Եղբայրս՝ Ռոբերտը, ծառայում է ԼՂՀ-ում արդեն 1 տարի 1 ամիս: Նրա արձակուրդ գալուն սպասում են բոլոր նրանք, ովքեր ճանաչում են իրեն:

Ամեն անգամ դիրքերից իջնելիս արձակուրդի հույս ունենք: Ոչ մի անգամ չարդարացավ այդ հույսը, սպասում ենք ու սպասում:

Երբ ամբողջ օրը չի զանգում, մտածում ենք՝ ստացվել է, գալիս է: Բայց երբ երեկոյան զանգում է, այդ հույսը ևս մարում է: Վերցնում ենք հեռախոսը ու հարցնում.

-Հը, Ռոբ, ի՞նչ կա:

-Դե, նույնը, էլի, արձակուրդի հույս չկա:

Ու էսպես ամեն օր, ախր, կարոտել ենք…

Վերջին անգամ 7 ամիս առաջ եմ տեսել եղբորս, անարդար է, չէ՞: Ամեն անգամ 2 շաբաթով բարձրանում է դիրքեր, ասում է՝ կիջնենք դիրքերից, կգամ, էլի, ու չի գալիս:

Որ զանգում է, ասում է.

-Պատմեք, գյուղում ի՞նչ կա։

Պատմում ենք, մե՜ծ զարմանքով ասում է.

-Ինքան բան է փոխվել, կարո՞ղ է գամ`՝ չճանաչեմ,- ծիծաղում է:

-Դե, էնքան չես գա, մինչև չես ճանաչի, էլի:

Ասում եմ.

-Ռոբ, որ սովորում էիր, ամեն շաբաթ սպասում էինք, հաստատ գիտեինք, որ կգաս:

-Դե հիմա, սա էլ կանցնի:

Ու էլի նա իջել է դիրքերից, ու մենք էլի հույսով սպասում ենք արձակուրդի լուրին:

Բելգիա՝ երկիր, ուր վերջապես տեսա գովազդի միջի կովերին, որ սև ու սպիտակ խալերով են, շատ մաքուր ու խնամված։

Բրյուսել՝ քաղաք, ուր ցանկացած ազգի մարդ կգտնես, ուր հայերը միշտ ունեն հայ հարևաններ, և ուր բոլորը խմում են տեղական գարեջուր՝ օրը մի տեսակի, որովհետև շատ տարբեր են, չես հասցնում բոլորը փորձել։

Մեսեն (Մեսին, Մեսինես, Մեյսեն, Միսեն կամ ոնց հարմար է)՝ քաղաք, որին բոլորը ասում են գյուղ, որովհետև մոտակա դեղատուն հասկացություն ուղղակի չկա, ասում են՝ 3կմ-ի վրա է։

Իսկ ընդհանուր առմամբ, Բելգիա՝ երկիր, որտեղից ուղղակի չէի ուզում հետ գալ։

Իմ սիրելի Բելգիայում կայացած ծրագրի` 18-ը 18-ին, որի մասին արդեն պատմել ենք ես ու Սուրենը, իմ մտերիմ դարձած մարդիկ չեն բացի էս նյութը, չեն կարդա ու չեն իմանա, որ ես անդրադարձել եմ իրենց, բայց առանց իրենց՝ Բելգիան լրիվ ուրիշ կլիներ ինձ համար։ Իմ ընկերներին լատինոսներս եմ ասում, որովհետև բոլորը Լատինական Ամերիկայից են. Պերու, Արգենտինա ու Նիկարագուա։ Իրար մեջ իրենք իսպաներեն էին խոսում, իսկ ես, կողքից կանգնած, գլխով էի անում կամ ասում էի՝ ահա։ Չգիտեմ՝ իրականում էդպես է, թե՝ չէ, բայց ասացին, որ լատինաամերիկյան արտաքին ունեմ։ Ու դրա համար խոսքի մեջ ինձ հետ էլ էին իսպաներեն խոսում պատահաբար։ Ես էլ ամեն անգամ ծիծաղում էի ու ասում, որ բան չեմ հասկացել։

Ընթացքում փորձում էի իսպաներեն սովորել, բայց ժամանակ չէր մնում դրա համար։ Իսպանական թեմայի մեջ մնալով՝ նոթատետրիս մեջ լատինոսներս իսպաներեն գրառումներ թողեցին։ Շնորհակալություն Անետին, որ թարգմանեց, թե չէ մենակով չէի վերծանի։ Նոթատետրեր, իրականում, բոլորս ունեինք, որովհետև ծրագրի ավարտին բաժնել էին ամեն մեկիս։ Ու հրաժեշտից առաջ ամեն մեկը մի քաղցր խոսք գրեց մյուսի համար։ Երևի էդ միակ բանն է, որ մնում է ծրագրերից հետո, եթե հաշվի չառնենք նկարները։ Իհարկե, բոլորը խոստացան, որ հանդիպելու են էլի, բայց մենք շատ տարբեր աշխարհներից ենք, ու դժվար բոլորով նորից մեկտեղ հավաքվենք։

Չնայած հենց էդ տարբերությունն էր ամենահետաքրքիր բանը։ Ես երբևէ չէի մտածի, որ Արգենտինայում ինձ սպասող կլինի, ով պատրաստ է իր տանը տեղավորել ինձ, եթե միայն հասնեմ էնտեղ։ Ու չէի պատկերացնի, որ ողջ Լատինական Ամերիկան, մեղմ ասած, զզվում է Violetta սերիալի գլխավոր դերասանուհուց։

Իմ սիրելի Բելգիայում խաչվեցին 61 հոգու ճանապարհ, ու մեզնից հետո էլ նույնը կշարունակի ուրիշների հետ։ Բելգիայի համար մենք միշտ փոխվելու ենք, նորերն են գալու։ Իսկ մեզ համար Բելգիան մեկն է մնալու։

Նորից սեպտեմբերն է: Մի քանի տարի առաջվա իմ հաշվարկներով արդեն պետք է համալսարանի 1-ին կուրսում լինեի: Բայց ԱՄՆ-ում մեկ տարի սովորելու և Հայաստանում իմ ավարտական տարին բաց թողնելու պատճառով պետք է վերջին դպրոցական տարիս կրկնեմ:

Առաջին անգամ մտնում ես դպրոց, ու թվում է, թե ամեն ինչ նույնն է: Բայց փոքր-ինչ հետո հասկանում ես, որ այդպես չէ: Մի տեսակ՝ մի բան պակաս է: Փնտրում ես այն մարդկանց դեմքերը, ում հետ 11 տարի սովորել ես: Դպրոցն էլ, ընկերներդ էլ, բոլորն էլ փոխվել են, այնպես, ինչպես դու ես փոխվել: Եվ դա բնական է, մարդիկ անընդհատ փոխվում են, երբեք նույնը չեն մնում: Կախված միջավայրից և այլ հանգամանքներից՝ այդ փոփոխությունը տարբեր է լինում բոլորի մոտ: Ահա, հենց այստեղ է մեր փոփոխությունների տարբերությունը: Այս մեկ տարվա ընթացում մենք տարբեր միջավայրերում ենք ապրել, և դա մեզ փոխել է տարբեր ուղղություններով:

Գիտես, փոխանակման աշակերտ լինելու դժվարություններից մեկը այն է, որ դու լիարժեքորեն քեզ մեկ մշակույթի, մեկ շրջապատի ու մեկ համայնքի մասը չես զգում էլ: Մի տեսակ միաժամանակ պատկանում ես երկուսին էլ: Մեզ տրված ձեռնարկներից մեկում վերջին նախադասությունը ասում էր՝ «Քո փոխանակման տարուց հետո դու դառնում ես աշխարհի քաղաքացի»: Հիմա հասկանում եմ՝ այդպես է: Մի տեսակ կարիք ես զգում նոր մարդկանց հանդիպելու, ովքեր կլինեն տարբեր մշակույթի կրող, պատմել քո մշակույթի մասին ու լսել նրանց պատմությունները:

Նորից պետք է պայուսակ դասավորեմ, օրագիր լրացնեմ ու նման բաներ: Ուղղակի մի տեսակ կրկնության ու տեղում դոփելու է նմանվում:

Բարեբախտաբար, կան մարդիկ, որ հարազատ են մնում անկախ ամեն ինչից, և հենց այդ մարդիկ են, որ օգնում են հարմարվել նոր դարձած հնին:

Ահա և սկսվեց աշունը։ Ինչպես միշտ, նախորդ երեք ամիսներն աննկատ անցան, և սկսվեց տանջալից ուսումնական տարին, ավելի շուտ՝ ոչ թե տանջալից, այլ ուղղակի եռուզեռով լի։ Դե, ավարտական դասարաններում դա արդեն սովորական է։

Գիտե՞ս՝ շատ եմ լսել «դպրոցական վերջին սեպտեմբերի 1» արտահայտությունը թե՛ ուրախ, թե՛ տխուր հնչերանգներով, բայց միայն այսօր իսկապես հասկացա դրա իմաստը, որովհետև ամբողջ հոգով ապրեցի այն։

Ամռանը փորձում էի մտքումս պատկերել այդ հետաքրքիր ու հիշարժան թվացող օրը՝ ամեն անգամ ինչ-որ նոր բան ավելացնելով մտապատկերումս։ Բայց, ինչքան էլ որ զարմանալի լինի, այսօր ամեն ինչ տարբեր էր։ Այսօր, հակառակ պատկերացումներիս, ուրախ տրամադրությունս իր տեղը չզիջեց տխրությանը։ Դե հա, դա չի նշանակում, որ չեմ սիրում դպրոցը, բայց դպրոցն ավարտելն արդեն նոր կյանքի սկիզբ է։

Դպրոցում օրն սկսվեց տնօրենի ողջույնի խոսքով, հետո ելույթ ունեցան Վ. Կարմիրաղբյուր համայնքի վարչական ղեկավարը, Բերդի զորամասի ներկայացուցիչը, գովասանագրեր հանձնվեցին գերազանց առաջադիմությամբ սովորող աշակերտներին և վերջապես, բեմը տրամադրվեց մեզ։

Միջոցառման ավարտվելուց հետո 12 տարի առաջվա շփոթված փոքրիկներն արդեն իրենք էին դպրոց առաջնորդում նորեկներին։ Այն երեխաներից մեկի հետ, ում ձեռքը բռնել էի, մի հետաքրքիր զուգադիպություն էր կապված. 12 տարի առաջ այդ օրն ինձ դասարան էր ուղեկցել նրա հորաքույրը։ Դա, իհարկե, հաճելի էր։ Այդ հաճելի դիպվածն այդ օրն էլ ավելի հիշարժան դարձրեց, և ես վստահ եմ, որ այն միշտ կմնա հիշողությանս մեջ։

Հ. Գ. Շնորհավոր բոլորիդ նոր ուսումնական տարին: Թող այն տարբերվի ամեն դրականով։

Ամառային տապից փրկվելու համար փակվել եմ սենյակումս։ Պառկած եմ մահճակալիս վրա, մտքումս իմ ամենասիրած խումբը երգում է իմ ամենասիրած երգը։ Մինչ ես ինձ պատկերացնում եմ խմբի լիակատար անդամ ու երգում եմ նրանց հետ, եղանակը լսում է աղերսանքի իմ բոլոր ճիչերը։ Քամին սկսում է խաղալ սենյակիս վարագույրների հետ, ու ես նկատում եմ, որ դրսում արդեն կամաց-կամաց մթնում է։

Հանկարծ, առանց ինչ-որ պատճառի, հիշում եմ, որ փոքր ժամանակ ընկերներիս մեջ առանձնանում էի իմ քաջությամբ, քանի որ չէի վախենում մթությունից։ Ընկերներիս դա շատ էր զարմացնում, երբեմն ինձ նույնպես։ Նրանցից շատերը մտածում էին, որ մթության մեջ քողարկված են աշխարհին անհայտ հրեշներ։ Ես նույնպես հավատում էի հեքիաթային հրեշների գոյությանը, սակայն դրանց չէի պատկերացնում մթության մեջ։

Ու հանկարծ հասկանում եմ, որ մթություն չկա։ Երբեք մութ չի լինում։ Մթությունը հնարել են մարդիկ իրենց մեղքերը, վախերն ու ցանկությունները դրանում ամփոփելու համար։ Այն հասարակ մի տերմին է, որն իր ստվերում է պահում միլիոնավոր հանցանքներ, թաքնված հայացքներ ու չիրականացած նպատակներ։ Հասկանում եմ, որ նույնիսկ ամենամութ գիշերը անսահման լուսավոր է, քանի որ լցված է մարդկային գաղափարներով, նոր ծնվող հեքիաթներով ու վառ գույներով։ Հասկանում եմ, որ ամենախավար սենյակը կարող է լցվել լույսով, եթե լույսը միշտ քեզ հետ է։ Մի քանի վայրկյանում սևով լցված սենյակս դառնում է մի գեղեցիկ կտավ, որտեղ զբոսնում են իմ մտքերը, նոր գաղափարները, իմ հորինած կերպարներն ու ամենասիրելի երգերը։ Մի քանի վայրկյանում անհետ կորչում է մթությունն իր բոլոր երանգներով։ Փոխարենը սենյակումս մնում են նրա շվաքում գտնվող բոլոր հրաշքները։ Մթությունը հրաշքներն են։

Հանկարծ մայրիկս մտնում է սենյակ, վառում լույսն ու ասում․

-Ի՞նչ ես անում մթության մեջ։

Ու էլի մտքումս իմ ամենասիրած խումբը երգում է իմ ամենասիրած երգը, բայց ես հասկանում եմ, որ խմբի լիակատար անդամ չեմ, քանի որ խումբը նույնիսկ չգիտի մթության գրկում նստած լուսավոր աղջկա մասին։