Բացում եմ դուռը ու մտնում տուն, վառարանի ջերմությունը ներս է քաշում ինձ միանգամից, հանում վերարկուս, շարֆս, կոշիկներս, գլխարկս էլ միգուցե հանեի, բայց գլխարկ դնելու սովորություն չունեմ: Արդեն նստել եմ` ամբողջովին բեռնաթափված, շորաթափված, անելիքս սառած մատներս տաքացնելն ու մտածելն է հավանաբար:

Մի քանի կին աշխարհում Գեղեցկուհի Հեղինեին ունի իր մեջ, որոնց պատճառով Տրոյան ու աշխարհի ցանկացած քաղաք կկործանվեր ևս մեկ անգամ, բայց մեր կյանքը դիցաբանություն չէ, կյանքում նրանք կկործանեն միայն տղամարդկանց:

Որոշ կանայք ինչ-որ չափով Կլեոպատրա են` ոչ այնքան գեղեցիկ ու ոչ իդեալական դիմագծերով, բայց անդիմադրելի ձգողականությամբ: Յուրաքանչյուրը նրանցից կգրավեր Հուլիոս Կեսարին ու կդառնար թագուհի, բայց հիմա կեսարներ չկան, բարեկա՛մս, հիմա միայն կանանց մեջ քնած կլեոպատրաներ են, որոնց արթնացնելու համար Եգիպտոսի էությունն էլ առաջվանը չէ:

Կանանց ինչ-որ մասը Ժաննա դ’Արկ է` պատերազմող, կռվող, հաղթող, բայց մի երազիր, սիրելի՛ս, որովհետև հիմա պատերազմները չեն ավարտվում, հիմա մարդկանց միայն մահացած են հրկիզում` Հնդկաստանում:

Կան կանայք, որ հավերժ են` Էլիզաբեթ Երկրորդի նման, նրանք միայն ձևական են, նրանք միայն գեղեցկության համար են, որովհետև թագուհիները վաղուց արդեն մոդայիկ չեն:

Արքայադուստր Դիանան մահացավ երիտասարդ, բայց նրա ժողովրդի աչքերում դեռ արցունքը չի չորացել: Անմոռանալի կանայք կան քո կյանքում, ընկե՛ր, ինչպես Դիանան` Ուելսի, ու դու երբեք չես դադարի սգալ նրանց կորուստը:

Ախ, գրո՛ղը տանի, որոշ կանայք էլ Մերլին Մոնրոն են, որ անգամ ինձ են խելքահան անում, իսկ դու դեռ մտածում ես` ճի՞շտ էր արդյոք ընտրությունդ:

Կանայք, որոնց մենք ամենից շատն ենք սիրում` մեր սեռից անկախ, Մայր Թերեզան են ամբողջությամբ, մայրերն են ուղղակի, բոլորը, միշտ:

Ու ի վերջո, Ադա՛մ, սիրելի՛ս, մենք բոլորս, մենք` կանայքս, Եվաներն ենք, որ քեզ տանելու ենք կործանման, ու դու ամեն ինչ իմանալով մեզնից հեռանալ չես կարողանալու, դու քո կործանման դեմ ոչինչ անել չես կարողանալու:

Տիգրան Բոյնարգյանը մասնակցել է Արցախյան ազատամարտին, նաև մեծ դեր է ունեցել 2016 թվականի Քառօրյա պատերազմում: Մեր հերոսը՝  կապիտան Տիգրան Հակոբի Բոյնարգյանը,  50 տարեկան է, ամուսնացած  է, ունի երկու դուստր։

Կրթությունը ստացել է Գյուղատնտեսական տեխնիկումում, սակայն ինչպես ինքն է ասում, մի քիչ հարաբերական է, թե ինչ մասնագիտություն ունի։

-Ավարտել եմ գյուղատնտեսականը, եղել եմ զինվորական, աշխատում եմ ուսուցիչ։ Սովորել եմ նաև ակադեմիայում, բայց ուսումս կիսատ եմ թողել՝ սովորելով մինչև երրորդ կուրս։ Երեխաներս մեծ էին, և իրենց սովորելու ժամանակն էր։

Արդեն 1988-ն էր։ Սկսվել էր արցախա-ադրբեջանական զինված հակամարտությունը։ Տիգրան Բոյնարգյանը պատմում է, թե ինչը նրան դրդեց մեկնելու պատերազմ։

-Ոգևորություն, հայրենասիրություն բոլորիս մոտ կար, անիմաստ էր խոսել հայրենասիրությունից, չնայած մի քիչ պաթոսով է հնչում, սակայն դա այդպես էր։ Այն ժամանակ մարդիկ ապրում էին Արցախով, անկախությամբ։

Այդ ժամանակների մասին խոսելիս նշում է, որ այնտեղ ամեն օրը նշանակալի էր.

-Յուրաքանչյուր օր մնում է  հիշողությանդ մեջ, դա պատերազմ է։ Ընկերներ էինք կորցնում, նոր ընկերներ  ձեռք բերում, շրջապատ փոխում։

Նրա ամենամեծ հիշողությունը կապված է Շահումյանի շրջանը հանձնելու հետ։ Տիգրան Բոյնարգյանը հիշում է․

-Կյանքում առաջին անգամ գաղթ տեսա։ Շատ էինք կարդացել գաղթի մասին, լսել, բայց երբ դու ես տեսնում այդ քաոսը․․․ Ինչպես են մարդիկ անցնում սարերով, անտառներով, երեխա  կորցնում… Բառերով չեմ կարող նկարագրել…

Ազատամարտիկի ամենամեծ մտավախությունը ոչ թե պատերազմ մեկնելն էր, այլ ծնողներին մենակ թողնելը․

-Մայրս հիվանդ կին էր, ես էլ ամիսներով բացակայում էի, և տանից բացակայելս խնդիր էր։

Պատմում է, որ իրեն շատ էր զարմացնում երիտասարդների ոգևորությունը․

-Ունեինք  15-16 տարեկան երկու տղա։ Տնից փախչում էին, գալիս մեր ջոկատ։ Երեխաներից մեկի հայրը եկավ մեր ջոկատ, որ տղայի կողքին լինի։ Դուրս էինք անում, բայց միևնույն է, չէին հանձնվում։ Նույնիսկ մեկը մեր ջոկատից գնաց Մարտակերտ, ու հիմա արդեն փոխգնդապետ է՝  Աշոտ Գրիգորյանը։

Դժվար ու աննկարագրելի պատերազմական իրավիճակում, Տիգրան Բոյնարգյանը ասում է, որ կատակները սուր էին, զավեշտալի դեպքերը՝ շատ: Դրանցից մեկը շատ լավ է տպավորվել նրա հիշողության մեջ․

-Քելբաջարում ունեինք 9  զոհ, 18 վիրավոր։ Ուղղաթիռ էր եկել, ճանապարհին կրակել էին, վնասվել էր։ Ուզում էին վիրավորներին ուղարկել Հայաստան, մեկ էլ ծանոթ ձայն եմ լսում. «Էս ուղղաթիռը չի հասնի Հայաստան, գոնե զոհվածներին ուղարկեք, որ էլի զոհեր չունենանք»։ Եվ մյուս կողմից լսում եմ. «Չհասկացա՛, զոհվածները մի անգամ էլ զոհվե՞ն, վիրավորներին բարձեք»,- ծիծաղում է։

1992 թվականի ամռանը Լաչինում նրանց մեքենան պայթեց ականի վրա։ Կապիտանը պատմում է՝  ինչպես է ստացել իր վնասվածքները․

-Քելբաջարում ընկանք շրջապատման մեջ։  Երկու ոտքից ու  ուսից  վիրավորվել եմ։ Շահումյանի շրջանում ստացել եմ կանտուզիա և ծնկի վնասվածք։

Ծնկի կոտրվածքը լուրջ չի համարում, քանի որ գնդակից ստացված վնասվածք չէ։

Հիշում է Քառօրյա պատերազմի ժամանակ։

-Մենք հասանք Սովետաշենի զորամաս՝ զենքեր ստանալու։ Պարզվեց, որ այնքան մարդ է հավաքվել, որ այդքանի համար զենք չկա։ Զենքի համար իրար «ծեծում էին»։ Այնուհետև գնացինք Երկրապահ փոխնախագահի մոտ, ասաց. «Անձնագիր տվե՛ք, որ զենք տանք»։ Բայց ո՞վ է կռիվ անձնագիր տանում։ Հետո մեզ ասացին, որ չենք կարող գնալ (վնասվածքների պատճառով), և մենք զբաղվեցինք կազմակերպչական հարցերով՝ շոր ու սնունդ ուղարկելով։

Համեմատություն տանելով ժամանակի միջև նշում է, որ 90-ականներին ընկերներով հավաքվում էին, 20-30 հոգի, ու ընտրում էին, թե ով է լինելու հրամանատարը։ Ընտրում էին նրան, ով ավելի գիտակից էր,  լավ էր տեղյակ զինվորական ծառայությունից։ Իսկ հիմա ամեն ինչ ավելի կանոնավոր է ու ճիշտ։

-1992 թվականից կանոնավոր բանակը ստեղծվեց, ու կարողացանք հաղթող դուրս գալ։

Պնդում է՝ հայ ազգը դժվար պահերին միշտ միավորվում է, և 2016-ի ապրիլը դրա վառ ապացույցներից մեկն է։

Այժմ բանակից թոշակի է անցել, Վանաձորի համար 12 դպրոցում դասավանդում է ՆԶՊ (Նախնական զինվորական պատրաստություն) առարկան։

Կարոտով հիշում է՝ ինչպես էր ազատ ժամանակ մանկության ընկերների հետ ֆուտբոլ  խաղում․ «Նույնիսկ 5-7 տարի  առաջ էինք խաղում»։ Ընկերներով սիրում են գնալ ձկնորսության։ Անձամբ չի սիրում ձկնորսությունը, գնում է ընկերների հետ լավ ժամանց անցկացնելու։

Սիրում է ընթերցել։ Սիրելի գրքերից թվում է մի քանիսը.

-Ալեքսանդր Դյումայի «Երեք հրացանակիրներ», «Թագուհի Մարգոն», իսկ հայ գրականությունից սիրում եմ Անտոն Կզնունու «Օտարական» վեպը,- խորհուրդ է տալիս կարդալ։

Կապիտան Տիգրան Բոյնարգյանը նրանցից մեկն է, ում շնորհիվ մենք ապրում ենք հաղթանակած, ազատ ու անկախ երկրում։

-Չկա հերոս բանակ ու չկա վախկոտ բանակ, կա կանոնավոր ու անկանոն բանակ։ Հերոսները անհատներ են, ամբողջ բանակը չի կարող հերոս լինել։ Կանոնավոր բանակը միշտ հաղթում է,- եզրափակեց Տիգրան Բոյնարգյանը։

Եթե չլիներ Լոռու Սմարթը, շատ երիտասարդներ չէին ձգտի ինչ-որ նոր բան սովորել: Սմարթը հնարավորություն տվեց ինձ, որ միշտ ձգտում ունենամ սովորելու հանդեպ: Եթե չլիներ Սմարթը, գուցե չիմանայի, թե ինչպես պետք է կամավորություն անեմ: Սմարթի միջոցով ես հասկացա, որ երեխաները կարող են ունենալ աշխատակազմին հավասար իրավունքներ, ծրագրավարների հետ լինել ընկերական և չկաշկանդվել խոսելիս:

Յուրաքանչյուր մարդու կյանքում պետք է լինի փոփոխություն, ու իմ կյանքի փոփոխությունը այն եղավ, որ Դսեղ-Դեբեդ խաչմերուկում բացվեց պայծառ Սմարթ-ը: Վայր, որտեղ կարող ես ամբողջ օրդ անցկացնել, բայց չձանձրանալ, որովհետև Սմարթի պայծառ դեմքերը թույլ չեն տա:

Երբ իմ ընկերների հետ խոսելիս մի պահ շեղվում եմ թեմայից ու սկսում անդադար խոսել Սմարթից, ու հարցնում են՝ Սմարթը ի՞նչ է, զարմանում եմ, թե ինչպես չգիտեն: Սմարթը էն տեղն է, որտեղ գնում են գյուղաբնակ երեխաները ու զարգանում, սովորում, Սմարթը էն տեղն է, որ կոտրեց այս կարծրատիպը՝ ուսուցիչները աշակերտներից բարձր են։

Սմարթը տվեց ամենակարևորը՝ ընկերներ, ընկերներ, ովքեր օգնում են ամեն հարցում:

Եկե՛ք Սմարթ. զարգանանք միասին։

Այրուձի,

Գնդացիր,

Հետևակ,

Ճակատամարտ,

Տանկեր,

Ինքնաթիռներ,

Կալաշնիկով,

Ճակատամարտ,

Միջուկային զենք,

Սառը պատերազմ,

Արժեքների պատերազմ,

Սա արժեքների պատերազմ ա,

Ես ամեն օր նոր աշխարհում եմ աթնանում,

Մենք ամեն օր հերքում ենք նախորդ օրվա  ճշմարտությունը:

 

Սա  արժեքների պատերազմ ա,

Մենք  իբր  կարծրատիպեր ենք քանդում

Աճեցնելով նորերը` մերը,

Սա արժեքների պատերազմ ա,

Բոլորը ազատություն են փնտրում  քառակուսիներից դուրս,

Մենք կոտրում ենք դրանք, հայտնվում նորերի, ավելի մեծերի մեջ,

Սրանք անվերջ իրար ներգծված քառակուսիներ են,

Մի  ստանդարտից մյուսի մեջ անընդհատ հայտնվելով

Սա պատերազմ ա,

Ուր ամեն օր  արժանապատվություններ են զոհվում

Ու հաղթում են էգոներ:

 

Սա արժեքների պատերազմ ա,

ես կուզեի հիմա չծնվել,

Ինձ ծնեք պատերազմից հետո.

Երբ բոլորդ հայտարարի կգաք,

Ես արդեն հոգնում եմ մտածել,

Էստեղ մեզ միայն շեղում են ապրելուց.

Ինձ ծնեք պատերազմից հետո

Ու թաղեք մինչև դրա դասական հերքումը:

 

Սա արժեքների հավերժ պատերազմ ա,

Մենք էլեկտրոնների պես անկանոն շարժվում ենք,

Իսկ նեյտրոնները  Տիբեթի լեռներում նիրվանա են փնտրում,

Մենք վազում ենք բարձր խոտերի միջով,

Ուզում եմ վերևից տեսնել

Էս ուր ենք գնում,

Սա անվերջանալի ճառագայթ ա, թե կրկնվող շրջան, գրողը տանի:

 

Սա արժեքների պատերազմն ա

Նույնքան հերքելի, ինչպես բոլոր նախորդները,

Բոլոր իզմերի պես ժամանակավոր

Սա արժեքների պատերազմ ա,

Ես ուզում եմ դուրս գալ էս մրցադաշտից,

Ուր աստվածները խաղադրույք են արել մեզ վրա,

Էյ, լսու՞մ եք, բոլորդ, ովքեր կաք, ու ում հորինել ենք վերևներում,

Հանե՛ք ինձ էս անկանոն ռիթմերից

Ուր չկան զուգահեռ ճշմարտություններ:

 

Սա արժեքների պատերազմ ա,

Ու ես վախենում եմ, որ հենց էսպես էլ սկսվում են դրանք,

Ես վախենում եմ չնկատելով սկսեմ սեփական պատերազմը:

Խաղաղություն եմ ուզում,

Նիրվանա ~,

Ինչպե՞ս հավատամ քո գոյությանը,

Եթե նույնիսկ Կուրտն ինքը չհավատաց,

Աստվածներ, ուրիշ ելքեր հորինեք էս խաղին: