Ամառ էր. Քայլում էի փողոցով, և հանկարծ տեսա մի խումբ երեխաների, որոնք ի զարմանս ինձ, խաղում էին այնպիսի խաղեր, որոնք  մոռացված էին նույնիսկ ինձ համար: Զարմացա, ուզում էի մոտենալ և նրանց հարցնել, թե որտեղից գիտեն այս խաղերը, սակայն մի պահ ամաչեցի ,որ ես՝  նրանց համար «հին սերնդի ներկայացուցիչս»,  կարող եմ չհիշել նրանց համար այդքան կարևոր և հետաքրքիր խաղը:

Լավ, անցանք առաջ: Ուրախացա ու մի պահ ընկա մտորումների մեջ: Ի՞նչ կլիներ, եթե չլինեին մեզ համար այդքան կարևոր  և անհրաժեշտ  հեռախոսները, պլանշետները, և վերջիվերջո, համակարգիչները: Փորձեցի ավելի լավ պատկերացնելու համար իրոք մեկ օր ապրել առանց դրանց: Անջատեցի հեռախոսս, համակարգչիս մասին փորձում էի չհիշել: Գնացի քաղաքով զբոսնելու դասընկերուհուս հետ: Զբոսնում էինք: Ամեն ինչ շատ հաճելի էր, մինչ այն պահը, երբ նա սկսեց խոսել ինչ-որ նորությունների մասին, որոնք միայն  կարող էինք համակարգչով տեսնել: Նա պատմում էր, պատմում, չհասկանալով, որ ես ուզում եմ կտրվել ամեն ինչից, և դա բացարձակ ինձ չի հետաքրքրում: Սակայն նա այնպիսի խանդավառությամբ և ոգևորությամբ էր պատմում, որ չկարողացա դիմանալ և ասացի.

-Կներես, սակայն պետք է գնամ, արդեն ուշ է:

Ոչ թե ուշ էր, այլ շատ ձանձրալի:

Հաճելի զբոսանք, գեղեցիկ բնություն, սակայն անհետաքրքիր զրուցակից, որն անընդհատ խոսում էր համակարգչից, նորություններից`բա չիմացա՞ր, սա այնպես արեց, նա այնպես արեց…

Որոշեցի գնալ տատիկիս տեսնելու, քանի որ արդեն հարցերս ավելանում էին: Գնացի, դուռը թակեցի: Բացեց դուռը փոքր եղբայրս, որն առանց ինձ տեսնելու արագ բացեց դուռը և վազեց նորից համակարգչի մոտ: Մտածեցի` կարող է շփոթմունք է: Մի՞թե նա ինձ տեսնելու ցանկություն չուներ: Ի՞նչ է պատահել, չլինի՞ թե նեղացրել եմ: Մտքովս ամեն ինչ անցավ, բացի նրանից, որ եղբայրս շատ «կարևոր» խաղ էր խաղում… Տե~ս է, չէի մտածել, որ խաղերը`այդ չշնչող, արհեստական ու էկրանին երևացող մի քանի մեքենաներն ու զենքերը ավելի կարևոր են: Վերջ, հասա տատիկիս մոտ, համբուրեցի նրան, նստեցի կողքին և առանց շունչ քաշելու հարցրեցի.

-Տատ, իսկ դու ի՞նչ էիր  անում, երբ Կարենի տարիքին էիր:

Տատս խորը շունչ քաշեց, զսպելով ցավն ու թաքցնելով արցունքները, ասաց.

-Ապրում էինք, աղջիկս, ապրում էինք խաղաղ, առանց էս «զիրթը-զիբիլների»: Գնահատում էինք մեր ծնողներին, մեր մեծերին, նրանց կողքին էինք ամեն վայրկյան, օգնում էինք և հաճույք ստանում մեզ տրված հրաշալի կյանքից: Խաղում էինք, հորինում երգեր, պարեր, մեր ծնողների, տատերի հետ գնում էինք զրուցում, ինչպես հիմա քեզ հետ եմ զրուցում, բայց մի տարբերությամբ. մենք չէինք բողոքում, մեր տատերը չէին բողոքում, նրանք  ուրախանում էին, մենք միշտ երջանիկ էինք նրանց կողքին, իսկ հիմա… Հիմա նույն տանը նստած, թոռանս հետ չեմ էլ կարողանում զրուցել, հանգիստ նստել ու խոսել, էնքան ագրեսիվ են, էնքան վայրենի: Է~հ չգիտեմ, թեկուզ կարող է ես ժամանակի հետ չեմ քայլում, բայց ավելի լավ է այդպես, հիշեմ մեզ… Ո՞ր մեկն ասեմ, ո՞ր մեկը… էնքա~ն լավ էր, էնքա~ն անհոգ, ինչ իմանայի` էս զիբիլները  կքայքայեն թոռներիս:

Տատիկիս  ամեն բառից հասկանում էի, թե ինչքան ցավ կա նրա սրտում, և մտքումս մի բան ծագեց: Մտածեցի` ավելի լավ է այսօր շուտ գնամ տուն, որ մայրիկս գա  ու տեսնի ինձ տանը: Ամեն ինչ կանեմ նրան ուրախացնելու համար:

Գնացի գեղեցիկ և շատ համեղ աղցան պատրաստեցի նրա համար, հենց իր սովորեցրած աղցաններից էր, որն ինքը շատ էր սիրում: Ամեն ինչ կարգին է, ամեն ինչ իր տեղում է: Մայրս հաստատ շատ կուրախանա: Վերջապես եկավ, գնացի դուռը բացեցի, համբուրեցի նրան և կանչեցի սեղանի մոտ: Նա շատ գոհ էր և ուրախ: Վերջում մայրիկս հարցրեց.

-Աղջիկս, ինչպե՞ս ես կարողացել կտրվել համացանցից և աղցան պատրաստել:

Ես ապշած էի: Մի՞թե ես էլ եմ նույն կերպ վարվել ամեն օր ու չեմ զգացել, թե ինչ կախվածության մեջ եմ: Ինձ  համար մորս ուրախությունը թեև մի քիչ անտեղի էր,բայց երբ տեսա աչքերում երջանկություն, հասկացա, որ իրոք ես էլ եմ դասընկերուհուս նման շատ-շատերին պատմել անհետաքրքիր պատմություններ, անուշադիր եղել շատ կարևոր մարդկանց նկատմամբ:

Օրս առանց համացանցի, հեռախոսի անցավ հրաշալի: Հասկացա շատ բաներ, որոնք կհասկանաք նաև դուք, երբ պահեք այս «դիետան»… Ծիծաղելի է, ամեն ինչ լսել էինք, բայց «համացանցային դիետաա»…

Այս դեպքը պատահել է շատ տարիներ առաջ պապիկիս, իր եղբոր` Բաբկենի և հարևանի տղա` Սերյոժայի հետ, որի մասին էլ պապիկս պատմեց ինձ:

«Ինստիտուտի ամառային քննաշրջանի ավարտից հետո գյուղ էի եկել: Սովորական մի ամառային օր էր։ Հանկարծ դուռը բացվեց և ներս մտան  Բաբկենը` եղբայրս և հարևանի տղա` Սերյոժան: Բաբկենի ձեռքում   բավականին երկար, ժանգոտած  դաշույն տեսա: Հարցրի.

-Էտ ի՞նչ խանչալ ա:

-Սերյոժայի պապինն ա,- ասաց Բաբկենը:

-Բա էտ ի՞նչ պտի անեք,- հարցրի ես:

-Էքուց գնալու ենք մալինի, կարող ա արջ-մարջ պատահի, թող զենք ըլնի ձեռներս: Հա, կարո՞ղ ա դու էլ ուզենաս գաս:

-Հա, պարապ եմ, կգամ:

Տղաները  մի սրոցաքար ճարին ու գործի անցան: Մի երկու ժամ դաշույնի վրի ժանգն էին մաքրում: Ի վերջո երևաց դաշույնի մետաղը,  հետո մի քիչ էլ սրեցին ու համարեցին, որ արդեն պատրաստ է:

Հաջորդ առավոտյան շուտ զարթնեցինք, ամենքս մի պլաստմասե դույլ վերցրինք, հաց վերցրինք, ամենակարևորը՝ խանչալը, որով և զինվեց Բաբկենը, ու ճամփա ընկանք։ Գնացինք հասանք մեր գյուղի` Գյուլագարակի անտառ: Մոտավորապես գիտենք, թե որտեղ կարա մալինա ըլնի,  հասնելով մեր իմացած տեղը,  տեսանք, որ իրոք թփերի վրա կարմիր-կարմիր  մալինեք են կախված: Սկսինք ուրախ-ուրախ հավաքել։ Բաբկենն ու Սերոժը իրար հետ էին հավաքում, իսկ ես ջոկվելով նրանցից՝ խորացա անտառի մեջ ու սկսեցի ընդեղից հավաքել: Բավականաչափ մալինա էի հավաքել, երբ մի թփի մոտից իշամեղուներ նկատվեցին, որոնցից մեկը եկավ ու ինձ խայթեց: Վախթանգ Անանյանի «Որսորդական պատմվածքներ»- ից հիշում էի, որ դրանց կծածը վտանգավոր է մարդու համար: Արագորեն ետ նահանջեցի և բարձր գոռացի.

-Տղե՜րք, շուտ արեք, փախե՜ք:

Հաջորդ պահին, երբ հայացքս ուղղեցի ներքև՝ դեպի տղաները, տեսա մի գլորվող դույլ ու անտառի թփերի մեջ անհայտացող տղաների թիկունքը: Այդ տեսնելով ծիծաղս չկարողացա զսպել և սկսեցի քահ-քահ ծիծաղել, և ծիծաղի միջից սկսեցի կանչել.

-Մի վախեցեք, հետ եկեք, հետ եկեք:

Մի քիչ հետո տեսնեմ Բաբկենը խանչալը ձեռին, Սերոժն էլ դույլը ձեռին, բարձրացան դեպի ինձ:

-Ո՞ւր ա արջը, ո՞ւր ա արջը,- այլայլված հարցրեց Բաբկենը:

Ես սկսեցի ավելի բարձր ծիծաղել և ասացի.

-Արա, ի՞նչ արջ, էդ իշամեղուներն էին հարձակվել իմ վրա, ուզեցա ձեզ զգուշացնել, որ ձեզ էլ չկծեին:

Բաբկենը թե.

-Ա՜, բա մենք էլ կարծում էինք, թե արջը քեզ բռնել ա, էս անդեր ոտքերներս էլ կարծես թե իրանք իրանց սկսեցին մեզ հեռու տանել: Վազելու ընթացքում էլ ձեռս  կպավ ճղին, ու դույլս ընկավ ձեռիցս: Ես էլ մտածեցի` ավելի լավ ա փախչեմ, քան դույլի համար ետ դառնամ: Ափսոս էր մալինեն, թափվեց: Մի քիչ ուշքի գալուց հետո հասկացա, որ քեզ մենակ ենք թողել, Սերոժին ասի` արի գնանք ախպորս փրկենք արջի ձեռից: Էն էլ եկանք, տեսանք` ծիծաղում ես, մենք էլ հիմա չգիտենք` ծիծաղե՞նք, թե՞ լացենք:

Էն Սերոժն էլ թե.

-Շատ վախեցանք, սկսեցինք փախչիլը, տեսնեմ էս Բաբկենը դույլը ձեռից քցեց: Ասի` ոնց-որ թե քցեց, որ ավելի լավ փախչի, էտա ես էլ ուզեցա դույլը քցեմ, բայց մատներս չբացվեցին: Էտ մի բանը լավ էղավ. գոնե մալինես չթափվեց:

Այդ ամբողջ ընթացքում ես չէի կարողանում ծիծաղս զսպել:

Առ այսօր էլ այդ դեպքը հիշելիս նորից եմ սկսում ծիծաղել, ծիծաղել  ու ծիծաղել»։

Ո՞վ եմ ես: Բավականին բարդ է երևում: Հաճախ եմ այս հարցը տվել ինքս ինձ և տարբեր իրավիճակներում տարբեր պատասխաններ եմ ստացել: Հարցրել եմ նաև ընկերներիս. Դե, բնականաբար, լսել եմ գեղեցիկ խոսքեր իմ մասին, բայց ես չգիտեմ, թե նրանք իրականում ինչ են մտածում: Ես կարող եմ ինձ այսպես ներկայացնել:

Ես Մերին եմ: Ծնվել եմ 1999 թվականին, այսինքն 16 տարեկան եմ: Ապրում եմ Սյունիքի մարզի Դարբաս գյուղում: Զբաղվում եմ սպորտով, հաճախում եմ պարի և երգի խմբակների և շատ եմ սիրում պարել, շատ եմ սիրում ֆուտբոլ խաղալ և հաճախ եմ խաղում ընկերներիս հետ: Ի դեպ, մենք աղջիկների կանոնավոր ֆուտբոլային թիմ ունենք, որի ավագը ես եմ: Կարող եմ նաև ասել, որ իմ այս տարվա ու ընդհանրապես ողջ կյանքի ամենամեծ ձեռքբերումը աղջիկների առաջնորդության և զարգացման ծրագրին մասնակից դառնալն էր, որի ժամանակ ես մեկ շաբաթում սովորեցի այն ամենը, ինչը չէի կարող սովորել մեկ տարում: Կարող եմ ինձ այլ կողմից ևս ներկայացնել և ասել, որ ինչպես բոլորը, ես նույնպես կյանքում բազում անկումներ եմ ունեցել, բայց ի տարբերություն շատերի, իմ վայրէջքները ավելի ցավոտ են եղել և դժվար է եղել ոտքի կանգնելը:

Դե այսպես երկար կարող եմ գրել և ինձ ներկայացնել, բայց մի՞թե ընթերցողը իսկապես կհասկանա, թե ով եմ ես, կկարողանա՞ ծանոթանալ իմ էության հետ. իհարկե ոչ, քանի որ նույնիսկ ես, որ արդեն հասուն մարդ եմ, դեռ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ով եմ, չգիտեմ, համապատասխան բարդ իրավիճակում կարո՞ղ եմ անել այնպիսի բան, որը մտածում եմ, որ երբեք չեմ անի:

Լավ, իսկ հիմա քո հերթն է. դե, հարց տուր ինքդ քեզ, թե արդյոք դու գիտե՞ս, թե ով ես. պատասխան հարկավոր չէ:

Այս աշխարհում ինչպես բոլորը, ես նույնպես ունեմ բազում նպատակներ: Դրանք թե՛ անձնական են, թե՛ «հանրային»: Հանրային ասելուվ ես հասկանում եմ այն նպատակները, որոնց հասնելու դեպքում արդյունքը ինձ գոհացնելուց բացի կգոհացնի նաև ուրիշներին: Մարդու նպատակները հիմնականում ձևավորվում են այն ժամանակ, երբ նա ունենում է խնդիրներ, և նպատակներին հասնելով ակնկալում է նաև դրանց լուծումը: Կան այնպիսի խնդիրներ, որոնք ինձ իսկապես հուզում են: Դրանցից է մարդկային անհավասարությունը, որը հիմնականում կախված է սոցիալական ապահովվածության աստիճանից, և որը հաճախ բազմաթիվ անարդարությունների պատճառ է դառնում: Դե, իհարկե, ինչպես գիտենք այս աշխարհում ոչ մի տեղ և ոչնչում չկա հավասարություն և չի էլ կարող լինել, սակայն դա չի նշանակում, որ անհավասարությունը պետք է հասցնել այդպիսի բարձր աստիճանի և երկու մարդկանց միջև դնել այդպիսի մեծ տարբերություն, մանավանդ եթե դա կապված է սոցիալական վիճակի հետ:

Ինձ հուզող մեկ այլ հարց է մարդկանց չափից շատ դժգոհ լինելը: Մենք դժգոհ ենք ամեն ինչից. թե՛ երկրից, թե՛ կառավարությունից, թե՛ ինքներս մեզանից: Օրինակ, մեր օրերում դժվար է գտնել այնպիսի մարդ, ով գոհ է մեր երկրի կառավարությունից և կառավարման համակարգից: Խնդիրն այն է, որ մենք չենք հասկանում, որ այդ համակարգը և դրա «գլխին» կանգնած մարդկանց հենց մենք ենք ընտրել: Մենք չենք հասկանում, որ այդ դժգոհություններով ինքներս մեր կյանքն ենք բարդացնում: Մի պահ, եթե այս աշխարհին նայենք դրական կողմից, կտեսնենք, թե ինչքան գեղեցիկ երևույթներ կան այստեղ, որոնք մենք չենք էլ նկատել: Ահա ինձ հուզող խնդիրների մի մասը, որոնց լուծումները ինձ համար մեծ նպատակներ են դարձել և ես մեծ ջանքեր կգործադրեմ դրանց հասնելու համար:

Մանկությունս անցել է Մալիշկայում: Մեր բակում իմ տարիքին երեխաներ չկային, բայց ես խաղում էի ինձանից 2-3 տարով փոքրերի հետ: Երեք  ընկեր էինք, միշտ միասին: Խաղում էինք շատ զվարճալի խաղեր՝ պահմտոցի, գոռոզա նաև ունեինք մեր հորինածները՝ շեֆ-շեֆ, խանութ-խանութ: Երբ 5 տարեկան էի, հետևում էինք մեր թաղի հարևաններին, պարզում նրանց գաղտնիքները: Երբ կռվում էինք` ասում էինք. «Բարիշենք, բարիշենք, հազար տարի չկռվենք»: Ճանկռում էինք իրար, մազեր քաշում ու այդպիսի սարսափելի բաներ: 

Երբ 6 տարեկան էի, խաղացի կալիումի պերմանգանատի փոշու հետ ու թափեցի աչքիս մեջ: Մենք սարսափ-կինոների մոլի երկրպագուներն էինք: Մեր երազանքներից մեկն էր` լինել Նյու-Յորքում,  ու ես ապրիլի 1-ին  խաբեցի ընկերներիս` ասելով, որ եթե փորենք գետինը, ապա Նյու-Յորքի ամպերից կընկնենք ցած: Ես սկզբում չմտածեցի, որ նրանք այդ փաստը լուրջ կընդունեն, բայց երբ տեսա, որ բահերով իջնում են այգի, ասացի նրանց, որ դա ընդամենը կատակ էր:

Հիմա մեծ ենք, այդ «կախարդական» բառերն ասելով մի ակնթարթում րենք հաշտվում, խաղեր էլ վաղուց չենք խաղում, ամեն բանի էլ միամտաբար չենք հավատում: Չգիտեմ` երբ էր ավելի լավ:

Մենք հաճախ ենք լսում. «Դե, առաջ ուրիշ էր, էլի» արտահայտությունը: Բայց շատ-շատերս ուշադրություն չենք դարձնում կամ էլ վերաբերվում ենք հումորով, սակայն այս և այլ արտահայտությունների ետևում թաքնված է մի պարզ ճշմարտություն, որ առաջ կյանքը եղել է անհոգ, երջանիկ և ապահով: Դե հա՛,  բոլորս էլ կմտածենք՝ ի՞նչն է վատ: Հետևում ենք նորաձևությանը, ձեռք ենք բերում թանկարժեք հեռախոսներ, բայց այս ամենն ուղղակի պատրանք է, որը մեր կյանքը ավելի է հեշտացնում և տանում, այսպես ասած, նստակյաց կյանքի: Այս ամենը կարդալով՝ ձեր մեջ հարց է առաջանում, թե արդյոք ինչո՞վ են տարբերվում 70-90-ական թվականներն այժմյան ժամանակաշրջանից: Այս բոլոր հարցերի պատասխանը տվեց մայրս:

-Մա՛մ, որ էդքան ասում ես` «Առաջ ուրիշ էր», ի՞նչն էր ուրիշ:
-Դե, մեր ձգտումները, նպատակները, հետաքրքրությունները տարբերվում էին:
-Օրինակ, էդ ի՞նչ ձգտումներ են, որ տարբերվում են:
-Մենք ձգտում էինք սովորե՜լ, սովորե՜լ, սովորե՜լ՝ ինչպես բոլորը: Այս և այն ժամանակաշրջաններում տարբերությունն այն է, որ այն ժամանակ հեշտ ու հանգիստ էինք գտնում գրքեր ու նման այլ բաներ, քանի որ ուսումը, գրքերը անվճար էին, և յուրաքանչյուրի պարտքն էր միմիայն սովորել, իսկ հիմա ուսման համար առաջանում են շատ ու շատ խնդիրներ՝ կապված նյութերի, գրքերի, անվճար ուսումնական հաստատությունների հետ:
-Բա հետաքրքրություննե՞րը:
-Այն ժամանակ հետաքրքրությունները ամբողջովին ուրիշ էին: Մենք զբաղվում էինք ասեղնագործությամբ, շյուղագործությամբ, կազմակերպում էինք մրցույթներ՝ «Ամենագեղեցիկ ասեղնագործությունը» և այլն: Աղջիկների համար շատ հետաքրքրիր էին անցնում տեխնոլոգիայի դասերը: Դրանք վերջում վերածվում էինք հավաքույթների: Մենք կիսվում էինք տարբեր կենցաղային և խոհանոցային նորամուծություններով: Կազմակերպում էինք ինտելեկտուալ խաղեր զուգահեռ դասարանների միջև, այժմյան «Ամենախելացին» խաղի պես: Ավագները ուսուցիչների օգնությամբ կազմում էին հարցաշար: Այնուհետև դասարանները սկսում էին պատրաստվել խաղին: Եվ հաղթող դասարանի համար դա մի այլ ուրախություն էր, քանի որ ուսուցիչները սկսում էին ավելի լավ զգալ, քանի որ դա նրանց պարծանքն էր դառնում:
-Հա՛, լավ կլիներ մենք էլ նման խաղեր կազմակերպեինք: Բայց դե, մեր խաղերն էլ են լավը՝ 21 ենք խաղում, պոկեր ենք խաղում: Ի՞նչն է վատ,- ցանկանալով գովել մեր երիտասարդությանը՝ մեջ մտա ես:
-Լավ ա,  բայց ի տարբերություն ձեզ, մենք դասերից հետո իջնում էինք դպրոցի բակ՝ անկախ տարիքից և սեռից, և կազմակերպում էինք խաղեր ամեն ինչով՝ «ռեզինով», պարանով, գնդակով, օղակով, և հաստատ ավելի լավ էր անցնում քան հիմա, երբ այդ ամենը վերածվել է վիրտուալ իրականության:
-Այ օրինակ, որ  ասում ես` դասատուների հանդեպ հարգանք չկա, բա ձեր ժամանակ ո՞նց էր:
-Ավելի փոքր տարիքում ուսուցիչները մեզ համար առեղծվածներ էին: Մենք մտածում էինք. «Տեսնես իրենք հաց ուտո՞ւմ են…» կամ «Իրենք քնո՞ւմ են»: Իսկ հիմա … Հիմա աշակերտի և ուսուցչի միջև ջերմ և ընկերական մթնոլորտ է: Երբ իրենք միջանցքում էին, մենք դասարանից դուրս չէինք գալիս, մենք ամաչում էինք բարև տալ, բայց հիմա երեխաների ուշադրությունը  գրավում է ամեն մի փոփոխություն ուսուցչի մեջ, թե ով մազերը ներկեց, ով կտրեց, ով ամուսնացավ և այլն:

Ես ստացա իմ հարցերի պատասխանը և երևի դուք էլ, գուցե ոչ ամբողջովին: Գուցե իմ մայրիկի հասակակիցները մի քիչ տարբերվում էին ձեր մայրիկների և հայրիկների հասակակիցներից: Չգիտեմ, բայց շատ կուզեի իմանալ, երևի դուք էլ:

Ի՞նչ եք կարծում. Արժե՞ այս մասին բանավեճ սկսել:

Ամեն դեպքում միշտ էլ կարելի է հիշել հին ու բարի ժամանակները՝ չմոռանալով ներկայի և ապագայի մասին:

Դպրոց, դաս, կրթություն։ Այս բառերը բոլոր աշակերտների մոտ մի տեսակ հոգնածություն են առաջացնում։ Բոլորը մի անգամից դառնում եմ ծույլ ու քմահաճ։ Սեփական փորձիցս կարող եմ մի օրինակ բերել։ Արձակուրդների ժամանակ, երբ պետք է լինում վաղ արթնանալ, թեկուզ ժամը 6ին, դա շատ լավ ստացվում է։ Բայց դպրոցական օրերին․․․դե չի լինում էլի էդ անտերը, չենք կարողանում, հո զոռով չի։ Ինչքան էլ բողոքեմ դպրոցից, մեկ է, չեմ կարող չհամաձայնել, որ դպրոց չհաճախած մարդը լիարժեք մարդ լինել չի կարող։ Եվ այսպե, ուսումը մեր հավերժ հակամարտության մեջ մտած անդամներից մեկն է։ Այն անշուշտ կարևոր է, բայց ոչ այդքան հաճելի։

Երկրորդ անդամը, դե իհարկե, համացանց ու համակարգչայնին խաղեր։ Ի սկզբանե կասեմ՝ ես կտրականապես դեմ եմ համացանցին չարիք անվանելուն։ Դա նույնն է, որ գրքերը նույնպես չարիք անվանենք։ Եթե դուք չեք կարողանում ֆիլտրել ձեր համար օգտակար ինֆորմացիան, ապա ամբողջ օրը գիրք կարդալն էլ չի փրկի։ Դե իհարկե, գրքերն էլ իրենց տեղն ունեն, բայց եթե դուք մի բան չեք սիրում, պետք չէ վատ բաներ ասել դրա հասցեին։ Դա նույնն է , որ ես երկրպագեմ մի ֆուտբոլային ակումբին ու անպատվեմ մյուսին։ Ախր չի՛ կարելի, չէ, որ այդ ակումբն էլ  ֆանատներ ունի։ Ինչ վերաբերվում է խաղերին, ասեմ, կրթությունից բացի, երեխայի վրա իր չափազանց մեծ ազդեցությունն է թողում նրա հոգեբանությունը։  Հենց այստեղ են առաջ գալիս խաղերը։ Ես չեմ ասում, որ խաղերը մարդուն գիժ են դարձնում, չնայած որ այդպիսի խաղեր էլ կան։ Պետք չէ երեխային զրկել խաղերից։ Դա կարող է ավելի վատ հետևանքներ ունենալ։ Ուղղակի փորձեք ճիշտ խաղեր ընտրել։ Ես ինքս խաղերի մեծ սիրահար եմ, բայց դե հասկանում եմ, որ դա էլ իր սահմանները պետք է ունենա։ Մի խաղ կար, որով ես 2 տարի վարակվել էի։ «Մտել էի» մեջն ու դուրս չէի գալիս։ 2 տարի անց ես վերջապես հասկացա, որ դա այդքան էլ լավ բաներ ինձ չի սովորեցնում։ Հիմա, ցավոք, այդ խաղով վարակվել է իմ փոքր եղբայրը, և ես էլ չգիտեմ էլ ինչ անեմ, որ նրան հանեմ այդ խաղից։

Մի խոսքով։ Այս հավերժ հակամարտության մեջ հաղթող ու պարտվող չկա։ Ուղղակի փորձեք և՛ գրքերից, և՛ համացանցից ճիշտ դասեր ստանալ։

-Մինչև ե՞րբ ես գնալու դասի,-հաճախ հարցնում էի դասարանցիներիս:

Արդեն որոշել էի, որ գնալու էի մինչև չորեքշաբթի և ուզում էի իմանալ, թե էլ ով է չորեքշաբթի օրը գնալու դասի:

Ես, իհարկե, մինչև երեքշաբթի գնացի, բայց դա կարևոր չէ, որովհետև մինչև հիմա  տանը նստած եմ:

Արդեն մի ամսից ավելի է, ինչ  արձակուրդ է: Դպրոցները և մանկապարտեզները փակվել են:

Ես շատ եմ սիրում արձակուրդները և լավ վայելում եմ իմ օրերը, բայց իմ կարծիքով, ևս մեկ շաբաթ, և ես չեմ իմանա` էլ ինչով զբաղվել:

Եվ այսպես, ամեն օր արթնանում եմ, նախաճաշում,  հեռուստացույց դիտում, գիրք կարդում, և իմ օրվա ընթացքի շարունակությունը ամեն անգամ տարբեր է լինում: Հիմա հարց է առաջանում՝ իսկ դասե՞րը: Ասեմ, որ ես իմ գրավորները ավարտել եմ, իսկ բանավորներից անգիրս սովորել եմ: Ամեն օր փորձում եմ պարապել կամ ինչ-որ դասով զբաղվել, բայց կարծես թե այնքան էլ լավ չի ստացվում: Ծնողներն անընդհատ ասում են երեխաներին դաս անել, սակայն չեն էլ պատկերացնում, թե ինչ դժվար է Նոր տարուց հետո դաս անել: Եթե Նոր տարուց հետո երկու շաբաթ չերկարացնեին արձակուրդները, ապա ասեմ, որ ես արդեն տրամադրված էի դասերին և պատրաստվում էի անել, իսկ երբ մի շաբաթ երկարացրին, ես որոշեցի շաբաթվա վերջին օրերը դաս անել, սակայն երկրորդ շաբաթը արդեն չափազանց է: Ասեմ, որ ես այդքան էլ ծույլ չեմ, երբեմն անգլերեն եմ պարապում, երբեմն էլ հայերեն կամ հանրահաշիվ ու երկրաչափություն:

Բայց միևնույն է, իմ կարծիքով ես «ժանգոտած» ուղեղով կվերադառնամ  դպրոց: Պատկերացրեք (ոչ դպրոցականներ), որ մի ամիս է` չեք գնում համալսարան կամ աշխատանքի: Մենք արդեն տանն ենք ամառային աձակուրդներից քիչ տարբերվող ժամանակահատվածում:

Եթե ամառ լիներ, ապա  ամեն ինչ պարզ կլիներ, որովհետև մենք դասագրքերի ամբողջ թեման անցած կլինեինք և ինչ-որ ուրիշ բան կգտնեինք անելու:

Այսքան խոսելուց հետո վերջապես ինչպե՞ս ենք լրացնելու այս շաբաթները: Ես ունեմ մի քանի տարբերակ.

Ա.Երկուշաբթի-ուրբաթ կգնանք դասի 8 կամ 9 ժամ անելով և դրան գումարած նաև շաբաթ օրերը: (Սա իմ կարծիքով ամենահավանական տարբերակն է):

Բ.Դասի կգնանք շաբաթվա բոլոր օրերը:

Գ.Դասի կգնանք շաբաթ օրերը և գարնանային արձակուրդ չենք ունենա:

Դ. Երկուշաբթի-ուրբաթ կգնանք դասի 8 կամ 9 ժամ անելով և գարնանային արձակուրդ չենք ունենա:

Գուցե և այս տարբերակներից ոչ մեկը չի համապատասխանում անկանխատեսելի ապագային, բայց և այնպես, ճշտին մոտ է:

Այնուամենայնիվ, հուսով եմ, որ գարնանային արձակուրդներն էլ չեն երկարացնի և մեզ  չեն ուղարկի ամառային դպրոց: 

Ես սիրում եմ ապրել ներկայով և ապագայով: Ներկայում քայլեր անելով կառուցում ես ապագադ: Ինչ-որ բան անելուց առաջ ես մի քանի քայլ առաջ եմ մտածում, որպեսզի արդյունքը լավը լինի: Ինչպես ասում են. «յոթը չափի՛ր, մեկը կտրի՛ր»: Բայց նույնիսկ ներկայում քայլ անելուց հետո այդ քայլը դառնում է անցյալի մաս: Անցյալն ուսումնասիրել չեմ սիրում, քանի որ կարծում եմ՝ եղածն եղած է: Ժողովուրդը մի լավ խոսք ունի. «Անցյալը ետ չես բերի»: Երևի հասկացաք, որ ինձ համար ոչ սիրելի առարկաներից մեկը պատմությունն է: Ավելի ճիշտ, ոչ թե ոչ սիրելի, այլ քիչ հետաքրքրող: Բայց անունս Տիգրան է, և դա պարտավորեցնող է: Տիգրան անունը հայոց պատմության մեջ մեծ տեղ է գրավում: Ինձ թվում էր, թե ես քիչ տեղեկություն ունեմ անվանս մասին, բայց դա տևեց մինչև այն օրը, երբ տեղի ունեցավ հետևյալ դեպքը:

Արտասահմանցի ուսանողների մի խումբ եկել էր Վայք և ծանոթանում էր մեր քաղաքի առօրյային: Քանի որ ես անգլերենում սկսնակ եմ, ինձ հաճելի էր նրանց հետ շփվել այդ լեզվով և բարելավել այն: Ընկերներիցս մեկը, ով հետաքրքրվում է պատմությամբ, ձեռքում ուներ պատմության դասագիրք, որի վրա պատկերված էր Տիգրան Մեծի հատած դրամը: Երբ այդ ուսանողներից մեկը հարցրեց, թե ով է այդ դրամի վրա պատկերված մարդը, ես, ոգևորված այդ հարցից, քանի որ ես էլ Տիգրան Մեծի անվանակիցն եմ, բավարար տեղեկություն տվեցի նրա մասին: Ինձ համար Տիգրան Մեծի մեծագույն ձեռքբերումը Հայաստանի տարածքն է՝ մոտ երեք միլիոն քառակուսի կիլոմետր: Այս թվի մասին լսելով՝ այդ ուսանողը խնդրեց, որ խոսեմ Հայաստանի ներկայիս տարածքի մասին: Ասացի, որ այժմ տարածքը մոտ երեսուն հազար քառակուսի կիլոմետր է, ինչն ուղղակի ծիծաղելի էր երեք միլիոնից հետո. ներկայիս տարածքը փոքր է ոչ ավել ոչ պակաս հարյուր անգամ:

Այս փաստը նորից տխրեցրեց ինձ:
Ամեն անգամ, երբ լսում եմ այս և նմանատիպ փաստերի մասին, ուղղակի նախանձով եմ նայում անցյալին:

Ահա ևս մեկ պատճառ, թե ինչու չեմ սիրում պատմությունը:

Հ.Գ. Թող պատմություն ուսումնասիրողները չվիրավորվեն այս հոդվածից. չեմ կարծում, որ բոլորը սիրում են մաթեմատիկան, ինչպես ես:

Երբ քույրիկս որևէ մարդու է հանդիպում, առաջին բանը, որ նա անում է՝ նայում է նրա ոտքերին: Քույրս ինձ միշտ ասում է.

-Եթե մարդու կոշիկները մաքուր են, ուրեմն նա մաքրասեր մարդ է: Իսկ եթե կեղտոտ և փոշոտ են, ապա նա փնթի և իր արտաքինին չհետևող մարդ է, և կապ չունի՝ նո՞ր են նրա կոշիկները, թե ոչ:

Ես այնքան էլ այդ ամենին չեմ հավատում, քանի որ ինձ համարմ նույնպես դժվար է կոշիկներս միշտ մաքուր պահել, մանավանդ, ցեխոտ և անձրևոտ եղանակին, այն էլ մեր գյուղում: Դա հո չի՞ նշանակում, որ ես մաքրասեր չեմ: Դրա համար էլ այդ ամենին մեծ ուշադրություն չեմ դարձնում, փոխարենը` նկատում եմ մարդկանց ձեռքերը, որոնք շատ հաճախ ինքս էլ չգիտեմ, թե ուր թաքցնել: Այո, երբեմն դրանք «խանգարում» են ինձ, օրինակ, երբ հուզված եմ, կամ երբ բոլորն ինձ են նայում, այդ ժամանակ ձեռքերս կորցնում են իրենց տեղը:

Վերջերս էր: Տատիկին հյուր գնալու համար հայրս տաքսի կանչեց: Երբ մեքենա նստեցինք, ես միանգամից նայեցի վարորդի ձեռքերին: Դրանք սպիտակ էին և խնամված տեսք ունեին: Նույն պահին ես նայեցի հորս ձեռքերին (նա նստել էր վարորդի կողքին), որոնք աշխատանքից կոպտացել ու ճաքճքել էին: Հիշեցի նաև պապիկիս ձեռքերը, որոնք հորս ձեռքերի նման են, պարզապես ավելի շատ են ճաքերը: Այդ պահին ես հասկացա հորս, պապիկիս ու այդ մարդու աշխատանքների հսկայակա՜ն տարբերությունը: Ես հասկացա, որ այդ մարդը դժվար թե ծանր աշխատանք կատարած լիներ, կամ մի քանի օր շարունակ մի հաստաբուն ծառ կացնահարեր: Այդ դեպքում նրա ձեռքերը կմատնեին իրեն:

Ձեռքերը շատ բան կարող են պատմել մարդու մասին…