Դե, երևի արդեն կարդացել եք Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովի օրերին կամավոր երեխեքի նյութերը իրենց կամավորական փորձի մասին օդանավակայանում, հյուրանոցում, Ֆրանկոֆոնիայի ավանում և այլուր, ու ես մի քիչ ուշացած եմ (դե՜, ինչպես միշտ, էլի), բայց, այնուամենայնիվ, ես էլ մի քիչ պատվիրակություններին ուղեկցելու մասին պատմեմ: Չգիտեմ՝ երեխեքը պատմել են արդեն, թե չէ, բայց նախորդող շաբաթվա համար հավաքագրվել էին 1000-ից ավելի կամավորներ ու նրանց դեռ ամառվանից փորձում էին համակարգել 5 խմբի մեջ՝ օդանավակայան, հյուրանոցներ, Ծիծեռնակաբերդ, Մարզահամերգային համալիր ու պատվիրակությունների ուղեկցում: Դե՜, երկար դես ու դեն ընկնելուց հետո էնպես ստացվեց, որ ես վերջնականապես «հաստատվեցի» վերջին խմբում, ու ամեն ինչ սկսվեց:

Չգիտեմ, մյուս խմբերի կամավորներին` ոնց, բայց մեզ այնքան էին նախապատրաստական աշխատանքների համար ԱԳՆ կանչում, որ երբեմն թվում էր՝ իմ երկրորդ տունը ոչ թե դպրոցն (արդեն համալսարանն) է, այլ նախարարությունը: Բայց խնդիրն այն էր, որ նախապատրաստական աշխատանքների էությունն այդպես էլ շարունակում էր սահմանափակված մնալ միայն թեորիայի՝ հսկայածավալ ինֆորմացիայի ու պարտականությունների ցանկի մեջ, որից գլուխ սկսեցինք հանել միայն վերջին մեկ շաբաթը՝ մեր պատվիրակությունների անուններն ու տվյալներն իմանալուց հետո: Ի դեպ, դրան մենք սպասում էինք անհամբեր ու մի թաքուն վախով, որովհետև սրտի խորքում բոլորս էլ հույս ունեինք ստանալ Ֆրանսիայի կամ գոնե Կանադայի պատվիրակությունները (դե՜, Մակրոնին կամ Թրյուդոյին անգամ մոտիկից տեսնելն էր շատերի համար երազանք, ուր մնաց՝ ուղեկցելը) ու չստանալ այնպիսի մի երկիր, որի անունն անգամ չենք լսել երբևէ (իսկ դա շատ էլ հնարավոր էր Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպությանն անդամակցող երկրների ցանկը տեսնելով): Եվ քանի որ Արտաքին գործերի նախարարությունն աշխատում է այնպես, ինչպես մեր գյուղի սովետական սառնարանն ամռանը, մենք այդ լուրը ստացանք մեր պատվիրակությունների ժամանումից 5-6 օր առաջ միայն՝ շատ սպասված հեռախոսազանգի միջոցով:
-Էլլա ջան,- այն պահին, երբ լսափողի այն կողմից պիտի լսվեր այդքան սպասված երկրի անունը ես հստակ զգում էի սրտիս զարկերի արագությունը՝ չնայած ավտոբուսում եղած աղմուկին, որովհետև ընկերներիս փորձից արդեն գիտեի, որ կարող է հնչել Մոզամբիկի, Տոգոյի կամ, ասենք, Սենթ-Լյուսիի անունը,- Դուք ուղեկցելու եք Ուրուգվայի պատվիրակությանը,- ես երևի թեթև ժպտացի,- Ձեզ կուղարկենք պատվիրակության տվյալները:
-Շնորհակալություն,- ասացի ես ու անջատեցի հեռախոսս՝ մտածելով, որ ամեն դեպքում բախտի հարցում բախտս բերել է:
«Ուրուգվա՞յ: Վատ չի: Դե՜, առնվազն գիտեմ՝ աշխարհի որ կետում է գտնվում, որն է մայրաքաղաքը, պաշտոնական լեզուն ու կրոնը: Հա՜, մեկ էլ հիշում եմ, որ Ուրուգվայն է առաջինը ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը: Դրոշն էլ կապտավուն է կարծեմ: Չէ՜, ահագին էլ բան գիտեմ փաստորեն: Նույնիսկ լավ է: Գուցե մի քիչ իսպաներեն էլ խոսեմ դեռ»:
Պարզվեց, որ բախտի հարցում բախտս ոչ թե մի քիչ, այլ շատ էր բերել: Իմ ուղեկցությանը վստահված պատվիրակությունը բաղկացած էր միայն մեկ անդամից՝ Ուրուգվայի դեսպանից, ով նաև պատվիրակության ղեկավարն էր, Մշտական խորհրդին, Նախարարական խորհրդին և բուն գագաթնաժողովին Ուրուգվայի ներկայացուցիչը, իսկ ինչպես պարզվեց նաև հետագայում՝ մի հրաշալի, լատինաամերիկյան կոլորիտով անձնավորություն, որի հետ լեզու գտնելը բավականին հեշտ էր՝ չնայած երբեմն-երբեմն պատահող «դեսպանային» կամակորություններին ու սկզբունքայնությանը: Դե՜, առնվազն պատասխան ստանալու համար նրան պետք չէր դիմել «Ձերդ գերազանցություն»-ով՝ ի տարբերություն որոշ այլ պատվիրակությունների անդամների, իսկ մեզ տրամադրված մեքենայում նա հայտնվում էր միայն այն բանից հետո, երբ իմ հետևից փակում էր մեքենայի դուռն ու համոզվում, որ ողջ-առողջ եմ, ու նույնիսկ առաջարկում էր, որ մեքենան սկզբում ինձ տանի տուն և նոր միայն իրեն՝ հյուրանոց, որպեսզի ես հնարավորինս շուտ տուն հասնեմ ու քնեմ, հոգնած կլինեմ:
-Գիտե՞ք՝ Դուք հաստատ ինձնից ավելի շատ եք հոգնում այս օրերի ընթացքում,- ասաց մի անգամ, երբ էլի շուտ էր լքել հավաքույթը ինձ երկար սպասել չտալու համար:
-Ինչո՞ւ,- զարմացա ես:
-Որովհետև չկա ոչինչ ավելի հոգնեցուցիչ, քան սպասելն է,- նրա խոսքը հնչեց որպես վաղուց հաստատված ճշմարտություն,- ես դա հաստատ գիտեմ, որովհետև երբ դեսպանի կցորդ էի, ես ստիպված էի անընդհատ սպասել: Դա հոգնեցնում էր, ես չեմ մոռացել:
Նա չէր մոռացել, ու գուցե դա էր պատճառը, որ հաճախ մինչև վերջ չէր մասնակցում նիստերին կամ պետական ընթրիքներին, խուսափում էր ոչ պարտադիր միջոցառումներին ներկա լինելուց՝ գուցե հավես չունենալու, գուցե՝ ինձ ավելորդ անգամ չսպասեցնելու ու չհոգնեցնելու համար, որովհետև, այո՛, սպասումն ամենահոգնեցուցիչ բանն է աշխարհում:
Չէ՜, հրաշալի մարդ է պարոն Սգարբին ու հենց իր նման մարդկանց հանդիպելու, նրանց լսելու, նրանցով հիանալու, նրանցից սովորելու ու մի քիչ էլ նրանց քաղաքիդ սովորեցնելու համար արժեր մեկ շաբաթով դուրս գալ կյանքի սովորական հունից ու անշահախնդրորեն լծվել մի գործի, որը պահանջում է պատրաստակամ ժպիտ՝ անկախ տրամադրությունիցդ, խնդիրները (որոնք մեծամասամբ ԱԳՆ-ի՝ սովետական սառնարանից էլ վատ աշխատելու արդյունքում էին ծնվում) արագորեն հարթելու ունակություն, դե՜ մի քիչ էլ անքնություն ու էներգիա, ու փոխարենը տալիս հնարավորություն՝ ուղեկցելու մարդկանց, որոնցից կարելի է անվերջ սովորել…

Ալերգիա` ծխից։

Բաց պատուհանից սուրճի բույրը դուրս կսողա։

Ծուխ չի լինի։

Դու ներսում երբեք չես ծխում։

Սուրճի բույրի հետ հայացքդ էլ դուրս կգա։

Մեքենայի հեռարձակ լույսերը անձրևի կաթիլների մեջ ծիածան կնկարեն։

Մտքիդ մեջ կորոշես մեքենայի պատկանելությունը։ Ու ինչպես միշտ կսխալվես։ Նա չի գա։

Կնայես վերև։ Կփնտրես լուսինը։ Չես գտնի։

Քո բացած պատուհանից միայն քո սուրճի բույրը դուրս կգա։

Հոգնած կոպերդ իրար կգան։ Կպահես բաց։ Կփորձես սպասել։ Սպասել չեկողին։

Սեղանի տակ դրված ոտքերդ կխփես գետնին։ Տպավորություն կստեղծես, որ եկող կա։ Ու կշարունակես սպասել չեկողին։

Բաց պատուհանից ներս մտած սառը օդը կտաքացնի մատներիդ ծայրերը։ Մարմինդ կսառչի։ Կսպիտակի։

Աչքերդ կփակվեն։

Ջանքերդ իզուր են։

Դու մահանում ես։

Գիտակցելով, որ

այս սենյակում երբեք քո ծխախոտի ծխին նրանը չի խառնվի, որովհետև նա էլ  միշտ դրսում է ծխում։

Մինչ մյուս 17-ցիներն իրենց նյութերում ակտիվորեն պատմում էին իրենց կամավորական հետաքրքիր կամ մի քիչ ձանձրալի փորձի մասին գագաթնաժողովի օրերին, ես դրանց հասցնում էի հետևել աչքի պոչով ու թաքուն նախանձով միայն, որովհետև իրենք՝ հյուրանոցների, օդանավակայանի, Համալիրի, Ծիծեռնակաբերդի կամ Ֆրանկոֆոնիայի ավանի կամավորները, որքան էլ ստիպված լինեին ամեն օր կրել այդ կամավորական կապույտ շապիկները կամ ժամերով կանգնել բաց երկնքի տակ՝ չնայած ցուրտ եղանակին, բայց գոնե կարող էին իրենց թույլ տալ այնպիսի ճոխություն, ինչպիսին իրենց տպավորություններով կիսվելն է 17-ում, որովհետև իրենց աշխատանքը, գուցե և ֆիզիկապես ծանր էր, բայց սկսում ու ավարտվում էր հստակ ժամի՝ երեկոյան 8-ին: Ու հա, ընդհանուր կամավորությունն էլ հստակ ավարտ ուներ՝ հոկտեմբերի 12, ժամը 20:00: Եվ չնայած՝ էնպես ստացվեց, որ այդ օրը ես էլ իրենց հետ մասնակցեցի իրենց կամավորական «after-party-ին Ֆրանկոֆոնիայի ավանում (ու, ի դեպ, էնտեղ էլ ինձ գործի դրեցին՝ բեմից մի քանի ֆրազ ֆրանսերեն թարգմանել տալով (Մարիա՜մ, դու մենակ չես, էլի մեկը կա քո օրին), բայց իմ կամավորական աշխատանքը, որը կարող էր սկսվել, ասենք, առավոտյան 7-ին ու ավարտվել արդեն հաջորդ օրը՝ գիշերվա 1-ին, իսկապես ավարտվեց միայն այսօր՝ գագաթնաժողովի ավարտից 2 օր անց, երբ իմ ուղեկցությանը վստահված պատվիրակությանը վերջապես ճանապարհեցի օդանավակայան, ֆրանսիացիներին բնորոշ լայն ժպիտով ու շատ «կարոտալից» տոնով ասացի. «Մինչ շուտափույթ հանդիպում Հայաստանում», հանեցի կամավորական բեյջս, որ երևի ինձնից էլ շատ էր տանջվել այս մեկ շաբաթվա ընթացքում, ու հասկացա, որ վաղն առավոտ շուտ դասի եմ: Էլի: Աշխարհի ծայրում: Դեռ ավելին՝ վեցօրյա գրաֆիկով, որովհետև պիտի լրացնենք այս մեկշաբաթյա տանջանքների օրերը ևս: Այդ է պատճառը, որ գրում եմ միայն հիմա, երբ մյուսներն արդեն վաղուց ամփոփել են ֆրանկոֆոնիան, ծալել ու խնամքով մի կողմ են դրել կամ միգուցե այրել են իրենց բեյջերը, շապիկներն ու հիշողությունները: Դե՜, իսկ ես դեռ նոր եմ փորձում որոշել դրանց ճակատագրերը: Բեյջի ճակատագիրն արդեն պատմեցի, իսկ այ, շապիկի հարցում բախտս, կարելի է ասել, բերել էր: Մեզ՝ պատվիրակությունների ուղեկցորդներիս, ոչ միայն չէին պարտադրել դրանք կրել, այլև առհասարակ չէին էլ բաժանել: Փոխարենը սահմանել էին դասական dress code ու հորդորել հնարավորինս խուսափել որպես կամավոր ներկայանալուց, որովհետև մեր փոխարեն իրականում պիտի պետական արարողակարգի աշխատակիցներ լինեին, բայց…

Ինչ վերաբերում է հիշողություններին, ապա դրանց ճակատագիրը հստակ է. նրանք մնալու են ինձ հետ թերևս ողջ կյանքիս ընթացքում ու նրանցով դեռ շարունակելու եմ կիսվել ձեզ հետ (թեկուզ մի քիչ ուշացումով), որովհետև այս մեկ շաբաթը, ինչքան էլ անվերջ ու տանջալից թվար, ամենաանհավանական փորձն էր, որ կարելի էր ունենալ այս տարիքում, այն էլ սեփական հայրենիքում և այն էլ իրադարձություններին այսքան մոտ:

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Առաջին օրն էր իմ կամավորության, աղջիկներից մեկի հետ կանգնած խոսում էինք Օպերայի բակում, մի քիչ շուտ էինք հասել, տաղավարների աշխատանքները դեռ չէին սկսվել, երբ մի ոստիկան մոտեցավ մեզ ու հարցրեց՝ երեխեք ջան, հիմա դուք կամավո՞ր եք։ Ասացինք՝ հա։ Հարցրեց՝ բա ձեր օգուտը ո՞րն ա։ Դե, չենք սիրում հիմնականում այդ հարցը։ Ասացինք, որ պարզապես հետաքրքիր է մեզ, ու հավես է։ Այն ժամանակ դեռ առաջին օրն էր, ու չէի կարող էդ հարցին պատասխանել։ Իսկ հիմա կփորձեմ ավելի մանրամասն պատասխանել ոստիկանի հարցին ու ասել, թե իմ օգուտը որն է։

Սկսեմ նրանից, որ այս մի շաբաթվա ընթացքում ավելի շատ մարդու հետ շփվեցի, քան իմ ամբողջ կյանքում։ Ինձ նման ինտրովերտի համար, կարծում եմ, լավ փորձ է մի քիչ մարդկանց հետ խոսել սովորելը։ Երբ կամավոր ես, ու մարդիկ քեզ լիքը հարց են տալիս, քո աշխատանքն է` պատասխանել այդ բոլոր հարցերին, անկախ այն բանից, պատասխան ունես, թե չէ։

Սովորեցի արագ որոշումներ կայացնել ու լուծումներ գտնել։

Իմ աշխատանքի երկրորդ օրվանից սկսած ես բեմի թարգմանիչ էի։ Էդ պաշտոնը ես եմ հնարել, ուղղակի բեմ բարձրանալուց առաջ պետք է ներկայացնել, թե ով է ելույթ ունենալու, ու պետք է ներկայացնել նաև ֆրանսերեն։ Ես ֆրանսերեն ձայնն էի, ինձ տեսնել չէիք կարող, բայց կլսեիք։ Թարգմանում էի նախապես ասելիքս ու ասում։ Բայց պահեր եղան, երբ կատարողները ժողովրդի հետ խոսում էին ելույթի ընթացքում։ Առաջին անգամ զուգահեռ թարգմանեցի Մեհդի Կայենին՝ Կանադայից ժամանած, բայց ծնունդով ալժիրցի երգչին։ Ու հենց նրա հետ էլ առաջին անգամ բեմ բարձրացա։ Վերջին պահին որոշվեց, որ թարգմանիչը պետք է բեմում լինի, ու Մեհդին ինձ ֆրանսերենով գեղեցիկ ներկայացրեց՝ ես ունեմ թարգմանչի կարիք, ու շնորհակալ եմ Միրիամին (չէի դնելու բեմից ուղղեի, թե բա՝ Մարիամ), որ կթարգմանի ինձ։ Ասաց՝ ծափահարեն ինձ, ձեռքերով էլ ցույց տվեց, ասաց՝ ծափահարեք, Միրիամ, բայց ես ինքս ինձ ներկայացնելու մասերը չթարգմանեցի, ու էդպես էլ ոչ ոք ծափ չտվեց ինձ։ Էդ պահից հիշում եմ միայն ուժեղ լույսերը ու իմ անփույթ ժպիտը։ Ելույթից հետո Մեհդին ասաց, որ իր ծնողները մինչ իր ծնվելը, գիտեին, թե ինքը աղջիկ է լինելու, ու անունը Միրիամ պետք է դնեին։ Հետևաբար, ես իր քույրն եմ։ Մեհդիին բարեհաջող թարգմանեցի, քանի որ ֆրանսերենից հայերեն էի թարգմանում, բայց մյուս դեպքը, երբ ստիպված եղա զուգահեռ թարգմանել, շատ ավելի դժվար էր։ Թարգմանում էի «Օպերա Վիվա» վոկալ քառյակին, բայց այս անգամ՝ հայերենից ֆրանսերեն։ Ինչքան էլ բոլորը համոզեն, որ այդ պահին լսարանի մեծ մասը հայեր էին, ու ոչինչ, որ սխալվել եմ, չեմ կարողանում մինչև հիմա ինձ ներել շատ կարևոր սխալների, մի քանի անգամ կմկմալու ու բառեր մոռանալու համար։ Բայց, ոչինչ, դա էլ ապրեցի։

Իսկ վերջին օրը Ֆրանկոֆոն ավանի փակումից մոտ մեկ ժամ առաջ ինձ խոսք տվեցին բավականին երկար, որպեսզի թարգմանեմ ու բեմից կարդամ։ Սովորեցի արագ գործել։ Իհարկե, բախտս բերեց, որ այդ պահին ընկերուհիս ինձ հետ էր, ու շատ օգնեց թարգմանության հարցում, բայց, համենայնդեպս, դժվար էր, քանի որ ընթացքում էլի ընդհատում էի թարգմանությունս ու վազում հաջորդ կատարողին ներկայացնելու։

Չգիտեմ՝ սխալներով, թե լրիվ ճիշտ, բայց ես, ոչ բեմի մարդ և ոչ էլ մի կարգին թարգմանիչ լինելով հանդերձ՝ բեմից ֆրանկոֆոնիայի փակման խոսք կարդացի։ Եթե սխալներ նկատել եք, ես լրիվ պատասխանատվություն եմ կրում դրանց համար, որովհետև ես էի թարգմանել։

Հիմա գիտեմ, ինչ է նշանակում բեմում լինել, նայել ժողովրդին, նրան որևէ խոսք ասել, ու հիմա ավելի հաստատ գիտեմ, որ դա իմ բանը չէ։ Ամեն դեպքում, շատ հետաքրքիր էր, դա էլ փորձեցի։

Չնայած՝ ոչ մի երկրի ոչ վարչապետի եմ տեսել, ոչ էլ նախագահի, ոչ ոքի հետ չեմ հասցրել նկարվել, ինչպես շատ ընկերներս, բայց այս մեկ շաբաթվանից հետո ես էլ կարող եմ Մակրոնի ու Տրյուդոյի հետ նկարված ընկերներիս նախանձելու փոխարեն բացել «Կյանքում հասցնել անել» երևակայական ցուցակս ու մի շարք թռչնակներ (պծիչկա) ավելացնել։

Օդանավակայանում էինք: Ինձ նամակ եկավ անձնագրիս ստուգման պահին: Կարդացի, ու ինձ թվաց, թե հերթական անգամ ապատեղեկատվություն է, բայց բութ գիտակցումով մի կերպ հասկացա, որ տեսակը, որն  ամենավեհ արժեքներով  հուլունք-հուլունք զարդարել էր մարդկային երգասեր ու զգացմունքային սրտերը, այլևս չկա:

Բնականաբար, անզուսպ լաց եղա, ու մինչև թռիչքը Ազնավուրի երգերով տարված՝ օդանավակայանում այս ու այն կողմ էի քայլում: Մի տեսակ չէի հավատում: Միշտ լսել եմ, սիրել ու ապրել իր ստեղծած երգերի աշխարհով, բայց երբեք չեմ պատկերացրել իր՝ կյանքիս ու փոքր սրտիս մեջ այդքան տեղ զբաղեցնելը: Նման զգացում ունենում ես հավանաբար միայն կորցնելուց հետո, երբ արդեն սկսում ես զգալ ներսիդ սառը դատարկությունը:

Հասկանո՞ւմ եք՝ ամեն բառը, ամեն նոտան, երգը սեր է առ կյանք, ընտանիք, երկիր ու սեր առ սեր իրենով:

Լսում եմ հիմա էլ  ու թեև ֆրանսերեն չեմ հասկանում, ընկալում եմ իր երգածը: Հեշտ է իր լեզուն հասկանալը, հեշտ է սիրո մասին լսելը: Երբ երգի այդքան անուշ նոտաներն արդեն անբողջությամբ իմն են լինում, ես ինձնով եմ անում տիեզերական ողջ շնչելունն ու դառնում ագահ՝ կլանելով  նոտաների ու երգի հոտը, որը դեռ երկար մնում է գլխումս ու անընդհատ երգվում:

Փշաքաղվելու, անզգայանալու ու անխոս գունատվելու լռություն է, որ հիմա, վստահ եմ, գրեթե համատարած է, անանձնացած:

Գիտե՞ք՝ կորցնելու ցավը համր է, մեկ-մեկ էլ քչախոս, բայց Ազնավուրի դեպքում անվերջանալի շատախոսություն է ու, թերևս, տևական ու չհոգնեցնող:

Շնորհակալ եմ քո գոյությանը, իմ ու մեր բոլորի ամենաԱզնավուր: Շնորհակալ եմ հայի քո տեսակին, որ շատ-շատերին նահանջի խավարի մեջ  լույս է տալու:

«Կասկածն ու հուսահատությունը, բախտ չունենալու զգացողությունը հաճախ են գետնել ինձ, բայց ցավս թաքցրել եմ, քաշվել պատյանիս մեջ ու ուժ հավաքել դիմանալու, պայքարելու համար» տողերդ անվերջ պիտի կարդամ, սիրո հավերժական երգերդ պիտի լսեմ ու նման սիրո որոնումներում «ես»-ս կորցնեմ ու փորձեմ քո օրինակով՝ իմ կարողություններով զարմացնել ինքս ինձ առավել, քան ուրիշներին:

Տիեզերքն անեզր է, ու դու երկնքում ես, այն  քո անսահմանությամբ լցրու…

Արդեն 10 օր է ամբողջ աշխարհը սգում է Շառլ Ազնավուրի մահը։ Բոլորն անխտիր գնահատում և ընդունում են նրա մեծ ավանդը երգարվեստում, կինոյում և ընդհանրապես, պատմություն մեջ։ Մարդիկ հիշում են նրա գրած երգերը թե՛ իր կատարմամբ, թե՛ ուրիշների։ Նա աշխարհին հայտնի է, որպես ֆրանսիացի` հայկական արմատներով։ Բայց հենց այստեղ է, որ տարբերվում են իմ ու շատերի տեսանկյունները Ազնավուրի մասին։

Ես՝ որպես մեկը նրա բազմահազար երկրպագուներից, հիանում եմ նրա տաղանդով, իմ երգացանկում միշտ կարող ես գտնել նրա երգերը։ Սակայն այս ամենից բացի, որ անժխտելիորեն արժեքավոր են, ինձ համար, եթե ոչ ավելի, ապա համարժեք կարևոր է նրա մարդասիրական գործունեությունը՝ հայրենասիրականը։ Նա մեր ժողովրդի կողմից միշտ ընկալվել է ուրիշ կերպ, ավելին, քան մյուսների կողմից։

Վերևում արդեն անդրադարձա  այն արտահայտությանը, որ Ազնավուրը ֆրանսիացի է, հայկական արմատներով։ Բայց ես ուզում եմ նրա մասին խոսել շեշտելով՝ նա հայ է, որ ծնվել, ապրել և ստեղծագործել է Ֆրանսիայում` լինելով նրա արժանի քաղաքացին։ Այդ երկու արտահայտությունների մեջ ես մեծ տարբերություն եմ տեսնում։

Գուցե տարօրինակ հնչի, բայց Ազնավուրի գոյությունը աշխարհում ինձ համար, որպես հայի, մի տեսակ ապահովության զգացում էր ստեղծում։ Ասես Հայաստանի և հայ ժողովրդի մեծ պաշտպաններից լիներ նա, որ մեզանից հեռու Ֆրանսիայում միշտ մեր՝ հայերիս, կողքին էր, ում, կարծում եմ, խորապես հուզում էին, հայերը, Հայաստանը և այստեղ կատարվող ամեն մի իրադարձութուն։

Իրականում այս ամենը և նույնիսկ գրածս, ինձ մտորումների առիթ են տալիս, թե մարդ ինչքան  մեծ պետք է լինի, որ նույնիսկ նրա մահը այսքան կարևորվի և ուշադրության կենտրոնում լինի: Նա կարողացել է համատեղել արվեստը մարդասիրության հետ, միաձուլել ֆրանսիականը՝ հայկականին: Երևի սա է, որ նրան դարձնում է այդքան տարբերվող:

Այս օրերին, երբ Հայաստանում տեղի է ունենում Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովը, չկա մեկը, ով իր ելույթում չանդրադառնա Ազնավուրին: Նա պետք է այստեղ լիներ:

Ասում են՝ մարդիկ չեն մահանում, քանի դեռ նրանց հիշում են: Եթե հավատանք այս արտահայտությանը, ուրեմն Ազնավուրը ապրելու է հավերժ: