Իմ գյուղը խորագրի արխիվներ

Գյուղի աստեղային շաբաթը

Գյուղից դեպի դուրս գնացող ճանապարհին միշտ խցանում է, ներս են գալիս մեկ-մեկ, մնում՝ հազվադեպ։ Դեպի գյուղ եկող ճանապարհին երբեմն լսվում է հին մեքենայի՝ բերքի ու գյուղական մթերքի ծանրության տակ ճռռացող անիվների խուլ տնքոցը ու ղեկին նստած ծերուկի հառաչանքը։ Ձմռանը ծերուկն ու մեքենան չեն երևում ճանապարհին։ Մեքենան չի դիմանա ձմռան ծանրությանը, ծերուկն էլ։

Գյուղի փողոցները վաղուց մթությունը ցրելու աստիճան լուսավորված չեն. հին լույսերը չեն աշխատում, նորը գնելու համար մարդիկ չկան, պետք էլ չի: Մի քանի տուն է նշմարվում՝ բակի պատին իմիջիայլոց լույսեր գցված. երեխաները մի քիչ կուրախանան, ավելին անելու ժամանակ չկա, հավես չկա, պետք էլ չի:

Գյուղն այնքան փոքր է: Մարդիկ էլ, սերն էլ այնքան են պակասել, որ փողոցով քայլելիս հաջորդ տարվա համար ամեն հանդիպողին կարող ես առանձին բարեմաղթանք ասել հատուկ իր համար, իր կյանքը իմացողի, խնդիրը հասկացողի, երազանքը գուշակողի նման, ամեն մեկին իր փայ երջանկությունը ցանկանալ: Ամեն մեկին առանձին գրկել, ամեն մեկի հետ մի բաժակ խմել ու մի կտոր հաց կիսել, Ռաֆիկ պապին հանդիպելիս ասել՝ մի տարի էլ գլորեցիր, ծերո՛ւկ, ու երբեք նրան նեղացած չտեսնել քո խոսքերից, դրա կարիքը, թերևս, չկա, պետք էլ չի:

Գյուղն այնքան փոքր է, ցուրտ է, որ մարդիկ ուզած-չուզած իրենց ներսի ջերմությունն են դուրս բերում: Առաջվա մարդաշատ փողոցներին փոխարինել են մի քանի տան վառվող վառարանները, մարդաշատ փողոցներում իրար անտարբեր հայացքով նայողները դարձել են հարևանի հետ անընդհատ խոսել ցանկացողներ, ոմանք էլ ուղղակի հարևանի կարիք ունեն, որ զգան՝ մարդիկ ապրում են, ինչ-որ մի տեղ, բացի իրենցից:
Գյուղի Նոր տարվա հեքիաթը ձմեռ պապերն ու նվերները չեն, Նոր տարվա իսկական հրաշքը դեկտեմբերի վերջին գյուղ եկող ճանապարհի խցանումներն են, կյանքում միակ տեղն ու ժամանակը, երբ խցանումը երջանկացնում է. տուն են գալիս։

Տոներն անցան: Գյուղը նորից փոքր է ու մենակ:

Հունվար, 2018 

Նարեկը իր բոլոր գույներով

Ամեն մարդ հոգով և սրտով կապված է իր գյուղի հետ։ Գյուղի օդը, արևը, ջուրը, ամեն ինչ ուրիշ է։ Ամեն առավոտ, երբ արթնանում եմ, նայում եմ այս ձեռակերտ հրաշքին ու մտածում, թե որքան հեռու կարող է գնալ մտքի թռիչքը, ինչքան մեծ են մարդկային երևակայության սահմանները։

Հայրենի ծննդավայր, Արարատի մարզի Նարեկ գյուղ,  ծննդավայր, որտեղ ամեն ժայռ​ ​ ու սար, քար ու ծառ ունեն իրենց գույները: Գույներ, որոնք բնորոշ են միայն մեր երկրին։ Կարծես բնությունը ոչ մի ներկ չի խնայել` ստեղծելով  մի հոյակերտ «կղզի» լեռների  մեջտեղում։ Հիմա լավ եմ հասկանում, թե ինչու իմ նախնիները չեն ցանկացել պոկվել այս հողից, ինչու են մնացել ու արմատ նետել նրա հովիտներում, ուր տաք է, հիասքանչ, նրա լեռներում, որտեղ ցուրտ է, բայց էլի հիասքանչ…
Երեկոները ավելի գեղեցիկ են դառնում գյուղում, երբ​ վառվում են փողոցների լույսերը, որոնք ձգվում են ողջ գյուղի երկայնքով և լուսավորում խոր քնի մեջ ընկած իմ գյուղը։
Հայրենիքը սկսվում է ընտանիքից, իմ հարազատներից, իմ սիրելիներից,  մտերիմներից և իհարկե, հայրենի ծննդավայրից` մեր սիրելի գյուղից, իսկ հետո շարունակվում է իմ հոգով, իմ շնչով, մեր հինավուրց ճարտարապետությամբ։
Նարեկ գյուղը ունի իմ թվարկած բոլոր  հատկանիշները։ Գյուղը, ճիշտ է, այդքան մեծ չէ, բայց երբ բարձրանում եմ բարձունքին, իմ դիմաց բացվում է մի հրաշք տեսարան: Սկզբում զարմանում եմ: Այնպիսի տպավորություն է, կարծես առաջին անգամ եմ տեսնում այդ դրախտային տեսարանը` գյուղը իր հարազատ գույներով։ Այնպիսի տեսարան է բացվում, որ եթե  նկարիչը տեսներ, ձեռքը կառներ վրձիններն ու ներկերը և թղթին կհանձներ այդ հրաշք տեսարանը։
Նարեկի ամեն կոթող ունի իր պատմությունը, պատմություն, որ քայլում է մեզ հետ կողք կողքի` Նարեկացու մատյանից մինչև  Նահատակաց մատուռ։

aniharutyunyanarm

Այսպես չեն լքում գյուղը

Կարող է թվալ, թե գյուղում ապրողներից շատերը երազում են տեղափոխվել քաղաք, ավելի լավ կլինի՝ մայրաքաղաք, բայց այդպես միայն թվում է առաջին հայացքից։

- Ես կվարտիրայի մեջ չեմ կարա ապրեմ, բա մարդ սեփական հայաթ չունենա՞։ Երբ ուզես` դուրս գաս, հարևաններիդ հետ խոսես, արևին նստես, ամեն դուրս գնալուց չզարդարվես, սիրուն շորեր չհագնես։ Չէ, իմ շունչը կկտրվի։

Այսպես վստահ գյուղը չի ուզում լքել Սարոն։ Հողի հետ կապված մարդու համար բարդ է գնալ ու փակվել քաղաքում, այդպես են մտածում գյուղում։ Տանջանքն այստեղ հատկապես գյուղական գործերով զբաղվող մարդու համար շատ է, ոչ ոք չի հերքում, բայց զարմանալի պնդաճակատությամբ բնության հետ կռվող ու ընկերություն անող մարդիկ չեն ուզում հեռանալ։ Սարոյին Գոհարը՝ կինն է միշտ հակադարձում․

- Է՜, ախր, դու ի՞նչ ես հասկանում, կվարտիրան ձմռանը տաքացնելը հեշտ ա, մի քիչ վառում ես, վերջ, իսկ էս գյուղի մեծ տները առավոտից իրիկուն տաքացնում ես, էդքան փող ես ծախսում, էլի ցուրտ ա։ Հեսա Նարեկին որ ամուսնացրինք, գնալու եմ Երևան, իրանց հետ ապրեմ։

- Ինձ չսպառնաս, է, գնում ես` գնա, ես ստեղից ոչ մի տեղ եկողը չեմ։

Սարոն վեր է կենում արևի հետ ուղղությունը միշտ փոխող փոքրիկ, ինքնաշեն աթոռից, ծանր հոգոց է հանում ու գնում Գևորգենց բակ, որտեղից շինարարության ձայներ են գալիս։ Գևորգն ամբողջ տունը քանդել ու վերանորոգում է, երբեք չի ասել՝ ուզում է գյուղո՞ւմ ապրել, թե՞ գնալ քաղաք, բայց տունը սարքելու գործընթացն ամեն ինչ իր տեղն է գցում։ Գյուղում, երբ հարևաններից որևէ մեկը վերանորոգում է տունը, բոլորն իրենց պարտքն են համարում գնալ, տեսնել՝ ինչ կա-չկա, ինչպես են ընթանում գործերը, օգնել պե՞տք է արդյոք։ Ու այդպես Գևորգենց տան փոքր միջանցքներում ավելի շատ հարևան կա, քան շինարար։

- Բայց էս զալը մեծ ա, ինչի՞ չկտրեցիք, երեխեքին սենյակ կլիներ։ Իսկ էս պատերի գույնը վերջնակա՞ն ա, հա՞, հըմմ…

Խորհրդատուների պակաս Գևորգը չունի, օգնողների էլ։ Լավ չէ, երբ հարևաններդ ու համագյուղացի ընկերներդ կյանքի մեծ մասը Ռուսաստանում են աշխատել, բայց լավ է, երբ կարող ես ցանկացածին զանգել ու խնդրել վերանորոգման ընթացքում որևէ հարցով օգնել։ Ու աշխատանքները վերածվում են տոնի․ առանց Հրաչի թորած տնական օղու սեղան չեն նստում, օրվա կեսից արդեն բոլորի քեֆը լավ է, մի քանիսը երգելով են գործ անում, օրվա ավարտին արդեն սկսվում է ամեն օրվա «ուրախությունով լինի»-ն։ Այդպես են գյուղում տուն վերանորոգում։ Այդպես էլ հանգիստ, առանց ավելորդ խոսքերի գյուղից չեն գնում։ Բայց նաև լավ օրից չէ, որ մարդիկ գնում են գյուղից։ Աշխատանք, ապագա, սեր են փնտրում քաղաքում ու երկրից հեռու։ Իսկ կգտնե՞ն, վստահ չեն, իրենք էլ չգիտեն, բայց գնում են, հույս ունեն։ Կարո՞ղ ես մեղադրել մարդուն արդյոք իր բակն ու մեծ, ձմռանը սառը տունը թողնելու համար, չեմ կարծում։

- Բարի լույս, դե, մի հատ կոֆե տվեք, խմենք, սկսենք էս ներկը, – ամեն առավոտ գալիս է Սամվելը։ Գևորգի մանկության ընկերն է, երիտասարդության տարիներին տան պատերն իրենց ձեռքերով են շարել, այսքան տարի անց հիմա պոկում են իրենց փակցրած պաստառներն ու նոր շունչ տալիս պատերին։ Գևորգն ասում է՝ երանի մեր դեմքի կնճիռներն ու սպիտակ մազերը փոխելն էլ էսքան հեշտ լիներ։

Իրենց ընկերության սենտիմենտալն էր Գևորգը դեռ մանկուց։ Սամվելն էլ կատակասերն է, ասում է` Գև ջան, արի էս ներկից մազերիդ էլ քսեմ, աչքերիդ գույնի հետ կսազի: Գևորգը ներողամտաբար է նայում Սամվելին, որի գլխին կարգին մազ էլ չի մնացել, իրենը գոնե միայն սպիտակել է: Ու օրվա բացվելու հետ կրկին հավաքվում են ընկերներն ու հարևանները, կեսը` օգնելու, մյուս կեսը` Հրաչի օղու համար: Էդպես են գյուղում տուն վերանորոգում ու ցանկացած իրադարձություն կիսում` հարևաններով, ընկերներով, իրար ձեռք մեկնելով, ամեն մեկը խորհուրդ տալու իր պարքը կատարելով:

Էդպես չեն լքում գյուղը Գևորգը, Սարոն ու անգամ տղայի ամուսնանալուն սպասող Գոհարը:

Գյուղս. համերի, հիշողությունների ու մարդկանց մասին

Գյուղը մշտապես համերի, հիշողությունների ու մարդկանց մասին է:

Լիքը տխրություն ու կարոտ կա ամեն պահի մեջ: Մեծանում ես և հետո զգում, թե ինչքան է յուրաքանչյուր ձևավորված մասնիկդ կյանք առած այս ամենից:

Քայլում ես գյուղում, Անիկ տատը կանչում հարցնում է, թե ով եմ ու անվերջ կարոտած համբույրներ թողնում այտիս: Ինձ գուցե մեկ-երկու անգամ տեսած լինի, ես նրան չէի հիշում, բայց նույնն էի զգում: Կարծես իր մեջ ամփոփված լիներ ողջ հավաքական գյուղը, կարծես նրա աչքերը պատմեին իմ կարոտած հիշողությունների մասին:

Մորական կողմի պապիս տուն գնացի, որը վաղուց լքված է, արդեն տեղափոխվել են: Մինչև հիմա հիշում եմ դրսի խոհանոցից եկող տաք հացի հոտը, որից հետո միշտ ալյուրի շերտով էին պատվում ձեռքերս, ու ես մատներս լայն տարածած գրկում էի տատիս, որ չսպիտակեցնեմ իրեն: Բայց դե ժամանակը սպիտակեցրեց տատիս, խոհանոցի դուռն էլ հավերժ փակեց իր ետևում սպիտակ հեքիաթով լցված մանկությունս:

Գյուղը շատ էր դատարկվել, շատ դռներ էին հավերժ փակվել, որ էլ երբեք սպիտակ թարմ ներկի խեղդող անուշահոտը չէին զգալու:

Մանկությունից տպավորված անվերջ ակտիվությունը, շարժը, աշխատանքը կարծես կանգ առած լիներ, կարծես գյուղը հոգնած լիներ ու մտած լիներ հավերժ հանգստի մեջ: Ես էլ զգուշորեն էի քայլում ու շշուկով խոսում, որ չխանգարեմ նրա անդորրը:

Լուռ քայլում էի` կանգ առնելով ու վերապրելով յուրաքանչյուր անկյունում կատարվածը, բարևում ծանոթ-անծանոթին` հետևում թողնելով կիսազննող հայացքները, որ փորձում էին բացահայտել անծանոթի ինքնությունը:

Երևի ժամանակը անծանոթ է դարձնում մեզ, ու կյանքի մեկ ուրիշ փուլում նույն տեղում հայտնվելով մենք նորից ենք ծանոթանում կամ անխոս հիշեցնում մեր մասին` վերապրելով այնպիսի պահեր, որ միայն մեզ է պատկանում:

elena zakaryan

Մի թաղի պատմություն

Մեր մանկության ամենահիշարժան պահերը և հիշողությունները մեր բակն են և թաղի պատմությունները: Մեր բակը շատ մեծ է, այն միավորում է տարբեր մարդկանց և տարբեր ընտանիքներ: Մեր բակը մի այնպիսի ջերմ միջավայր է, որտեղ մարդիկ աշխատանքից հոգնած նստում են և խոսում ամենատարբեր թեմաներից: Հիշողությունները շատ-շատ են մեր թաղից ու թաղի բնակիչներից: Ինչքան մտքով փոքրանում եմ, այնքան պատմություններն ավելանում են:

Մեր թաղում մեծամասնություն են կազմում երեխաները, իսկ ավելի կոնկրետ՝ աղջիկ երեխաները: Մենք 6 աղջիկ ենք՝ 6 ընկերուհիներ, ունենք շատ-շատ պատմություններ միասին: Հետաքրիրն այն է, որ առաջ մեզ փողոցից չէին կարողանում տուն բերել. մենք բարձր աղմուկ էինք հանում, խաղում էինք «գոռոզա», «փաղկվոց», «7 քար», իսկ եթե որևէ խաղ մեզ դուր չէր գալիս, մենք նորն էինք հորինում ու երևի մեզ փողոցից կտրելն անհնար էր, իսկ հիմա մեզ համոզում են, որ դուրս գանք փողոց: Ու հենց այդ պատճառով հետաքրքիր պատմություններն էլ չեն ավելանում։

Էստեղ ամենահետաքրքիրն այն է, որ մենք բոլորս նույն դպրոցից ենք, նույն դասարանից: Այսինքն՝ մեր հետաքրքիր պատմությունները շարունակվում են դպրոցում, քանի որ այնտեղ մենք ոչ թե 6-ն ենք, այլ 26-ը: Մեզ համար մի յուրահատուկ ավանդույթ էր դարձել դասից փախչելը: Դա իրոք վատ բան է, բայց ոչ մեզ համար։

Ամենահետաքրքիրն այն է, որ թե՛ թաղում, թե՛ դպրոցում անպակաս էին մեզնից կռիվները, բայց դրանք երկար չէին տևում՝ առնվազն 30-35 րոպե: Հետո մենք արդեն հաշտվում էինք:

Մենք բոլորս շատ մեծ սիրով ենք սպասում սեպտեմբերի մեկին, դե երևի միայն սեպտեմբերի մեկին, որովհետև դրանից հետո արդեն պետք է դաս սովորել:

Ես երկար, շատ երկար կարող եմ խոսել մեր թաղից և դպրոցից: Ինձ համար այդ օրերը, որ ես անցկացնում եմ դպրոցում և մեր թաղում՝ ընկերներիս հետ, յուրահատուկ են և անմոռանալի:

elena zakaryan

Մի առավոտ Մալիշկայում

Նորից մի գեղեցիկ առավոտ: Ու նորից աչքերս բացեցի արևի ճառագայթներից, որ լուսավորել էին սենյակիս պատերը: Քար լռությո՞ւն: Ոչ, ոչ, ես երևի դեռ երազում էի, որովհետև ոչ մի առավոտ Մալիշկայում չէր սկսվում քար լռությամբ, այլ սկսվում էր բարձր աղմուկով: Փողոցում մարդկանց, կենդանիների ու թռչունների ձայները խառնվել էին իրար՝ ստեղծելով գյուղական մի երգ:

Մեր գուղը և հատկապես՝ մեր փողոցը նմանվում է հեքիաթի գարնանը, երբ բոլոր ծառերը հագնվում են գույնզգույն ծաղիկներով, իսկ գետինը շաղախվում է թերթիկներով: Քամու ժամանակ ծաղիկների թերթիկները պարում են օդում:

Գարուններից մեկի ժամանակ էր, երբ արթնացա ոչ թե արևի ճառագայթներից, այլ փողոցի բարձր աղմուկից: Այդ աղմուկը ամենօրյա ու սովորական աղմուկը չէր, հենց այդ պատճառով ես վազեցի փողոց:

-Ուստա՛ Համո, ի՞նչ ա եղել, ի՞նչի ես ձենդ գլուխդ գցել առավոտ շուտ:

-Էհ՜, ինչ պետք ա լինի է, կովս ա կորել:

-Ահ, մենք էլ ասինք՝ ինչ ա եղել: Կորել ա, կգտնենք, ինչ ես դարդ անում:

Հենց այդպես գյուղի բոլոր լավ մարդիկ հավաքվեցին և բարձրացան սարերը: Ամբողջ օրը մարդիկ քայլեցին սարերով, բայց կովին չգտան: Մեր սարերը այնքան գեղեցիկ են և հաճելի, որ միայն մի ցանկություն կա՝ նստել բարձր սարի և նայել հեռուն:

Երեկոյան, երբ արևի վերջին շողը ընկել էր փողոցների վրա, նրանք վերադաձան, բոլորը տխուր էին. կովին չէին գտել:

-Լավ, ուստա՛ Համո, մի տխրի, եղածը մի կով է, հլը մի նայի՝ գոմումդ քանի կով կա:

-Հեշտ եք է ասում, էդ կովին երեխեքիս չափ էի սիրում…

Եվ այդպես բոլորը տխուր և հուսահատ գնացին քնելու:

Նորից առավոտ, նորից աչքերս բացեցի փողոցի աղմուկից, բայց մի րոպե, դա երեկ էր, նորից այդպիսի տարօրինակ աղմուկ էր, և նորից վազեցի դուրս: Ա՜խ այդ կովը, նա վերադարձել էր: Բոլորի ուրախությանը չափ չկար, հատկապես՝ ուստա Համոյի։

Այդպիսին է կյանքը գյուղում՝ հաճելի և մտահոգ: