելիին չհասնեն, քան թե անասնապահությամբ ու հողագործությամբ զբաղվելը: Այդ պատճառով է, որ Արթուրի նման շատ երիտասարդներ հեռանում են գյուղից ու չեն կարողանում ստեղծել  այն, ինչ որոշ գյուղերում ստեղծում են Արթուրն ու նրա նմանները:
Բայց  կարծում եմ, պետք է հույսներս դնենք ինքներս մեզ վրա, համախմբվենք  ու հասնենք այն ամենին, ինչ ուզում ենք հասնել:

Մենք այստեղ ենք՝ սահմանին

Ուզում եմ մի քիչ գրել մեր ժամանակների երեխաների մասին:

Ի՞նչ են գերադասում անել նրանք այսօր: Դե, բնականաբար, շատերը դաս անել չեն սիրում: Շա՜տ են սիրում խաղալ: Հիմա երևի մտածում եք, թե խոսքս համակարգչային խաղերի մասին է, այնպես չէ՞: Չգիտեմ, ով ոնց, բայց մեր՝ «վերի թաղի» երեխաները բակում խաղալն ավելի շատ են սիրում, քան, համենայն դեպս, ինձ համար «դարդ» համարվող այդ սարքի՝ համակարգչի առաջ նստելն ու անիմաստ խաղեր խաղալը:

Մեր թաղի երեխաների համար շաբաթվա մեջ ամենաուրախ օրերը հանգստյան օրերն են՝ շաբաթ, կիրակի, երբեմն էլ՝ ուրբաթ: Չնայած դա այդքան էլ էական չէ, նրանց համար ուրախն այն օրն է, որ օրը հաջողվում է խաբել մայրիկին, համոզել, որ վերջացրել են բոլոր դասերը և շտապել խաղալու: Խաղալու վայրը մեկն է՝ երեխաների խոսքով՝ «Սայադիկանց քուչեն»: Սայադիկը եղբորս ընկերն է՝ կռվի ու խաղի ընկերը: Քույրս էլ, եղբորս հետ հաճախ է գնում խաղալու: Խաղացողները քրոջս ու եղբորս համադասարանցիներն են, մեկ էլ մեր փոքրիկ թաղակիցները, որ խաղի ընթացքում, այսպես ասած, գլխացավանք են համարվում մեր մեծ` 4-րդ և 7-րդ դասարանցի խաղացողների համար: Սկսում են խաղալ, ու բոլորն էլ կարծես մոռանում են, որ իրենք էլ տուն ունեն, որ մութն ընկնում է, որ սոված են, որ ցուրտ է: Մի խոսքով, Սայադիկենց բակը մոռանալ է տալիս ամեն-ամեն ինչ:
Գարնան պայծառ օր է, տանը նստած եմ անբաժան  ընկերոջս՝ շտեմարանիս առաջ, մեկ էլ՝ հեռախոսիս զանգը: Պատասխանում եմ, քրոջս կանչում են խաղի: Որոշում եմ ես էլ գնալ լուսանկարելու, վերցնում եմ տեսախցիկս ու արագ դուրս վազում: Տնից դուրս եմ գալիս 10-15 րոպե հետո վերադառնալու և պարապմունքս շարունակելու մտադրությամբ, բայց Սայադիկենց բակի կախարդանքն ինձ վրա էլ է ազդում, և ես մնում եմ ու սկսում խաղալ, մոռանալով անգամ շտեմարանիս մասին: Քիչ-քիչ խաղացողների թիվը շատանում է, հասնելով շուրջ 20-ի: Այդտեղ երևի խաղացած կլինեի մեկ էլ այն ժամանակ, երբ քրոջս տարիքին էի՝ 2-3 տարի առաջ:

Մի խոսքով, հիանալի օր, լի երեխաների ուրախ ճիչերով, որ հատկապես վերջին ժամանակներում՝ սահմանային լարված իրավիճակում, երբ ծնողները վախենում են դուրս թողնել երեխաներին, ինձ համար ամեն ինչ արժեն:

Թվում է, թե ամեն ինչ հիանալի է, բայց…  Ուժեղ պայթյունի ձայն, որ սովորական է սահմանապահ Կոթիի թե՛ մանուկ, թե՛ մեծ բնակիչների համար: Պայթյունի ձայնը լսվելուց անմիջապես հետո, մեզ տուն կանչելու մտադրությամբ տնից վախեցած դուրս է գալիս Սայադիկի մայրը՝ Ալլան, բայց տեսնում է, որ մեր շարքերում ոչինչ չի փոխվել, որ մենք կրկին խաղում ենք նույն ոգևորությամբ, ինչ կրակոցներից առաջ, ու մի քիչ մեր խաղին նայելուց հետո, կրկին մտնում է տուն:
Խաղում եմ, բայց մտքումս միայն սահմանին կանգնած տղերքն են, որոնց շնորհիվ մենք վայելում ենք մեր հանգստյան օրերը:

Աստծուց միայն մի բան եմ խնդրում, որ նրանց ոչինչ չպատահի, որ ամեն բան լավ լինի: Քիչ անց՝ էլի կրակոց, ու մենք ստիպված ամեն մեկս մեր տուն ենք գնում: Ճանապարհին տեսնում եմ գյուղ եկող պաշտպանության նախարարության մեքենաներ, որ սովորականից շատ ավելի արագ էին ընթանում, հետո՝ առաջին օգնության մեքենա, հասկանում եմ, որ ինչ-որ բան այն չէ: Քիչ անց էլ իմանում եմ, որ Կոթիի սահմանագոտում հրազենային վիրավորում է ստացել պայմանագրային զինծառայող, Պտղավան գյուղի  32-ամյա բնակիչ Աշոտ Ռևազյանը: Ընդամենը մի քանի րոպեում իմ չափազանց բարձր տրամադրությունը կարծես հօդս է ցնդում: Եվ իմ այդչափ ուրախ օրը դառնում է ինձ համար ամենատխուրներից մեկը:
Խաղալու ընթացքում, երբ մեր թաղի երեխաների մասին նյութ գրելու միտք առաջացավ, որոշեցի, որ այն պետք է լինի շա՜տ ուրախ, այնքան ուրախ, որ կարդալիս այդ ուրախ տրամադրությունը փոխանցվի ընթերցողին, որ գոնե այս նյութի  մեջ խոսք անգամ չգնա կրակոցի մասին: Բայց… Կրկին չստացվեց, չստացվեց, որովհետև մենք այստեղ ենք՝ սահմանին՝ սահմանապահ Զինվորի կողքին: Մենք այստեղ ենք՝ ամուր կանգնած մեր հողին, մի քիչ անորոշ ու մռայլ ներկայով, բայց՝ վառ ապագայի հույսով:

Մարած լույսի, փակ դռան ու էլի շատ բաների մասին

Հարևանիս տան դուռն էլ, Կոթիի շատ ու շատ տների դռան նման փակ է: Ու ինձ համար հիմա էլ նույն երազանքն է. երանի մի օր բացվի ու էլ չփակվի, երանի մի օր տան ջահելները հետ գան, բացեն տան դուռն ու իրենց ապագան կերտեն պապական տանը, հայրենիքում, թեկուզ սահմանին, բայց՝ հարազատ օջախում:

Տանտիրուհին՝ Ռոզիկ տատը, չնայած վեց զավակ ուներ, այնուամենայնիվ մենակ էր ապրում արդեն երկար տարիներ: Անցյալ տարի աշնանը մահացավ: Քանի ամիս է` չեմ լսում նրա «հաճուխ»-ն ու «ջու-ջու»-ն: Ռոզիկ տատը հանգիստ նստել չէր սիրում, ամբողջ օրը գործ էր անում, նրան օրվա մեծ մասը կարելի էր տեսնել այգում: Հաճախ էլ Ռոզիկ տատին տեսնում էի իր հավերի կամ շան հետ խոսելիս: Նա մի հետաքրքիր սովորություն ուներ՝ երբ հարևաններից մեկը կանչում էր իր հավերին, ինքն էլ էր սկսում կանչել, ու խեղճ հավերը չէին հասկանում, թե որ կողմ գնան:

Հաա՜, մեկ էլ հիշում եմ, որ միշտ ասում էր, թե հավերը երեք տարբեր հավանոցներում է պահում: Խնդիրը շատ հավ ունենալը կամ հավանոցի փոքր լինելը չէր:
-Եթե գողանան կամ դալեն (հավ խեղդող կենդանի)  մտնու խեղդե, գոնե չիմ չվերանան,- բացատրում էր միշտ Ռոզիկ տատը:
Ռոզիկ տատը չկա, բայց նրա այգին անմշակ չի մնալու: Տղան ու հարսն են Նոյեմբերյանից եկել: Նրանք Ռոզիկ տատի կենդանության ժամանակ էլ միշտ գալիս էին, օգնում նրան: Հիմա էլ եկել, ցանկապատը վերանորոգել են, փորում են, ցանում: Ուրախանում եմ, երբ դասից գալիս եմ ու տեսնում, որ նրա այգում մարդիկ կան, որ այգուց գյուղատնտեսական գործիքների ու մարդկանց ձայներ են լսվում, ու ինքս ինձ ասում. «Ինչքա՜ն լավ կլիներ, որ հիմա էլ Ռոզիկ տատի տան լույսը մարած չլիներ, որ նրանից հետո նրա տան դուռը չփակվեր»:
-Տեսնում եմ, որ ամեն տարի գալիս, օգնում էիք Ռոզիկ տատին, իսկ ինչո՞ւ գյուղում՝ նրա մոտ չէիք ապրում, ձեզ մո՞տ էլ նույն՝ աշխատանք չլինելու խնդիրն էր, որ գնացել եք քաղաքում ապրելու,- հարցնում եմ ես Ռոզիկ տատի որդուն՝ պարոն Անաստասին ու հարսին՝ տիկին Սիլվային:
-Դե, ընդով ամեն տեղ էլ կար,- պատասխանում են պարոն Անաստասն ու տիկին Սիլվան:
-Էն ժամանակ, որ մենք գնացել ենք, ամեն տեղ էլ աշխատանք կար: Հըմի ընդեղ էլ չկա, բայց դե արդեն հենց չի գյուղի վիճակը, որ մենք գանք, գյուղում մնանք, բալիկ,- հոգոց հանելով պատասխանում է տիկին Սիլվան:
-Դհենց էլ գրիլ տի՞ս, բալիկ,- կատակում է պարոն Անաստասը:
-Դե հա, որ բառերը փոխեմ, նյութիս համ ու հոտը կկորչի,- պատասխանում եմ ես ժպտալով:
-Հա բա, մեր գյուղական բարբառը պետք ա ըլի,- ասում է տիկին Սիլվան, հետո շարունակում,-դե տենց, էլի, աշխատանքը պատճառ չի: Էս ընտանիքը բազմանդամ ընտանիք ա էլել, պետք ա  բաժանվեինք գնայինք, էլի: Հըմիկ էլ դե տատիկը մենակ էր, գալիս էինք, օգնում էինք:
Ինչ վերաբերվում է աշխատանքին՝ պարոն Անաստասն ասում է.

-Ընդով աշխատանք շատ կար, էէէ՜, ստի էլ, ամեն տեղ էլ կար, կարեիր երեք տեղ աշխատես:
Տիկին Սիլվան էլ հավելում է.

-Ընդով հաա՜, ինչ կար էէ՜… ապրելուն, հըմի ա, որ լրիվ ավարտած, դիպլոմը ձեռներին, տեղ չկա աշխատելու: Հըմի իմ աղջիկը 2-րդ կարմիր դիպլոմը կստանա, բայց տեղ չկա, որ աշխատի, չգիտենք` ոնց տենք անի, որ տեղ ճարենք:
-Պետք ա տեղ ըլի, որ ճարես, որ կա ոչ, որդե՞ն ճարես,- կես կատակ-կես լուրջ ասում է պարոն Անաստասը:
Ավարտում եմ խոսակցությունս, հաջողություն մաղթում հարևաններիս ու գնում տուն: Մտածում եմ, հասկանում, որ ինչքան էլ նրանք աշխատանք չլինելու պատճառով չէ, որ հեռացել են գյուղից, այնուամենայնիվ այսօր նրանք էլ շատ-շատերի նման նույն հարցի առաջ են կանգնած: Այն հարցի, որի պատճառով արտերկիր են գնացել Ռոզիկ տատի մյուս որդիներն ու թոռները: Այն հարցի, որի պատճառով այսօր նրա տան լույսը չի վառվում, նրա տան դուռը ուշ-ուշ է բացվում: Ու էլի տարբեր ընտանիքներում շատ ու շատ բաներ չեն լինում հենց այդ հարցի՝ գործազրկության պատճառով:
Ռոզիկ տատն էլ չկա, բայց ես գիտեմ՝ որդին չի թողնի, որ նրա այգին անմշակ մնա:
Շունը, որի հետ Ռոզիկ տատը զրուցել շատ էր սիրում, օր ու գիշեր հսկում է տան դուռն ու կտուրը:
Ես, որ այն ժամանակ դժգոհում էի հարևանիս ամբողջ օրը «ջու՜-ջու՜» կանչելուց, հիմա տխրում ու կարոտով եմ հիշում այն օրերը, երբ Ռոզիկ տատի ձայնից հոգնած փակում էի ականջներս:

Կարոտում եմ, երանի տալիս այն օրերին, որ Ռոզիկ տատի տան լույսը վառվում էր, դուռն էլ՝ ամեն օր էր բաց…

Աշխարհն իմ պատշգամբից

Իմ պատշգամբից աշխարհն ուրիշ է. հատուկ, գունավոր, պայծառ, մի խոսքով ուրիշ, իմ ուրիշը: Այդ ուրիշը միայն ես եմ տեսնում: Հա՜, մեկ էլ անբաժան ընկերս՝ դե, տեսախցիկս, էլի: Մեր պատշգամբն իմ ամենասիրելի վայրն է: Ու կապ չունի, թե տարվա որ եղանակն է, օրվա որ ժամն է: Դուրս եմ գալիս, ժամերով կանգնում, նայում շուրջս, հետո լուսանկարում: Երանի իմ աչքերին, որ ամեն օր տեսնում են այդ հրաշքը: 

Մեր տունը գտնվում է Կոթի գյուղում, ճիշտ դիրքերի դիմաց: Ես նայում եմ մերթ մեր դիրքերին, մերթ՝ հակառակորդի: Հասկանալով, թե ինչքան հեռավորություն կա մեր տղերքի ու հակառակորդի միջև, մի պահ փշաքաղվում եմ. «Բայց չէ՞ որ մեր տղերքն ուժեղ են, ամեն ինչ լավ կլինի»,- հանգստացնում եմ ինքս ինձ՝ անընդհատ նույնը կրկնելով:

Մեր դիրքերը գտնվում են մի լեռան վրա, որը հնուց բազմիցս ենթարկվել է թշնամու սադրանքներին, բայց այն մեր տղերքի շնորհիվ միշտ կանգուն է եղել ու դեռ հավերժ կմնա: Լեռան անունը Փայտասար է, բայց երբ հարցնեք գյուղացիներին, թերևս մի քանի հոգի կպատասխանեն Փայտասար: Մեր՝ կոթեցիներիս համար դա մեր Օդնդաղն է, մեր լավ ու վատ օրերի ականատես Օդնդաղը:

Ամռան մի պայծառ օր էր, երբ սովորությանս համաձայն դուրս եկա պատշգամբ. գյուղը կրակի մեջ էր, պատճառն էլ, դե երևի հասկացաք, Ադրբեջանն էր գնդակոծել: Վայրկյան առ վայրկյան ահագնացող կրակ, որ արագ տարածվում էր, մոտենում գյուղին, չհանգցնելու դեպքում ժամեր անց կհասներ բնակելի տներին: Բայց դե բոլորդ էլ հասկանում ենք, որ ադրբեջանական դիրքի դեմ-հանդիման կրակը հանգցնել հնարավոր չէր, վտագնավոր էր: Անցավ երկու ժամ, օրը մռայլվեց, անձրև սկսվեց, կարծես վայրկենական: Մի քիչ անհասկանալի ու հետաքրքիր: Ամառային պայծառ օր, ու հանկարծ` անձրև: Գյուղը վատ վիճակում էր, կրակի մեջ, ու օգնության հասավ բնությունը…

Այդպես կրակի մեջ էլ ապրում ենք, էլի:

Պատշգամբից հիմնականում լուսանկարներ եմ անում վաղ առավոտյան, դպրոց գնալուց առաջ: Արթնանում եմ զարթուցիչիս ձայնից, չէ՛, ավելի ճիշտ չեմ արթնանում, այլ վեր եմ կենում տեղիցս, մի կերպ, կիսաքնած դուրս եմ գալիս պատշգամբ ու հաճախ՝ վազելով հետ եմ գալիս, մտնում սենյակս:

-Սերինե՛, ո՞ւր, ի՞նչ եղավ,- սկզբում հարցնում էր մայրիկս, իսկ հիմա արդեն գիտի` ուր ու ինչի համար:

-Մա՛մ, հիմա դրա ժամանակը չի, կգամ, կասեմ,- ասում էի ես ու վազելով դուրս գալիս:

Գնում էի, կանգնում, երկար նայում շուրջս, լուսանկարում…

-Աղջի՛, ուշացանք, արի, շուտ արա,- գոռում էր տնից քույրս ու դեռ շարունակում է գոռալ գրեթե ամեն օր, ու դեռ ես եմ միշտ ասում. «Քո պատճառով ուշանալու եմ»:

Ու էդպես ինձ ամեն օր կտրում են իմ խորհրդավոր, ուրիշ աշխարհից, իմ ուրիշ պատշգամբից ու տեսախցիկից:

Աշխարհն իմ պատշգամբից ուրիշ է, իմ ուրիշը…

 

 

Որտեղ կլինեմ վաղը

Հայաստանի դժվար պայմանների և գործազրկության պատճառով մեծանում է արտագաղթողների և արտագնա աշխատանքի մեկնողների թիվը: Իմ հայրիկը, չկարողանալով աշխատանք գտնել, իր ձեռքով հիմնեց սեփական խանութ: Սակայն մարդիկ աղքատ են Ճամբարակում, և խանութից միայն անհրաժեշտ բաներ են գնում, այն էլ՝ պարտքով: Հայրս ստիպված մեկնեց արտագնա աշխատանքի: Վերջին շրջանում մեր տանը պտտվում են խոսակցություններ ընտանիքով այլ երկիր տեղափոխվելու մասին։ Ես չեմ ցանկանում լքել իմ ընկերներին, հարազատներին և, ի վերջո` հայրենիքս: Սակայն, միևնույն ժամանակ, հայրենիքս չի ստեղծում նպաստավոր պայմաններ բարեկեցիկ կյանք ունենալու համար: