Բարև իմ սիրելի օրագիր։ Կներես, որ երկար ժամանակ չէի գրում քեզ։ Հիշո՞ւմ ես, ամիսներ առաջ, երբ դեռ նոր էի սկսել քեզ գրելը, ասացի, որ իմ երկրում պատերազմ չկա, և քեզ անուն տալ չեմ կարող։
Իմ սիրելի օրագիր, ամեն բան հիմա գլխիվայր է` երկու ամիս է, ինչ պատերազմ է սկսվել։ Գիտե՞ս, այս պատերազմը ինձնից խլում է ամենավերջին նյարդերս։ Օրերս նկատեցի, որ մազարմատներս սպիտակել են, ու կարմիր ներկն էլ վաղուց անցել է։

Ուզում եմ քեզ անուն դնել, որովհետև երկար եմ գրելու ու հաճախ։ Մեզ մոտ հիմա գժվելու ժամանակներ են, ես էլ եթե չգրեմ, հնարավոր է գժվեմ։

Արդեն գրել եմ քեզ, որ ամիսներ առաջ տատիս ֆիզիկապես հրաժեշտ տվեցի։ Ժամանակ չեղավ քեզ ասելու, բայց հուղարկավորության հաջորդ օրը սկսվեց պատերազմը։

Կներես, որ էջերիցդ պատռել եմ ՝ չգիտեմ ինչպես գրել ու ինչի մասին։ Գիտե՞ս, դարձել եմ իսկական «ընկեր Շուշանիկ»։ Երկու օր առաջ երեխաներիս հետ գրկվեցինք, ասացի, որ Արցախ եմ գնում։ Շատ բան ունեմ պատմելու, կներես էլի, որ երկար-բարակ եմ գրելու։ Գլխումս ուտիճներ կան, ուզում եմ ազատվել, որ շուտ գնամ  երեխաներիս մոտ։ Գնալուս նախորդ օրը Երևանի ժամանակավոր կացարանում էի։ Առավոտյան տեսա, որ Անգելինայի պապան եկել էր։ Արևի տակ գրկված նստած էին։ Ուզեցի չխանգարել, չստացվեց։ Մեկ էլ․

- Ընկեր Շուշանիկ, հայրս է, նայեք։

Գիտես, չէ՞, սարսափելի ամաչել եմ՝ նայելու Անգելիս հոր աչքերին։ Ծանոթացանք, թեթև ժպտացի։ Ինքն էլ ասաց, թե մեծ գործ եմ անում։
Պատկերացնո՞ւմ ես։ Ինձ ահավոր կարևոր մարդ զգացի ու թվաց, թե էս 1․75 բոյս ավելի բարձրացավ։ Ամբողջ օրը մտածում էի՝ ինչքան հեշտ գործ ա մարդուն թևեր տալը։
Գիտե՞ս, չէ, կեսօրին ոգևորված էի ու դասից հետո ասացի, թե Արցախ եմ գնալու ՝ իրենց խելոք պահեն, մինչև գամ։ Դասարանիս մյուս Անգելինան ու մի քանիսը սպասեցին, որ դասն ավարտվի։ Եկան ու գրկվեցինք։ Անգելի մազերն էի շոյում, սկսեց հարցեր տալ, թե որ մասն եմ գնալու հատկապես։ Չասացի։ Չսպասեց էլ երկար մտածեմ, կարող է միտքս փոխեի ու ասեի։

-Ընկեր Շուշանիկ, որ Բերդաշեն գնաք, մեր տուն մտեք, էլի։ Պապայի նվիրած փայլուն բլոկնոտս թողել եմ էնտեղ, վերցրեք ու բերեք։

Գիտես, չէ՞, քարացել էի ու զգացի, որ դադարել էի մազեր շոյելը։ Ինձ արդեն գիտես՝ թեմաներն արագ եմ փոխում։ Բայց չկարողացա։ Պայմանավորվեցինք, որ մանրամասն նկարագրի օրագիրը, որ նմանը գտնեմ ու իրեն նվիրեմ։

Երեկոյան կողմ կրկին բարձրացա դասարան, տեսնեմ` մի քանիսը իրար խառնված փսփսում են։ Գիտես, չէ՞,  ինչ իմացա։ Հիմա ասեմ։

Ամենաուշը մինչև երեքշաբթի, երբ վերադարձած լինեմ Երևան՝ դասարանս «բարի գալուստ»-ի երեկո է կազմակերպելու։ Մի խոսքով, էլի ինձ լացացնելու են։
Նախորդ օրվա հետ կապված էլ կարևոր իրադարձություններ չկան։ Գիտես, չէ՞, հենց նորից հանգստյան օր վերցնեմ, քեզ շատ բաներ կպատմեմ։ Դրանք մի քիչ ուրախ են, պատմելիս էլ կարող եմ թեթև ժպտալ։

Իմ սիրելի օրագիր, կներես, որ էջերդ թացացնում եմ։ Փորձում եմ հավաքվել, որ նկարագրեմ, թե ինչ եմ տեսել Արցախի Շահումյանի շրջանում այս ուրբաթ։

Երկար-բարակ եմ գրելու, որ թեթևանամ մի քիչ։ Այսօր շաբաթ է, Երևանում էի, «գործով իջել էի կենտրոն»։ Մի կարգին նյարդայնացել եմ։ Գիտես, չէ՞, էստեղ պատերազմի մասին շատ թեթև պատկերացումներ կան։ Օրերս, երբ հոգնածությունից լացս գալիս էր, թվում էր, թե զգացածս ամենաբնութագրողն է էս ժամանակներում։ Բայց ուրբաթ առավոտից շատ բան փոխվեց։
Մի քանի ժամ ճանապարհ կտրեցինք։ Քարվաճառ տանող  ճանապարհին կանգնել էինք գրեթե կես ժամ։  Մեր միկրոավտոբուսում հայրենասիրական ինչ-որ երգ էր, ես կիսաքնած էի։ Դրսում ուժեղ մառախուղ էր, զինվորական մեքենաները զգուշությամբ անցնում էին մեր կողքով։ Պատուհանից դուրս մի քանի հայացք հասցրի որսալ` ջահել զինվորականներ էին, կանգ էին առել, սիգարետ էին ծխում ու նայում հաց տեղափոխող բեռնատարների հետևից։

Գիտե՞ս, մտածում էի՝ հիմա բառեր կան, որ ասեմ կամ գրեմ։ Բայց քեզ գրելիս մտքիս մի բան եկավ։ Ոնց որ ամենատխուր ֆիլմից կադր լիներ՝ բեռնատար մեքենայով զինվորական հագած տղամարդը տանում էր տան դռները, պատուհանները, մի քանի պահարան ու էլ չհասցրի տեսնեմ։ Դռների դեղին գույնն եմ ֆիքսել։

Գիտե՞ս, սարսափելի ամաչեցի։ Որովհետև օրեր առաջ, երբ երեխաներիս հետ խոսում էի, ասացի, որ հասկանում եմ՝  ինչ են զգում տուն կորցնելիս։ Ոչ մի բան էլ չէի հասկանում։ Խաթարված երթևեկում կամաց-կամաց սկսեցի չուզելով հասկանալ։ Փորձում էի արցունքախառը  թեթև ժպտալ կանգնածներին, քիչ էր մնում իջնեի ու սիգարետ ուզեի՝ միասին նստեինք թաց խոտին ու մեջքով լինեինք պատերազմին․ մեքենաներին նայեինք, բայց մառախուղ լիներ՝ ոչ մի բան չֆիքսեինք։

Իմ սիրելի օրագիր, ես շատ էի կարդացել, որ սպասումը լինում է երկար։ Բայց էս սպասման մասին ոչ մի տեղ չի եղել, ու ես սարսափելի ափսոսում եմ, որ ոչ մի տեղ չգիտեն՝ ինչպես չընկնել խցանման մեջ։ Մանավանդ, որ ինչ ասես, որ չես տեսնում էդ ընթացքում։

Եղեգնուտ գյուղով էինք անցնում։ Բացել կարդացել էի` կարգին էլ գյուղ էր։ Մի քանի տներ արագ աչքիս առաջ հայտնվեցին՝ կեսը դեռ ծխում էին։ Հավանաբար նոր էին հրկիզել։ Պատկերացնո՞ւմ ես, մարդիկ սեփական ձեռքերով այրում են իրենց տները ու մի կողմի քաշված ՝ առանց ողբի հեծկլտում։  Զինվորականները պատուհաններից իրեր էին տեղավորում բեռնատարներում։ Լացս դեռ չէր կտրվել, չգիտեի՝ ինչ անել։ Մեքենան լուռ անցնում էր լքված ու այրված քարաշեն տների կողքով։ Մեկ էլ, գիտե՞ս ինչ տեսա։ Դրսում լվացք փռած ու երթիկից ծուխ դուրս եկող տուն։ Ձեռքով դեմքս փակեցի ու հեծկլտացի։ Չմեղադրես ինձ, ես չգիտեի` ինչ անել։ Ամեն քայլափոխի զինվորականներ էին, որ ինչ-որ գործով էին զբաղված։ Մեծահասակները մի կողմի սիգարետ էին ծխում, իսկ ջահելները աշխատում էին։  Մոտենում էինք «Կուսանաց» անտառին։ Երևի մինչև  այս տողերը գրելս, ոչինչ չմնա անտառից։
Հաստատ դրսում ցուրտ էր։ Միայն շապիկով զինվորականները կացիններով ծառեր էին կտրում։ Սկզբից մտածեցի, որ բնությունը մեղք չունի ՝ ինչի են վնասում։ Հետո նկատեցի, որ շիվեր են թողնում տեղ-տեղ, որ կրկին աճեն։ Պատկերացնո՞ւմ ես, զինվորականն, ով երկու ամիս կյանք ու մահի կռիվ է տվել, հիմա իր հայրենիքից ստիպված է վառելիքի համար փայտ տանել։ Ես չէի պատկերացնի, մինչև չծանոթացա ու աչքովս չտեսա։ Նորից ստիպված էինք կանգնել՝ գառների մեծ հոտ էր անցնում ճանապարհով։ Չգիտեմ՝ ուր էին քշում հովվուհիները։ Երկու շուն հետևում էր հոտը վերջից, հովվուհիները գլուխները կախ մայթին էին նայում։ Երևի, գառներից մեկը պակասեր` չէին նկատի, մինչև շան հաչոցը չլսվեր։ Որովհետև մտքերն ուրիշ տեղ էին, գուցե արդեն Նոր տարվա սեղանին ՝ հարմարավետ տանը, ամբողջ ընտանիքով։

Իմ սիրելի օրագիր, ես պատմում եմ իմ ամենավատ մղձավանջը։ Երկու ամիս առաջ սարսափելի ֆիլմ սկսվեց, այն, ինչ հիմա գրում եմ, ֆիլմի ամենատխուր հատվածներն են։ Չմտածես գրում եմ ՝ չմոռանամ։ Ինձ բռնեցրել եմ այն մտքի վրա, որ տեսածներս ու լսածս մոռացության տալ չեմ կարող։

Կներես ինձ չափազանց երկար խոսելուս համար՝ հիմա ժամանակներ են, երբ ինձ լսող ու հասկացող է պետք։  Այսօր չեմ կարող շարունակել պատմելս։ Կգրեմ հնարավորինս շուտ։ Գիտե՞ս, այս բոլոր մտապատկերները ինձ գալիս են գիշերով, կարծես մեկը բթամատով ինձ է դիպչում անընդհատ։ Ես ուզում եմ շատ մանրամասներով պատմել քեզ, որովհետև տատս ասում էր, որ ինձ մոտ գրելը լավ է ստացվում։ Հիմա միայն դա է մնացել։

Իմ սիրելի օրագիր, մոռացա նշել, մազերս եմ կտրել։ Սարսափելի նյարդային եմ դարձել, տատիս եմ կարոտում ու քաղց եմ զգում։

Իմ սիրելի օրագիր, ես հնարավորինս շուտ կշարունակեմ քեզ գրել։

Ես չգիտեի, որ երիտասարդն էլ մահ կարող է տեսնել։ Չգիտեի, որ գերեզմաններում կարող են յոթանասուն տարեկանից ցածր մարդիկ լինել։ Սովորեցի։

Չեք համոզի, թե ճակատագիր չկա: Միշտ էլ իմացել եմ, որ կա, եթե ձեր ասածին հետևեմ՝ ասեմ չկա ճակատագիր, կհիասթափվեմ ամեն ինչից։ Հա, դեռ վարդագույն ակնոցներ ունեմ պայուսակումս, մեկ-մեկ պետք է գալիս։ Եթե ասեմ, որ չկա ճակատագիր՝ կլինի, որ անարդար է կյանքը։ Եթե ճակատագիր չկա, ո՞վ է այդ անարդարը, ով տանում է մերոնց։ Ո՞վ է այդ անարդարը, որ մեզ սովորեցրեց դողալ, բայց՝ հոգով դողալ։ Ո՞վ է, որ կարողացավ մեր հոգիներին ստիպել մրսել արցունքների մեջ, այն էլ՝ աղոթելիս։

Ճակատագիր կա։

Ես պատրաստ չեմ էդքան մեծ հիասթափության, դրա համար ասում եմ, որ կա։

Ճակատագիրն է, որ ինձ արագ մեծացրեց: Ես չէի ուզում, բայց ճակատագիրը հո չէ՞ր նայելու իմ ուզել կամ չուզելուն։

Ճակատագիրն է, որ ինձ ստիպեց մեղավոր զգալ, մի հերոսի մահվան մեջ, մտածել, որ ես եմ եղել հերոսի թշնամին, ոչ թե ճղճիմ թուրքը։

Եթե ճակատագիրը չէ, էլ ո՞վ կարող էր էդքան անխիղճ լինել։

Ճակատագիրն է, որ դրդեց կասկածել՝ վերջին անգա՞մ եմ քնում, մի երկու գիշեր է ինձ մնացել, թե՞ ինձ ոչինչ էլ չի լինելու, չեմ տուժելու պատերազմից։

Բայց հենց նույն ճակատագիրն էլ հասկացրեց ինձ, ասաց.

֊Հիմա՛ր աղջիկ, դու արդեն տուժել ես, դու արդեն տեսել ես, արդեն ապրել ես։

Աստված չէր անի էդպես։ Սա հաստատ գիտեմ։

Էնպես որ, էլ չասեք, թե ճակատագիր չկա։

Ողջույն, հուսամ լավ ես ու տրամադրությունդ էլ բարձր է: Եթե` այո, ապա զինվիր համբերությամբ,  ես քեզ պատրաստվում եմ պատմել մի շատ երկար պատմություն։

-Էլի՜տ, արի տուն։

-Մամուլ, լավ էլի, մի քիչ էլ խաղամ։

-Հերիք ա, բալես, արի տուն: Վաղը էլի կխաղաս, արդեն ուշ ա։

-Լավ, մամ, հեսա գալիս եմ։

Այսօրվա պես հիշում եմ, երբ փոքր էի, ամեն անգամ մայրս բակից ինձ  տուն էր կանչում, իսկ ես տրտնջում էի ու անվերջ խաղալ էի ուզում։  Առավոտյան մորիցս վաղ էի արթնանում ու առանց մի բան ուտելու վազում էի դուրս, որ ցեխից կիսատ մնացած խմորեղենս  ավարտին հասցնեմ, հետո աղցան պատրաստեմ,  որի մեջ լցնում էի  աչքս շոյող ու ձեռքիս ամենահասանելի խոտերն ու հատապտուղները։  Մինչ ես աղցանս էի պատրաստում, մայրս  տանը արդեն համեղ ուտելիքներով լի սեղան էր բացում ու ինձ մի կերպ տանում էր լոգարան, որ ձեռքերս լվամ ու հաց ուտեմ։ Արագ ուտում էի ու վազում դուրս` իմ փոքրիկ խաղասրահն ու բոլորին անհասանելի աշխարհը։ Իմ ամեն օրը սկսվում ու ավարտվում էր այսպես, մինչև սկսեցի դպրոց գնալ։ Դասից գալիս էի ճաշում, արագ դասերս ավարտում ու վազում խաղալու։ Երբ մի քիչ մեծացա, էլ դրսում ցեխից խմորեղեն  ու գունավոր աղցան չէի պատրաստում։ Մեր տան փոքրիկ ուսուցչուհին էի դարձել,  ով անվերջ տիկնիկներին դաս էր տալիս ու երբեմն էլ բարկանում աղմկելու համար։

Տարիները անցան, ու  ցեխից խմորեղեն պատրաստող աղջնակը դարձավ հասուն աղջիկ։ Ամիսներ առաջ լրացավ 18 տարեկանս, ու մայրս ինձ մեր` Կալավան գյուղից ուղարկեց քաղաք՝ քրոջս մոտ, որպեսզի ընդունվեմ համալսարան։ Ես ամբողջ օրը տանն էի լինում ու պարապելուց բացի ուրիշ զբաղմունք   չունեի, ուստի քրոջս խնդրեցի ինձ համար աշխատանք գտնել, ու նա չմերժեց ինձ։

Անցավ մի քանի օր, ու քույրս ինձ համար աշխատանք գտավ հենց այն նույն խանութում, ուր ինքն էր աշխատում։ Ինձ կանչեցին պրակտիկայի, որից հետո պարզ կդառնար` կմնա՞մ աշխատելու, թե ոչ։

Պրակտիկան տևեց երեք օր, ու ինձ ընդունեցին աշխատանքի։ Ասեմ, որ արդեն մի ամիս է, ինչ աշխատում եմ ու շատ ուրախ եմ։

18-ս լրանալուց հետո  շատ բան փոխվեց կյանքումս: Սկսեցի ավելի ուշադիր լինել, ավելի հետևողական ու պատասխանատու դարձա։ Ու նաև հասկացա, որ ժամանակը կանգ չի առնում: Այն սլանում է արագ ու անաղմուկ։ Դեռ երեկ ես մայրիկի փոքրիկ ու նվնվան աղջնակն  էի, իսկ այսօր արդեն հասուն մարդ, ով  էլի վերջ չի տվել իր նվնվոցներին։

Եթե առաջ մորս ձայնից էի արթնանում, հիմա զարթուցիչիս ձայնից եմ արթնանում։

Ժամը ուղիղ 7:30 է,  զարթուցիչս զնգաց:  Կներես, պիտի գնամ, որ աշխատանքից չուշանամ։

«Աշտարակի պոպոքը, Հմայակի սապոկը»։ Ակամայից հայտնի երգի բառերն են գալիս մտքիս, որի իմաստը այդպես էլ չհասկացա։ Համենայնդեպս  աշունն ինձ համար այս երգով է սկսվում։ Աշունն ինձ համար խորհրդանշվում է թաց ընկույզով, մելամաղձոտ երաժշտությամբ և վերջ․ ես գնում եմ քնելու։ Բայց երևի թե ձեզ ավելի կհետաքրքրի գյուղի բնակիչների աշնանային առօրյան։

Ուստա Համոյի համար աշունն  սկսվում է օղի թորելու գործընթացով:  Երկար է սպասել, սեր ու մի քիչ շաքար ավելացրել օղուն, որ  այսօր թորի, իսկ դրան հաջորդելու է  պարծենալու գործընթացը։ Հարևանների մոտ նա դեռ պիտի գլուխ գովի իր անմահական 90 աստիճանի օղով։

Իսկ այ, Օֆիկ տատը հավաքել է Հայաստանի բոլոր մրգերը  ու  բանջարեղենը և պատրաստվում է ցրտաշունչ ձմռանը։ «Այ բալա, գնա ծիծակն էլ առ` թթուն դնենք ու վերջ»։ Վե՞րջ, երևի ուզում էիր ասել  թթուների՞ն վերջ։ Անկեղծ ասած, ինձ համար այդ  արարողությունը այդքան էլ  հաճելի չէ: Ես  գործ անել չսիրող թոռնուհիների շարքին եմ պատկանում, ինչպես կասեր տատս, հայտնի հեքիաթի Անբան Հուռին եմ` ուտեմ ու քնեմ։

Պետք է խոստովանեմ, որ երբեք չեմ հասկանա մեծերին, երբ ոչինչ չես անում, չես օգնում իրենց, միշտ դժգոհում են, իսկ երբ գնում ես օգնելու.  «Այ բալա, զգույշ, տաք է կաթսան», «Էդ լոլիկը  ճխլեցիր, տենց ո՞վ ա գործ անում: Հել գնա, քո գործ անելը քեզ մնա», և այսպես միշտ:

Շատ  եմ երազել ունենալ տատիկիս համբերությունից ու տրամադրությունից, ով մեկ առ մեկ հավաքում է գետնին թափված ընկույզը և խնամքով լցնում պարկի մեջ։ Ամեն անգամ սիրտս լցվում է, երբ չեմ կարողանում գտնել ժամանակ, առաջվա նման գալ և խառնվել մեծերի գործերին,  հողերի մեջ թավալ գալ,  քնելու փոխարեն մտածել կարտոֆիլ հավաքելու մասին, վերցնել ինձանից մի քանի մետր բարձր բահը և «Պապն ու շաղգամը» հեքիաթի նման չարչարանքով հողից հանել բերքը և հպարտանալ, որ դա իմ ցանածն է, իմ մշակածն է,  դա հենց ես պիտի ուտեմ։ Հավատացեք, աշնանային հոգսերի մեջ դա անասելի երջանկություն է։ Հիշում եմ  փոքր ժամանակ անհամբեր սպասում էինք, երբ ենք կարտոֆիլը հավաքելու, որպեսզի սեպտեմբերին կարողանայինք գյուղ եկած առևտրականների հետ փոխանակում անել` կոշիկի դիմաց մի պարկ կարտոֆիլ։  Այդ մի կոշիկը քարերի մեջ  ոչ ոք չի կարող այնքան խնամքով հագնել, որքան դրա համար տանջված 5 տարեկան փոքրիկը։ Եվ այո, ես երազում եմ այդ մանկության մասին։

Աշունը ինձ համար հիմա փոխվել է, հողին փոխարինելու է եկել թուղթը,  փայտին, որով ես նկարում էի հողի վրա,  լրացնում է գրիչը: Աշունն ինձ համար է փոխվել, բայց տատիկս դեռ  հավաքում է թաց պոպոքը, առանձնացնում մեծ ու փոքր կարտոֆիլը,  իսկ ուստա Համոն  դեռ պարծենում  է իր օղիով։ Աշունները նրանց կյանքում կարծես ոչինչ չեն փոխել։

Աշուն է: Սիրտս մի քիչ արագ է խփում։ Դե վերջացավ ամառը։ Այժմ սիրտս աշնան առջև պիտի բացեմ։ Մի քիչ ցուրտ, մի քիչ սառը, բայց այն խոր աշունը պիտի դիմավորեմ։ Ի՜մ աշունը։

Տերևները դանդա՜ղ կսկսեն թափվել, ու ես մահու չափ կցանկանամ վայելել դրանց խշշոցը։ Տանը չեմ մնա։ Պետք է դուրս գամ, պետք է զգամ, պետք է լսեմ, թե տերևներն ինչ են ասում։ Նրանք ականջիս ինչ֊որ բան կշշնջան. ես էլ լուռ ու համբերատար կլսեմ։ Ու թող ինձ ներեն, եթե հանկարծ տերևները անխղճորեն սեղմեմ։ Չէ, նրանք ինձնից չեն նեղանա։ Չէ որ նրանք իմն են։ Աշունն իմ եղանակն ու իմ տրամադրությունն է։ Ամենաիմն է։

Աշունն իմ ընկերն է, աշնան արևն ու անձրևը հարազատ են ինձ։ Միայն այդ ժամանակ եմ ես ինձ զգում ու հասկանում:

Պետք է մենակ նստեմ անտառում, վերցնեմ տերևները բռիս մեջ ու խոսեմ նրանց հետ, ու թող ներեն ինձ, եթե հանկարծ նրանց արցունքով ցողեմ։ Չէ, նրանք էլի չեն նեղանա։ Նրանք իմն են։ Ամենաիմն են։ Պետք է զրուցեմ նրանց հետ, նրանք ինձ լուռ կլսեն, ու իրենց երաժշությամբ բառերս էլ ավելի կիմաստավորեն։ Կխոսեմ այն բաներից, որոնց մասին միայն ես ու իրենք գիտենք։ Չէ որ մի ամբողջ տարի ես սպասել եմ իրենց։

Աշունը խորն է, որքան էլ որ առաջին օրը լինի։

Ես փոփոխական մարդ եմ։
Փոփոխականությունս հաստատելու համար կարող եք կարդալ բոլոր գրած ու չգրած նյութերս։ Վստահ կարող եմ ասել, որ մեծամասնությունը սկսվում է «Ես»-ով։

Ինչպե՞ս հասկացա, որ փոփոխական եմ՝ հերիք չի, մի հատ էլ հետաքրքրությունս կորցրել եմ ամեն ինչի հանդեպ։
Երբ Շրջանայինի անցումի ծաղիկներից էլ հոտ չքաշեցի, որովհետև հիշեցի անդավաճան ալերգիայիս մասին, ու, ի զարմանս բոլորի, հաստատուն քայլերով դուրս եկա հենց ճիշտ տեղից։

Փոփոխականությունս սովորել եմ կյանքից։ Երեկ ես մոլորված առաջին կուրսի աղջնակ էի, ու կյանքն իր փոփոխականությամբ ինձ այսօր հասցրեց չորրորդ կուրս, որի մասին ես բնավ էլ չեմ գրի ու չեմ խոսի։
Իմ մտքում ու իմ ենթագիտակցության մեջ ես անվերջ պայքարի բռնվող մարդ եմ, սակայն բոլորն էլ գիտեն, որ արդեն մեծանալու ժամանակն է։
Ժամանակն է աչքերի մեջ պարող խորամանկությանը դավաճանելն ու քայլերն ավելի հաստատուն դնելը։

Երեկ գերմաներենի դասին նստած ինչ-որ կոպիտ բառեր էի լսում ու չհասկանալու տալիս, որովհետև ինքս չեմ կարող համակերպվել այն փաստի հետ, որ արդեն անհասկանալի բառերն ինձ համար բավականին հեշտ ու հասկանալի են։ Չեմ կարողանում համակերպվել, որ էլ սուրճ չեմ խմում, ու արտաքինիս փոփոխությունների մասին ծնողներից թույլտվություն աղաչելն էլ պարտադիր չէ։

Ախր, ինձ ինչ-որ կռիվ է պետք, որևէ կրակ, որի հետ կարող եմ անվերջ բանավիճել։ Իսկ կյանքի այն փուլը, որտեղ քիչ-քիչ հասկանում ես, որ ղեկը քո ձեռքում է, ու պատասխանատուն միայն դու ես՝ շատ արագ եկավ։

Եկավ հինգ օր առաջ՝ չորրորդ կուրսի հետ միասին, որտեղ ես լսարանների տեղն արդեն փակ աչքերով էի գտնում, ու դասախոսներին բարևելիս էլ չէի ամաչում։

Եկավ տասնութ տարեկանի պես, որտեղ կարծես թե երիտասարդ ես, բայց արդեն ժամանակն է։
Եկավ կորած ու անհետացած ընկերների հետ, որովհետև արդեն ափսոսանք կամ կռվի նշույլ չկար, ու բոլոր կողմերն էլ խաղաղված էին։

Մեծանալու հետ միասին ՝ կրճատվեցին երկխոսությունները թե՛ կյանքում, թե՛ նյութերի մեջ։ Կորան սենտիմենտալ տողերն ու գրիչը բռնելու ցանկությունը։
Բայց ես վստահ եմ, որ մի օր, երբ ամեն ինչի հետ խաղաղության պայմանագիր կնքած կլինեմ, երբ ինքս իմ հետ պայքարն ավարտված կլինի՝ կվերցնեմ ինձ պատկանող իրերը, որոնք սովորաբար թուղթն ու գրիչն են, ու իմ սիրելի սև թանաքով որևէ նոր պայքարի վերնագիր կգրեմ։ Երկար տարիներ ձգվող պայքարի բնութագիր, որովհետև ես փոփոխական մարդ եմ, ես այսօր ջնջում եմ ու վաղը նորից գրում, ու այդպես մինչև վերջ։

Նման բառ չկա հայերեն լեզվում` բնական է: Ես եմ հորինել: Նման բառերը պիտի հորինվեն, որովհետև չժամանակը զգացմունք է, պահ, երևույթ, իրավիճակ, ոնց ուզում ես սահմանիր, բայց բոլորս անցել ենք դրա միջով, բոլորս մեր սեփական մաշկի վրա ենք զգացել այն:

Սկսենք վերջից:

Նա ինձ ճանապարհել է դեպի իրեն անծանոթ ու օտար ափեր: Այսինքն, այդ պահին ձեռքս չի բռնել ու ասել, որ ինձ կկարոտի: Աչքերը չեն թրջվել, հայացքը անօգնական չի պտտվել շուրջբոլորը: Չէ’: Սենտիմենտալ ոչ մի դրվագ չեղավ նրա` ինձ ճանապարհելու մեջ: Նա ուղղակի ինձ չկանգնեցրեց, երբ ես գնում էի: Ոչ մի բառ անգամ չհնչեց նրա ձայնով: Իմ կողմ նրա սիրուն աչքերի հայացքը չնետվեց, ու ես չկանգնեցի, որ անհագուրդ նայեմ ու ուղեղիս մեջ դրոշմեմ այդ հայացքը: Նա այդտեղ չէր, իմ կողքին չէր հենց այդ պահին: Ողբերգությունը հենց այդտեղ սկսվեց, ու ինձ հետ կես աշխարհ կտրեց ու եկավ հասավ դեպի նրան անծանոթ ափերը:

Իմ հիշողությունը այլևս չի ողողվում բոլոր գունավոր զգացմունքներով, որ նա էր հորինել իմ համար: Ես այլևս չեմ խորտակվում իմ ու նրա երազանքների գիրկը, որովհետև նա ինձ թողնեց, որ ես գամ ու հասնեմ օտար ափեր, որովհետև նա քաջություն չունեցավ ինձ կանգնեցնելու: Բայց այս մտքերը էլ չեն պտտվում գլխումս: Ուղղակի վռնդել եմ գլխիցս: Ներս չեմ թողնելու, որովհետև հենց թողեմ ինձ կրկին տանելու են նրա ափեր, որտեղ նա ինձ չի սպասում:

Նա էլ երևի իր ափերում ամեն ինչ դասավորել է: Երևի մեր երազանքները ծալել ու դրել է մի անկյունում ու մեկ ուրիշի հետ նոր երազանքներ է գծագրել, կառուցել, քանդել… Կամ էլ գուցե մեր երազանքները չի պահել, դրել է մի փոքր տուփիկի մեջ ու ծովի ալիքներով իմ ափ ուղարկել: Հա, հաստատ էդպես է արել: Որ ինձանից ոչ մի բան չմնա իրեն:

Վերջացնենք: Սկիզբը կպատմեմ:

Մենք հանդիպել ենք պատահական: Այսինքն, ոչ հստակ ժամ, ոչ տեղ, ու ոչ էլ օր չկար պլանավորված: Ուղղակի կյանքի ինչ-որ անհասկանալի հեգնանքով մենք բախվել ենք իրար ու մի փոքրիկ պատմություն ենք գրել միասին: Երևի ոչ մեկին էլ պետք չէր մեր գրած պատմությունը: Պատմություն չեմ կոչի,  անունը նովել կդնեմ, որովհետև ավարտը անսպասելի էր թե ընթերցողների, թե կերպարների համար: Ինձ թվում էր, որ մենք իրար համար ենք ստեղծված, նրա հասակը իմ հասակին համապատասխան էր, իմ կարծիքները` նրա կարծիքներին լրացնող: Բայց նա կյանքը սկսել էր բացահայտել, իսկ ես դեռ շարունակում էի նույն ուղով: Հետո էլ, երբ նա վերջացրեց իր փնտրտուքները, ես իմը սկսեցի: Իմ բացահայտումները նույն ափին չէին: Ու նա ինձ թողեց մենակ: Ասաց, որ մենք իրոք իրար համար էինք, բայց հանդիպել էինք կյանքում անհարմար պահի: Ու ես անունը դրեցի չժամանակ: Չժամանակ, որովհետև, բացի այն, որ հանդիպել էինք սխալ պահի, երկուսս էլ գիտեինք, որ ճիշտ պահը չի գալու երբեք: Ես լինելու եմ շատ զբաղված, ինքը լինելու է շատ ազատ, հետո ես լինելու եմ հասանելի բաժանորդը, իսկ ինքը` հակառակը:

Ու մենք հրաժեշտ տվեցինք իրար անհրաժեշտաբար: Ես լաց եղա ու ատեցի Սևակին մեր բախտը մեզնից շուտ կանխագուշակելու համար: Իսկ ինքը… Իսկ ինքը ինձ չկանգնեցրեց ճանապարհի կեսին: Ինքը չժամանակի զոհը դարձրեց համ ինձ, համ ինքն իրեն…

Իմ սիրելի օրագիր, ես խճճվել եմ։

Ես նորից չեմ կարողանում գրել  ու վախենամ, որ խմբագիրը ետ ուղարկի գրածներս ՝ համարելով` «վերանայման ենթակա» կամ անպետքություն։ Գրելիս կրկին հիշում եմ ինձ, երբ լուցկու տուփում «թուրքական» զատիկներ էի հավաքում։ Մտածում էի զատկական նոր ու լուցկու տուփում տեղավորվող հրաշալի  աշխարհի մասին։

Սիրելի օրագիր, ես չէի էլ կարող պատկերացնել, որ երբ ավարտվի մանկությունս, ու հաճախ խճճվեմ ՝ ես էլ կտեղավորվեմ լուցկու փոքրիկ տուփի մեջ։
Ինձ էլ օտար ձեռքերը միշտ հավաքում են, իսկ որ ավելի հաճախ է լինում ՝ պոկում են տոտիկներս։ Երբեմն կոշտ, երբեմն էլ հոգատար ձեռքեր վերցում են ինձ ու տեղը չեն դնում․ այս վերջինն ինչ-որ տեղ կարդացել էի ու իմ փոքրիկ ուղեղով մտածել․ «Ըհը, իսկն իմ մասին է»։ Երբեմն ինձ երևակայում եմ, թե շաբաթվա դիտած ֆիլմն էլ «իսկն իմ մասին է»։

Սիրելի օրագիր, շաբաթ-կիրակի օրերին ցուցադրվող ֆիլմերը քաղաքում կորած կատվի, խնձորով թխվածք պատրաստողի (ում աշխատանքին խանգարում է խրտվիլակը), չստացված սիրային հարաբերությունների մեջ հմտացած կանանց ու ինկվիզիցիայի վհուկների  մասին է միշտ լինում։

Հիշո՞ւմ ես՝ ինչպես էր արտասանվում Լոլիտա բառը․ Լո-լի-տա՝ լեզուն քիմքին հպելով ու ծերունական ոգևորությամբ։ Ահա գրեթե նույնությամբ ֆիլմի ամենաանհարմար պահին արտաբերում եմ ՝ իսկն իմ մասին է։

Այս մեծ ու փոքր աշխարհում շատ քիչն է իմ մասին․ ես միայն կարողանում եմ գրել։ Չնայած երբեմն  դուռը շխկացնում է երեսիս ու հեռանում  ինձնից։

Սիրելի օրագիր, գաղտնիք չէ, որ երկար ժամանակ է, ինչ հեռանում է ինձնից գրեթե ամեն ինչ, ու եթե համեմատելու լինեմ աշխարհում «ամեն ինչ» ասվածի չափերին, ապա գրեթե ոչինչ։
Հաճախ պատահում է, որ բարձրակրունկները ձեռքիս վազեմ  ամուր ուսերի հետևից։ Հաճախ պտտվում եմ ու թույլ տալիս, որ փխրուն մեջքով պառկեցնեն փոքրիկ լուցկու տուփի մեջ։ Մազերիս միջով անցնում են լուսեղեն կանաչ մատներն ու անհետանում, երբ չեմ էլ հասցնում փոխել մազերիս գույնը կամ նոր կտրվածք անել։
Ավելի հաճախ պատահում է, որ բռնեցնեմ ինձ որոշման վրա․ պետք է ավելի կարճ կտրվածք անել ՝ կոշտ, լուսեղեն-կանաչ մատները չտանջելու։
Պատահում է, որ ամուր ուսերն ամենից հաճախ եմ կորցնում, ինչպես օրինակ սիրելի գուլպայի ձախը կամ աջը։

Գիտես, երբևէ չեմ մտածել՝  ինձ կորցնո՞ւմ են, թե՞ չէ։ Մտքովս էլ չի անցնում, որ ինչ-որ մեկն ինձ կհամեմատի սիրելի գուլպայի ձախի կամ աջի հետ։
Ծիծաղելի է, բայց ի տարբերություն դրանց, որ մշտական շարժման մեջ են, ես միշտ նույն տեղում եմ։
Սիրելի օրագիր, ինձ երբեմն թվում է, թե ես այնտեղ եմ, որտեղից ինձ հեռացրել են կամ հեռացել։ Խճճվում եմ քաղաքում․ անչափելի է, չէ՞, թե որտեղ քեզ կհեռացնեն կամ քեզնից կհեռանան։

Օրեր առաջ, հայտարարեցի, թե ինձ մոտ միայն գրելն է ստացվում․ չգիտեմ թե այսօր ինչ եմ կերել նախաճաշին, բայց բառերը թռել են գլխիցս, ու այժմ, երբ փորձում եմ բառեր տեղավորել էջերում, մտքիս միայն շոկոլադով տորթի բաղադրատոմսն է։ Թվում է, թե կետադրական սխալներ եմ անում ամեն նախադասության մեջ։ Այս օրերի պես օրերին, ես փակվում եմ զատկական լուցկու փոքրիկ տուփի մեջ, ու աշխարհը կրկին  թվում է մանուշակագույն թելի փոքրիկ գունդուկծիկ։
Երբ մանկությունս դեռ ավարտված չէր, թվում էր, թե ճանկերով խաղում էի, վազում դրա հետևից ու  պոկոտում։

Իմ սիրելի օրագիր, երկար ժամանակ է, ինչ ամեն բան գլխիվայր շուռ է եկել․ մանուշակագույն թելի գունդուկծիկն ընկած է հետևիցս։ Հաճախ սայթաքում եմ ու մեկ էլ ուպս՝ խճճվում։

Այսօրն այն օրերից է, երբ սայթաքել եմ։

Քեզ բարի գիշեր եմ մաղթում, վաղը նոր օր է սկսվելու, ու նոր էջից գրելու եմ քեզ․ սիրելի օրագիր, ողջույն, ես նորից խճճվել եմ։

Ժամանակին, այն է 2,5 ամիս առաջ, Նելլին ինձ մի մարտահրավեր նետեց։ Ինձանից վստահ ասացի «вызов принят» ու հավեսով մոռացա դրա մասին մի երկու ամսով։ Մարտահրավերն ընդունողը պետք է գրեր այն մարդկանց մասին, ում չի ճանաչում, սակայն անհասկանալի պատճառներով հիշում է։ Դե ինչ, Նելլի, եկավ պարտքեր տալու ժամանակը (դրամատիկ երաժշտություն)։

Եթե լիներ մարդկանց անունները հիշելու մրցույթ, ես դրան նույնիսկ չէի էլ մասնակցի։ Շատ դժվար եմ մտապահում մարդկանց անունները։ Իսկ այ դեմքերը՝ ընդհակառակը։

Օրինակ՝ մինչև այսօր հիշում եմ այն պապիկի դեմքը, ով համերգասրահի հեռվում նստած նշումներ էր անում իր թերթկի վրա և որոշում իմ՝ հաջորդ փուլ անցնել կամ չանցնելը։ Ամեն անգամ ելույթի վերջում փորձել եմ գուշակել նրա որոշումը, գուցե կարդալ այն իր գրչի շարժումից կամ դեմքից։ Չի ստացվել։

Հիշում եմ նաև նույն համերգի հաղորդավարին, ով ամեն ոչ դաշնամուրային ելույթից առաջ դանդաղ իջեցնում էր ռոյալի կափարիչն ու նույն կերպ բարձրացնում, երբ բեմ էր բարձրանում դաշնակահարը։

Հիշում եմ ավտոբուսի այն վարորդին, ով երևի նույն օրն էլ մոռացավ ինձ ու իմ զարմացած դեմքը, երբ ես սխալմամբ մեկնեցի իրեն 50 դրամ 100-ի փոխարեն, իսկ նա ձեռքի թեթև շարժումով գլխիս գցեց այն։ Հիմա ամեն անգամ կանգառում վարորդին մետաղադրամ փոխանցելիս 5972 անգամ ստուգում եմ, որ ճիշտ լինի։ Աչքս, ավելի ճիշտ գլուխս, վախեցած է։

Հիշում եմ փարիզյան հեծանվորդի՝ օլիմպիական հանգստություն արտահայտող դեմքն ու ինձանից մեծ ուսապարկը, ով հազիվ հասցրեց արգելակել, երբ փողոց էի անցնում։ Առհասարակ սկսել եմ չսիրել հեծանվորդներին։ Միգուցե նրանից է, որ ինքս չեմ կարողանում նորմալ վարել հեծանիվ ու մի քիչ նախանձում եմ այդ հմտությանը տիրապետողներին։

Չմոռանանք նաև Վերնիսաժում վինիլային սկավառակներ վաճառող պապիկին, ով մեծ սիրով հանեց այն, ինչի համար գնացել էինք իր մոտ։ Կամ էլ այն կնոջը, ով ոչ մի պայմանով չէր ցանկանում հայերեն չխոսացող երկու երիտասարդի համար իջեցնել ջերմաչափի գինը։ Չեմ հիշում, վերջը էժանացրեց, թե ոչ։

Մանկապարտեզի մոտ ապրող տատի, եթե կարդում ես այս նյութը, կատուներիդ թող դուրս գան բակ, կարոտել եմ փափուկներին։ Ամեն անգամ դրսում քըս-քըս անելիս աչքի ծայրով նայում էի նրա պատուհանին տեսնելու`  նայո՞ւմ է արդյոք։

Դեռ չեմ մոռացել Բարեկամության կամրջի տակ նստած կնոջ այլայլված դեմքը, երբ մեր երթուղայինը խփեց մեկ այլ երթուղայինի, ու մենք մի կերպ դուրս հանեցինք նրան։ Երբեք վթարի մասնակից չեմ եղել, տեսել եմ միայն ֆիլմերում։ Այդ կինն ամենաշատն էր վախեցել և վնասվել։ Ոտքը չէր կարողանում շարժել։

Ի դեպ, ոտքի մասին․ հիշեցի նաև երաժշտական դպրոցի բակում կանգնած աղջկան, ով ամենաարագը վազեց դեպի ընկնող ինձ, որ օգնի բարձրանամ։ Դեմքիս գնդակով հարվածողին էլ եմ շատ լավ հիշում։

Ելույթից առաջ միշտ կուլիսներից նայում էինք, թե ով կա դահլիճում։ Դիլիջանի համերգասրահի բեմ բարձրանալուց առաջ էլ տեսա ամենասև աչքերն ունեցող տղային, ով բոլորից արագ էր քայլել ամենադիմացը նստելու համար և ուրախությունից ոտքերն օդում ճոճում էր։

Մետրոյում մի աղջիկ էի տեսել, կարծես գիտական ֆանտաստիկայի ժանրի գրքի հերոս լիներ։ Ուներ կարճ կարմիր մազեր, մեծ աչքեր և  երկար թարթիչներ։

Հիշում եմ նաև հաղթանդամ ու ինձնից երկու անգամ բոյով պարոնին, ով զբոսնում էր կոշիկից էլ փոքր շունիկի հետ։

Շենքի բակը մաքրող կնոջն էլ չեմ մոռացել, ով եկավ մեր տուն` դույլը ջուր լցնելու համար և ձեռքի հետ ուղարկեց ինձ «կոֆե դնելու»։

Մի պահ հիշենք նաև 13 համարի ավտոբուսում կողքս նստած երիտասարդին, ով ինձ հետ զուգահեռ կարդում էր իմ իսպաներենի տնայինը, հավանաբար չհասկանալով և ոչ մի բառ։ Իսկ եթե հասկանում էր, ապա այդպես էլ չիմացավ, թե ովքեր էին ժամանել դոն Խոսեի հյուրանոց։

Երբեք չեմ իմանա՝ ինչ ազգության էր նա, ով մեզ հետ միասին սպասում էր իր հերթին, և ում տատիկս Վրաստանի սահմանին տվեց մեր այգու թուզը` «կե՛ր, հոգնած ես» խոսքերով։ Չեմ մոռանա նաև, թե ինչպես նա թուզն առանց մաքրելու ուղղակի գցեց բերանը։

Հուսով եմ՝ Նելլին կընդունի այսքան ուշ կատարած խոստումս։ Եթե հիշեմ, էլի կգրեմ, անծանոթները շատ են։ Իսկ եթե արդեն ծանոթ ես, ապա կներես, բայց այս ցուցակում քո մասին էլ չեմ գրի։

«Արհամարհանքը լավագույն զենքն է: Դու լռի՛ր, թող ինքն իր մեղքը հասկանա, իր նման մի՛ արա, դու ուրիշ ես», «Դու ամեն ինչ էլ կարող ես», «Նրա մեջ կեղծավորություն կա, ճիշտ մարդկանց հետ շփվիր», «Ազատ եղիր, ինչի՞ ես կոմպլեքսավորվում»…

Մայրս… Ամենից դժվարը ամենահարազատի մասին խոսելն է: Սովոր չեմ զգացածս արտահայտել, ասել, որ շատ եմ սիրում: Միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ եթե զգացածիդ մասին շատ խոսես, կարժեզրկես այն, ինչ կա քո ներսում:

Բոլորիս հոգու բաղադրության մեջ մեզ համար ամենաթանկ մարդիկ են, ու մենք յուրաքանչյուրից ինչ-որ բան վերցնում ենք մեզ համար, որը մինչև կյանքի վերջ մեզ հետ է լինում: Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տալիս, թե ումից ինչ եմ վերցրել, սովորել: Մեկը սովորեցրել է գնահատել, մյուսը՝ ազատ լինել, մեկ ուրիշը՝ ներել, սիրել, կենսուրախ լինել և այլն:

Բայց ամենից առաջ իմ ուսուցիչը եղել է մայրս: Նրա օգնությամբ եմ սովորել խոսել, իմ ամեն մի նոր, թեկուզ ոչ պարզ արտասանած բառով նրա դեմքին ժպիտ եմ նկարել, իսկ երբ մեծացա, նա ինձ սովորեցրեց ամենակարևորը՝ լռել: Ամենից բարդ բաներից մեկը հենց լռելն է, հատկապես, երբ ասելիք ունես, երբ դու ճիշտ ես, բայց չէ՞ որ երբեմն լռությունն ավելին է, քան հազարավոր խոսքերը, և իմ լռությունը շատ մարդկանց փոթորիկների հիմնական պատասխանը դարձավ: Ես լռել սովորեցի…

Երբ նոր էի սկսել քայլել, մայրս էր բռնում ձեռքերս, որ հանկարծ չընկնեմ, չվնասվեմ, և ես քայլել սովորեցի: Բայց նա չբավարարվեց այդքանով, ոտքերով ուղղակի տեղաշարժվելուց  բացի նա, էլի ձեռքս բռնած, սովորեցրեց քայլել կյանքում, առաջ շարժվել, հետ չնայել, միշտ գլուխս բարձր, հպարտ (չշփոթեք գոռոզության հետ), այո՛, մայրս սովորեցրել է լինել արժանապատիվ ու գիտակցել, թե ով եմ ես, ինչ եմ ներկայացնում ինձնից, սովորեցրել է երբեք չստորանալ, չնվաստանալ, բայց և սխալվելու դեպքում ընդունել սխալս, ուղղել, առաջ շարժվել: Ես սովորեցի այդ ամենը…

Մայրս իմ ներսում առաջ գնալու, մեծ հաջողություններ ունենալու, և ուղղակի լավ մարդ լինելու ձգտում է սերմանել:

Ընկերներիս հարցում անգամ մայրս ինձնից ավելի ճիշտ գտնվեց: Երբ ասում էր, որ ընկերներիցս մեկը մի փոքր կեղծավոր է, արդարացնում էի նրան, ժխտում մորս կասկածները, բայց ժամանակը ցույց տվեց, որ ես սխալվել եմ, իսկ մայրս՝ երբեք: Ու նույն սկզբունքով իմ իրական ընկերներին մայրս ընդունեց հենց սկզբից՝ հասկանալով, որ արդեն մեծացել եմ ու այլևս չեմ սխալվում ընկերների ընտրության հարցում:

Մայրս սովորեցրեց սովորել, բոլորից վերցնել միայն լավը, դրականը, լուսավորը: Ներսումս եղած դրականի համար հենց մորս եմ պարտական: Գիտե՞ք՝ պարտադիր չէ, որ մայրս ասի, թե որն է ճիշտը, բառացի սովորեցնի, նա ուղղակի ինձ համար օրինակ է դարձել, ու ես անգամ առանց նրա խոսքերի, հասկանում եմ, թե որն է ճիշտը՝ ըստ մորս:

Երբեմն ինքս ինձ հարցնում եմ, թե արդյո՞ք ես արդարացրել եմ մորս սպասելիքները, արդյո՞ք ես այսօր այնպիսին եմ, ինչպիսին նա պատկերացրել է ինձ: Պատասխանը չգիտեմ, բայց կյանքիս գերնպատակը ծնողներիս չհիասթափեցնելն ու նրանց աչքերում հպարտություն տեսնելն է:

Շնորհակալ եմ, մա՛մ ջան, ուղղակի շնորհակալ եմ: Շնորհակալ եմ ինձ նվիրած կյանքի, սիրո, ջերմության համար, շնորհակալ եմ ամեն-ամեն ինչի համար: Ների՛ր ինձ, որ հաճախ բարկացնում եմ քեզ: Մա՛մ, ուզում եմ քեզ նման լինել, քեզ նման բարի ու համբերատար, հասկացող, մարդկանց ճանաչող, հոգատար…

Դեռ իմ փոքր հասակից ինձ ասում էիր, որ ուզում ես` մենք նաև ընկերներ լինենք: Ու այսօր ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել քեզ ոչ միայն իբրև մոր, այլ նաև լավագույն, ամենահավատարիմ ընկերոջ, կյանքի ուսուցչի, լավ խորհրդատուի և հարազատ հոգու…

Եթե անգամ հազար կյանք ունենայի, կուզեի ամեն անգամ ծնվել հենց նույն,  հարազատ իմ մորից:

Դու լավագույնն ես, աշխարհում իմ ամենա-ամենաթանկն ու հարազատը, մարդ, ով իսկապես ինձ ընդունում է այնպիսին, ինչպիսին կամ, ով միշտ է իմ կողքին, ով ինձ սիրում է աշխարհի ամենամաքուր ու անկեղծ սիրով:

Մայրի՛կ, ես սիրում եմ քեզ: