Մենք բոլորս էլ ունենք, չէ՞, մեր սրտի ու հոգու ամենախոր լարերում պահած մեկին, ում ցանկանում ենք նմանվել, ով մեզ ոգևորում է ու ով մեզ համար օրինակ է։ Դա կարող է լինել սիրած երգիչ, դերասան, ֆուտբոլիստ, էական չէ։ Մանկուց դեռ ընտանիքումս իմ մեջ սերմանել են սեր դեպի ֆուտբոլը։ 5 տարեկանում ես չէի կարող պատկերացնել, թե ոնց կարող են միլիոնավոր մարդիկ նստել, սրտի թրթիռով սպասել, նայել, բղավել, հուզվել մի մարդու կամ մի թիմի հաղթանակի համար։ Մեծանալով սկսեցի սիրել ֆուտբոլը։ Ես սիրահարվեցի այդ սպորտաձևին։ Դե ինչպես բոլորը, այնպես էլ ես, ունեմ իմ նախընտրելի, սիրելի ֆուտբոլիստը։ Ընկերներս, ինձ ճանաչելով, նյութը կարդալուց  միանգամից գլխի կընկնեն։ Իսկ մինչ ես մի փոքր կպատմեմ իր մասին, դու փորձիր կռահել, թե ով է նա:

Դաջվածքներ չունի, քանի որ տարեկան երկու անգամ արյուն է հանձնում։ Բարեգործություն է արել Պաղեստինի դպրոցների համար, 3 մլն եվրո է հատկացրել Աֆրիկայի սովից տառապող պետությունների ժողովուրդներին, ավելի քան 2մլն եվրո նվիրաբերել է գլխուղեղի քաղցկեղով տառապող երեխաների բուժմանը` խնդրելով գաղտնի պահել այն։ Երբեք չի հանձնվել ու կատարել հորը տված խոստումը` ճանաչվել է աշխարհի լավագույն ֆուտբոլիստ։ Գլխի ընկա՞ր։ Նա Կրիշտիանու Ռոնալդու Դուշ Սանտուշ Ավեյրուն է, նույն ինքը՝ Ռոնալդոն։

Այո, այո, նա նույն Ռոնալդոն է, ով հեռավոր տարիներ առաջ ծնվեց Պորտուգալիայի արվարձաններից մեկում, ծայրահեղ աղքատ ընտանիքում, իսկ այսօր դարձավ միլիոնավոր մարդկանց կուռքն ու մոտիվացիան։ Ես սկսեցի սիրել ու ուսումնասիրել ֆուտբոլի մյուս կողմը նրա շնորհիվ։

Նա մարդ է, ում մանկությունը նման է եղել դժոխքի։ Մարդ, ում կենսագրությունն ու կյանքը ինձ ավելի հետաքրքիր էր դառնալու, քան իմը։ Մարդ, ով ինձ սովորեցրել է, որ կյանքի հարվածները մարդուն կոտրել չեն կարող։ Մարդ, ում օրինակով ես ևս մեկ անգամ համոզվել եմ, որ երազանքներն իրականանալու հատկություն ունեն։ Մարդ, ում շնորհիվ ես սիրեցի ֆուտբոլ։ Կյանքի հարվածները չկոտրեցին նրան, այլ ընդհակառակը, ուժ տվեցին դիմակայելու ցանկացած դժվարության։

Նա հասել է իր գագաթնակետին, իսկ դու կարող ես նստել տանը հեռուստացույցի առաջ ու շարունակես քննադատել նրան։

Ուսումնական  տարվա սկիզբը հոգնություն բերեց, ու շատ: Մեկ ամիս էլ չկա, ինչ դասերը սկսվել են, բայց ես հոգնել եմ: Հոգնել եմ, բայց ոչ ֆիզիկապես, ու թերևս հիմա եմ գիտակցում, որ հոգնությունն իրոք հիվանդություն է: Հիվանդություն, որի ժամանակ մարդը վատնում է օրգանիզմի բոլոր առկա ուժերն ու սկսում գործել պոտենցիալ հնարավորությունների հաշվին:

 Հոգնած եմ՝ հիվանդ: Բուժվել է հարկավոր:

-Դու արդեն երրորդ դասն ա` ֆիզկուլտուրային չես մասնակցում: Ինչի՞:

-Ընկեր Խաչատրյան, ինձ մի քիչ լավ չեմ զգում: Մյուս դասին, էլի:

-Ես ինչ հիշում եմ՝ քեզ վատ ես զգում: Էլի՞:

-Դե, հա:

 Դե արի ու բացատրի, որ դու ընդամենը ձանձրանում ես…

 Դպրոցում ոչինչ չի փոխվել, բացի մի բանից՝ աղմուկն է պակասել: Այն աղմուկը, որից բոլորը՝ թե՛ դասատուներն ու թե՛ աշակերտներն էին բողոքում, բարկանում, հիմա մի տեսակ չի հերիքում, կարոտվում է: Բայց մեկ-մեկ էլ թվում է, թե ոչինչ չի փոխվել, ոչ մի այնպիսի բան, որի

-Էրեխեք, հասկանում եք, չէ՞, ինչ եմ ասում: Կյանքում կան երևույթներ, որ անընդհատ կրկնվում են, ինչքան էլ կյանքը փոխի իր դեմքը, ինչքան էլ մարդիկ լուսավորվեն… Աղջիկնե՛ր, վերջում լուռ մի հատ:

-Բայց մենք չենք խոսում:

-Բայց դասին էլ չեք հետևում, չէ՞:

-Դե, ընկեր Հակոբյան, վերջին ժամն ա արդեն, բացի էդ էլ՝ սրանից առաջ ֆիզկուլտուրա էր, հոգնած ենք, ախր:

-Հասկանում եմ, ես էլ եմ հոգնած, բայց դե ի՞նչ անենք: Ես հո մեղավոր չե՞մ, որ ձեր մոտ միշտ վերջին ժամերին եմ դասի: Դասացուցակն այսպես է կազմված, չենք կարող փոխել: Ուշադիր, լա՞վ:

-Ըհը:

 Ընկերուհուս՝ Քրիստինեի դաս պատասխանելու մի քանի րոպեն միակ հետաքրքիր բանն է ամբողջ քառասունհինգ րոպեի ընթացքում: Բացատրեմ՝ ինչով է հետաքրքիր: Սկզբում, երբ ուսուցիչը տալիս է իր անունը, նա առաջին վայրկյանին վեր է թռչում տեղից, իսկ երկրորդ ակնթարթին արդեն գրատախտակի մոտ կանգնած ասում է. «Սկսե՞մ»: Դրանից հետո սկսում է պատմել, բայց ի՛ր ձևով: Մտքերը կիսատ է թողնում, թեմայի սկզբից մինչև վերջը հասնում է թռիչքային անցումներով՝ բաց թողնելով դասից որոշ հատվածներ, բայց չնայած դրան, խոսում է արագ, համոզված, առանց ջանք թափելու, բայց և կենտրոնացած: Պատմել-վերջացնելուց հետո նստում է տեղում ու նախքան օրագիրը ուսուցչին տալը՝ հարցնում. «Հը՞, Շուշ, լա՞վ էր»: Ես նայում եմ իրեն, ժպտում, գլխով դրական շարժում անում, և դրանից հետո է միայն օրագիրը ձեռքին մոտենում ուսուցչի սեղանին, խոշորացրած աչքերը հառելով ուսուցչի վրա, սպասում մինչև օրագրում ստանա իր գնահատականն ու նոր վերջապես նստում տեղում: Քրիստինեի՝ նստարանին տեղավորվելն ուղիղ համեմատական է իմ՝ նորից անջատվելուն և հակադարձ համեմատական ուշադրությանս:

Ընկեր Հակոբյանը ճիշտ էր ասում՝ կյանքում իրոք զարմանալիորեն անընդհատ կրկնվում են շատ բաներ: Օրինակ տաս, քսան, գուցե քառասուն տարի առաջ էլ եղել են մարդիկ՝ ճիշտ իմ կամ էլ քո նման: Հնարավոր է նրանք էլ դպրոցում ուղղակի ձանձրացել են, չեն սիրել սովորել, բայց սովորել են՝ միայն նրա համար, որ նկատողություն չստանան: Կամ միգուցե նրանց էլ են ասել. «Սովորի՛ր, որ լավ մարդ դառնաս»: Նրանք էլ երևի հավատացել են, որ մարդ դառնում են միայն դպրոցի գնահատականներով հաշվվող գիտելիքներով ու սովորել են (ճիշտ իմ, կամ էլ քո նման):

 Մի խոսքով, հենց փոքր ու աննշան թվացող բաներն են, որ մեծ ընդհանրացումների են դրդում, բայց դա թող մնա հաջորդ ժամին: Հիմա արագ գրավորս ավարտեմ, թե չէ՝ «երկուսս» պատրաստ է…

Բարև բոլորին: Բարև նրանց, ովքեր միշտ ժպտում են: Ժպտում են առանց պատճառի ու շրջապատում երբեք չեն թուլանում:

Ամենաջերմ բարևներս նրանց, ովքեր կարողանում են չժպտալ:

Ու թերևս մեզանից յուրաքանչյուրն ունի այդ շնորհը, բայց քչերն են, որ  կարողանում են ժպտալ, բարությամբ ապրել: Ու քչերն են, որ կարողանում են բարություն տարածել:

Իրականում կյանքն ալիքոտ ծով է, ու այդ ալիքների մեջ մենք ինքներս մեզ ենք փնտրում։

Համառություն, ուժ, կամք, քաջություն  ու առասպելական հզորություն է պետք, որ դիմակայենք ալիքների հզոր հարվածին:

Մեզ շրջապատում են մարդիկ, որոնց հետ  մենք ամբողջանում ենք, որոնց հետ միայն կդիմակայենք հենց այն ալիքին, որի մեջ մենք ձուլվում ենք:

Ապրելու համար պետք է պայքարել: Պայքարելու համար՝ ունենալ կամքի ուժ ու տիրապետել ուրախ լինելու նուրբ արվեստին: Հոգում եղած դատարկությունն ու տխրությունն ամփոփել դրական շրջապատում:

Ապրենք, արարենք, ստեղծագործենք, բայց երբեք չմոռանանք ժպտալու մասին:

Հ.Գ.երևի պիտի սկզբից ներկայանայի:

Ես Նոյան եմ: Սովորական աղջիկ եմ, ով պատրաստվում է ընդգրկվել ապագա ամենաժպտերես բժշկուհիների շարքում: Ժպիտով եմ սովորելու: Մանկությանս ամենաժպտուն երազանքը ուրախ եմ իրականացնելու:

Առաջին անգամ որոշեցի  տպավորություններովս կիսվել քեզ հետ։ Ուզում եմ խոսել իմ ամենաշրջադարձային  շաբաթվա մասին։

Ինչպես արդեն գիտեն իմ բոլոր ընկերներն ու ծանոթները, ես շատ, չափազանց շատ եմ սիրում մասնակցել դասընթացների, մրցույթների, ճամբարների, այդ թվում նաև զանազան կամավորական ծրագրերի, և սա բացառություն չէր։

Դեռ մայիս ամիսն էր․․․ Ընկերուհուցս ստացա նամակ․ «Լի՜լ, մենակ իմանաս` ինչ եմ գտել մեզ համար: Նոր ծրագիր է, արի մասնակցենք, էլի: Շատ հավես կանցնի, անկեղծ եմ ասում»։ «Վա՜յ, էս ինչ հրաշալի միտք ա, արի փորձենք, գուցե ստացվի»։

Ու մի ամբողջ օր մեծ ոգևորությամբ մայրիկիս պատմում էի, թե ինչ եմ ուզում անել։

-Մա՜մ, այ մա՜մ, տես ինչ լավ հնարավորություն ա, ձեռքիցս պիտի բաց չթողնեմ: Ցանկությունս մեծ ա։

-Եթե ցանկանում ես, ապա պետք է փորձես,-ասաց մայրիկս։

Ու ես լրացրեցի մասնակցության դիմում-հայտը։ Շատ լավ եմ հիշում այդ  օրը՝ հուլիսի 19-ն էր, երբ էլեկտրոնային հասցեիս հաղորդագրություն եկավ․

-Սիրելի՜ Լիլիթ, ուրախությամբ հայտնում ենք, որ Դուք հաղթահարել եք․․․

Ու ինձ սպասվում էր երկրորդ փուլը՝ հարցազրույցը, որին պետք է մասնակցեի հուլիսի 8-ին Երևանի ՀԵՀԵՄ Կենտրոնական գրասենյակում։

Օգոստոսի 7-ին Տաթևից հասա Երևան ու հաջորդ օրը, որին այդքան շատ էի սպասում, գնացի այդ հարցազրույցին։ Ճանապարհին մեքենան փչացավ, ստիպված մեկ այլ մեքենա փնտրեցինք ու հասանք Սուրբ Աննա եկեղեցու բակ և փոքր-ինչ ուշացած մտանք գրասենյակ։ Մեկ շաբաթ անց նորից նամակ ստացա, որտեղ ասացին, որ անցել եմ ու օգոստոսի 12-18-ը որպես կամավոր պետք է մեկնեմ Հաղարծին։

Այնքա՜ն շատ էի սպասում այդ օրվան:

Մինչ գնալս արդեն նյութերն ուղարկել էին, և ցուցակում գրված էր, որ ես գիդ եմ։Այնքան էի աշխատել նյութի վրա, որպեսզի ինչքան հնարավոր է լավ ներկայացնեմ Տավուշն ու նրա հոգևոր կենտրոններից մեկի՝Հաղարծնի հարուստ պատմությունն ու մշակույթը։

Եկավ այդ օրը: Գնացի, ու չեք պատկերացնի, թե ինչքան հավես ու լավ օրեր անցկացրեցի այնտեղ, հագեցած տարբեր դասերով․ երգի, ազգային պարերի, հոգևոր զրույցների, խաչքարագործության․․․ Ու էլի լիքը այսպիսի հետաքրքիր բաներով։

Առաջին օրը լիքը-լիքը ծանոթություններ եղան, և ձեռք բերիցի նոր ընկերներ Հայաստանի տարբեր ծայրերից։ Այնքան լավն էին բոլորը: Ապրում էինք 80 հոգով մի մեծ ընտանիքի պես։ Իրենք եղան իմ մեծ ու տաղանդավոր ընտանիքը, ու ես շատ եմ կարոտում նրանց։ Մենք շարունակում ենք պահել այն ընկերական կապը, որ ստեղծվեց այս ծրագրի շրջանակներում։

Յուրաքանչյուր խումբ ուներ պատասխանատուներ, ու հենց խմբերի միջև բաշխված էր աշխատանքը։ Ամեն մեկիս պարտականությունն էր լավ կատարել մեր աշխատանքը, քանի որ ողջ փառատոնի կազմակերպումն  ու լավ ընթացքը մեզնից էր կախված։

Երբ ունենում էինք ազատ ժամանակ, հետաքրքիր խաղեր էինք կազմակերպում։ Երգում էինք, պարում ու նոր կյանքի շունչ էինք հաղորդում ՍԻՐՈ ՔԱՂԱՔԻՆ։

Մի օր Մարիամի ու Նունեի հետ նստած որոշեցի, որ պետք է կիթառ նվագել սովորեմ։ Ու Մարիամը մեծ սիրով ինձ մի քանի ակորդ սովորեցրեց։ Երբեք չեմ մոռանա կիթառի առաջին ուսուցչուհուս։

Այնքան շատ բան կա պատմելու, բայց ուզում եմ սահմանափակվել այսքանով ու ասել․ Հաղարծնի շաբաթն ինձ համար մի ուրիշ ու աննկարագրելի շաբաթ էր։ Այն ինձ հնարավորություն տվեց կյանքին նայել աշխարի բոլոր կողմերից, երբեք չընկճվել ու չվախենալ արվեստի հետևորդը լինել, գտնել ինձ իմ ապագա մասնագիտության մեջ, ու ամենակարևորը, Հաղարծինն ինձ տվեց թևեր՝ երազանքների հետևից շարժվելու։

Ֆիզիկայում ջերմափոխանակությունը տեղի է ունենում 3 եղանակով ՝ ջերմահաղորդում, ճառագայթում և կոնվեկցիա:

Կյանքում կա ևս մեկը ՝ ԺՊԻՏ։

Ժպիտի մասին հազարավոր նյութեր կարդացած կլինես, հազար ու մի հաճոյախոսություն լսած կլինես, որ քեզ, հա, հենց քեզ, ժպիտը շատ է սազում ու, որ ժպիտով ուրիշ ես, բայց  մեկ է, քայլում ես փողոցով լուրջ ու երբեմն էլ մռայլ դեմքով։ Իսկ մի՞թե քայլելիս ոչ մի ժպտալու առիթ չես որսացել…

Խնդիրները, այդ բարդ ու անլուծելի թվացող խնդիրները, շատ են ոչ միայն ֆիզիկայում,այլ նաև կյանքում։ Քեզ թվում է, թե դրանք անլուծելի են, բայց երբ սկսում ես մեկ քայլ առաջ գնալ, զգում ես, որ լուծել ես արդեն, ու լուծածդ հեչ էլ բարդ չէր: Եվ անմիջապես նորն ես գտնում՝ էլ ավելի խրթին, դժվար։ Կյանքում էլ է նույնը: Փոքր տարիքում ստուգողական գրելն էր բարդություն թվում կամ էլ մայրիկին համոզելը, որ թողնի բակ իջնես։ Հետո բարդ էր թվում բուհ ընդունվելը, հիմա հիշում ես՝ «ինչ լավ օրեր էին, ինչքան աշխատանք եմ կատարել, ինչ խելացի եմ», և այդպես շարունակ:

Կյանքի իմաստն էլ հենց այդ խնդիրները լուծելն է, որից հետո զգում ես, որ դրանք խնդիր չէին՝ այլ ուղղակի վարժանք` հաջորդ քայլերը հեշտությամբ հաղթահարելու համար։ Բայց եթե փորձես հենց հիմա ժպտալ, ի սրտե, հոգով, կկարողանա՞ս խնդիրը հիշել, որի պատճառով մռայլ էիր քայլում այսօր փողոցով, չէ՞ որ անձրևը արևային էր։

Փոքր ժամանակ գիշերով իջնում էինք բակ ու բարձր-բարձր տրանսֆորմերներին էինք կանչում: Իհարկե, մեզնից ոչ-ոք էլ չէր հավատում, որ Օպտիմուս Փրայմն ու Բամբլբին իրար գրկած երկնքից իջնելու են, բայց ուզում էինք հավատալ: Երևի սա իմ կյանքի առաջին ինքնախաբեությունն էր, ընդ որում` խմբակային:

Տրանսֆորմերներից հետո Հոգվարթսից նամակի էինք սպասում, հետո պահարաններն էինք փորփրում`Նարնիան գտնելու հույսով:

Լուսանկարը` Սուսաննա Գրիգորյանի

Փոքր ժամանակվանից շատ բան չի փոխվել: Երևի միայն սեփական անկրկնելիության զգացումն է կորել, ու սկսել ենք ավելի իրական, մարդկային բաների սպասել` Նոր տարուն, արձակուրդներին, քննությունների ավարտին, Հոգվարթսի մեծական մասնաշենքի բացմանը: Հիմա հասկանում ենք, որ եթե Օպտիմուս Փրայմը գալու էլ լիներ, դժվար միլիոնավոր երեխաներից հենց մեզ ընտրեր: Կամ ասենք թե ընտրեց, հետո՞: Էլի խոսակցությունը չէր ստացվելու, անհարմար լռություն կլիներ, վերջում էլ հրաժեշտ տալիս չէինք կողմնորոշվի գրկե՞լ,  թե՞ ուղղակի ձեռքով անել:

Երևի հենց այս ու բազմաթիվ այլ պատճառներով է, որ էլ ավտոբոտներին ու դեսեպտիկոններին չենք սպասում: Բայց ամեն անգամ, երբ սկսում եմ ինձ համոզել, որ ճիշտ մասնագիտություն եմ ընտրել, հիմա ճիշտ ճանապարհին եմ, հենց այնտեղ եմ, ուր պետք է լինեի, ակամայից հիշում եմ, թե ոնց էինք գիշերով Տրանսֆորմերներին սպասում: Չէինք հավատում, որ գալու են, բայց շատ էինք ուզում հավատալ:

Ողջույն հարազատս կամ գուցե ընկերս, կամ գաղափարակիցս: Չգիտեմ:

Առաջին անգամ որոշել եմ կիսել մտքերս քեզ հետ: Մի քանի ամսվա մտքերս հավաքել ու եկել եմ քեզ պատմելու:

Մի քանի տարի մտածելուց ու մի քանի մասնագիտությունների վրայով անցնելուց հետո (իրավաբան, լրագրող և այլն) որոշեցի, որ մանկության երազանքս անփոփոխ է: Այն է` դառնալ թարգմանչուհի: Չկարծեք, թե հեշտ կայացրի այս որոշումս: Որոշմանս կայացման օրվանից կարծիքներ էի լսում.

-Օտար լեզու յուրաքանչյուր մասնագետ էլ պետք է իմանա:

-Մի նորմալ մասնագիտություն չկա՞, որ ընտրես:

-Որ ավարտես` ի՞նչ ես աշխատելու, գոնե մտածե՞լ ես:

Ու ես հիասթափվել էի մինչև հոգուս խորքը: Չէի ուզում շարունակել պարապմունքներս, չէի ուզում շփվել մարդկանց հետ, բոլոր մասնագիտություններից զզվում էի: Բարեբախտաբար երկար չտևեց այս չարաբաստիկ շրջանը: Ես հասկացա, որ այո, ես ուզում եմ ընդունվել հենց օտար լեզուների ֆակուլտետը: Այո, ես գիտակցում եմ, թե հետո ինչ եմ աշխատելու ու իմ շրջապատի հարցերի պատասխանը գործնական կերպով կապացուցեմ մի քանի տարի հետո:

Ասեմ նաև, որ բիզնես ծրագրեր ունեմ, որոնք նույնպես իրականացնելու եմ: Եվ վերջապես, կապ չունի` բժիշկ ես, ծրագրավորող, թե կոշկակար: Յուրաքանչյուրը գիտակ է իր գործում, իսկ հասարակությունը հասարակություն չէ առանց լավ մասնագետի:

Ամենավերջում ուզում եմ ասել, որ երբեք մի հրաժարվեք ձեր նպատակներից հանուն որոշ մարդկանց ցանկության: Ու կապ չունի` այդ մարդը ծնողդ է, ընկերդ, թե մեկ ուրիշը, միշտ գնացեք ձեր նպատակների հետևից:

Եվ որովհետև ես բարդ եմ, երբեմն ես իմ կամքին հակառակ՝ բարդացնում եմ ամեն ինչ։ Եվ որովհետև ինձ նույնպես չեն հավատում ու վստահում՝ երբեմն իմ կամքին հակառակ, ես նորից ոչնչի և ոչ մեկի չեմ հավատում։ Եվ միգուցե դու իմ ընկերն ես, և միգուցե ես քեզ հետ երջանիկ եմ՝ ներիր, բայց իմ կամքին նորից հակառակ, ես կանեմ հիմար քայլեր, ու դու կմտածես, թե ես անկեղծ չեմ։ Բայց ես չեմ կարող քեզ վստահել, եթե չեմ վստահում նույնիսկ ինձ։ Չեմ կարող հասկանալ քեզ, եթե չգիտեմ, թե ով եմ ես ինքս, ինչ եմ զգում ու ինչ եմ անում։ Իրականում ինձ էլ, քեզ էլ ոչ ոք չի հասկանա, որովհետև դու քո ցավով ես ապրում, իսկ ես՝ իմ։ Ու չնեղանաս, չտխրես, եթե քեզ հետ կոպիտ լինեմ։

Ես անորոշ եմ, հոգնած, չհասկացված, դու ինձնից ճշմարտություն ես պահանջում, էներգիա ու անկեղծություն, իսկ ես ոչինչ չունեմ քեզ տալու, բացի իմ կամքից հակառակ՝ տխրություն, տրամադրության անկում: Ես դա նորից չեմ հասկանա, որովհետև անորոշ եմ և կորած իմ մտքերում։ Կորած այնքան, որ չեմ գտնում, թե որտեղ եմ մի պահ անհետանում, հետո հայտնվում մյուս մտքի անկյունում ու վերադառնում։ Բայց որտե՞ղ եմ վերադառնում: Իմ կամքին հակառակ ու իմ կամքից անկախ՝ վերադառնում եմ իրականություն, որն ինքնին մտքերի լաբիրինթոս է, կամ խորտակվում ու անհետանում եմ իմ ներքին աշխարհում, որը նորից մտքերի պահոց է։

Ինձ կրծում են ներսից, իսկ դու ուզում ես, որ ես հավատամ, թե կվերականգնվեմ։ Ես միգուցե վերադառնամ, ու միգուցե կրծված մասերն ավելի պոկեմ, որ դու մտածես, թե պատռվածքն ուղիղ է, բայց տես, դու նորից ինձ սխալ ես հասկանում ու դու նորից ինձ չգիտես։ Գիտես, թե ես գիտե՞մ։ Ես էլ չգիտեմ, թե ինչպես կրծվեցի ներսից, ինչպես կրծվածն ավելի մեծ ցավով պոկեցի, որ դու մտածես, թե ուղիղ եմ պոկված։

Գիտակցում եմ, որ երբեմն անտանելի եմ, չհասկացող, անհետաքրքիր, բայց տես, դու չգիտես, թե ինչու եմ ես այսպիսին, բայց դու ինձնից նեղանում ես, ու առանց հասկանալու՝ նորից հեռանում ու ինձ մենակ թողնում։ Իսկ ես չեմ նեղանում, որ ինձ մենակ թողեցիր, որովհետև ծնվել եմ մենակ ու լաց լինելով, բայց հիմա մենակ եմ նորից, պարզապես բարձրաձայն չեմ արտահայտվում խնդիրներիս ու բողոքներիս մասին։ Ու ինչո՞ւ պետք է նեղանամ, եթե դու ինձ չես հասկանա ու հոգնում ես իմ հոգնած տեսակից։

Վախենում եմ խոսելուց, արտահայտվելուց, անկեղծ լինելուց, որովհետև վախենում եմ, որ կկորցնեմ այն, ինչ ունեմ։ Ինքս ինձ հարցնում եմ, թե ինչ պետք է լինի, որ իմ իրականությունը փոխվի, ու ես կորցնեմ։ Քանի որ ես վախեցա ու քանի որ այդպես էլ ոչինչ չասացի՝ վախերս արդարացան, դարձան իրական, ու ես կորցրի, ես նորից՝ իմ կամքին հակառակ, կորցրի պահը, անկեղծությունս, վստահությունդ ու երևի, նաև քեզ… Ստացա նոր միտք, որը խճճվեց, ինձ նորից ձգեց ու հասցրեց իմ ներսում ապրող էն մտաշխարհին, որտեղ խորտակվում եմ ու գտնում կոտրված նավակներ…

Նախորդ տարի այս օրերին մի դասընթացի էր մասնակցում՝ լրագրությունը ճգնաժամային իրավիճակներում։ Խոսնակների՝ ՀՀ Պաշտպանության նախարարության մամուլի քարտուղար Արծրուն Հովհաննիսյանի, տեղեկատվության անվտանագության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի և լուսանկարիչ Ասատուր Եսայանցի ելույթներն այնքան լավ էի մտապահել, որ այս պատմությունը գրելու ժամանակ ձայնագրությունները լսելու կարիք չզգացի։ Չեմ ուզում, որ խնամքով գրած իմ էսսեն չկարդացված մնա․․․

․․․․

Կեսգիշերն անց էր: Վերջին լուսանկարներն ուղարկեցի խմբագրիս և պառկեցի քնելու: Աչքս կպել էր, երբ ցնցվեցի հեռախոսի զանգից. երևի խմբագիրս չէր հավանել նկարները: Երանի թե այդպես լիներ: Զանգը տագնապալի էր. սահմանում պատերազմական, լարված իրավիճակ էր, մեր նկարահանող խումբը պիտի մեկ ժամից ճամփա ընկներ:

Առանց երկար-բարակ մտածելու վեր թռա տեղիցս, հագնվեցի, վերցրի առաջին անհրաժեշտության պարագաներն ու դուրս եկա: Ո՛չ, ես ընտանիքիս անդամներին հրաժեշտ չտվեցի. ինձ համար դա սովորական աշխատանքային գիշեր էր, այնինչ պահի լրջությունը ես դեռ հետո էի զգալու:

Լույսը նոր էր բացվում, բայց օրը բարի չէր լինելու: Գիշերը զոհեր էին եղել, դիվերսիոն խմբեր էին մտել Արցախ: Միայն այս բոթերն ու հեռվից լսվող կրակոցները վերադարձրին իմ զգալու ունակությունը: Միջովս սարսուռ անցավ:

Մի սպա դիմավորեց ու համեմատաբար ավելի ապահով տեղ տարավ մեզ: Մի լքված տուն էր: Դռան դիմաց անկանոն ընկած հողաթափերը դարձան իմ առաջին լուսանկարը: Սպան խստորեն զգուշացրեց տեղեկատվություն տարածելուց առաջ անպատճառ խորհրդակցել: Պարզեցինք, որ դիվերսիոն մի հարձակումը կարող էր կանխվել, եթե լրագրողի լայքեր ու դիտումներ հավաքելու անմտածված ցանկությունը չլիներ:

Ավելի լարվեցի: Գործընկերներիս առաջարկով որոշեցինք լուսանկարներն ու տեղեկատվական ֆայլերը մեյլերով չուղարկել: Բավական քանակությամբ կրիչներ ունեինք, ավելի նպատակահարմար էր անձամբ հասցնել խմբագրություն, որի ժամանակավոր կայանը պիտի լիներ Հայաստան-Արցախ սահմանի մոտ: Պայմանավորվեցինք, որ խմբի անդամներից մեկը ամեն երեկո կրիչը պիտի հասցնի խմբագրին և ուրիշ դատարկ կրիչ բերի: Խմբագրության հետ կապ էինք հաստատում միայն հավելվածների միջոցով, խոսում էինք կարճ ու կոնկրետ, այն էլ այլաբանված բառերով. հաստատ գիտեինք, որ մեզ գաղտնալսում են: Այս տարբերակն ավելի ճիշտ էր: Իսկ իմ մտքում 12-ամյա աղջկա մահվան պատմությունն էր, որի մեղավորն էլի լրագրող էր եղել:

Իմ ֆոտոխցիկը շարունակում էր ֆիքսել արյունոտ կադրեր: Փորձում էի կարմիրը հակակշռել իրենց տունը չլքած մարդկանցով. չէ՞ որ արյունը նրանց համար էր թափվում: Նրանց աչքերում խորունկ վիշտ կար, բայց և կյանքը չէր մեռել:

Մենք լավ էինք հասկանում, որ համացանցում տեղ գտած մեր լուսանկարների ու լուրերի համար պատասխանատու ենք. դրանք չպիտի ծառայեն թշնամուն ու զենք դառնան մեր պետության դեմ: Բացի այդ, չէինք մոռանում նաև էթիկայի մասին: Հասարակությունն էլ գիտակցում էր ինֆորմացիայի ուշացման կամ թերի լինելու պատճառները:

Ստեփանակերտի բակերից մեկում ֆուտբոլ խաղացող տղաներից հետաքրքրվեցինք՝ արդյոք գիտե՞ն անվտանգության կանոնների մասին: Նրանք ոչ միայն գիտեին՝ ինչպես պատսպարվել, այլև ինչպես խաղալ պատերազմի ժամանակ. հրազենը արկերը կրակում է տարբեր ուղղություններով, երբ մի անկյունում արկը ընկնում է, տղաները մինչև հաջորդ արկի ընկնելը այդտեղ խաղալու ժամանակ են ունենում:

Երբ իրավիճակը խաղաղվել էր, և մենք հաջողել էինք ճգնաժամային իրավիճակում ճիշտ աշխատելու մեր հանձնարարությունը և պատրաստվում էինք վերադառնալ Հայաստան, տեսանք, որ Ստեփանակերտի հյուրանոցում ապաստան գտած մի կին նույնպես մեկնում է: Պարզեցինք, որ նա վերադառնում է սահմանամերձ իր տուն: Դա այն տունն էր, որտեղ պատսպարվում էր մեր նկարահանող խումբը, և որի դռան դիմաց անկանոն ընկած հողաթափերը նկարել էի ես: Հասցրի նկարել նաև այդ կնոջ աչքերը․ այնտեղ թախիծ կար, բայց և հույսը չէր մարել:

Պատերազմն ու բնականոն հունի մեջ մնացած կյանքը. ահա սա էր պետք ցույց տալ հասարակությանն ու թշնամուն: