«Գրավիչ գյուղական պատմությունների համար»Սովորաբար պետք է սկսել սկզբից, բայց լավ, հիմա շտապում եմ, ճանապարհին կասեմ: Մենք գրեթե վազում էինք, իսկ ուր են նրանք: Ահա, ես ամենաառաջինը տեսա Սեդային ու դեռ չէի հասցրել ձեռքով անել, երբ արագ քայլերով ինձ մոտեցան ճամբարի իմ մյուս ընկերները: Դա շատ արագ տեղի ունեցավ, և ես անգամ չհասցրի բարևել նրանց, հասցրի միայն տեսնել շփոթմունքը, ուրախությունը, որ կախվել էր նրանց աչքերից: Մենք ամուր գրկախառնվելուց հետո մի քանի րոպեում հասցրինք պատմել միմյանց ամենակարևորների մասին ու էլի ամուր գրկեցինք իրար:

Շուրջս դեմքեր էին. բոլորը երջանիկ ու զննող աչքերով: Այնքան ծանոթ էին ինձ այդ մարդիկ, բայց երբևէ չէի զրուցել նրանց հետ, ուղղակի հիշում էի նրանց գրած նյութերը: Կոմիտասի անվան երաժշտության տանն էր տեղի ունենալու առաջին փառատոնը, որի մասնակիցներից էի նաև ես: Ինձ համար կյանքում ամենակարևոր օրերից մեկն էր, հավանաբար հենց այդ պատճառով էլ ողջ գիշեր չքնեցի: Այնտեղ հավաքված բազմության մեջ ես դեռ փնտրում էի, այս անգամ «Մանանայի» թիմին: Մի քիչ այն կողմ, բեմի մոտ կանգնած տեսա Դիանային ու պատրաստվում էի մոտենալ, երբ բեմին երևացին հաղորդավարները: Պետք է ասեմ, որ երբեք էլ աչքի չեմ ընկել համբերատարությումբ, բայց այդ անգամ ուրիշ էր, նրանց յուրաքանչյուր խոսք հստակ էր ու հաճելի էր լսել: Ամբողջ ընթացքում ուշադիր լսում էի, ոչ մի բառ բաց չթողնելու սկզբունքով : Այս ժամանակ ցուցադրվեցին նաև մի քանի տեսանյութեր, որոնք մեծ ու միասնական աշխատաքի արդյուք էին ու որոնք հաստատ շատ բան հիշեցրին մասնակիցներին: Այդ թվում և ինձ:

Մի քանի րոպե հետո հնարավոր էր լսել սեփական սրտի ձայը, քանի որ հաղորդում էին մրցանակակիրների անունները: Պետք է ասեմ, սպասելը ծանր էր, բայց երկար չտևեց, հանկարծ լսեցի իմ անունը: Շփոթմունքից չգիտեի ինչ անել, բայց հավաքվել էր պետք, չէ որ այդքան հայացքներ քեզ են ուղղված: Քայլեցի դեպի բեմ, ու թվում էր, թե ահա մի բան այն չի լինի, ու ես բոլոր աչքի առաջ խայտառակ կլինեմ: Ամեն ինչ հիանալի անցավ, բարձրացա բեմ ու անգամ չնայեցի ինձ հետևող ոչ մի հայացքի, այլ հպարտությամբ վերցրի մրցանակս ու քայլեցի ընկերներիս մոտ:

Երբ ավարտվեց փառատոնը, ես մյուսների նման չէի ցանկանում լուսանկարվել, որ ապահովեմ տարիներ հետո հիշողություններ, այլ հայացքս չէի կտրում մարդկանց աչքերից, որովհետև դրանք երբեք չեն մոռացվում:

Երբ 17.am-ը հայտնվեց իմ կյանքում, ես մտածում էի, որ այն այնտեղ երկար չի մնա, բայց ոչ միայն մնում է, այլև աստիճանաբար փոխում է ինձ: Դա կյանքում ամենակարևորն է: Շնորհակալ եմ:

Հոկտեմբերյան մի ցուրտ երեկո էր: Դատարկ ու մութ փողոցում լսվում էին միայն մեր ոտնաձայները: Իսկ ես համոզված էի, որ հեռվում` մթան մեջ, հին էլեկտրասյան կողքին կանգնած է տատս` թաց աչքերով, մեկ ձեռքի մատները մյուս ձեռքի մեջ հավաքած: Ու թեև թանձր մթության մեջ արդեն չէինք երևում, բայց դեռ շարունակում էր նայել մեր ուղղությամբ: Ես երբեմն-երբեմն բաց էի թողնում մորս ձեռքը ու շրջվելով` մի քանի րոպե նայում մեր հին տանը: Ես այնտեղ ապրել էի 15 տարի: 

Մի տեսակ շատ են, չէ՞, տարիները, և անարդար է դրանից հետո բաժանումը: Մեր նոր տունը բավականին գեղեցիկ ու հարմարավետ է, բայց երկհարկանի չէ, ինչպես հինը, և մոտակայքում երկնքի մեջ խրված բարձր ծառեր չկան: Նոր տանն օրերը սովորականի պես են անցնում, երազները չափազանց կարճ են տևում, բայց երկնքի պատառիկը մեր գլխավերևում ուրիշ է: Գիշերը լուսնի զբոսանքին հետևելու ընթացքում հայացքս ուղղում եմ փողոցի ամենաբարձրահասակ տանը, որի կտուրին աստղեր են իջնում` հանգստանալու: Այստեղ միակ բանը, որը քեզ է հիշեցնում, հեռվում անչափ բարձր ու իրար փաթաթված լեռներն են: Մի օր, հավանաբար շատ տարիներ հետո ես կկանգնեմ քո դիմաց, իմ սիրելի գրքերը թևիս տակ և վստահ կասեմ. «Բարև, իմ հին տուն, այդ ես եմ»:

Հոկտեմբերյան մի ցուրտ երեկո էր, բայց տատս դեռ նայում էր մեր ուղղությամբ` արցունքոտ աչքերով:

Օրը զուրկ էր դիմափոշուց, նրա երակներում հոսում էին զննող հայացքներ դեպի այն ծեր ծառը, որի դեմքը կնճիռներով էր պատվել: Այդ ծառը հավանաբար շատ տարիներ առաջ է տնկվել, երբ ես փոքր եմ եղել կամ գուցե չեմ էլ եղել: Նրան բաժին է հասել միայն մի փոքր տարածություն, դպրոցը չորս կողմից շրջապատող սառը պատերը ու մեր հայացքները: Նրա շուրջն իրար վրա շարված փայտեր կան, որոնք, հավանաբար, շատ ցավ են պատճառում այդ ծեր ու միայնակ ծառին: Նա միայն ուրախանում է այն ժամանակ, երբ իր հյութեղ խնձորի համար աշակերտները բոլորից գաղտնի ցատկում են պատուհանից ու գրպանները խնձորով լցնում:

Հիշում եմ՝ ամիսներ առաջ, մի ֆիլմ դիտեցի, որն արմատներ ձգեց իմ հիշողության մեջ։ Այն պատմում էր մի ծառի մասին, որն անտառ էր երազում: Երկար ժամանակ դեռ կհիշեմ այդ ֆիլմը: Ծեր ծառը միայնակ է դիմակայել բնության ապտակներին ու արտասվալից աչքերով հասել հորիզոնի նոր այգաբացեր: Թեև տարիները հուսահատության շղարշ են ձգել ամենուրեք, բայց ես նրա հայացքի խորքում տեսնոմ եմ անտառի երազանքը։ Նա, իրեն հարազատ դարձած սղոցի ձայների մեջ, փորձում է գտնել անտառային մեղեդին, բայց նորից կախում է հայացքը ու սպասում, անվերջ սպասում… Երկնքով թռչուններ են անցնում ու, նկատելով մենակյաց ծառի տխրությունը, իջնում, նստում են ճյուղերին, երգում ու բերում են անտառի երազը: Նրան գոնե մի քիչ մխիթարելու համար կողքին երկու ծառ տնկեցին, բայց չէ՞ որ նրանք էլ են անվերջ երազելու անտառ ու վախենալու սղոցի ձայներից:

Իսկ ինչպե՞ս կարող եմ ասել նրանց, որ թեև շուրջս այսքան մարդիկ կան, բայց ես էլ եմ անտառ երազում…

Տարիներ առաջ, երբ ես դեռ փոքր էի, գարունն ինձ համար ուրիշ տեսք ուներ: Այն ժամանակ ես բռնում էի եղբորս ձեռքը ու առավոտ վաղ արևի կարմիր շողերով ողողված փողոցը մեզ տանում էր այն տուն, որը զուրկ լինելով բնակիչներից, կրում էր իր մեջ եղանակների էությունը: Հաղթահարում էինք ցածր պատի դժվարությունը ու հայտնվում այդ տան անձեռակերտ այգում: Խնամքով հավաքում էինք կապույտ ու դեղին ծաղիները, լինում էր նաև այնպես, որ դրանց կեսը ճանապարհին թափվում էր՝ ամուր չբռնելու պատճառով: Այդ ծաղիկները մնացել և մնում են իմ մանկության ու գարնան առաջին ծաղիկներ ինձ համար: Այգում մնում էինք այնքան, մինչև լսվեր մայրիկի բարձր ձայնը, և մենք նորից ծաղիկները խնամքով դնում էինք պատին, իսկ իջնելուց հետո վերցնում: Ամբողջ ճանապարհին գրեթե վազում էինք այն նպատակով, թե ով առաջինը կնվիրի դրանք մայրիկին: Գրեթե միշտ ես էի առաջինը նվիրում, դրա համար ամբողջ օր վիճում էինք: Նվիրելուց հետո այդ ծաղիկները դնում էինք մի կանթ (բռնակ) չունեցող հին բաժակի մեջ ու, տեղավորելով հացատան լուսամուտին, ամբողջ օրը զմայլվում դրանով: Տարիներ հետո ես այդ այգի էի տանում նաև իմ երկու փոքր եղբայրներին այն ժամանակ, երբ նրանք ուզում էին մեծահասակների հետ շուկա գնալ, իհարկե, ես չէի խաբում նրանց, այլ ուղղակի շեղում էի նրանց ուշադրությունը: Կարող եմ ասել, ծաղիկ հավաքելը նրանց էլ շատ էր դուր գալիս: Նախորդ տարի այդ տան բնակիչները մի քանի օրով վերադարձան, ու դարձնելով այդ պատը ավելի բարձր, կրկին հեռացան: Կարծես ցանկանում էին ասել, թե այլևս գործ չունեք այստեղ: Ինչ էլ ուզում է լինի, ես երբեք չեմ կասկածի, որ այնտեղ ապրում են բնության եղանակները, ու այդ այգում աճած ծաղիկները կլինեն իմ մանկության ծաղիկները:

Գարնան առաջին օրը, երբ արթնացա, զգացի, որ արևի շողերը շուրջպար են բռել դեմքիս, ու դա այն առավոտներից մեկն էր, երբ բարձր տրամադրությամբ էի արթնանում: Այդ օրը դպրոցից տուն վերադառնալիս, երբ հրաժեշտ տվեցի ընկերուհուս, նկատեցի մի երիտասարդ աղջկա: Նա միանգամից ուշադրությունս գրավեց, նրա աչքերը երբևէ իմ տեսած աչքերից ամենապայծառ աչքերն էին: Նա ժպտում էր անգամ առանց շրթունքները շարժելու, նույնիսկ շրթներկն էր գարնանային, և ես միանգամից հիշեցի իմ ծաղիկերը: Ներքին մի համառ ուժի մղումով մոտեցա ու շնորհավորեցի նրան գարնան առաջին օրվա կապակցությամբ (թեև ինձ մի պահ թվաց, թե նա հենց այդ գարնանային օրն էր), նա էլ ինձ շնորհավորեց, և մենք ծանոթացանք: Ռուսաց լեզվի ֆակուլտետում սովորող այդ ուսանողուհու հետ զրույցը կարճ տևեց, և ես նրան այդպես էլ չասացի, որ նա այս գարնան առաջին մարդն էր, ով ինձ նվիրեց մի փունջ գարնան բույր: Հուսամ նրան մեկ անգամ էլ կհանդիեմ կյանքում և այդ անգամ հաստատ կասեմ:

Հաստատեք գարունը ձեզ համար, հավերժացրեք կապույտում շրջաններ գործող թռչնին ձեր մեջ: Չէ որ մենք հասկանալով, որ գարնանը ճանապարհների ձյունը կհալվի, ու ամբողջովին ցեխոտված կգանք տուն, որ հողի աշխատանքները կսկսվեն, այնուամենայնիվ սիրում ենք գարունը: Հենց դրա համար չեմ խախտի գարնան երեք կանոնները.

1.Ապրել կենսատու արևի հետ ու դառնալ նրա ներկայացուցիչը երկրի վրա:

2. Գտնել իսկական գարունը ու բոլորին առաջնորդել դեպի այդտեղ:

3. Եվ հաղթանակել առանց կեղծելու, հաղթել քո սրտի կործանարար հեղեղին:

-Տասնյոթ, հիսունհինգ, քսանվեց,- փոքր եղբայրս շարունակում էր պարկի միջից հանել լոտոյի թվերը ու մեծ հանդիսությամբ հայտարարել: Չէ՞ որ սենյակի տասից ավելի մարդիկ ուշի ուշով լսում էին նրան:

-Մարդ չսպասա՞,- շուրջը նայելով՝ ասաց փոքրերից մեկը, ով իր հայացքը արագ սահեցրեց բոլորի խաղաթղթերի վրայով:

Զարմանալի են այս փոքրերը, բացի իրենց խաղաթղթերին նայելուց, նայում են ամենուր ու այդ անուշադրության հետ մեկտեղ էլ միշտ հաղթում են: Իհարկե, հաղթանակն ուղեկցվում է մեծահասակների թույլ ժպիտով ու նրանց բարձր ճիչով, որովհետև փոքրերի համար դա կյանքում ամենամեծ հաղթանակներից է: Տեսնելով, որ ձայն չկա, և բոլորը տրամադրված են հաղթանակի, Աբրահամը շարունակեց.

-«Թարս մարդ ու կնիգ», «խաբար», «պադերազմ»,- այս բառերի տակ թաքնված թվերի մասին ոչ մեկը ոչինչ չհարցրեց, որովհետև գիտեին, որ «թարս մարդ ու կնիգ» ասելով նկատի ուներ 69 թիվը, «պադերազմ» ասելուց հետո բոլորը պետք է նշեին 41 թիվը, իսկ «խաբարը» 1 թիվն է, որ նշանակում է մի խաբար (լուր) բերող: Այս թվից հետո բոլորը սպասում են հաղթանակի: Սեղանի մոտ, բացի իմ ընտանիքի ութ անդամներից, նստած էին նաև մեր մի քանի բարեկամները և հարևանները: Այդ պատճառով սեղանը երկու կողմից բացել էինք: Այս խաղը մենք կոչում ենք «ձմեռվա խաղ», որովհետև միայն ձմեռն ենք խաղում:

Ձմռան երեկոները հետաքրքիր են անցնում՝ մի օր լոտո ենք խաղում, մի օր նստում վառարանի կողքին ու լսում տատիկների պատմած պատմությունները: Սեղանի վրա ազատ տեղ չկար, ամենուր կոճակներ էին ու մասնակիցների խաղաթղթերը, իսկ մեջտեղում՝ հաղթական կարմիր կափարիչն էր, որի մեջ մի բուռ կոպեկներ էին լցված: Յուրաքանչյուրը սահմանված չափով գումար է գցում կափարիչի մեջ, և երբ խաղավարը հանում է այնպիսի թվեր, որոնք համապատասխանում են տվյալ մասնակցի խաղաթղթի մի շարք կազմող թվերին, այդ մասնակիցը դառնում է հաղթող:

-Ես կսպասիմ,- գրեթե գոռաց Աբելը՝ ժպիտը դեմքին (սա նշանակում է, որ նրա շարքը լրանալուն մեկ հաջողակ թիվ է պակասում):

Բոլորը լուռ և ուշադիր կոճակները դնում էին համապատասխան թվերի վրա, որպեսզի մի թիվ անգամ բաց չթողնեն, որովհետև ըստ նրանց՝ դա կլիներ հաղթական թիվը: Առհասարակ, լոտոյում այդպես է, թվում է, թե միշտ այս վերջին թիվը քեզ հաջողություն կբերի: Հենց այդ ժամանակ էլ Աբելը գրեթե ճչաց.

-Ես պրձա՛, ջա՜ն,- ու արագ կարմիր կափարիչի պարունակությունը վերցրեց:

Իհարկե, այդ կոպեկները մեծ գումար չէին կազմում, բայց լոտոյում դրանցով բավականին երկար կարող էիր խաղալ, եթե նույնիսկ անընդհատ պարտվես: Ասում եմ, չէ՞, այս փոքրերը զարմանալի են. նախ, աչքերը չորս արած նայում էր խաղաթղթերիս ու քթի տակ ժպտում, որովհետև այդ խաղում անհաջողակ եմ, հետո էլ ինչ-որ բան վերցնելու համար խփեց խաղաթղթերիս, կոճակները տեղաշարժվեցին ու դրանք իրենց դիրքին վերադարձնելու ժամանակ ես չհասցրի հիշել Աբրահամի ասած վերջին երկու թվերը, որոնք կարող էին ինձ հաջողություն բերել: Դա քիչ է, մի հատ էր ականջիս տակ ճչում է, թե հաղթել է: Ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, դժգոհ դեմքով խաղաքարտերի վրայից վերցրի կոճակները ու իմ վերջին լուման դրեցի կարմիր կափարիչին: Մեծահասակների համար ուղղակի զբաղմունք դարձած խաղը ինձ նյարդայնացնում է: Ինչքա՞ն կարելի է պարտվել:

-Մի քիչ կոջակ տուր, Անուշ ջան,- ցածր ձայնով ասաց քեռի Իգորը,- ու ուշադիր էղի, հաստադ դու կհաղթիս:

Զարմանալի բան է ասում քեռին: Մարդ, ում կողքին նստած է եռանդով լեցուն մի երեխա, դժվար թե հաղթի: Ամեն խաղից հետո պետք է ինչ-որ մեկը պարկից հանի թվերն ու հնարավորինս ճիշտ ու հստակ արտասանի դրանք, թե չէ բոլոը կդժգոհեն, որ հենց այդ պատճառով էլ չհաղթեցին: Մեծերի համար այդ կոպեկները նշանակություն չունեն, նրանց համար կարևորը զբաղմունքն է, հենց այդ պատճառով էլ, երբ հայրս է հաղթում, խնդրում եմ իմ փոխարեն էլ գումար դնել, ու կոպեկներս պահում եմ հաջորդ խաղին: Խաղը սկսվեց, և այս անգամ թվերը կարդում էր քեռի Արշակը.

-Տըսնըխինգ, (քեռին Մարտունուց է), տըսնըյոթ:

Մի քանի թվերից հետո ես էլ գոռացի՝ սպասում եմ: Ինչքան էի ուզում գոնե մեկ անգամ ասել այդ արտահայտությունը, ու հանկած դուրս եկավ իննսուն թիվը, որը վատ թիվ է բոլորի համար, բայց ինձ հաջողություն բերեց: Ես վերցրի ինձ հասանելիք գումարը և որոշեցի այլևս չխաղալ:

Այդ պահին փողոցից շների բարձր հաչոց լսվեց: Դա, իհարկե, չէր նշանակում, որ գյուղ՝ Ներքին Գետաշեն,  սարերից գայլեր են իջել: Նախ, որովհետև սարերը չափազանց հեռու են, և հետո էլ՝ կովերը դժվար թե գայլերի ճաշակով լինեն: Բոլոր երեխաները, այդ թվում և ես, վազեցինք պատուհանի մոտ, բայց ոչինչ չէր երևում, իսկ հաչոցը շարունակվում էր: Ես հասկացա, որ դեռ երկար ժամանակ մեր հյուրերը տուն չէին գնա, այսինքն՝ հետաքրքիր պատմությունները դեռ առջևում էին:

Աշխարհի ստեղծումից ի վեր ոչինչ կանգ չի առել մինչև այսօր: Ես լավատեսորեն վստահ եմ, որ ոչ մի լավ բան երբեք կանգ չի առնի… Կա մի լռություն, որ ոչ թե տխրություն է քարոզում, իր գրկի մեջ հավաքելով միայնակների վախեցած ազատությունը, արցունքները, այլ, տարածվելով օդում, թիկնոցի պես իջնում է ուսերիդ` լրացնելով քեզ: Լիության ուրվականն է դա, բախումն է քո ու էջերի, որտեղ ուզում ես պարտվել: Ամեն ինչ քաղցր քնի մեջ էր: Կարդալիս համոզվում էի,  որ դատարկությունը սպանում է այնքան, որքան զգացումները կախաղանից առաջ: Դեռ չէի ավարտել, բայց լույսը մարեց: Մութն անմիջապես կատաղած շան նման հաչեց երեսիս, թվում է՝ հիմա կմաղվեմ վախի ուժից: Օգնության կանչելով բանականությանը՝ հազիվ հասա պատուհանի մոտ: Բացեցի պատուհանը ու ձեռքս մեկնեցի՝ սպասելով, որ աստղեր կընկնեն: Հենց այդ ժամանակ երկնակամարը աքսորեց մի քանի աստղերի ու ես զգացի հրաշքի բույրը: Եվ, առհասարակ, ի՞նչ է հրաշքը: Մենք պատրաստ ենք ճչալ, որ հավատում ենք հրաշքների, բայց երբեք ի զորու չենք ճանաչել նրանց: Ես ճանաչեցի այն, թեև հազար անգամ նայել էի երկինք: Նրանցից ոչ մեկն ափիս մեջ չընկավ, եթե ընկներ էլ, միևնույն է, չէի նկատի։ Ես մոռացել էի ինքս ինձ, իրենց առաքելությունը կատարում էին միայն աչքերս: Օդը կատարյալ հանգիստ էր, ոչ մի դող չէր համարձակվում մոտենալ ինձ, մոտ մեկ ժամ չէի կարողանում կտրվել այն աշխարհից, որը ժամանակավորապես երկիր էր իջել: Գիշերվա ժամը 4-ն էր, երբ հայրս թխկոցով բացեց դուռը: Ես արագ փակեցի պատուհանը, բայց չկարողացա գլուխս կախել ու լռել, այլ սկսեցի ինձ հատուկ շատախոսությամբ նկարագրել գիշերը…

-Ջրի հերթը մերն է, մայրդ ու դու հողամասում կսպասեք, որ ջուրը գա, իսկ ես ու եղբայրդ կգնանք` ուժեղացնելու:

Բայց ես համառեցի ու, վերցնելով բահը, ճանապարհ ընկանք: Քայլում ենք, ու լուսինն ինձ համար ավելի պայծառ է դառնում: Խոսում էինք ամենատարբեր թեմաներով՝ մասնագիտությունից, երկնքից, կեղծիքից: Հանկարծ՝ մի տուն իմ  ուշադրությունը գրավեց: Գիշերվա այդ ժամին մի սենյակում լույսը դեռ վառված էր: Ինչո՞ւ ես երջանկացա այն տեսնելով, ինչո՞ւ այն ինձ այդքան խորհրդավոր թվաց: Միգուցե ես հանդիպեցի ինձ մի այլ վայրում, չէ՞ որ, հավանաբար, մեկ ուրիշի մտքում էլ է խորհրդավորությունը բնակվել, երբ անցել է իմ պատուհանի կողքով:

Մի որոշ ժամանակ անց հասանք այն վայր, որտեղ սարերից եկող ջուրը բաժանվում էր 2 գյուղի միջև: Հորիզոնը ամայի էր, ու քամին իրեն զգացնել տվեց: Մի կողմում կանաչ սարերն էին, իսկ մյուսում՝ սպիտակ երեսով լեռները: Հենց այդ ժամանակ ես նկատեցի հեռավոր սարերի լուսաբացը՝ ամենաչքնաղ լուսաբացը: Հորիզոնը թույլ կապտեց, իսկ հետո դարձավ վարդագույն, որը դանդաղ իջավ լեռներից: Հետզհետե աստղերը խամրեցին, դրան զուգակցում էր բահի ու քարի բախումից առաջացած ձայնը: Լույսը տարածում էր իր իշխանությունը, և մենք վերադառնում էինք:

Երբ հասանք տուն, եղբայրս ու մայրս հողամասն էին ջրում, ջուրը մեզնից առաջ էր ընկել: Հատկապես հետաքրքրական էր այն պահը, երբ փորձեցի հասնել մորս մոտ ու տեղ հասա ցեխոտ երեսով ու առանց կոշիկների, քանի որ կոշիկներս ցեխի պատճառով մարգերի մեջ էին խրվել, մնացել։ Տուն մտա: Վերցրի Աստվածաշունչը, որ կարդացել էի գիշերը ու, համոզվելով, որ այն, ինչ եղավ ինձ հետ գրքի պատճառով էր, մեկ անգամ ևս համոզվեցի, որ բազում հիասթափություններից հետո էլ լավը կշրջանառվի աշխարհով մեկ: Չէ՞որ աշխարհի ստեղծումից ի վեր ոչինչ կանգ չի առել մինչև այսօր…