Մինչ կհասնեի կանգառ, ուշացա ավտոբուսից։ Ստիպված էի 15 րոպե սպասել մյուսին, քանի որ նախկինը աչքիս դիմաց անցավ։ Մի քանի կանգառ ներքև կիջնեի, բայց նոր սկսվող անձրևը խանգարում էր։ Գնացի կանգառ։ Նստարանին մի պապիկ էր նստած․ հերթական օրաթերթերից մեկն էր կարդում, ես էլ ձև էի տալիս, թե իբր չեմ կարդում իրեն հավասար։ Երկուշաբթի առավոտ էր, կանգառն էլ՝ բավականին մարդաշատ։ Պետք է խոստովանել, որ առավոտյան ժամերին Երևանի գրեթե յուրաքանչյուր թաղամասում այսպիսի վիճակ է տիրում, և պիտի համալսարանին կից փողոցում ապրես, որ հանգիստ ու առանց գլխացավդ գրկելու՝ հասնես բուհ։

Ժամը ուղիղ 9։05 ավտոբուսը եկավ։ Լավ է, որ մեծ ավտոբուսներից էր ու կանգնելու տեղեր կային։ Պապիկն էլ գնաց ավտոբուսի ամենավերջը, թերթը մնաց կիսատ։

Արդեն գրեթե 9 ամիս է, ինչ նույն ճանապարհով եմ գնում դասի։ Սեպտեմբերից մինչ օրս ոչ մի էական բան չի փոխվել։ «Համալսարանական հրաշք» կամ «նոր փորձություններ» չեմ ապրել։ Չհաշված այն, որ սեպտեմբերի սթրեսային ու անկայուն վիճակը (կապված նորանոր պատասխանատվությունների ավելացման, գիրք գտնելու հնարավորության բացակայության, տրանսպորտային դժվարությունների, քննաշրջանի մասին գիտելիքների բացակայության, նոր շրջապատի ու դրա հետ կապված դժվարությունների հետ) վաղուց անցել է։ Համալսարանը, իրականում, ուսումնական կյանքի սպասելի շարունակություն է, կաղապարը նույնն է՝ դպրոցի փոխարեն՝ համալսարան, համադասարանցիների փոխարեն՝ կուրսեցիներ։ Միայն մթնոլորտն է տարբեր․ այստեղ չենք հանդիպում «հարրիփոթերյան» գիտելիքաշունչ պատկերների, բոլորը միայն զարգացած ու ինտելեկտուալ մարդիկ չեն, արիստոկրատական էթիկետը ընդհանրապես պետք է բացառել, բայց սրան զուգահեռ՝ կարող ես շփվել բազմաթիվ մարդկանց հետ, ունենալ հագեցած (ու ոչ այնքան) դասընթացներ, լսել բավականին բանիմաց դասախոսների, համալսարանից դուրս՝ մասնակցել գիտական-հասարակական դասընթացների, բայց եթե, իհարկե, ինքդ ես ուզում և եթե մոտիվացիադ դա է, իսկ եթե ոչ` ճաշարանն ու համալսարանական այգիները միշտ էլ կան, և քեզ այստեղ չեն ստիպելու սովորել։

Սա համալսարան է, ուղղակի համալսարան, այն «հանճարների ամրոց» չէ, և ոչ էլ «բաքոսի տաճար», այն ուղղակի ուսումնական հաստատություն է, որտեղ հավաքված են ամենատարբեր կրթական ու սոցիալական մակարդակի մարդիկ։ Սովորել կամ չսովորել, շփվել կամ չշփվել, անիմաստ վճարել ու ոչինչ չվերցնել, պարապել կամ մնալ վերաքննության, հարմարվել կամ հաստատվել, հաճախել կամ չհաճախել՝ դուք եք որոշում։ Իրականում ավելի ճիշտ կլինի մինչ համալսարան գալը իրատեսական սպասելիքներ ու համալսարանի առօրյայի հետ կապված պրակտիկ գիտելիքներ ունենալ, որպեսզի հետո ամեն ինչ սթրեսային ու դժվար չլինի։

Մոտ երեսուն րոպե տևեց ավտոբուսի ճանապարհը։ Լավ է, որ այսօր խցանումներ չկային, ստիպված չեղա ուշանալ։ Ավտոբուսի 20 տոկոսը, որը ինձ նման ուսանող էր, իջավ հենց իմ կանգառում։ Համալսարան տանող ճանապարհը օրվա այս ժամերին նորից մարդաշատ էր։ Եվս հինգ րոպե ու հասա համալսարանի հարակից շրջանին։ Հայացքս կոշիկներիցս բարձրացրի վեր, գրեթե բոլորը արագ էին քայլում․ անձրև պիտի սկսվեր։ Հասա մայր բուհի բակ։ Ունեի երկու տարբերակ՝ կամ գլխավոր մուտքով բարձրանալ երրորդ հարկ, կամ իրավաբանական ֆակուլտետի մուտքով գնալ։ Ընտրեցի առաջին տարբերակը։ Բարձրացա գլխավոր մասնաշենքի աստիճաններով, մտա համալսարան, ուր ես մտնում եմ արդեն ինը ամիս…

Նա անտարբեր նայում էր պատուհանից ու նկատում, որ քաղաքը վաղուց խոր քուն էր մտել, և անգամ հարևանի շունը, ողջ օրը այս ու այն կատվի հետևից ընկնելուց հոգնած, ննջել էր լուսնի նուրբ սավանի տակ։ Լուսինն էլ, կարծես մարդկանց հավերժ անցուդարձից ձանձրացած, ծուլորեն իր լույսն էր սփռում մերթ այս, մերթ այն ճյուղի վրա։ Աշխարհի մի գողտրիկ հատված, որ Աստծո կամոք ունակ էր տեսնել աչքը, Մորփեոսի գիրկն ընկած, տեղափոխվել էր երևակայական մի միջավայր՝ վարդագույն երազներով ու երազանքներով լեցուն։

Մութ գիշերի այս խլացնող լռության մեջ նա մտորում էր ինչ պատահի… Մտքեր, որոնք լի էին աշխարհի ողջ դառնությամբ, և անգամ Շամշադինի կծան մեղուների արտադրած ամենաքաղցր մեղրը, որ դեռ կպած էր շուրթերին, չէր կարող փոխել խիստ մարդկային այն զգացումը, որ ամեն բան կյանքում գնում է անդունդը։ Ինչո՞ւ խիստ մարդկային․․․ Չգիտեմ։ Նա էլ չգիտեր։ Գիտակցաբար նա չէր գիտակցում կատարվածը. չէր ցանկանում։

«Գիտակցությունը զենք է, որ ցանկացած պահի կարող է գործել ինչպես թշնամուդ, այնպես էլ քո դեմ»,- մտածում էր նա։ Թե ով էր ինքը, չգիտեր. բախտի խոնարհ ծառա, կյանքի ուշիմ աշակերտ, նպատակների զինվոր, ցանկությունների գերի, սիրո բանտարկյալ, թե լիարժեք հիմար։ Հավանաբար, այդ պահին նա ամեն ինչ էր և ոչինչ միաժամանակ։ Բազում երանգներ, որ տարիներ շարունակ լցնում էին նրա հոգու դատարկությունը և առաջացնում էին լիության և բավարարվածության ցնորք, վերացան նույնքան արագ, որքան հայտնվեցին։ Նա քայլ առ քայլ ազատվում էր տարիների այն կարծր ծեփից, որը ջերմության, ապահովության, կայունության պատրանք էր ստեղծում։ Հաճելի մի սուտ, որը սիրում էր ինքը, և որը սիրում էր իրեն։ Սուտը սիրում է կույրերի, սնվում է այդ թշվառների ներքին կուրությամբ և վերածում նրանց անդեմ բայերի, որ զանազանվում են միայն սեռով… Բայց նա ժամանակին ստացավ ապտակ. մի խուլ, դաժան ապտակ՝ կյանքի սիրո ապտակը, որ ստիպեց սթափվել, որ ստիպեց ոչ թե նայել, այլ տեսնել, նկատել, զգալ, վերլուծել, հասկանալ։ Թե ինչ էր պատահել՝ գիտենք միայն ես և նա՝ մարմինը և հոգին, գիտակցությունը և զգացմունքը, ուղեղը և սիրտը, Ինը և Յանը, մենք շատ անուններ ունենք, իմաստն է նույնը, երբ ներդաշնակ ենք, հաղթահարելի է ցանկացած արհավիրք, ինչպես մի գավաթ թեյի շուրջ լուծելի է ցանկացած խնդիր։

Ուրեմն սկսեմ նրանից, որ ինձ համար, առհասարակ, ամենաարագ անցնող ժամանակը «պերերիվի» (ընդմիջումը շատ ընդհանուր է հնչում, եկեք «պերերիվ» ասեմ, որ հասկանաք՝ աշխատանքայինը) 30 րոպեներն են։

Մի օր, երբ նստած ոչ մի բան էի անում, այսինքն՝ ձանձրանում էի, այսինքն՝ ժամանակ էի սպանում, հասկացա, որ ժամանակը իրոք հարաբերական է, չէ՞ որ էդ պահին հաստատ ինչ-որ մեկը ինչ-որ տեղ «պերերիվի» ամենաարագ 30 րոպեներն էր անցկացնում։

Եվ այսպես. ի՞նչ անել, եթե ձանձրանում ես, ինչպես ոչ թե «քոռ», այլ սուր դանակով սպանել ժամանակը, ինչ միջոցների դիմել։ Այս և այլ հարցերի պատասխանները կգտնենք ոչ բութ, ոչ էլ սուր անկյունում, այլ կփնտրենք գուգլում (եթե իհարկե կիսատ մնացած գիրքդ բախտի բերմամբ ձեռքի տակ է, ոչ թե մի ամբողջ 4 քայլ հեռու)։

Նախ, որպես փոքրիկ խորհուրդ՝ անպայման գուգլում որոնումը անգլերեն արեք։ Դե, կողքից անգլերեն նյութեր կարդալը լուրջ տպավորություն է թողնում, և հետո, նյութը ավելի շատ է լինում։

Սկսեցինք որոնումը։ Եթե ինտերնետդ վատն է, մի 3 րոպե այդտեղ ես սպանում ու անցնում առաջ։

Առաջին բանը, որ գտա, կայք էր, որտեղ ծնվածդ օրը նշում ես, և այն ցույց է տալիս՝ այդ տարի այդ օրը որ երգն է հիթշքերթների 1-ին հորիզոնականում եղել։ Եթե բախտդ բերի, երգը ծանոթ լինի կամ ուղղակի մի քիչ լավը, կներառես երգացանկիդ մեջ, սիմվոլիկ, էլի, որ հասնես դրան՝ արագ թերթես, բայց բոլորին ասես այդ երգի նշանակությունը։

Բայց էս կայքը շատ կարճ զբաղմունք է, կարող ես ընկերներիդ, ընտանիքիդ անդամների ծննդյան օրերն էլ փորձել։ Ես, օրինակ, քրոջս օրը գրեցի, ու պարզվեց, որ իմ սիրելի երգերից մեկը լավ էլ հին երգ է, ու իմ ամբողջ կյանքը սուտ է եղել, ու ընդհանրապես, էդ ուրիշ հեղինակի երգ է։

Հաջորդը՝ Ակինատոր։ Էն Ակինատորը էլի, էն որ փոքր ժամանակ էլ էինք խաղում։ Ալադինին նման էն մարդը, որ հարցեր էր տալիս ու գուշակում՝ ում ես մտքումդ պահել։ Լուրջ, էնպես լավ ա գուշակում։ Բայց կարաս էնպես մեկին պահես ու մի 15 րոպե Ակինատորին տանջես, ներսից էլ բավականություն ստանաս, որ կա մեկը, ում չգուշակեց։ Ես, օրինակ, պահեցի Սլարտիբարտֆաստին, «պերերիվի» տեղ անցավ 10 րոպես։

Հաջորդ կայքը, որ գտա, ուղղակի ֆանտաստիկ բան էր։ Ձեզ էլ դուր կգա։ Ուրեմն՝ կայքը ամբողջությամբ աստղազարդ երկինք է։ Ու գուշակեք։ Սեղմում ես աստղի վրա, այն ընկնում է, ու դու կարող ես երազանք պահել։ Բայց ես հո միամիտ չե՞մ։ Մի քանի անգամ կայքը բացեցի փակեցի, որ կարողանամ մեկից ավելի երազանք պահել։

Ընթացքում մի քանի ինտելեկտուալ կայքեր էլ բերեց՝ երաժշտություն ստեղծելու, IQ թեստերի։ Նույնիսկ կարճ նովելներ առաջարկեց, բայց դե ես թակարդը չընկա, ապագայիս հարցերն էի լուծում ընկնող աստղի միջոցով։

Իսկ եթե լուրջ, էդ ընկնող աստղը սուտ բան է,  չի օգնում, հուսով եմ խորհուրդներիս չեք հետևի..․ Նկատի ունեմ՝ Ակինատորին շատ չեք տանջի, էլի։

Ցուրտ, անարև, ձյունաշատ ձմեռվանից հետո էլ ի՞նչ կարելի է ցանկանալ, եթե ոչ տաք ու արևոտ գարուն: Բայց երբ տնից դուրս ես գալիս կամ պատուհանից դուրս ես նայում ու տեսնում ես ցեխ, ձյուն կամ անձրև, սառնամանիք ու միապաղաղություն, գարնան մասին սպասումներն ու դրա հետ կապածդ հույսերը հօդս են ցնդում: Կամ երբ ամեն առավոտ վախով մոտենում ես պատուհանին ու հույս տածում, թե ուր որ է արևոտ ու պարզ եղանակ կտեսնես, դեմ ես առնում մի գորշ ամպամած օրվա: Դա էլ հերիք չէ, 1-2 ժամից սկսում է ձյուն տեղալ: Բայց դե մի կողմից էլ ամեն ինչից շատ ենք, է, բողոքում: Հա, բայց ո՞նց չբողոքենք, է:

Անցյալ տարի գարունն էնքան շուտ եկավ, որ նեղվում էինք, թե ինչի՞ ձյուն քիչ եկավ, կամ թե` ինչո՞ւ պիտի ամբողջ ձմեռ ցեխի մեջ անցկացնենք: էս տարի էլ համարյա թե նույն խայտառակ վիճակն է, մի տարբերությամբ, որ հիմա արդեն բողոքում ենք, թե ինչի գարունն ուշացավ, ու թե ինչի պիտի էսքան ձյուն գա: Հեսա ամառն էլ որ գա, բողոքելու ենք, թե հերի՞ք չի, էսքան տոթ ու արև կլինի՞, որ մենք տեսանք: Ու շատ էլ տեղին կանենք, որ կբողոքենք: Աշխարհում ամեն բան տակն ու վրա է եղել: Ոչ արևից ու քամուց է լինում բան հասկանալ, ոչ անձրևից ու ձյունից: Տեսնես էդ ի՞նչ եկավ ու էսպես խեղաթյուրեց աշխարհն ու բնությունը: Ամեն բան քիչ-քիչ փոփոխվում ու խառնվում է իրար: Տեսնես՝ հիմա, որ մուլտֆիլմ նկարեն, արջը քանի՞ ամիս պիտի քնի՝ երե՞ք, թե՞ վեց, կամ մի քիչ էլ շատ: Էդ խեղճ կենդանին քնում էր, որ ցուրտ եղանակն անցներ, գարունը բացվեր, վեր կենար տաքանար, մի քիչ էլ պաշար հավաքեր, հիմա վեր կենա, որ ի՞նչ անի: Հիմա էդ խեղճն էլ է շիվարել մնացել, չգիտի՝ վե՞ր կենա, թե՞ քնի, ախր, ոչ մեկը հստակ չի ասում՝ գարունը երբ կգա:

Չգիտեմ՝ ինչքան էսպես կշարունակվի, բայց արդեն կամաց-կամաց հասկանում եմ, որ օրգանիզմս էլ է հոգնում ու փոփոխության ենթարկվում էս ամենից: Չտեսնված կանաչ ու արևոտ գարուն եմ ուզում, գոնե մի ամիս…

Այնքան հաճելի է, երբ ամեն ոք հետևում է իր հայրենի բնությանը, մաքրում ու խնամում է այն։ Հաճելի է նաև, երբ կան հստակ օրեր՝ շաբաթօրյակներ, երբ ամբողջ երկիրը ներգրավվում է այդ գործընթացի մեջ։

Շաբաթօրյակ ասվածի հիմնական գաղափարախոսությունն է` կամավոր սկզբունքով մաքրել որոշակի տարածք:

Բայց… Ցանկանում եմ հայտնել իմ կարծիքը և ասել այն, ինչն ավելի քան ակներև է։

‌Իմ կարծիքով՝ շաբաթօրյակները կրում են ձևական բնույթ։ Մենք սիրում ենք նկարել, նկարվել, բայց դրանք ուղղակի ցուցամոլության համար են։ Մենք ուզում ենք անվերջ ցույց տալ, որ մենք արեցինք, մենք գնացինք։ Շաբաթօրյակների ընթացքում բոլորը սկսում են մաքրել որոշակի հատված, որը մոտ է իրենց աշխատավայրին, կամ էլ ուղղակի ցանկություն են հայտնում մաքրել ամբողջ տարածքը, և բահով կամ ցանկացած գործիքով նկարվում ու հրապարակում են։ Սա ցանկացած անձի իրավունքն է:

Սակայն ևս մեկ բայց…

Շաբաթներ առաջ կրկին շաբաթօրյակ էր։ Դրանից հետո օրեր շարունակ հետևում էի, թե ինչ է կատարվում փողոցներում։ Այն անձանց համար, ովքեր «մաքրում էին» որոշակի տարածք, այժմ միևնույնն է, թե ինչ է կատարվում այդ տարածքում:

Դպրոցից դուրս գալուն պես մի խումբ երիտասարդներ նետեցին փողոց իրենց ձեռքին պատահած թուղթը, և նրանք այն երիտասարդներն էին, ովքեր շաբաթներ առաջ մեծ ջանասիրությամբ մաքրում էին տարածքը: Շաբաթօրյակի ընթացքում ես ուղղակի քայլում էի և հարցնում մասնակիցներին, թե ինչի համար են մաքրում: Ցավալին այն է, որ ոչ ոք չասաց, որ իր համար հաճելի է իր շրջակայքը մաքուր տեսնելը, և դա անում է իր կամքով, որը ավելի քան հաճելի է: Ամենատհաճը այն է, որ գեղեցիկ հագնված, շպարված, մի ձեռքին հեռախոս, մյուսին՝ բահ՝ ուզում են ապացուցել, որ իրենք իրենց մեծ ներդրումն ունեն գործընթացի մեջ: Բայց և հաջորդ օրը չնկատելու տալով անցնում են, օրինակ, ինչ-որ պոլիէթիլենային տոպրակի կողքով, որը «խեղդում է» ծառի ճյուղը:

Ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել մի քանի պատասխանների վրա, որոնք ես ինքս եմ լսել «Ինչո՞ւ եք մասնակցում շաբաթօրյակին» հարցից հետո։

-Բոլորն անում էին, ասեցի` ես էլ անեմ:

-Գիտես՝ մեր ուզելո՞վ ենք անում, հրաման ա, անում ենք:

-Դե, մեզ տնօրենը ասել ա՝ քննությունները կբարձրացնեմ:

-Վարկանիշը կբարձրանա մեր, երբ բոլորը տեսնեն մեր նկարները:

Չէ, ուղղակի խնդիրն այն է, որ մենք ինչ-որ բան անելիս կամ փնտրում ենք շահ, նմանվում ենք որևէ մեկին, կամ էլ, ասել է թե, հրաման ենք կատարում:

Գյուղի, քաղաքի, պետության ու երկրի մաքրությունն ու խնամքը պետք է հրաման չլինի, պետք է վարկանիշը վեր հանելու ձև չլինի: Դա պետք է լինի ցանկացածիս հաճելի պարտականությունը, որ ակամա պետք է կատարվի, քանզի ինչպես սիրում են կրկնել՝ մոլորակը մեր տունն է, իսկ շինությունը, որտեղ ապրում ենք՝ այդ մեծ տան մի մասը:

Շաբաթօրյակները, որքան էլ որ համախմբման և չաղտոտման կոչ ունեն իրենց մեջ, միևնույն ժամանակ տեղին չեն ծառայում և կրում են, իմ կարծիքով, ձևական բնույթ:

Ինձ հարկավոր չէ հստակ օր հոգալու համար իմ շրջակա միջավայրի մասին: