Ես ծնվել եմ քաղաք Եղեգնաձորում, բայց բնակվում եմ գյուղ Վերնաշենում: Ես շատ եմ սիրում իմ գյուղը: Վերնաշեն համայնքը գտնվում է Վայոց ձորի մարզի հյուսիս-արևելյան հատվածում: Հեռավորությունը մարզկենտրենից հինգ կիլոմետր է: Սահմանակից է Գլաձոր, Մալիշկա, Գողթանիկ համայնքներին: Բարձրությունը ծովի մակարդակից 1450 մետր է: Գյուղի նախկին անվանումը եղել է Սրկողովք: Վերնաշեն գյուղը հիմնադրվել է 1829 թվականին, գյուղի անվանումը ստացել է «վերին շեն» բառերից: Գյուղի բնակիչների նախնիները եղել են Սալմաստ գավառից: Այժմ գյուղն ունի 1329 բնակիչ: Բնակիչների հիմնական զբաղմունքներն են խաղողագործությունը, անասնապահությունը: Գյուղի տարածքը կազմում է 523 հա: Գյուղի տարածքով անցնում է Սրկղունք գետը: Համայնքի հյուսիսային մասում գտնվում են Սպիտակավոր վանքը, Պռոշաբերդը, հյուսիս-արևելյան մասում` Թանադե վանքը, Արկազ Սբ. Խաչ վանքը: Համայնքում է գտնվում նաև Գլաձորի համալսարանը: Սպիտակավորում է հանգչում Գարեգին Նժդեհի աճյունը: Վերնաշենցիների անվանել են «մատերիալիստներ», քանի որ շատ են հետաքրքրվել ուրիշների կյանքով և շատ էին բողոքում ուրիշներից:

Լուսանկարը՝ Անի Կարապետյանի

Երբ հինգ-վեց տարեկան էի, շատ էի վախենում ծեր պապիկներից, որովհետև երբ չարություն էի անում, միշտ ասում էին, որ Մեշոկ պապին կգա ու ինձ կտանի մի մութ սենյակ: Այդ արտահայտությունից հետո ես մտածում էի, որ բոլոր պապիկներն են այդքան դաժան: Մի օր բակում խաղում էի, մեկ էլ մի ծեր պապիկ մոտեցավ ինձ: Ես տեսնելով նրան, սկսեցի լացել ու վազել դեպի տուն: Մայրս վախեցած դուրս եկավ, և ես նրան գրկեցի ու ասացի, որ մի պապիկ ուզում էր ինձ ծեծել: Այդ պահին շենքի դռնից ներս մտավ այդ պապիկը և քայլեց դեպի մեր կողմ:

-Բալիկ ջան, ինչի՞ ես վախենում, ես ընդամենը ուզում էի հարցնել, թե որտեղ է ապրում Արթուրը:

Ես ներս փախա: Մայրս ու պապիկը զրուցում էին, իսկ ես դռան ետևից լսում էի:

-Հայրիկ ջան, ի՞նչ է Ձեզ պետք,- ասաց մայրիկս:

-Աղջիկս, տղաս ընկերոջը նամակ է ուղարկել բանակից, ես էլ բերել էի, որ տայի նամակատեր Արթուրին:

-Բարձրացեք հինգերորդ հարկ, այնտեղ է ապրում Արթուրը:

Լսելով խոսակցությունը, ես հասկացա, որ այդ մարդը բոլորովին էլ վտանգավոր չէ, ընդհակառակը, շատ բարի ու հաճելի պապիկ էր: Այդ պապիկին հանդիպելուց հետո ես սկսեցի սիրել ծերերին, որովհետև նրանք ինձ համար աշխարհում ամենաբարի մարդիկ են:

-Ակվարիումնե՛ր գնեք, հաջողություն բերող ակվարիումներ…

-Չե՞ք ուզում մեր գրչատուփերից գնել: Հայկական մոտիվներով գրչատուփեր…

-Լա՛վ էլի, գոնե մեկը գնեք. զեղչեր կանենք…

-Անտարբեր մի՛ անցեք, համեցե՛ք գնումների: Մեր գործարար ընկերությունը ձեզ է առաջարկում աշխարհի ամենաուրախ շապիկները…

-Մենք էլ դեղաբույսեր ու թուրմեր ենք վաճառում: Ամբողջը մենք ենք հավաքել, փաթեթավորել: Թուրմերն էլ ենք մենք սարքել: Շատ առողջարար են: Չե՞ք ուզի եղինջ կամ ասենք մասուր գնել…

Լուսանկարը՝ հեղինակի

Արդեն 15 տարի է, ինչ Հայաստանի պատանեկան նվաճումներ կազմակերպությունը ԱՄՆ ՄԶԳ-ի  հետ համատեղ  իրականացնում է «Ձեռնարկատիրական և քաղաքացիական կրթություն» ծրագրը, որի շրջանակներում Հայաստանի տարբեր մարզերում և Երևանում ապրող մի շարք երիտասարդներ ստանում են տնտեսագիտական գիտելիքներ, ծանոթանում բիզնես հմտություններին, դաստիարակվում, որպես հասարակության նկատմամբ պատասխանատվություն ունեցող քաղաքացիներ:

Օրեր առաջ առիթ ունեցա մասնակցելու ՀՊՆ-ի կողմից կազմակերպված տոնավաճառին: Հայաստանի տարբեր անկյուններից  եկած երիտասարդները ներկայացրել էին իրենց աշակերտական գործարար ընկերության կողմից թողարկած արտադրանքը: Ծրագրի պատասխանատուները՝ Արմինե Հովհաննիսյանի գլխավորությամբ, հերթով մոտենում էին երիտասարդներին, հարցուփորձ անում, խորհուրդներ տալիս, լսում նրանց հարցերը և հաճախ ինչ-որ բան գնում նրանցից: Անտարբեր չէր նաև հասարակությունը: Անցորդներից շատերը կանգ էին առնում աշակերտական ընկերության այս կամ այն տաղավարի մոտ, զննում առաջարկվող արտադրանքը, իրենց գոհունակությունը հայտնում նախաձեռնությունից, իսկ վերջում մի բան գնում և գոհ ժպիտներով հեռանում: Ես էլ մի քանի բան գնեցի, և՛ նրա համար, որ ուզում էի աջակցել երիտասարդներին, և՝ որ իսկապես լավն էին:

Լուսանկարը՝ հեղինակի

Ամեն կողմից անցորդներին առաջարկվում էին «կախարդական շարֆեր», «հայկական տիկնիկներ», «անմահական թուրմեր», «հրաշահամ փոխինձ», «երջանկություն բերող թևնոցներ» և այն ամենը, ինչ կարող է նույնիսկ մարդու երևակայությունից դուրս լինել: Հիշեցի, թե ինչպես ուղիղ մեկ տարի առաջ մեր գործարար ընկերությունն էլ գնորդներին առաջարկում էր «աշխարհի ամենագունավոր, ուրախ և հաջողակ դարձնող շարֆերը», ինչպես ամեն ինչ սկսեցինք համարյա ոչինչ չունենալով, ինչպես առաջին անգամ ձախողվեցինք ու հաղթանակ ունեցանք, ինչպես սովորեցինք ինքնուրույն ինչ-որ բան ստեղծել  ու, թե ինչքա՜ն դժվար էր մեր առաջին արտադրանքը վաճառելը, որովհետև դրա հետ կապել էինք մեր ժամանակը, ջանքերը, ցանկություններն ու նպատակները: Ինչքա՜ն շատ էինք չարչարվել, և ինչքա՜ն վաստակած էր մեր առաջին շահույթը: Ժամանակը հետ տալով հիշեցի, թե ի՜նչ մեծ ոգևորությամբ հիմնեցինք մեր հասարակական կազմակերպությունը: Չնայած այնքան էլ մեծ շահույթ չունեինք, բայց պատասխանատու գտնվեցինք այն հասարակության նկատմամբ, որտեղ իրականացրել էինք մեր արտադրանքի վաճառքը և շահույթի մի մասով իրականացրեցինք կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվություն:

Լուսանկարը՝ հեղինակի

Մեզ համար ծրագրի ավարտը եղավ ՀՊՆ-ի կողմից կազմակերպված ամառային ճամբարը, որի ընթացքում մեր ստացած հիմնավոր գիտելիքներն ու փորձը ամբողջացան  բիզնես ոլորտում արդեն հայտնի և հաջողակ գորածարարների անցկացրած սեմինարներով և խորհուրդներով:

Այդ օրը՝ տոնավաճառի ժամանակ, ես կարծես նույն զգացողություններն ու հուզումը, նույն ճանապարհը տեսա երիտասարդների աչքերում: Եվ այսպես, արդեն 15 տարի և 15 սերունդ…

Լուսանկարը՝ հեղինակի

Բնականաբար, մեզանից ոչ բոլորը կընտրեն ապագա տնտեսագետի մասնագիտությունը, բայց ջունիորցիներից շատերը արդեն ընտրել և դեռ ընտրելու են այդ ուղին: Հնարավոր է նաև, որ մեր կյանքում մենք կունենանք ավելի լավ նմանատիպ ծրագրեր և կրթական հնարավորություններ, բայց իր տեսակի մեջ ՀՊՆ-ը կմնա եզակի, որովհետև առաջին անգամ մեզանից շատերը հենց այստեղ սովորեցին հանդգնել լինել ստեղծագործական և ունեցան իրենց առաջին նվաճումը՝ պատանեկան նվաճումը Պատանեկան նվաճումների հետ:

Խարբերդի հատուկ կարիքներով երեխաների տան բնակիչները մեկ օրով այցելել են Հաղթանակի զբոսայգի։ Այցը կազմակերպվել էր Փարոս հիմնադրամի կողմից։

Լուսանկարները՝
Սիրան Մանուկյանի,
Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Էլզա Զոհրաբյանի

Արձակուրդների վերջին օրն էր: Այդ ամբողջ օրը անցկացրի սոցիալական կայքերում, գրում էի ընկերներիս` բամբասում էինք, նկարներ և տեսահոլովակներ էինք տեղադրում ցանցում, հետո էլ այդ նկարները և տեսահոլովակները քննարկում: Օրս շատ աննկատ անցավ, նույնիսկ չէի նկատել, որ արդեն երեկո է: Իսկ երեկոյի մասին էլ ինձ հիշեցրեց իմ ընկերուհին, որը եկել էր մեր տուն, որպեսզի գնանք զբոսնելու:

-Հայ, հերիք ա, անջատիր ինտերնետը: Արի գնանք զբոսնելու, ինձ հրելով աթոռից ասում էր նա:

-Հա, հա: Հեսա սպասիր՝ տեսնեմ ինչ է եղել Աննային, ինձ տխուր «սմայլ» է ուղարկել:

-Լավ, բայց ընդամենը հինգ րոպե,- ասաց նա և նստեց կողքս:

Մենք երկուսով սկսեցինք գրել մեր ընդհանուր ընկերներին, չնկատելով, թե ինչպես թռավ ժամանակը: Հանկարծ ընկերուհուս մայրը զանգահարեց.

-Մայ, որտե՞ղ եք:

-Մամ, զբոսնում ենք,- ասաց նա՝ թաքցնելով, որ մենք տանն ենք և գրում ենք մեր ընկերներին, որոնք նույնպես պետք է գնային զբոսնելու: Սակայն, երբ մտել էին համացանց, նույնպես ժամանակի մասին մոռացել էին: Բայց եթե նրա մայրը իմանար, որ ինտերնետում ենք, կարգելեր դուրս գալ տնից  կասեր, որ  համացանցից նա կարող է օգտվել նաև տանը:

-Տուն արի, արդեն ուշ է:

-Լավ շուտով կգամ,- ասաց նա ու կախեց լսափողը,- Հայ, ես գնում եմ տուն, մայրս կանչում է:

-Լավ,- մի պահ հայացքս կտրելով համակարգչից ասացի ես:

- Հայ, մենք էլի չզբոսնեցինք,- փնթփնթալով ասաց նա:

-Խոսք եմ տալիս, վաղն անպայման դուրս կգանք զբոսնելու,- ասացի ես և ճանապարհեցի նրան մինչև դուռը, հետո էլի վերադարձա սենյակ և կրկին նստեցի համակարգչի առաջ:

Մալիշկա

Եթե ուզում ես իմանաս, թե Հայաստանում ինչ կա,

Խորհուրդ կտամ  քեզ անպայման դու գաս Մալիշկա:

Էստեղ ապրում են հասարակ մարդիկ գյուղացի,

Հենց դրա համար էլ ասում եմ քեզ` համեցի…

Մեր բարբառը շատ լավն ա, ով ինչ ուզում ա` ասի:

Մեր խոսքը լսելով` կընկնես դու հավեսի:

Մեր մաքուր պարզ հոգին չարն ու վատը կանտեսի,

Ու թող աշխարհը նայի մեզ, աշխարհը մեզ լսի:

Կրկներգ.

Մալիշկայից լավ տեղ չկա ես աշխարհում,

Մալիշկեցու ոգին կլինի միշտ իմ սրտում,

Կհիշեմ ես իմ գյուղը ու ուր էլ  գնամ,

 Ես իմ հեռավոր տնից էստեղ կվերադառնամ:

Ես  հպարտ եմ, որ Մալիշկա գյուղում,

Դե պարզ ա, ես իմ գյուղը շատ-շատ եմ սիրում:

Մեր սար ու ձորի բնությունը լրիվ ուրիշ ա,

Ուզում ես ճանաչել Հայաստանն, արի Մալիշկա…

Արի ու ճանաչի Հայաստանն, արի Մալիշկա:

«Ի՞շթար ես, բալա ջան»,- կասի ամեն մի մեր:

Կրկներգ.

Մալիշկայում ի՞նչն ա տարածված. Դե, իհարկե, սոխը:

Սոխի մարգ կա համարյա ամեն մի տան կողքը:

Հիմա քչից ներկայացնեմ մեր գյուղի մարդկանց,

Որ ինձնից չնեղանան գյուղացիներս հանկարծ:

Բամբասկոտի անունը երևի չեմ ասի,

Որովհետև իմ մասին հաստատ կբամբասի:

Մեր մեծ մարդու անունն ա Սիրեկան պապի,

Հաջորդ տարի ինքը իր հարյուրը կփակի:

Գյուղում շատ տարբեր մարդիկ թող ինձ ներեն.

Համոզված եմ նրանք այս երգը շատ կսիրեն:

Կրակ, ծուխ, խարույկի մեջ եփված կարտոֆիլ, կիթառի մեղմ հնչյուններ, ցուրտ, ջերմություն  և գիշերային երկար  ու անվերջանալի զրույցներ, քննարկումներ, պատմություններ: Զրույցներ ազգային ինքնագիտակցության, ինքնաճանաչման, երգ ու պարի, բանահյուսության, մշակույթի, արվեստի, ավանդույթների մասին…

Գյումրու ՄԷԿ ՀԿ-ն ` ՀՀ մշակույթի նախարարության աջակցությամբ և Քանդակագործության ազգային պարկ թանգարանի մասնակցությամբ սեպտեմբերի 24-26-ը կազմակերպել էր «Ես եմ Սասնա ծուռը» հանրապետական մրցույթ-փառատոնը:            Փառատոնի նպատակն էր` պրոպագանդել ազգային մշակույթն ու արվեստը, նպաստել «Սասնա ծռեր» Էպոսի ավելի լայն ճանաչմանը: Փառատոնին մասնակցում էին շուրջ 40 երիտասարդներ Հայաստանի բոլոր մարզերից՝ բացառությամբ Սյունիքի և Արցախի: Նրանք եկել էին ներկայացնելու իրենց աշխատանքները՝ նվիրված էպոսի այս կամ այն ճյուղին կամ դիպվածին: Մասնակիցները յուրովի փորձել էին ներկայացնել  իրենց «Սասնա ծռին» արվեստի տարբեր ոլորտներում. երգ, պար, ասմունք, արձակ, չափածո, քանդակ, նկարչություն և այլն: Մասնակիցներից շատերը էպոսին տվել էին ժամանակակից շեշտեր՝ իրենց աշխատանքներում արտացոլելով արդի միտումները: Դա են վկայում աբստրակտ նկարչական աշխատանքներն ու քանդակները, ռեփ կատարումը, էսսեները և այլն: Մասնակիցներին հանձնարարված էր իրենց հետ բերել իրենց մանկության՝ Դավթի թուրը: Քանի որ ես էլ էի մասնակցում ծրագրին, հետս տարել էի իմ Դավթի թուրը: Ու չնայած եղածներից ամենապարզն էր, բայց, ըստ իս, ամենազորավորն էր, քանի որ հզոր թրերով բոլորը կարող են հաղթել, իսկ պարզ թրերով` միայն Դավիթները: Մրցույթի նպատակներից էր նաև մասնակիցներին հասցնել այն գիտակցությանը, որ էպոսում և ազգային-մշակութային կյանքում ձևերի մեջ չպետք է փնտրել արժեքները, այլ բովանդակության ու գծերի: Մենք՝ մասնակիցներս, Գյումրու Հաղթանականի զբոսայգու քանդակների պուրակում՝ ծառի վրա, ամրացրեցինք մեր թրերը՝ այն հավատով, որ ամեն տարի այդտեղ պիտի նոր թրեր ավելանան՝ Դավիթների ու Խանդութների թրեր:

Միջոցառման ընթացքում ծրագրի  կամավորների օգնությամբ ծանոթացանք և խաղացինք էպոսում տեղ գտած խաղերը: Այդ թվում՝  հոլախաղ, գոմշակռիվ, լախտախաղ, չլիկ-դաստա, գուրզ նետել և այլն:

Հանդիպում ունեցանք նաև նկարիչ Արարատ Սարգսյանի հետ, ով հավաքել էր Սասնա ծռերը Գյումրվա բարբառով, կավի վրա հետաքրքիր նկարազարդումներ էր արել իր՝ ձեռքով պատրաստված կաղապարների միջոցով, և հրատարակել էր Սասնա ծռերի ևս մեկ պատում: Մեզ այցելեց նաև սցենարիստ, դրամատուրգ Արթուր Էդարը, ով լսեց մեր էսսեները և խորհուրդներ տվեց:

Ներկայացրեցինք մեր աշխատանքները, լսվեցինք ու լսեցինք, ունեցանք տարբեր սեմինարներ, ֆլեշմոբ արեցինք Գյումրիում դեպի Մայր Հայաստան արձանի բարձունքը, մեծ խարույկ վառեցինք: Ահավոր քամի էր ու կրակի բոցերը տարածվում էին օդի մեջ՝ իրենց մեջ ամփոփելով մեր ամենանվիրական երազանքներն ու նպատակները: Դա պարզապես խարույկ չէր: Այդպիսի կրակ կար նաև մեր հոգում: Օդապարիկների վրա գրեցինք Հայաստանի բոլոր մարզերի և Արցախի անունները, երազանք պահեցինք ու բաց թողեցինք երկինք: Այդ օրը ես առաջին անգամ հորաքույր դարձա: Ու մի օդապարիկ էլ իմ Արևիկի համար բաց թողեցինք: Ու չնայած օրը ահավոր քամոտ էր, օդապարիկներից շատերն էլ պատռվել էին, բայց օդ բարձրացան: Հատկապես գեղեցիկ էր Արևիկի օդապարիկի վեր բարձրանալը: Այն մի մասից պատռվել էր, մի քիչ վառվել, հետո մի պահ կպել էր ծառի ճյուղին ու մնացել, բայց մենք բոլորս հավատում էինք, որ այն կբարձրանա: Այո՛, հատկապես այդ մեկը՝ Արևիկինը: Մենք հավատում էինք ու խնդրում և… եղավ: Ահավոր գիժ ու խելառ զգացողություններով պահեր էին: Կյանքում միշտ այդպես է, եթե անկեղծ հավատում ես, ապա երազանքդ իրականություն է դառնում: Այնուհետև վերադարձանք ճամբար ազգային երգ ու պարով, հայրենասիրական բացականչություններով:

Մեր բոլոր միջոցառումներին ակտիվ կերպով մասնակցում էին գյումրեցի երիտասարդները, իսկ գիշերներն անցկացնում էինք խարույկի շուրջը՝ տեղի բնակիչների ընկերակցությամբ, ովքեր անսահման հոգատարություն էին ցուցաբերում մեր նկատմամբ: Ճամբարային բանակումի ամբողջ ընթացքում մեզ հետ էին ՀՀ ոստիկանության, ԱԻՆ, շտապօգնության և հրշեջ ծառայության աշխատակիցները, ովքեր հավատարիմ կերպով հսկում էին ճամբարի անվտանգ ընթացքը: Այդպիսի պահերին իսկապես վստահություն ես զգում երկրիդ, պետականության հանդեպ: Իսկ դա շատ կարևոր և հաճելի զգացում է:

Միջոցառման ավարտին ծրագրի ղեկավար Արթուր Գևորգյանն ասաց, որ մենք գուցե այդքան էլ չգիտակցեցինք այն կարևորությունը, որ թողեցինք Գյումրի քաղաքի մշակութային կյանքում, բայց դա իրոք մեծ էր: Մշակութային մթնոլորտ քաղաքում ստեղծվում է հենց այսպիսի միջոցառումների շնորհիվ:

Գյումրին սիրեց մեզ, մենք էլ՝ Գյումրիին: Մեզնից յուրաքանչյուրը մի մասնիկ թողեց իրենից այնտեղ և մի մասնիկ էլ իր հետ վերցրեց: Ու այդ մասնիկը միշտ կկապի թե՛ մեզ՝ իրար, թե՛ մեզ՝ քաղաքին:

Հիմա՝ օրեր անց,  շորերի վրա միայն խարույկի ծխի հոտն ու օրերի, հիշողությունների, զրույցների վերհուշն է մնացել,  իսկ ներսում՝ բանականության և էության մեջ, մի շատ կարևոր բան, որ գուցե հիմա այդքան էլ լավ չենք գիտակցում, բայց իր հետքն իսկապես ունեցավ մեր մեջ: Տարիներ հետո այդ հետքը կխոսի մեր մեջ, ու այդ խոսքը շատ բան կասի վաղը: