1, 2, 3…

Միշտ երազել եմ ժամանակի պես արագ-արագ շարժվել, որ ոչ ոք չկարողանա ինձ հետ հավասար շարժվել, բայց…

1 տարի, 12 ամիս, 365 օր։ Ժանանակահատված էր, որ այնքան արագ անցավ, անգամ ես չհասկացա, թե ինչ կատարվեց։

18-րդ գարունս։ Ապրածս ամենայուրահատուկ ու ամենածանրաբեռնված տարին էր։ Դե, կարելի է համարել, որ մեծերի աշխարհում էի գտնում ինձ, կամ էլ արդեն իսկ գտած՝ վստահ առաջ էի գնում։ Մեծերի աշխարհում… 18-ս գեղեցիկ ապրեցի իմ աչքերով, հուսով եմ, որ Ձեր աչքերով ևս գեղեցիկ ապրեցի։

Ինչե՞ր կատարվեց մեկ տարվա մեջ։ Դե, էլ ինչ տարի, որ չկոտրվենք, որ վեր չկենանք, որ ինքներս մեզ շատ բան չապացուցենք։ Այո, ես այս կյանքում ապացուցում եմ ինձ, ոչ թե դիմացինիս… 18-ս դիմավորեցի «Արմաթի» աշակերտների հետ։ Չափահաս դարձա «Արմաթի» ջերմագույն գրկում։
17-ին չհամակերպված՝ 18-ը եկավ, հիմա էլ՝ 19-ը։ 18-ը յուրահատուկ տարի էր, չկրկնվող և չմոռացվող։ Աշխատանք, համալսարան, ծրագրային և կամավորական կյանք… 18-ում կորցրեցի, ինչ խոսք, բայց հիմա զգում եմ, որ գտածս ու վերագտածս ավելի շատ էր, քան կորցրածս։

Մեծերի աշխարհում յուրահատուկ է, բայց այժմ, երբ հոգսերը ավելացել են ու ես սկսել եմ ավելի խորը նայել ամեն ինչին, հասկանում եմ, որ երբեմն մանուկ հասակում սխալ էի անում, երբ մտածում էի ու երազում շուտ մեծանալու մասին։ Այս աշխարհը ուրիշ է՝ սպասելիքները, նպատակները, հույզերը։ Այստեղ դու պետք է ինքնուրույն քայլես և ընկնելուց ոչ ոք կողքիդ չի լինի, որ ոտիքդ վրա առաջացած վերքի վրա փչի, որ շատ չցավի, դու պետք է ցավ հաղթահարես։ Այս աշխարհում դառնում ես ավելի ուժեղ, ավելի ինքնուրույն ու որոշ տեղեր անգամ միայնակ։
18-ում երազանքեր, չէ, կներեք, նպատակներ կային, որ իրականացրել եմ, ու նպատակներ էլ կան, որ 19-ում կիրականացնեմ։

18-ում սիրեցի և սիրվեցի, չեմ թաքցնի, բայց կոտրվեցի։
Զգում եմ, որ ապրածս ամեն օրվա հետ ես ավելի եմ կատարելագործում բարությունս ու մարդկային արժեքներս։ 18-ն ամփոփելու համար մի ամբողջ ամիս կամ գուցե տարի է հարկավոր, որ կարողանամ ճշգրիտ պատմել 18-իս մասին, բայց ուզում եմ ասել, որ 18-ում ապրածս ամեն օր, ամեն ամիս սովորել եմ, փոխվել և դարձել ավելի ուրիշ։ 18-ը համարում եմ ֆանտաստիկ տարի։

Դե ինչ, մնաս բարով, 18, բարի գալուստ, 19։ Հուսով եմ, որ 18-ի պես կկատարելագործես ինձ ու 20-ին դիմավորելիս ավելի ուրիշ և էլ ավելի ֆանտաստիկ կլինի ապրածս 19-րդ գարունը։

Շնորհակալ եմ քեզ, 18։

Քանի որ մի ուսումնական տարի ևս իր ավարտին է մոտենում, ուզում եմ ամփոփել ավագ դպրոցիս առաջին տարին: Իհարկե՜, ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, շատ անհանգիստ էի ավագ դպրոց մտնելիս: Նոր շրջապատ, նոր ուսուցիչներ, նոր մթնոլորտ…

2019 թ. օգոստոսի 30

Մտնում եմ դպրոց, ոչ մեկի չեմ ճանաչում, ինձ հետ են նաև հին դասընկերներս, բայց քանի որ նրանք բնագիտական հոսքում էին սովորելու, ես գրեթե մենակ էի: Հերթով դասղեկները գալիս ու իրենց դասարաններին տանում են ներս, ընկերներիս էլ են տանում: Ես մնում եմ մենակ:

Զգում էի, որ կողքիս կանգնածներից ոչ մեկը տասներորդ դասարանցի չէ, չգիտեի՝ ինչ անել: Դասարանս արդեն հաստատ ներսում էր: Որտեղի՞ց գտնեի. մեկ էլ մի մենակ աղջկա տեսա, պարզվեց՝ ինքն էլ է տասներորդ դասարանցի: Որոշեցինք փնտրել մեր դասարանը: Հերթով մտնում էինք առաջին հարկի դասարանները:

-Էս դասարանը 10-ի հումանիտա՞րն է:

-Չէ, սա բնագիտական է:

-Բարև ձեզ, սա 10-ի հումանիտա՞րն է:

-Հա, եկեք, երեխե՜ք ջան:

Մտածում եմ, որ վերջապես գտել եմ դասարանս. էն էլ անունս չկա մատյանում:

-Ձա՜գ ջան, անունդ չկա: Արի քեզ մյուս հումանիտար դասարան տանեմ:

Գնում եմ, լարվել եմ: Մենակ ինձ են հատուկ նման դեպքերը, չէ՞:

Վերջապես մտնում եմ իմ դասարան: Աղմուկ է, չեմ հասկանում՝ ինչ է կատարվում: Մեկ էլ մեկը ասում է.

-Արի, արի հլը: Կողքս նստի:

Ես թեթև ժպիտը դեմքիս տեղավորվում եմ սև մազերով, մեծ աչքերով, սիրունիկ մի աղջկա կողքին:

-Անունդ ի՞նչ է:

-Էդիտա, քո՞ւկդ:

-Լաուրա է, Լաուրա:

-Հաա, հաճելի է:

-Ի՞նչ ձևի աղջիկ ես: Դու էն սուսիկ-փուսիկների՞ց ես, թե՞ ժիր ես:

-Դե, եսիմ: Միջինոտ…

Շունչս սկսում է կտրվել: Չեմ հասկանում՝ ինչ է կատարվում: Ուզում եմ փախչել:

-Ի՞նչ շորեր կսիրես հագնել: Ես օրինակ՝ դասական:

-Եսիմ: Դասական չեմ սիրե ես:

Մտքիս մեջ փրկություն եմ հայցում. «Աստված ջան, էս ուր եմ ընկել»:

Մեկ էլ կողքից սկսում են հերթով հետս խոսել ու թվարկել իրենց անունները: Իհարկե, ոչ մեկի անունը մտքիս չմնաց: Բացի…

Եթե անկեղծ լինեմ, ապա առաջին տպավորությունս ահավոր էր: Չէի էլ մտածում, թե ինչքան շուտ եմ «մերվելու» նոր դասարանիս: Չէի էլ մտածում՝ ինչքան եմ սիրելու: Ընդհանրապես ես շուտ եմ հարմարվում նոր միջավայրին, բայց այս անգամ ինձ թվում էր՝ երկու օրից ավել չպետք է մնայի այս դասարանում:

Չգիտեմ՝ ինչու է բոլորին առաջին հայացքից թվում, որ ես «էն սուսիկ-փուսիկներից եմ»: Բայց գիտեմ, որ էդ սուսիկ-փուսիկը շատ է լարվում դաս պատմելիս: Էլ չեմ խոսում, որ մի թեթև լարվելիս այտերս ահավոր կարմրում են: Սկսում եմ թեթև դողալ: Այս ամենը հաշվի առնելով՝ առաջին անգամ դաս պատմելիս փորձում էի անընդհատ շունչ քաշել, որ չլարվեի։ Ես էլ ասածիս չեմ հավատում: Ես ո՞ւր, չլարվելն ո՞ւր:

Առաջին անգամ հայոց լեզվի դասը ես էի ուզում պատմել: Դասը սովորել էի բառ առ բառ, տառ առ տառ: Ես ընդհանրապես դաս սովորելիս մեկ անգամ կարդում եմ, մեկ անգամ էլ պատմում:  Բայց այս անգամ երևի 7-8 անգամ պատմել էի դասը, որ դասարանում պատմելիս ոչինչ չշփոթեի: Հերիք էր, որ մի բառ շփոթեի, ու պատրաստ էին կարմիր այտերս:

Գնում եմ դասը պատմելու, սկզբում լավ է ամեն բան: Չեմ խայտառակվել դեռ: Հետո զգում եմ, որ լարվածությունը սկսում է կուլ տալ ինձ: Մտքիս մեջ ասում եմ. «Էդիտա, չխառնես, կսպանեմ»: Ու ես լարվածությունից սկսում եմ բառեր հորինել: Հա, շատ է լինում, որ հայերենս արաբերեն է դառնում.

-Հայերենի ձևավորումը համընկնում է հայ ժողովրդի կազ, կազ, կազմվանը..․

-Հավանաբար, կազմավորմա՞նը:

-Հա, հա:

Մեկ է, չստացվեց: Մի թարս բան անելու էի, չէ՞: Մեկ էլ զգում եմ, որ այտերս այրվում են, դասը պատմում, նստում եմ: Ձեռք եմ տալիս այտերիս…

Գրեթե նույն բանը կրկնվում է պատմության ժամին: Գնացել էի՝ տեղանուններ ու թվեր պատասխանելու: Ջրի պես սովորել էի: Հերթով երկրաշարժերն էի պատասխանում: Ու ահավոր վախենում էի: Մտածում էի՝ հիմա կսխալվեմ: Կսխալվեմ ու կմտածեն՝ ես չեմ սովորել:

-Առաջին երկրաշա՞րժը:

-341։

-Անիի՞։

-1679։

Խառնեցի էլի, Դվինինն էր 1679թ-ին: Է՜հ:

Ու հիմա կարանտին է: Մենք ստիպված դասերը անցկացնում ենք հեռավար կերպով: Երկրորդ կիսամյակում շատ էինք մտերմացել: Այնքան էինք մտերմացել, որ մոռացել էինք, որ ընդամենը մի քանի ամիս է, ինչ ճանաչում ենք միմյանց: Ու հեռավար կերպով դասերն անցկացնելը, իրոք, բոլորիս շատ տխրեցրեց: Եվ բոլորս էլ հոգու խորքում ափսոսում ենք, որ գրեթե երեք ամիս կորցրինք: Իսկ տարին էլ առանց մեկս մյուսի ենք ավարտելու։

Ես չէի կարողանում հարմարվել աշխարհին…

Երբեմն լինում են ծայրահեղ ծանր ժամանակներ։ Ժամանակներ, որոնց հետ չհամակերպվելով՝ փորձում ես ստեղծել քո իրականությունը, որը երբեք չի դառնում իրական, որովհետև դա քո աշխարհն է, ու այնտեղ ոչ ոք տեղ չունի… Ինձ համար իսկական հոգեկան տանջանք էր գիտակցելը, որ ես ապրում եմ մի աշխարհում, որտեղ մարդիկ մեկը մյուսին ցավ պատճառելուց բավականություն են ստանում։ Ես հոգնել էի բարին մատուցող վհուկներից, հոգնել էի կեղծ ժպիտներից, ես ամեն օր ավելի էի հիասթափվում, որովհետև գիտակցում էի մարդկության մեղսագործության աստիճանը։ Ես գիտակցում էի, թե որքան խղճուկ ենք մենք՝ մարդիկս, որ հայտնվել ենք Երկիր մոլորակի վրա… Երբ ուզում ես փախչել աշխարհից, որովհետև սկսում ես գիտակցել, որ քո մեջ կորցրել ես Աստծուդ, ամենագարշելին այն գիտակցումն է, որ մարդկային թերությունդ ու սեփական թուլությունդ այնքան զորեղ են եղել, որ մարդիկ կարողացել են տանել քեզանից հենց քո իսկ սեփական փրկությունը։

Ես տասնինը տարեկան էի, երբ հոգեկան տանջանքներն ինձ ստիպում էին արթնանալ ու ոռնալ անձայն։ Անձայն էր, որովհետև ձայնս մարդկանց համար լսելի չէր ու անգամ ծիծաղելի էր, ինչը չափից ավելի զզվելի էր։ Շատ տհաճ էր հասկանալ, որ քո ցավը ինչ-որ մեկի ծիծաղի պատճառն է դարձել։ Ես մոռացել էի, թե ինչ է նշանակում գլուխը հանգիստ դնել բարձին ու քնել: Ու այդպես շարունակվեց երեք ամիս։ Դժվար էր հայելու մեջ նայել տասնութ տարվա սեփական «Ես»-իդ ու հասկանալ, որ տասնիններորդ տարում դու նոր, լրիվ ուրիշ մարդ ես, որի սովորությունները, նախասիրությունները, ամեն ինչը փոխվել է… Երբ կողքիդ վառվող գլանակներն առաջվա պես հանգցնելու փոխարեն, դու գրպանիցդ հանում ես ծխախոտն ու կրակայրիչը՝ սկսում ծխել՝ մեկ հատ, երկու, երեք… Ու այդպես շարունակ, մինչև ձեռքդ հանդիպում է քեզ համար անսովոր դատարկության. ծխախոտի դատարկ տուփը հիասթափություն էր առաջացնում, որովհետև… Ա՜խր, ես չէի ծխում։

Բայց երևի կյանքը հենց դրանով է կյանք, որ ստիպի վերստին հայտնվել այնպիսի իրավիճակներում, որոնք քեզ համար անտանելի են եղել, ու այդպես ապացուցի  քո  մարդկային թերարժեքությունը… Մի տարի շարունակ ես անում էի այն ամենը, ինչը մնացած տարիներին ինձ համար անընդունելի էր եղել, ու հենց այդ ժամանակ էր, որ ես սիրահարվեցի մի մարդու, որի ֆիզիկական ներկայությունը կողքիս դանդաղ սպանում էր ներաշխարհս, իսկ բացակայությունը ստիպում, որ մեռնեմ…

Ես հոգնել էի, և դա այն սովորական հոգնածություններից չէր, որ ութ ժամվա քնով հաղթահարվեր, դա մի զգացում էր, որ նմանվում էր մե՛կ ցավի, մե՛կ հաշմանդամության, մե՛կ անհաղթահարելի նոպաների, ու դրանց դեմ ոչ դեղամիջոց կար, որ գոնե մեղմացներ, ոչ էլ բժիշկ, որ կարողանար բուժել։ Իմ ցավերի հետ ես մենակ էի… Ես շատ էի փորձել հասկանալ, թե ի՞նչ է ցավը, ու իմ որտեղն է ցավում, բայց այն ընդամենը մի բութ զգացողություն էր, որը ներսից կամաց-կամաց հասցնում էր հոգեկան անհավասարակշիռ վիճակի. ես երևի գժվել էի։ Ես քայլում էի փողոցներով ու ամենուր տեսնում այն, ինչն ընդհանրապես գոյություն չուներ… Ես փնտրտուքների մեջ էի, բայց ոչինչ ու ոչ ոքի չէի փնտրում. ես ինձ էի փնտրում։ Ուզում էի հասկանալ՝ ինձ ո՞ւր եմ թողել, որտե՞ղ եմ կորցրել, որովհետև ոչ մի տեղ չկայի… Այս փոքր քաղաքում ես ինձ շատ հեռու էի թողել։ Մի քաղաք, որին և՛ սիրում էի, և՛ ատում ու նայելով նրան՝ հասկանում, որ նույնն էլ ինքն է զգում իմ հանդեպ։

Ու այդպես էլ չեն հասկանա ինձ՝ ոչ քաղաքը, ոչ էլ մարդիկ… Եվ գիտե՞ք, ես չեմ մեղադրում նրանց, քանի որ տեսակս չափից շատ է բարդ, չափից շատ է անհասկանալի։ Ես ընտրում էի իմ կյանքում այնպիսի մարդկանց, որոնց կկարողանայի սիրել ինձնից շատ ու չէի հասկանում, որ ի վերջո նրանք կգնան՝ հասկանալով, որ իրենց հեռացումը կկործանի ինձ։ Էդպիսին է այն բոլոր հիմարների վերջը, ովքեր իրենցից շատ որոշում են սիրել ուրիշներին։

Հիմա, երբ նրանց բոլորի մասին խոսում եմ, հասկանում եմ, որ իրականում նրանցից ամեն մեկը մի ամբողջ կյանք տարավ իր հետ ու մի ամբողջ կույտ թողեց հիշողությունների, որ ոչ ուզում եմ պահել, ոչ էլ կարողանում եմ ջնջել։ Ու սուտ է, որ ասում են, թե մարդը մոռանում է ժամանակին իր հետ կատարվածը, որովհետև կյանքում ոչինչ չի մոռացվում։ Ամենատաղտկալին այն զգացողությունն է, որ անզորությունդ ստիպում է համակերպվել՝ համակերպվել, որ դու ոչինչ ես ինչ-որ բան փոխելու համար։ Ես շատ եմ մտածել ժամանակը հետ տալու մասին ու հասկացել եմ, որ գնացել է այն վաղուց՝ ես նրա հետևից հասնել չեմ կարողացել։ Դրա համար էլ հարցերը կուտակվել ու խեղդել են ինձ, ինչպես պարանը, որ ինքնասպանություն գործած մարդու վզից մի կերպ են հանում։ Կուզեի մի քանի րոպեով հետ գնալ մանկության իմ աշխարհ ու մորս հարցնել. ինչո՞ւ…

Նա առաջինն էր, որ թողեց ինձ այն ժամանակ, երբ ամեանաշատը բռնվելու կարիք ունեի։ Այն ժամանակ, երբ ես անմեղ ու անփորձ էի։ Նա պիտի սովորեցներ ինձ կյանքում ճիշտ ապրել, բայց ես այդ ամենը ստիպված եղա հասկանալ ինքնուրույն։ Ինքնուրույն հասկացա նաև, որ սրտումդ հարազատ մարդկանց թողած բացերը լրացնել չի լինում ու ամեն գնացած հարազատից հետո հորդառատ անձրևներ են պետք լինում համակերպվելու համար։

Շատերի մեջ եմ քեզ փորձել գտնել, մամ, չնայած նրան, որ դու չես մահացել… Շատերի քնքուշ բառերի մեջ փորձել եմ գտնել քոնը, մինչև որ գիտակցել եմ, որ դրանք իմը չեն, որ օտար են, իսկ օտարը հարազատ երբեք չի դառնում։ Շատ եմ մեղադրել քեզ ինձ թողնելու, լքելու, գնալու համար։ Բայց հիմա, երբ քսան տարեկան եմ, ու միտքս ավելի հասուն է դարձել՝ կուզեի ասել, որ ներել եմ քեզ։ Եվ որ շնորհակալ եմ ծնունդիս համար… Թեև գիտեմ, որ ծնունդս քեզ համար սպասելի չէր ու անգամ հաճելի չէր, բայց ես շնորհակալ եմ ու ամեն անգամ երախտագիտության ավելի մեծ զգացում եմ ունենում, երբ հասկանում եմ, որ չսպասված ծնունդս փառահեղ կյանքի ու պատմություն դարձած մահվան սկիզբն է կնքել։

Ես ինձ շատ եմ փորձել համոզել հեռանալ անցյալից, բայց չկարողանալով դա անել՝ շատ անգամներ կոտրվել եմ, որովհետև զգացել եմ, որ հոգեպես ուժ չունեմ դա անելու համար. ես թույլ էի ներկայում ապրելու համար։ Դժվար է տարիներ շարունակ ապրել ցավի հետ կողք կողքի։ Դժվար է ամեն անգամ հիասթափվել մարդկանցից, որոնց մարդ լինելուն հավատացել ես։ Ինձ երբեք չեմ համարել ռեալիստ, որովհետև միշտ ապրել եմ իմ ստեղծած աշխարհներում, իսկ մարդիկ ստիպել էին հեռանալ իմ պատրանքներից։ Ես ուզում էի հետ բերել այն աշխարհը, որը բոլորից հեռու էր, որում ոչ ոք չկար: Ես վերադարձել էի մի տեղ, որը մարդիկ իրականություն էին կոչում. մի տեղ, որում բացի ցավից ուրիշ ոչինչ չկար։ Ես երջանիկ չէի ու այդ փաստը ոչ մի կերպ թաքցնել չէի կարողանում։ Մինչդեռ նրանք ինձ անընդհատ ասում էին, որ ժպտա՛մ, ժպտա՛մ, որ պարտադիր չէ ուրիշներին ցույց տալ ներսումս եղածը… Ախր, դուք ի՞նչ գիտեիք՝ ինչ եմ զգում ես։ Դուք անգամ ի վիճակի չէիք հասկանալու, որ իմ արցունքները ոչ թե վկայում էին այն մասին, որ ես թուլամորթ եմ, այլ պարզապես դա միակ բանն էր, որ մնացել էր ինձ…

Իմ տարեդարձը, իմ տասնինը տարեկանը ես դիմավորեցի արցունքներով, որովհետև չէի հավատում, որ ևս մեկ տարի անցավ ու ես դեռ ողջ եմ, քանի որ ես ամենուր իմ մահն էի փնտրում։ Չմեղադրեք ինձ․ ես պարզապես հոգնել էի։

Ես մեկ ատում էի ինձ ու մեղադրում աշխարհին, որ ծնվել եմ, մեկ էլ հիանում ինձանով ու շնորհակալություն հայտնում Աստծուն, որ ինձ այսպիսին է ստեղծել։ Ինձ շատերն էին սիրում, իսկ ես սիրում էի նրանց, ովքեր ինձ երբեք չէին սիրելու։ Ու միշտ է այդպես լինում կյանքում․ մենք խելագարի պես սիրում ենք նրանց, ովքեր մեզ չեն սիրում։ Վախենում ենք նրանց բացակայությունից, իսկ մարդուն չպիտի էնքան սիրես, որ կորցնելուց վախենաս։ Ես շատ եմ համոզվել, որ ոչ ոք ոչ մեկի կյանքում երկար չի մնում։ Բոլորը գալիս, անցնում են։ Ոմանք իրենց հետ ամեն ինչ տանում են՝ քեզ ոչինչ չթողնելով, ոմանք էլ իրենցից հետո հետքեր են թողնում՝ չմաքրվող հետքեր։

Ու պատահում է երբեմն, որ մենք մնում ենք անցյալի ու ներկայի մեջտեղում։ Ախր, անցյալն այնքան պատմություններ է ամփոփել իր մեջ, այնքան պահեր են եղել, որոնք ներկայում զգալու համար պատրաստ ենք ամեն ինչի։ Եվ միևնույն ժամանակ այդ անցյալից հիմա մենք այնքա՜ն հեռու ենք, իսկ ներկայում ապրելն անտանելի ծանր է, որովհետև հետևում կիսատ թողած շատ պատմություններ կան, և որովհետև ներկայի ամեն անցած օրն իր մեջ անցյալ է պարունակում. ամեն օրվա գնալու հետ մեզանից ինչ-որ բան մնում է անցյալում։ Ինչ-որ անհասկանալի կարոտ կա, ինչ-որ դատարկ հանդարտություն…

Կեսգիշեր էր: Հյուրասենյակում մնացել էինք ես ու պապան: Բոլորը քնած էին: Իրականում, ծանր աշխատանքային օր ունենալուց հետո պապան էլ էր բազկաթոռին քնել: Չուզեցի արթնացնել ու որոշեցի ծածկոց գցել վրան, մեկ էլ.

-Չէ՜, գալիս եմ:

Բարձրացանք վերև, պառկեցի, հեռախոսիս ձայնն ինչպես միշտ անջատեցի, որ հաջորդ օրը մոռանամ միացնել ու բաց թողնեմ տասնյակ զանգեր ու միշտ լսեմ «էդ հեռախոսդ ինչի՞ համար ա» արտահայտությունը: Բայց ամեն դեպքում արեցի էնպես, ոնց միշտ եմ անում: Փողոցի լամպի լույսն ընկնում էր ուղիղ աչքերիս մեջ. էլի վարագույրը մի կողմ էին տարել: Մեկ էլ էդ լույսի պես ու լույսի արագությամբ գլխիս մեջ ընկան հիշողություններ ու սկսեցին դասավորվել փոքրից մեծ. հիշեցի ինձ ու վարքագիծս տարբեր տարիքներում: Չգիտեմ՝ ինչպես կոչել․ մտածողության, բարության, գիտակցության կամ գուցե հասունության փուլեր:

Արի քեզ պատմեմ մտքերիս մասին, ձեռքդ բռնեմ ու բարձրանանք իմ տարիքային աստիճաններով:

Երբ փոքր էի, ծայրահեղ եսասեր երեխա էի: Խանութի ամենասիրուն տիկնիկն ուզում էի ու իր ճակատագիրը պարզ էր մամայիս համար։ Բերում էի տուն ու շատ կարճ ժամանակ անց տիկնիկ չկար, ու էդպես՝ միշտ: Երեխա էի, չէի հասկանում, որ դժվար վաստակած գումարով գնված նվերին գոնե պիտի լավ վերաբերվեմ, չէ՞ որ պարտադրել եմ, որ գնեն ինձ համար, իսկ եթե չգնեին, երևի մազերս կպոկեի տանը, պոկելուց հետո էլ երևի կլացեի ու կպահանջեի, որ կպցնեն մազերս, ոնց անում էի, երբ իմ կամքին հակառակ կտրում էին մազերս: Ինչևէ, գիտեմ, որ հեչ լավը չեմ եղել:

-Մա՛մ, քո տեղը լինեի՝ ինձ չէի պահի,- ասում եմ ես, իսկ մաման ժպտում է ուղղակի, որովհետև ինձ շատ է սիրում՝ անկախ ամեն ինչից:

Հետո մեծացա, բայց էն «էծանալու» պահը չէ: Դարձա հանգիստ, հավասարակշիռ երեխա (դե, էլի երեխա էի դեռ): Ես չէի ստիպում, որ ամեն օր ինձ համար պաղպաղակ գնեին, արդեն գիտակցում էի, որ գումարը գրպանի մանրաթելերից չի առաջանում ու որ պետք է հասկանալ: Երբ ինչ-որ ցանկությունս մերժվում էր, ժպտում էի մամայիս՝ հիմար կապրիզների փոխարեն:

Միշտ ընկերներիս հետ էի, բայց չէի զգում՝ ինչ է ընկերությունը: Երբ ընկերներիցս մեկին մի բան էր լինում, ինչ-որ անհասկանալի բաներ էի մտածում: Այ, օրինակ միշտ ինձ էի մեղադրում, եթե կողքինս տխուր էր, եթե անգամ հենց ինքն էր մեղավոր իր տխուր լինելու համար, բայց անընդհատ քեզ մեղավոր զգալն ու անընդհատ էդ բեռից ճկվելը ճիշտ չի, չէ՞: Չգիտեմ, երևի լող էի տալիս բարության, պաթետիկության ավազանում, բայց դե դա չի բարությունը:

Մենք ամեն օր փոխվում ենք, չէ՞, ամեն օր նոր մտքեր ենք ունենում, նոր «բարի լույս» ենք ասում աշխարհին: Հիմա շատ բան է փոխվել, դա բնական է, հիմա շատ բաների այլ աչքով եմ նայում ու այլ կերպ եմ ընկալում: Հիմա ես չեմ ապրում որպես մեկի ընկեր, մեկի քույր, մեկի աղջիկ ու էդպես շարունակ: Ես գիտեմ, որ մեկն եմ ու եթե մեղավոր եմ, դա էլ գիտեմ. ես ընդունում եմ սխալս ու սովորում եմ դրանից: Ես գիտեմ, որ առանձնին անհատականություն եմ ու ունեմ իմ իրավունքները՝ ինչպես մյուսները: Գիտեմ, որ պետք է շատ սեր ունենա մարդ իր մեջ, որ չչարանա ու չատի որևէ մեկին. էդպես էլ փորձում եմ անել (մեկ-մեկ շեղվում եմ):

Ու գիտեմ, որ առայժմ իմ էս տարիքն եմ սիրում ու հասունությանս էս մակարդակը: Նաև գիտեմ, որ էսքան պատմածիս մեջ գոնե մի տեղ քեզ գտել ես: Բայց աչքերս արդեն փակվում են ու ուզում եմ էսօրվա «բարի գիշերը» մաղթել: Վաղը արի թեյ խմենք միասին, մեխակով ու դարչինով կպատրաստեմ, հետո էլ կհիշեցնես, որ հեռախոսիս ձայնը միացնեմ, թե չէ հաստատ մոռանալու եմ:

2020-ը պիտի լիներ իմ կյանքի լավագույն տարին, քանի որ ես հայ եմ ու հավատում եմ «գոլդ» թվերի անժխտելի զորությանը: Բայց տարվա առաջին երկու ամիսները մեծ հարցական նշան դրեցին նախորդ նախադասությանս վրա: Այսինքն, չեմ կասկածում, որ հայ եմ, որովհետև մեր տանը հայելի կա, ու ես իմ քիթը տեսել եմ, բայց «գոլդ» թվերի զորությանը արդեն չեմ հավատում:

Առհասարակ հայերը հավատում են շատ տարօրինակ երևույթների ու իրերի զորությանը: Օրինակ` մի քանի օր առաջ ընկերներիս հետ ընթրում էինք տիպիկ ամերիկյան «բուրգերանոցում»: Երբ միանգամյա օգտագործման պատառաքաղն ընկավ, ասացի, որ շուտով մարդ է գալու: Ընկերներիցս մեկը ասաց․

-Բաբամ, բայց դու ի՛նչ հայաստանցի ես:

Իսկ ես, հավատալով բոլոր հայկական ուժերին, մոգերին ու հեթանոսական աստվածներին, որոշեցի սպասել՝ հավատալով, որ ինչ-որ մեկը ներս կմտնի: Բայց երևի թե մեր պատառաքաղները ավելի զորեղ են, քան ամերիկյան մեկանգամյա օգտագործման ենթակաները: Մեր սպասելը ապարդյուն էր ու անօգուտ:

-Ասացի, չէ՞, լրիվ հայաստանցի ա:

-Բայց ասա, որ էդպես շատ ավելի լավ ա,- Էմիլիի կյանքը մենակ էդպես եմ կարողանում ուտել` հավաստելով, որ հայաստանցիները բոլորից լավն են:

-Ո՛ւֆ, բաբամ, վերջացրու,- ինքը բարկացավ, իսկ մենք ծիծաղեցինք:

Բացի պատառաքաղների ու հյուրերի անուղղակի կապից, մենք` հայերս, վստահ ենք, որ ոչ մի տոն չի կարելի կանխավ շնորհավորել: Ու ես՝ որպես հայկական ավանդույթների պաշտպան ու պահապան Հայաստանի սահմաններից դուրս, հավատարիմ եմ մնացել այս ավանդույթին, որի ծագումն անգամ չգիտեմ: Երբ փետրվարի 14-ին բոլորը շնորհավորում էին Նիկի ծնունդը, որը երկու օր հետո էր լինելու, ես չշնորհավորեցի: Ընկերներս, իհարկե, զարմացած էին, բայց ավանդույթին ծանոթանալուց հետո զարմանքը ավելի շատացավ:

-Այսինքն, ավելի լավ է ուշ շնորհավորեք, քան շո՞ւտ: Բայց էդպես էլ ո՞ւմ է պետք: Համ էլ մի նախադասությունը ի՞նչ պիտի փոխի նրա կյանքում: Հա, բայց ինքը հայ չի, իրե՞ն էլ ես ուշ շնորհավորելու:

-Նիկ, մի նեղացիր, բայց ես երկուշաբթի կշնորհավորեմ, հա՞:

-Հա, բա ոնց: Չեմ նեղանում: Բայց շա՜տ հայաստանցի ես:

Կարճ ասած՝ կյանքը ցույց է տալիս, որ կոտրված հայելին ոչ միշտ է դժբախտություն բերում, բաց աստիճանի տակով անցնելը երբեմն կարող է ոչինչ էլ չնշանակել, աղբը կարելի է երեկոյան թափել Հայաստանի սահմաններից դուրս: Բայց ես՝ որպես կյանքին մարտահրավեր նետող կենսուրախ հայուհի, աշխատում եմ բոլոր ուղղություններով, որպեսզի հայկական ավանդույթներն ու սովորությունները ապրեն նաև հայկական սահմաններից դուրս: Վիճում եմ ընկերներիս հետ, պատմում եմ բոլորին հայկական հինավուրց առասպելներն ու լեգենդները, ու ամենակարևորը՝ ինքս չեմ դադարում հավատալ դրանց զորությանը ու լինել ամենահայաստանցին:

Մենակ էս «գոլդ» համարներն են, որ մտածելու տեղիք են տալիս: «Գոլդ» համարանիշերով մեքենաները միշտ վթարների մեջ են ընկնում: «Գոլդ» հեռախոսահամարները միշտ անհասանելի են: Փաստորեն, «գոլդ» տարիներն էլ կարող են անհաջողակ լինել: «Գոլդ» թվերի համար էլ դեսպան չեմ լինելու:

Ես լույս աշխարհ եկա քաջ և ուժեղ մի կնոջ շնորհիվ, ով ինձ հետ մնաց այդ առաջին րոպեներից մինչև այս պահը։ Այդ կնոջ համար ես ինը ամիս «ֆիզիկական ծանրություն» եմ եղել՝ դեռ նույնիսկ չծնված։ Այդքանով հանդերձ նա ինձ իր հետ աշխատանքի է տարել, ինձ հետ գնացել է տան համար ուտելիք գնելու, ինձ հետ հյուր է գնացել ու շատ հյուրեր է ընդունել, խոսել է ինձ հետ այն դեպքում անգամ, երբ ես չեմ պատասխանել։ Խոսել է՝ վստահ լինելով, որ լսում էի։

Այն ժամանակ, երբ իրերին սովորում էի իրենց անուններով կոչել, գույներն էի սովորում ու մարդկանց անունները, գնում էի մանկապարտեզ ու շա՜տ հոգնած տուն վերադառնում, խնդրում էի, որ տանեցիք ինձ տանեն կանգառ ու ճանապարհեն մի կնոջ տուն։ Այդ կնոջ տունը միշտ բուրում էր ճաշին հենց նոր ավելացրած թարմ կանաչու անուշ հոտով, ու ճաշասենյակի փոքրիկ սեղանի վրայի քաղցրավենիքի ափսեի մեջ միշտ իմ սիրելի խմորեղենից կար։ Այդ կինն ինձ միշտ պատմում էր «Կարմիր գլխարկը» ու ծածկում վերմակով էնպես, որ փոքր մարմինս էլ ավելի էր մանրանում էդ հսկա վերմակի ծանրությունից։

Դեռ փոքր ժամանակվանից ես փորձում էի ամեն ինչ հնարավորինս կատարյալ կերպով անել։ Պատասխանատու կերպով էի մոտենում ինձ հանձնարարված ցանկացած առաջադրանքի ու, առհասարակ, կյանքին։ Մտքումս միշտ մի աղջիկ կար, ում համար ես օրինակ էի ծառայում։ Այդ աղջկա հետ մենք ամեն առավոտ բացում էինք մեր աչքերը, նախաճաշում ու դպրոց գնում։ Այդ աղջկա համար, իսկ հետո նաև՝ օգնությամբ, ես տաքացնում էի մեր տան ճաշերը դպրոցից վերադառնալուց հետո ու սեղան պատրաստում։ Այդ աղջկա համբերատարությունն ու հոգատարությունը չարաշահելով՝ ես տնից դուրս գալուց առաջ գրքերս հաճախ թափում էի ամբողջ սենյակով մեկ՝ վստահ լինելով, որ վերադառնալուց հետո դրանք կոկիկ դասավորված եմ տեսնելու գրասեղանիս։ Այդ աղջիկը միակն է, ում ափսեի կիսատ ուտելիքը ես կավարտեմ։ Միակը։

Երբ դպրոց էի գնում ու համ էլ հաճախում էի երաժշտական դպրոց, հանդիպում էի տարբեր մարդկանց ու որոշների հետ՝ մտերմանում։ Նրանցից շատերի անունները հիշում եմ, բայց ոչ նրա համար, որ չափից դուրս հավատարիմ ու մնայուն են եղել․ ուղղակի հիշողությունս, ցավոք,  նախատեսվածից մի փոքր ավելի լավ է։ Նրանցից շատերը փշրում էին ընկերության մասին իմ վեհ ու ազնիվ պատկերացումները, որոշները լավն էին՝ ուղղակի համադասարանցի կամ ծանոթ մնալու աստիճան։ Մի շա՜տ ժպտերես աղջիկ չափազանց անսպասելի հանգամանքներում դարձավ իմ ծանոթը։ Ժամանակի հետ հաջողվեց իսկապես ճանաչել նրան ու հավատալ, որ, դժվարությամբ, բայց հնարավոր է գտնել հավատարիմ ու քեզ գնահատող ընկերների։

Դեռ մանկությունից ամենքս փորձում ենք մեկին նմանվել, և տարբեր են այն «իդեալները», որոք կերտում ենք մեր մտքում։ Իմ ցանկությունը մի դպրոցական աղջկա ուղով գնալն էր, ում ես բախտ ունեցա ճանաչելու, երբ նա արդեն հասուն կին էր։ Ես ուզում էի նրա պես հաջողակ լինել կարիերայում, ստանալ էնպիսի կրթություն, ինչպիսին նա է հաջողել ստանալ՝ բավականին համեստ պայմաններում ապրելով։ Ուզում էի լինել այնքան խելացի, որքան այդ աղջիկն էր եղել, ու որքան այդ կինը հիմա է։

Դպրոցում մեզ դասվանդում են բազում առարկաներ, որոնցից շատերը մենք սիրում ենք, սովորում ենք հաճույքով ու հետաքրքրությամբ, իսկ որոշների դասաժամերին տետրի վերջին էջում մեր ազատ արվեստների հմտություններն ենք կատարելագործում։ Բայց դասավանդվող ամեն առարկա կարող է դառնալ հետաքրքիր լավ ուսուցչի շնորհիվ ճիշտ էնպես, ինչպես ճաշի համը կարող է տեղը գալ ճիշտ քանակությամբ աղ ավելացնելուց հետո։ Այդ ուսուցիչը պիտի լավ հոգեբան լինի, որ կարողանա աշակերտի հոգին բանալ, պիտի լավ պատմող լինի, որ կարողանա ճիշտ պահին ճիշտ բաներ պատմել, պիտի հմուտ կավագործ լինի, որ իր գործին վերաբերի նույնքան նրբորեն, որքան կավին կվերաբերեր, որ հանկարծ չկոտրվի։ Ուսուցիչը պիտի լավ մարդ լինի, որ աշակերտը նրան վստահել ու սիրել կարողանա։

Մի կնոջ շնորհիվ իմ կյանքի մի փուլում ես սովորեցի՝ ինչքան սիրուն կարող է լինել ուսուցչի մարդ տեսակը։ Ես սովորեցի վստահել ու մտերիմ զգալ ուսուցչին, սովորեցի իրապես գնահատել ուսուցչին, ու հենց այդ կնոջ շնոհիվ է, որ սովորեցի էլ ավելի մեծ սիրով սովորել մեր լեզուն ու գրականությունը։

Մի փոքր ավելի ուշ՝ ինքնակատարելագործման պայքարի ամենաթեժ փուլում ինձ բախտ վիճակվեց հանդիպել մի բացառիկ մարդու, ում ուսուցչին բնորոշ վերը նշված բոլոր հատկանիշները ուղղակիորեն կարող եմ վերագրել։ Ուսուցչի բովանդակությունը մեկ այլ ու առանձնահատուկ տեսանկյունից բացահայտվեց իմ կյանքում հենց այն ժամանակ, երբ հաջողվեց ավելի շատ շփվել այդ կնոջ հետ։ Մենք հանդիպում էինք շաբաթական երկու օր և միասին սովորում էինք ֆիզիկա, փիլիսոփայություն, գրականություն, կենսաբանություն, արվեստ ու կյանք։ Միասին սովորում էինք սառը դատել, ավելի ճիշտ՝ այդ կինն ինձ ուղղություն էր տալիս՝ ինչպես սառը դատել։ Միասին սովորում էինք զսպել իմ էմոցիաները (աշխատելու տեղ դեռ շատ կա): Միասին սովորում էինք չհամաձայնել։ Սովորում էինք մտածել։ Միասին սովորել էինք սովորում։ Շնորհիվ այդ կնոջ, ես սովորեցի ի վիճակի լինել գնահատել ինքս ինձ։ Ինքս ինձ սովորել սովորեցի։

Մենք երբեք այնքան աճելու կարիք չենք զգում, որքան այն ժամանակ, երբ գիտենք՝ մեզնից ոգեշնչվում են։ Իմ կյանքում մի շատ ուժեղ ու տաղանդավոր աղջիկ կա, ում խոսքով ես իր համար ոգեշնչման աղբյուր եմ։ Այդ աղջկա ու մյուս ոգեշնչվողների շնորհիվ է, որ ես փորձում եմ կատարելագործվել, սովորել ավելին, իմանալ ավելին։ Եվ պակաս ոգեշնչում չէ ինձ համար այն, որ ինձնից ոգեշնչվում են։

․․․Ամենքիս կյանքում էլ կան մեր կյանքը լցնող, մեզ ամբողջացնող ու մեզ առաջ մղող մարդիկ։ Մեր կյանքն էդպես էլ անսկիզբ կմնա, իսկ սկսված դեպքում էլ կավարտվի էն ժամանակ, երբ դադարենք մեր հոգում զգալ մամայի ներկայությունը։ Կյանքում ոչ ոքի պատրաստած ճաշերն ավելի համեղ չեն լինի, քան տատիկինը, ու ոչ ոք չի կարողանա էնքան պինդ ու տաք ծածկել մեզ, որքան տատիկը կծածկեր։ Աշխարհում ոչ ոքի մենք այնքան կապված ու մտերիմ չենք, ինչքան մեր հարազատ քրոջը։ Ոչ ոքի հոգին այդքան հավեսով ուտել չի ստացվի ու հնարավոր չի լինի երբևէ այդքան սեփականացնել մեկ այլ մարդու ուտելիքը էնպես, ոնց քույրիկինն ենք անում։ Ճիշտ մարդկանց գտնելու մեր կարողությունը կասկածի տակ կդնեինք ճիշտ էն ժամանակ, երբ վերջնականապես ձախողեինք լավ ընկերուհի գտնելու հարցում։ Կկորցնեինք ազնվության ու հավատարմության հանդեպ մեր ողջ հավատը, եթե նրանք ցավեցնեին մեզ։ Մեր հարազատների ստեղծած ընտանիքները ժամանակի հետ դառնում են մեր ընտանիքները։ Մենք եղբայր ենք կոչում ոչ միայն նրանց, ովքեր քո ծնողների ծնունդն են, բայց և նրանց, որոնց լույս աշխարհ են բերել մեր ծնողների քույրերն ու եղբայրները։ Ընտանիքի մեծ պատկերի մի անկյունում մենք միշտ կգտնենք մի էնպիսի հորեղբոր կին, ով մեզ կթվա ամենաոգեշնչողն ու ամենահավեսը։ Կգտնենք նաև էնպիսի քեռակին, ում տեսնելու և ում պատրաստած թեյը խմելու պատրվակով ավելի հաճախ կայցելենք քեռու տուն։ Մենք հաջողակ կարող ենք համարվել այն ժամանակ, երբ բախտը մեզ նվիրում է մարդ-ուսուցիչներ։ Երբ ուսուցիչները դառնում են այնքան մտերիմ ու այնքան հարազատ, որ տոն է դառնում մեզ համար մեր ուսուցչի բալիկի ծնունդը, կամ երբ մեկն է դառնում ուսուցիչը այն կարևոր մարդկանցից, ում ուզում ենք անհապաղ այցելել հեռու տեղից վերադառնալիս․․․ Բախտավոր ենք այն ժամանակ, երբ ուսուցիչը սովորում է ճանաչել մեզ, յուրացնում է մեզ այնքան խորությամբ, որ մեզ դնում է իսկապես մեզ համար նախատեսված ամենաճիշտ ուղու վրա ու վստահեցնում, որ քայլել չկարողանալու դեպքում մենք, մեկ է, թռչելու ենք․․․ Մեզնից ոգեշնչվող մարդիկ, ովքեր հետագայում սիրելի ընկերուհիներ են դառնում, մեր հավատն են՝ առ մեր ուժը, և մեր մղումը՝ չկոտրվելու․․․

Իմ կյանքը դատարկ ու թերի կլիներ առանց այս կանանց․․․ Կիսատ կլինեի ես, ու կիսատ կթվար ամբողջ մոլորակը։ Եվ էդ կիսատության պակասից՝ շնորհակալ ու էս լիքության ներկայությունից՝ երջանիկ, սրտի ամենախորքից ուզում եմ, որ բոլորիդ կյանքը ամեն օր էլ ավելի գեղեցկանա ճիշտ էնպես, ոնց էս բոլոր կանայք են՝ ոտքից գլուխ․․․

Շնորհավոր մեր օրը, թող մնանք ուժեղ ու ամուր, չփշրվենք, չկոտրվենք ու չճաքենք անգամ, ու կարող լինենք սիրելու ճիշտ նույնչափ ուժեղ ու ճիշտ նույնչափ ամուր՝ առանց փշրվելու, առանց կոտրվելու ու առանց ճաքեր տալու․․․

Ու եթե համարձակությունդ մի քիչ չհերիքի, պարտվելու ես…

Մայթերում պատահական իրար հանդիպելու համարձակությունը ո՞րն է, դա պատահականություն է: Իսկ քո համարձակությունը դեռ միայն պատահականությունների է հերիքում, սիրուն պատահականությունների, բայց դրանք ընդամենը պատահականություններ են, գեղեցիկ, անհամարձակ պատահականություններ, քո սրտով, բայց քեզնից անկախ ստեղծված պատահականություններ, որոնք երկար չեն հերիքելու, քչություն են անելու ու մի օր վերջանալու են:

Եթե համարձակությունդ չհերիքի ամենաանսպասելի պահերին նրա ճանապարհին հայտնվելու համար, հետո այլևս նրան չես գտնելու, որովհետև մի ինչ-որ մեկը նրան վերցնելու է ճանապարհներից, որ քեզ նման անհամարձակները ամենաանսպասելի պահերին չհայտնվեն նրա ճանապարհին: Եթե համարձակությունդ չհերիքի խոստովանելու, որ հմայված ես իրենով, նրան տանուլ ես տալու առաջին պատահածին, որ քեզնից համարձակ կգտնվի կամ պարզապես կգտնվի: Եթե չհամարձակվես նրա սիրած ծաղիկներից անանուն փնջեր ուղարկել՝ հասկացնելով, որ դու ես, այդ քո փոխարեն ուրիշն է անելու, բացահայտ է անելու ու փշրելու է նրա ստեղծած սիրուն հեքիաթը: Եթե չհամարձակվես հայտնվելու նրանց բակում, նա այդպես էլ տնից դուրս գալու գեղեցիկ առիթներ ստեղծելու հնարավորություն չի ունենալու, հետո նրան բակերում էլ չես գտնելու: Ու եթե համարձակությունդ չհերիքի ինքդ քեզ խոստովանելու զգացածդ, հետո այլևս հարկավոր չի լինելու, որովհետև տանուլ ես տալու կյանքիդ ամենասիրուն պայքարը, իսկ հետո ունեցածդ հաղթանակներն արժեզրկվելու են: Պարտությունն էլ պիտի վաստակել կարողանաս, խեղճացնող պարտությունն առանց պայքարի տրված պարտությունն է, քեզ հազար տակ ծալծլում է, չի սիրում, երբ իրեն գրկաբաց են ընդունում: Իսկ նրա նմանները քեզ նման հանձնվողներին ատում են, հանձնողներին՝ ավելի շատ, հատկապես, երբ զգացածն են հանձնում: Մի՜ տրորիր երազանքները քո վախկոտության պատճառով…

Մի օր համարձակվիր համարը հավաքել ու զանգ թողնել հեռախոսին: Նա չի անջատելու, հաստատ, գուցե չխոսի, լռի, բայց պատասխանելու է: Մի օր նամակ գրիր, թղթի վրա շարիր մտքերդ՝ պարզ, հասարակ, շարիր առանց ձևի, բովանդակություն շարիր, նա փայփայելու է այն, հաստատ: Մի քանի անգամ առանց իմաց տալու ուղեկցիր նրան, որ փողոցում ոչ ոք չհամարձակվի մոտենալ, նա դա զգալու է, ցույց չի տալու, բայց զգալու է: Մի անգամ համարձակվիր ասել, որ ժպիտը շատ սիրուն է, աչքերը խորն են, որ անթարթ կարելի է նայել նրանց անհունին: Մի օր վրձիններ ու ներկեր նվիրիր, թող Սեր նկարի…

Ու եթե համարձակությունդ չհերիքեց էս ամենն անելու համար, պատահականությունները քեզ երկար չեն փրկելու, քո փոխարեն հաստատ մեկ ուրիշն է քո մտածածն ասելու, ու դու կորցնելու ես կյանքիդ ամենասիրուն հեքիաթն ու այն երբևէ չես կարդալու ու չես համակերպվելու վաստակածդ պարտության հետ ու քեզ չես ներելու, որ…

Որ նրան մտածածդ ասելու տղամարդկություն չունեցար, նրան առհասարակ ոչինչ ասելու տղամարդկություն չունեցար, որ երկրագնդի ամենասիրուն պայքարում հաղթելու տղամարդկություն չունեցար, որ համարձակությունդ մի քիչ չհերիքեց…

Հայաստանը վաղուց ենք լքել․ չնայած, վաղուց ասվածը շատ հարաբերական ենթատեքստ է կրում։ Հայաստանը լքել ենք ուղիղ երեք եղանակ ու երեք օր առաջ, էլի գարունով, մայիսի ամենաերկար ու գորշ գիշերներից մեկին` օդում մեր վերջին հետքը թողնելով անհետացել ենք։ Իսկ այս տարի գարունս ո՛չ մեր բակի խնձորենու վարդագույն ծաղիկները ազդարարեցին, ո՛չ էլ ձնծաղիկներ վաճառող կարճահասակ, գլխարկով պապիկը։ Չէ, ամենևին։ Գարունս եկավ լոկ հեռախոսիս վրա ամսաթվի փոփոխությամբ միայն․ ու ոչ մի թռչուն էլ ետ չվերադարձավ տաք երկրներից, որովհետև նույն «տաք երկրներ» ասվածը հենց այս կողմերում է հիմա։

Տաք երկրներով հիմա միայն թռչուններին չէ, որ կզարմացնես: Էս տաք երկրներ մարդիկ էլ թռչունների պես ցրտերն ընկնելու հետ թռչում-գալիս են, մի սուր ու տխուր բացառությամբ սակայն․ ետ վերադառնալը թռչուններից չեն սովորում ու բներն էլ այնպես հիմնովին են հյուսում, որ վերադառնալու մասին մտածելն անգամ սեփական աչքին ծիծաղելի է թվում։ Կյանքը դարձնում են ծանծաղուտ, ընկնում սեփական կարճատև երազանքների ծուղակն ու ամեն հաջորդ քայլով ավելի ու ավելի են խրվում դրա մեջ, սխալ ու նյութական երազանքների ետևից վազելու պարզ հետևանքով։

Գարունովս հիմա ոչինչ չփոխվեց․ էստեղ տարվա ամեն օրն էլ գարուն է, ու միևնույն է, գարուն լինի, թե ձմեռ, մարդիկ ո՛չ մեքենաներն են լքում, ո՛չ էլ տները: Սիրով չեն լցվում գարնանամուտին ու գարնան ամիսներն անիծող բառակապակցություններ անգամ չունեն հնարած։

Իսկ ես․․․ Իսկ ես դեռևս էստեղից չեմ։ Ես «տաք երկրներում» մրսկան եմ դարձել ու անգամ այն ժամանակ, երբ արևին դեմքիս դիպչել է հաջողվում, ես փշաքաղվում եմ միայն, բայց չեմ տաքանում։ Չէ, այնուամենայնիվ, հոգի տաքացնողը ամենևին էլ այս արևը չի։ Էստեղ մարդիկ ջան, ջիգյար չունեն, ու կպատկերացնե՞ք, անգամ սեփական բախտը վիրավորող արտահայտություններ չունեն։ Էստեղ «քաղաքից դուրս»-ում կենդանիների փոխարեն հոլիվուդյան ֆիլմերի երկնաքերերն են, որոնք իրականում անչափ անշունչ են ու ամայի։

Հիմա կողքից եմ Հայաստանին նայում, 10540 կմ հեռվից, մի օվկիանոս ու կես մայրցամաք հեռվից ու թեև, էդտեղ մենք սովոր ենք կյանքից դժգոհել՝ գոնե երջանիկ եմ, որ կյանքից ենք դժգոհում․․․ Կյանքից, ապրելուց, թեկուզ երբեմն վատ, բայց զգացմունքներից ենք դժգոհում։ Էստեղ ոչ մի զգացմունք չկա, չկա նաև ոչ մի ապրող: Էստեղ նյութից կախված գոյատևում է միայն՝ անզգացմունք, անկյանք ու անշունչ։ Էստեղ գարուններս երբեք չեն էլ բացվելու․․․