Լյումոս մաքսիմա: Հանդիսավոր երդվում եմ, որ մտքիս լավ բան չկա:

Իսկ դուք երբևէ մտածե՞լ եք կախարդական աշխարհների, դպրոցների, մարդկանց և պրոֆեսորների մասին: Անգլիացի մի կին՝ Ջոան Ռոուլինգ անունով, գնացքով Մանչեսթերից դեպի Լոնդոն էր մեկնում, երբ հանկարծ տեսնում է նիհար, կլոր ոսպնյակներով ակնոցով և կայծակնաձև սպիով մի տղայի, որը Ռոուլինգի կարծիքով հրաշագործ էր, իսկ ճակատի սպին ինչ-որ կարևոր նշանակություն ուներ:

Իսկ դուք երբևէ մտածե՞լ եք այն մասին, որ մեզ շրջապատող մարդկանցից ոմանք, գուցե և հենց մեր ընկերները, մտերիմները և ծանոթները, գաղտնի ապրում և ստեղծագործում են այնպիսի աշխարհում, ինչպիսին Հոգվարթսն է, և որի մասին մենք չգիտենք, չենք էլ կարող պատկերացում կազմել: Չնայած, որ ես երբևէ հմայախոսք չեմ լսել ինչ-որ մեկից և ականատես չեմ եղել նրան, թե ինչպես են գորշ ամպերը կուտակվում, երկինքը՝ մթնում, ինչի արդյունքում էլ դուրս է գալիս «Ինքներդ-գիտեք-ում» խորհրդանիշը, ես կիսով չափ հավատում եմ նմանատիպ հրաշքների, գերբնական ուժերի ու երևույթների:

Հոգվարթս. դպրոց, որտեղ դասավանդում են հրաշագործները, իսկ աշակերտները ընկերասեր և աշխատասեր են, միշտ պատրաստ են իրար օգնելու: Այնտեղ ամեն ինչ հիասքանչ ու հոյակապ է, միայն թե ամեն ինչ խախտվում է այն ժամանակ, երբ հայտնվում է «Ինքներդ-գիտեք-ով»: Ասացի աշակերտներ, հիշեցի: Նրանք տեղաբաշխված են ըստ ֆակուլտետների՝ Գրիֆինդոր, Հաֆլփաֆ, Ռեվենքլո և Սլիզերին: Ասեմ, որ այս 4 ֆակուլտետներից ինձ միայն դուր է գալիս Սլիզերինը, բացի նրանից, որ անունը գեղեցիկ ու տպավորիչ է հնչում՝ Սլիզերինի տան խորհրդանիշը օձն է: Շատ կցանկանայի, որ օրերից մի օր Հոգվարթսից մի բու ինձ նամակ բերեր, հայտնվեի Ծուռտիկ նրբանցքում, հետո Օլիվանդերի խանութից գնեի սեփական կախարդական փայտիկս, կենդանիների խանութից գնեի մի բու, իսկ Գրինգոթս բանկից վերցնեի իմ սեփական և ինձ անհրաժեշտ գումարը՝ գնացքում լիքը քաղցրեղեն և շոկոլադե գորտ գնելու համար: Այնուհետև 9 և 10 համարի կառամատույցների արանքով անցնեի և հայտնվեի 9¾-ում, որտեղից էլ նստեի «Հոգվարթսի ճեպընթացը» և շարժվեի դեպի դպրոց: Ապա դասակարգվեի Սլիզերինում, Ալաստոր Խոժոռի մոտ սովորեի մթին արվեստների դեմ պաշտպանությունը, Սևերուս Սնեյփի մոտ՝ դեղաթուրմերի պատրաստումը, Միներվա Մաքգոնագալի մոտ՝ կերպարանափոխությունը և այլն: Բայց, ցավոք, չեմ կարող դառնալ նրանցից մեկը, որովհետև շուտով դառնալու եմ 17 տարեկան, իսկ դեղաթուրմերի պատրաստման սիրելի ուսուցիչս մահացել է: Անգամ չեմ էլ կարողանում օձերի հետ խոսել, որ գոնե այդ կարողության շնորհիվ ընդունվեի Հոգվարթս: Գիտեմ, սա պարտադիր պայման չէ, բայց էլ ուրիշ ոչ մի ունակություն չունեմ՝ Հոգվարթսում ուսանելու: Նաև ասեմ, որ եթե հիշում եք, իմ սիրելի ֆակուլտետում էր սովորել բոլոր ժամանակների մթին կախարդը՝ Թոմ Մարվոլո Ռեդլը, նույն ինքը՝ Վոլան դե Մորտը, որը միշտ ցանկանում էր աշխարհին տիրանալ և սև մոգությամբ լցնել ամեն ինչ:

Իսկ եթե այս աշխարհն իսկապես գոյություն ունի… Չնայած, եթե գոյություն էլ ունենա, մեզ նման «մագլերը» չեն հավատա, կամ էլ՝ դժվարությամբ կընդունեն՝ բացառությամբ մի քանիսի: Նրանք հաստատ չեն հավատա Մահվան պարգևների, միաեղջյուրների, տնային էլֆերի և փիքսիների գոյությանը:

Ինչպես ասում են մեծն մոգերը՝ լինենք Հարիի պես խիզախ, Ռոնի նման ընկերասեր և Հերմիոնայի պես խելացի:

Խաբեությունը հաջողվեց: Նոքս:

Լուսանկարը` Թամարա Հարությունյանի

Պարզվեց՝ ես ունեմ մի ժամ 36 րոպե հայտս գրելու համար: Գիտեք՝ իրականում մի կողմից լավ եղավ, որ էլի վերջնաժամկետից մի ժամ առաջ ամեն ինչ թողեցի, որովհետև արդեն հասկացել եմ, որ էսպիսի պայմաններում գրածս նամակներն ամենաանկեղծն են լինում: Ու ես հիմա որոշում եմ ինքս ինձ հետ խոսել այս նամակում, նայել մեր դիմացի շենքի պատուհաններին ու գրել,  ու հուսամ՝ խոսակցության մեջ ձայնս կլսվի:

Իրականում, գիտե՞ք, չեմ ուզում փիլիսոփայել, իհարկե հասկանում եմ, որ դա հիմա մեծ թրենդ է դարձել, բայց ես արդեն համոզվել եմ, որ ինձ համար ամենաթանկ բանը էն ամենապարզն է, պարզունակը չէ, բայց պարզը, ամենամարդկայինը, ամենամաքուրը, ամենաիսկականը:  Հիմա մտածում եմ. բա լավ, ի՞նչն է ինձ հուզում:

Գիտեք՝ անցած տարվանից սկսեցի Երևանում լուսանկարներ  անել (գիտե՞ք հայերեն էս բառը ոնց եմ սիրում. լույս ու նկար, մեջը էնքան տաքութուն կա), բայց գիտե՞ք, խնդիրն ինչ է. ես երևանցի չեմ: Ես որոշեցի լսել, թե էս քաղաքն ինչ է խոսում, ինչ է պատմում, ինչն է ցավում: Հա, ես որոշեցի օտարի աչքերով նայել ինձ արդեն հարազատ քաղաքին: Չնայած ես ու Երևանը շատ ենք կռվում,  ու ինքը միշտ ինձ տարօրինակ իրավիճակների մեջ է դնում: Դե ասենք՝ էնպես է անում, որ մոլորվեմ ու ուշանամ կարևոր հանդիպումներից, բայց ամեն ինչից անկախ, մենք լավ ենք  «յոլա գնում»:

Ինչ էի է ուզում ասել: Հա, ինչն է ինձ հուզում: Ասեմ. մարդիկ էլ չեն լսում քաղաքին, ականջները փակել  ու ման են գալիս: Ախր, Երևանն էնքան բան ունի պատմելու…  Մեկ-մեկ նույնիսկ խեղճը գոռում է, բայց լսող չկա:  Ախր, կարոտում է իր մարդկանց, ես աչքերից զգում եմ, մի տեսակ տխրություն կա: Մի կողմից էլ, քաղաքը դատարկվել է: Մի մարդ ասում էր . «Էս Սովետը ախմախ երկիր էր, բայց մի լավ բան ուներ. սահմանները փակ էին, ընկերներս չէին արտագաղթում»:

Նկարը, որ դրել եմ, մեր դիմացի շենքն է, ու ամեն գիշեր հիանում եմ իրեն նայելով: Բայց ինքն էլ իր պատմություններն ունի: Ժամանակին ավելի շատ պատուհաններից էին լույսեր վառվում, ու շենքը ավելի շատ էր հրճվում, որ իրեն վառվող պատուհանների լույսերով զարդարում էին: Իսկ հիմա…Դե, երևի հասկացաք:

Շատ չփիլիսոփայեմ, արդեն ասացի՝ չեմ սիրում: Սիրում եմ անկեղծությունը, ու ասածս ամենևին չի նշանակում, որ փիլիսոփաները կեղծ մարդիկ են:

-Տե՛ս, ինչ սիրուն աղջիկ ա, գնա հետը խաղա, ի՞նչ ես տանը նստել…

Միշտ իմ ընկերների ցանկում տղաների թիվը գերազանցել է աղջիկների թվին: Չգիտեմ՝ ինչն է պատճառը: Չորս տարեկանում միակ պատճառը, որ ես սկսեցի ընկերություն անել տղաների հետ այն էր, որ մեր բակում ես միակ աղջիկն էի:

Մենք երեք հոգի ենք… Հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ մայրիկս մի կերպ ինձ համոզեց դուրս գալ բակ՝ խաղալու: Մինչ այդ միշտ ծնողներիս հետ էի դուրս գալիս:

-Մամ, դուրս գամ՝ ո՞ւմ հետ խաղամ:

-Գնա, մեկի հետ կծանոթանաս, էլի:

Այդպես պարանը ձեռքիս դուրս եկա, բակում ոչ ոք չկար, ու շատ շոգ էր: Պարանս կապեցի մեր հարևանի պատուհանի ճաղերից ու սկսեցի պտտել: Մեկ էլ լսեցի, թե ինչպես էր մեր դիմացի շենքում մի կին համոզում իր թոռանը, որ տանից դուրս գա՝ խաղալու: Երկար ժամանակ չեմուչում էր անում, բայց վերջում ինձ նման ստիպված դուրս եկավ տանից: Մոտեցավ ինձ ու ասաց.

-Բարև, իմ անունը Զավեն է, կարո՞ղ եմ քեզ հետ խաղալ:

Փոքրամարմին ու մի քիչ սևուկ տղա էր: Մի քանի օր շարունակ իրար հետ էինք խաղում: Մի օր մի ուրիշ տղայի հետ ծանոթացրեց, նրա անունն էլ Հակոբ էր: Նա էլ էր Զավենի նման սևուկ, բայց ավելի բարձրահասակ էր: Նրանք լավ ընկերներ էին: Ինչ-որ խաղ խաղալիս միշտ գաղտնի պայմանավորվում էին, որ այնպես անեն՝ ես պարտվեմ: Ես էլ նեղանում էի ու գնում տուն: Հետո ինձ էլ ընդունեցին իրենց խումբ ու էլ չէին նեղացնում:

-Զավե՜ն, Զավե՜ն, Զավե՜ն…

Ես ու Հակոբը ճշտապահ էինք, միշտ ժամանակին գալիս էինք ու ժամերով Զավենենց շենքի առջև Զավենին էինք կանչում: Հաճախ այնքան ուշ էր դուրս գալիս, որ ինձ կամ Հակոբին արդեն տուն էին կանչում:

Ձմեռ էր, երեքով շատ մեծ ձնեմարդ էինք պատրաստել: Երկար, կարմիր գույնի շարֆ ունեի, կապել էի վզին, Հակոբն էլ տանից գազար էր բերել ու որպես քիթ՝ դրել ձնեմարդու վրա: Հաջորդ օրը դպրոցում բոլորին պատմեցի մեր ձնեմարդու մասին: Դասընկերներով եկանք մեր բակ, որ ցույց տամ, այն էլ ինչ-որ մեկը կոտրել էր: Գնացի տուն ու ամբողջ օրը լաց էի լինում, ինչու՝ ես էլ չգիտեմ: Բայց տղաներն ասացին, որ բան չկա, ու մի հատ էլ սարքեցինք: Ճիշտ է՝ այն մեկին չէր հասնի, բայց էլի լավն էր:

Ամռանը մեր հավաքած գումարով տարբեր ուտելիքներ էինք գնում, բակում խոտերի վրա ծածկոցներ էինք փռում ու «քեֆ» էինք անում: Տեսնելով, որ խնջույքների նկատմամբ սեր ունենք՝ մեր ծնողներն սկսեցին ամառները մեզ անտառ տանել: Հետո բակում միջոցառումներ էինք կազմակերպում. տղաները միշտ արտասանում էին, իսկ մնացած ժամանցային մասն ինձ վրա էր՝ երգում էի, պարում:

Հետո մեծացանք, բակում նոր երեխաներ հայտնվեցին, ես ընկերուհիներ ունեցա, նրանք էլ՝ նոր ընկերներ, բայց մենք մեր ընկերության մասին երբեք չէինք մոռանում: Տարիներ անց Հակոբը գնաց Երևան: Հակոբի գնալը դժվար էր և՛ իր, և՛ մեզ համար: Բայց գնալուց առաջ իր դասընկերոջ՝ Գոռի հետ ծանոթացրեց: Գոռին շատ սիրեցինք, երեկոյան հաճախ էինք միասին քայլում: Բայց Գոռն էլ գնաց Ռուսաստան: Հակոբի ու Գոռի պակասը շատ էր զգացվում: Հակոբը երբեմն գալիս էր Վանաձոր, ինչպես միշտ՝ երկուսով Զավենին էինք սպասում իրենց շենքի առջև: Մեկ-մեկ ես էի գնում Երևան: Մի անգամ, երբ Երևանում էի, Հակոբի հետ գնացինք իր սիրած աղջկա համար նվեր գնելու: Ո՛չ ինքը քաղաքը լավ գիտեր, ո՛չ էլ ես: Ամբողջ քաղաքը տակն ու վրա արեցինք, բայց, բարեբախտաբար, չմոլորվեցինք:

Հիմա շատ ժամանակ է անցել: Գոռը Ռուսաստանից վերադարձել է: Հակոբը անվճար ընդունվեց համալսարան: Մի քանի օր առաջ էլ նշեցինք Զավենի տասնութամյակը: Հուլիսի 2-ին Գոռն ու Զավենը կգնան բանակ:

Դժվար է նույնիսկ բացատրելը՝ ինչ եմ զգում: Քույրերը, որոնք իրենց եղբորը բանակ են ճանապարհում, երևի կհասկանան: Ես հարազատ եղբայր չունեմ, բայց նրանց եղբոր պես եմ սիրում: Եթե չլիներ այն ճակատագրական օրը, երբ ես ու Զավենը ծանոթացանք, երևի թե եղբայր այդպես էլ չունենայի: Չափազանց հպարտ եմ նրանցով: Մենք հիմա չորսն ենք, չորս լավագույն ընկեր: Վստահ եմ, ամեն ինչ կմնա նույնը, միակ բանը, որ կփոխվի, ժամանակն է:

Ահա և ավարտվեց ևս մեկ դպրոցական տարի։ Սակայն, ի տարբերություն անցած տարիների, այս տարին առանձնահատուկ էր ինձ և իմ համադասարանցիների համար, որովհետև վերջինն էր։

Շիրակի մարզի հեռավոր գյուղերի դպրոցներում շրջանավարտների թիվը տարեցտարի նվազում է։ Մեր դպրոցն էլ հետ չէր մնում մյուսներից։ Մեր՝ Փոքր Սարիարի միջնակարգ դպրոց են հաճախում երեխաներ երեք գյուղերից։ Ես ինքս Կաքավասար գյուղից եմ: Դպրոցին հատկացված է մեկ ավտոբուս, որն էլ երեխաներին տեղափոխում է դպրոց։
Ես առաջին դասարանից մինչև չորրորդ դասարանը հաճախել եմ մեր գյուղի տարրական դպրոցը (այժմ այնտեղ սովորում է երկու աշակերտ)։ Ինձ հետ էր նաև մեր գյուղից մի աղջիկ։ Հինգերորդ դասարանում արդեն սկսեցինք հաճախել հարևան գյուղի՝ Փոքր Սարիարի միջնակարգ դպրոց։ Մեր համադասարանցիներն այնտեղ չորսն էին։ Միավորվելով դարձանք վեց աշակերտ։ Աշակերտներ կային երեք գյուղերից էլ։ Առաջին իսկ օրվանից միմյանց հետ շատ կապվեցինք, սակայն դեռ կար գյուղերի միջև պայքարը՝ թե որ գյուղն է ամենալավը։
Այն աղջիկը, որը մեր գյուղից էր, իններորդ դասարանն ավարտելուն պես դուրս եկավ դպրոցից և ընտանիքի հետ հեռացավ գյուղից՝ մեկնելով արտերկիր: Բացի նրանցից շատ շատերն են հեռացել գյուղից՝ աշխատանք չունենալու և ընտանիքի կարիքները հոգալ չկարողանալու պատճառով:
Դասարանում մնացինք հինգ աշակերտ։ Մեծահասակները, որոնք հաճախել էին մեր դպրոցը, զարմանում էին, երբ իմանում էին դասարանիս և դպրոցի աշակերտների քանակը։ Եվ գրեթե բոլորն ասում էին նույնը.
-Մեր վախտով ըբը սպե՞ս էր։ Ամեն մե դասարան ամենաքիչը մե քառասուն աշակերտ էր,- ու վերջում էլ միշտ ավելացնում էին,- է՜յ գիդի, ջահելություն…
Բայց, ինչ արած, մեր «վախտով էլ ըսպես է»։
Մինչև տասներկուերորդ դասարանը մնացինք անխախտ՝ հինգ աշակերտ։ Տասներկուերորդ դասարանի երկրորդ կիսամյակից սկսվեցին վիճաբանություններ՝ վերջին դաս, վերջին զանգ, քննություններ։ Ամեն ինչ իրար էր խառնվել։ Թեկուզ և քիչ էինք, միևնույնն է, դժվար էր վերջին զանգ կազմակերպելը: Երեք աղջիկ էինք և երկու տղա։ Դե, տղաների համար միևնույնն էր՝ վերջին զանգ կկազմակերպեինք, թե ոչ։ Նրանց համար կարևորը շուտ դպրոցն ավարտելն էր։ Բայց այ, աղջիկներս… Երեքս էլ տարբեր կարծիքներ ու տարբեր բնավորություն ունեինք։ Արդեն դասարանում լարվածություն էր ստեղծվել։ Սակայն մի քանի օրից հնարավոր եղավ լարվածությունը ցրել։
Մեզ փոխարինող առաջին դասարանցիները չորսն էին՝ երեք աղջիկ և մեկ տղա։ Նրանց հետ միասին կազմակերպեցինք վերջին զանգ՝ հետաքրքիր համարներով։ Ամեն ինչ հիանալի էր։ Սակայն վերջին զանգից հետո մեզ սպասվում էր կարճատև, բայց և ճակատագրական մի փուլ՝ քննությունները։ Դասարանից միայն ես էի, որ հանձնելու էի միասնական քննություններ, մյուսները հանձնելու էին ավարտական քննություններ։ Եվ, փառք Աստծո, բոլոր քննություններն էլ հաջողությամբ հանձնեցինք։
Հուսամ, տարիներ հետո կամաց-կամաց մեծացող երեխաների քանակը տեսնելով ես էլ կասեմ. «Մեր վախտով ըբը սպե՞ս էր»… Բայց այս անգամ բոլորովին այլ երանգով:

Հունվար

Գիտեի, որ այս տարի փոխադրական քննություններ ունեմ, 9-ի քննություններ են, դե, վեց երկար ու ձիգ ամիսներ կան առջևում, կպարապեմ, էլի…

Փետրվար

Ֆիզիկա՞, թե՞ կենսաբանություն: Ասում էին ֆիզիկա հանձնել չեմ կարողանա, բոլորին հակառակ նայեցի դեպի ֆիզիկան: Դե հա, նայեցի, նայեցի դասագրքի առաջին էջին ու ընտրեցի կենսաբանությունը: Քննություններին պատրաստվելու համար դա շատ լուրջ քայլ էր, չէ՞:

Մարտ.

-Մամ, մամ, հեռախոսս ձեռքիցս կառնե՞ս` մի քիչ պարապեմ:

-Բա աչքն էլ չեմ հանի՞:

Դասարանով սկսեցինք կենսաբանություն պարապել: Կենսաբանության դասասենյակի պատերը սկսեցին սովորել մեր ամենօրյա ներկայությանը, գնում էինք, մի քանի դաս պատմում ուսուցչուհուն, նա էլ մի քանի բան էր բացատրում, «շատ պարապելուց» հոգնած վերադառնում էինք տուն: Պարապում էին, իսկ ես, պատճառաբանելով, որ հետ եմ ընկել, չէի սովորում, ախր, դեռ երեք ամիս կար: Մարտի վերջն էր: Տեսնելով, որ յոթերորդ դասարանի դասագիրքն ավարտեցին՝ որոշեցի՝ ես էլ շաբաթ-կիրակի օրերին կավարտեմ: Վճռական վերցրի գիրքն ու սկսեցի կարդալ, սովորել, հետո գրում էի շտեմարան՝ ինձ ստուգելու համար, ապա կենսաբանություն լավ իմացող ծանոթներիցս մեկին խնդրում էի, որ հարցեր տա: Հարցեր էր տալիս, ես էլ ոգևորված պատասխանում էի: Մի քանի սխալ հազիվ անեի, դա ինձ շատ էր ոգևորում, բայց եկավ մի օր, ու ծուլությունս էլի հաղթեց ոգևորությանս: Մարտին սկսվեցին նաև պատմության պարապմունքները: Դրանք էլ չէի պարապում, էլի ասում էի՝ հետ եմ ընկել, կսովորեմ: Այդպես էլ եղավ՝ մի գիշերում վեցերորդ դասարանի գիրքը ջրի նման սովորեցի: Բայց այդ ժամանակ դասարանս արդեն հասել էր ութերորդ դասարանի դասագրքին: Այստեղ էլ հավեսս ապստամբեց:

Ապրիլ

Գիտե՞ք, ամեն օր որոշում էի պարապել: Ահա, ժամը 2:23 է, ուղիղ 3:00 կսկսեմ պարապել: Վայ, ժամը 3:01-ն է, ուղիղ 4:00-ին կպարապեմ, լավ ուղիղ հինգին, անցավ, ուղիղ վեցին, անցավ, կպարապեմ երեկոյան՝ քնելիս: Բայց երեկոյան ո՞վ պիտի թերթեր ֆեյսբուքի ձանձրալի էջը՝ բողոքելով, որ ոչ մի բան չկա անելու: Բացի այդ՝ ես ապրիլին եմ ծնվել, էլ ո՞վ իրավունք ուներ ամբողջ ամիսը ուրախ-զվարթ անցկացնելու, եթե ոչ ես:

Մայիս

Քննությունից մի ամիս առաջ՝ մայիսին, սկսեցի զրոյից պարապել մաթեմատիկա, մի ամսում պետք է սովորեի, մայրս էլ ասում էր՝ պետք է բարձր ստանաս: Չէ մի: Մայիսն իսկապես տանջանքների ամիս էր, ամեն օր պետք է գնայի մաթեմատիկայի պարապմունքի, նվնվալով երկու ժամ դիմանայի ու վազեի անգլերենի պարապմունքներիս: Ամեն օր երկու ժամ՝ սինուս, կոսինուս, այս թեորեմ, այն թեորեմ, ֆակտորիալ, հավասարումներ ու անհավասարումներ, պրոգրեսսիա, կոորդինատային համակարգեր, թեստ մեկ, թեստ երկու, թեստ տասը, անցանք մյուս գրքույկին: Ինչ-որ տագնապ էր առաջացել մոտս, բայց չէ՞ որ կային քննությունների վերջին գիշերները: Գնում էի պարապմունքի՝ ճամփին պատմություն կարդալով (միայն ես գիտեմ, թե ինչքան վատ բառեր եմ լսել վարորդներից՝ գիրքը կլանված կարդալու պատճառով ճանապարհները անզգույշ անցնելու ժամանակ):

Հունիս

Այս տարի դժվար թե կարողանամ հունիսը ամռան ամիս կոչել: Այն շատ էր տարբերվում մյուս միանման հունիսներից, որ ապրել եմ: Ընդհանրապես չէի էլ կարողանում ինձ տրամադրել, որ ամառ է, անհամբեր չէի սպասում կեռասի հասնելուն, անընդհատ չէի կրկնում «ձմերուկ եմ ուզում» արտահայտությունը, մերոնք էլ առիթ չէին ունենում պատասխանելու՝ «Հիմիկվա ձմերուկը քիմիա ա, Աստղ», ինչպես անցած-գնացած բոլոր հունիսներին: Հարևանների թթի ծառերից «կախվելու» ժամանակ անգամ չունեի:

Եկավ հունիսի 5-ը, եկավ նաև հայոց լեզվի քննությունը, ստացա տասնութ, ցավալի էր: Հունիսի 9-ն էլ չուշացավ՝ մի գիշերում ամբողջ չորս տարիների դասերն էլ սովորեցի՝ քսան ստացա: Ահա, հունիսի տասներկուսը՝ մաթեմատիկան, էլի քսան, անգլերենը՝ քսան: Ոչ մի կերպ չէի կարողանում կենսաբանությունը պարապել: Չգիտեի էլ՝ որտեղից սկսել, բայց գիտեի, որ քննություններից կարող եմ բողոքել ու ողջ օրը քնել: Դե, կենսաբանությունն էլ բարեհաջող տվեցի, անկեղծ ասած՝ արտագրել եմ, օգնել են, բայց լավ է, դա էլ անցավ: Իսկ վերջն ամենասարսափելին էր՝ պատմությունը, մի գիշերում սովորել մի քանի հազարամյակների պատմությո՞ւն, ի՞նչ կա, որ: Վերջին օրն էր՝ վերջին քննությունը, այդ գիշեր երակներովս դեպրեսիա և մի քանի գավաթ մակսուրճ էր հոսում արյան փոխարեն: Քսանվեց տոմսից հասցրեցի սովորել միայն առաջին ութը, ու մնում էր միայն հուսալ, որ բախտն ինձ վերջին պահին չի դավաճանի: Չորրորդ տոմսն ընկավ, և քանի որ հինգ մատիս պես գիտեի սովորածս բոլոր դասերը, էլի ստացա քսան: Մինչև հիմա չեմ հավատում, որ տանջանքներս վերջացան, որ էլ մայրս չի գա սենյակ ու տեսնելով, որ գրքերի փոխարեն ձեռքիս հեռախոս է՝ չի հանդիմանի: Երա՞զ է արդյոք ու հիմա պետք է արթնանամ ու գնամ կոնսուլտացիաների՞: Չէ, չէ, վերջ:

-Չակոր, դու՛ կարող ես, պետք է վազես…

-Չմտածես, դու պետք է հաղթես այս մրցավազքում:

-Առաջ, չկանգնես… Այո՜… Դու հաղթեցիր…

Հիշեցի՞ք: Պարապմունքից հոգնած վերադառնում եմ տուն: Հյուրասենյակից լսվում են բարձր ձայներ: Բացում եմ դուռը ու տեսնում, որ ամբողջ ընտանիքս լարված սպասում է, արդյո՞ք նա հասնում է եզրագծին, թե° ոչ: Անկախ ինձանից ես էլ սկսեցի ոգևորված նայել: Նա նպատակ ուներ ու պատվով հասավ եզրագծին: Քննությունները նույնպես նմանեցրի այդ մրցավազքին: Ինը ամիս շարունակ վազում ենք, վազում ու փորձում հասնել այդ բաղձալի եզրագծին: Ինչպես ֆիլմում, այնպես էլ կյանքում, ամիսները արագ էին անցնում, իսկ վերջին մեկ ամիսը, կարելի է ասել, գովազդային ընդմիջումներով անցավ: Յուրաքանչյուրս ցանկանում էինք պատվով հասնել եզրագծին: Իսկ եզրագծին հասնելը միշտ էլ դժվար է: Ինչպես Չակորը վազքի ընթացքում հանդիպեց չար ու նախանձ մարդկանց, այնպես մենք կյանքում, այս ամիսների ընթացքում հանդիպեցինք այնպիսիններին, ովքեր նեղվում էին, որ դու պատվով հաղթահարեցիր ամեն ինչ: Իսկ վազքուղուն կանգնած յուրաքանչյու դիմորդ ցանկանում էր թռչել ինչքան կարող էր վերև, ցնծալ, հպարտանալ: Չակորը փորձում էր ջնջել ստրկության նշանը, իսկ այնտեղ կանգնած յուրաքանչյուր դիմորդ ունի հստակ նպատակ և ամուր կագնած է իր ոտքերի վրա` մեկը ուզում է դառնալ լավ լրագրող, մյուսը արդար դատավոր, մեկ ուրիշը՝ անշահախնդիր բժիշկ…

Ես հասա եզրագծին:

Երբ տեղափոխվեցինք Ֆրանսիա, միայն երկու բառ գիտեի՝ bonjour և merci : Ոչ մեկին չէի հասկանում սկզբում։ Լսում էի երգեր, ինձ շատ էին դուր գալիս, բայց բառերը չէի հասկանում։ Դե քանի որ ծանոթ հայեր կային, ովքեր գիտեին ֆրանսերեն, հույսս իրենց վրա էի դնում, և ինչ-որ պետք էր, խնդրում էի՝ նրանք թարգմանում էին։

Քիչ-քիչ ավելացավ ֆրանսերեն բառապաշարս: Արդեն ծանոթանալու համար համարյա ամեն ինչ գիտեի: Բայց միայն ծանոթանալով չէ. պետք է շփվես էլ։

Սկսեցի դպրոց հաճախել: Այնտեղ իմ ծանոթ հայերը չկային, ու հաստատ ոչ մեկը չէր կարող ամեն վայրկյան թարգմանել։ Անսովոր էր շատ, երբ տեսնում էի, թե  ինչպես են երեխաները իրենց պայուսակները ոտքով հրում, գցում պատի տակ։ Իրենց կողքին ես մի խելոք մարդ էի՝ նորմալ դնում էի պայուսակս, չէի ծխում և այսպես շարունակ։

Ինքս ինձ ասացի.

-Հավաքիր քեզ, Խաչիկ, սենց չի լինի։

Գնում էի դպրոց ու մի քիչ վախով, որ ահա ուր որ է՝ մեկը ինչ-որ հարց կտա, ու ես չեմ կարողանա պատասխանել։ Ամեն օր այդ շփման վտանգից «մազապուրծ», ուրախ-ուրախ, կարծես փրկված, գալիս էի տուն։

Սկզբում շատ զավեշտալի իրադրությունների մեջ էի հայտնվում։ Ինձ հարցնում էին՝ անունդ ինչ է, չհասկանալով հարցը, ասում էի՝ 17 տարեկան եմ, և չէի հասկանում՝ ինչու էին ծիծաղում։

Ճարահատ դասարանի տղաներին սկսեցի հայերեն սովորեցնել։ Ու մտածում էի, որ իրենք ավելի շուտ հայերեն կսովորեն, քան ես՝ ֆրանսերեն։  Գնում էի դասի ու գիտեի, որ անսպառ  ծիծաղ է սպասվում ինձ։ Գնում էի, տղերքը սկսում էին հայերեն խոսել.

-Բառև, Կաշիկ, ո՞նց ես։

Բոլորովին տառասխալ չեմ թույլ տվել. ուղղակի իրենց համար դժվար է արտասանել Ր, Խ, Չ տառերը։ Այդպես էլ, ինչքան սովորեցրեցի, մեկ է՝ չկարողացան Խաչիկ ասել: Կամ ասում էին՝ Կաչիկ կամ Խաշիկ կամ Կաշիկ։

Ինչ որ է՝ հարմարվեցի։ Սկսեցի գլուխ հանել քիչ-քիչ: Այն ժամանակվա լսածս երգերը արդեն հասկանում էի, անունս նորմալ ասում էի, տղերքի հետ ֆրանսերեն էի խոսում, և այդպես։

Մի քիչ էլ հայերի մոտ ինձ լավ էի զգում, որ արդեն քիչումիչ ֆրանսերեն խոսում եմ։ Իրոք, դժվար էր սկզբում։ Գրեթե ամեն ինչ հասկանում էի, թե ինչ են իրենք խոսում, բայց չէի կարողանում ասել, թե ինչ եմ ուզում ասել։ Կարծես համր լինես. լիքը ասելու բան ունես, բայց չես կարողանում ասել։ Հիմա ամեն ինչ սովորական է դարձել: Չեմ վախենում խոսել, տեսածս օտար բարքերից չեմ զարմանում, աչքս սովորել է:

Շուտով կպատմեմ նաև իմ նոր քաղաքի, նոր ընկերների, կյանքիս նոր շրջանի մասին: Սպասեք:

Երազանքներ չունեցող մարդը չի ապրում…
Այդպես էի մտածում ես՝ 8 տարի առաջ լրացնելով օրագրիս առաջին էջը: Դե չէ, հիմա էլ եմ այդպես մտածում, հետո էլ այդպես կմտածեմ: 5506 արևածագի եմ ականատես եղել, նույնքան էլ՝ արևամուտի: Էլի անթիվ ու անհամարները գլխովս կանցնեն: Գիտե՞ք, գտել եմ կյանքի, ապրելու իմաստը, բայց մինչ դրա մասին խոսելը՝ մի քանի բան եմ ուզում ասել:

Աշխարհում ապրող 7 միլիարդ մարդկանցից յուրաքանչյուրը յուրօրինակ է ընկալում «երազանք» բառը: Շատերն ասում են, որ երազանքներ ունեցող մարդիկ ուղղակի իրենց ֆանտազիայով կերտած անիրականալի երևույթներով ապրող հիմարներ են, ու միայն պետք է ապրել իրականության մեջ, բավարարվել ունեցածով, բավարարվել քչով: Մյուս մասն ասում է, որ եթե շատ ցանկանաս ու հավատաս, դրանք հաստա՜տ կիրականանան: Շատերն էլ ուղղակի սպասում են, որ Նոր տարվա գիշերը՝ ուղիղ ժամը տասներկուսին, կամ ծննդյան տորթի մոմերը փչելիս, 5 թերթիկանոց յասամանի ծաղիկը կուլ տալիս, ընկնող աստղին նայելիս պահած երազանքները կատարվեն: Ես էլ էի ամեն տարի ծննդյանս տորթի մոմերը փչելուն զուգահեռ երազանք պահում, կամ էլ երբ բարեկամներիս երեխաներն էին դրանք փչում, լաց էի լինում՝ նրանց մեղադրելով, որ էլ չեն կատարվի երազանքներս. գիտեմ՝ դու էլ: Ես էլ էի երազանք պահում՝ յասամանի 5 թերթիկանոց դա՜ռը ծաղիկը մի կերպ կուլ տալով, ես էլ էի գիշերը փռվում խոտերի վրա ու նայում գլխիս թափված գիշերային, աստղազարդ երկնքին. ընկնող աստղ էի փնտրում, ես էլ եմ սխալվել, այդպես ճիշտ չէ:

Մարդիկ արդեն միլիոնավոր տարիներ է՝ արարում են, ստեղծում նորն ու նորը, հասնում են իրենց երազանքներին՝ փոխում են աշխարհը, փոխո՜ւմ: Դեռ շատ տարիներ առաջ թռչելը միայն երազանք էր, բայց մարդիկ հո չէի՞ն երազում ու վերջ: Նրանք պայքարեցին, աշխատեցին, հասան իրենց երազանքին ու թռան. թռան երկինք, թռան տիեզերք: Մարդիկ միայն երազել կարող էին ինչ-որ արկղի մասին, որի մեջ շարժվող մարդիկ կլինեին, երազել միայն կարող էին իրարից հեռու գտնվելով շփվելու մասին՝ ստեղծեցին հեռուստացույցը, հեռախոսը, ապա՝ համակարգիչը: Եթե շարունակեմ թվել, մի ամբողջ կյանք կտևի այդքանը կարդալը, մեզ համար սովորական է, բայց այն ժամանակ դա ինչ-որ մեկի անիրականալի երազանքն էր, ինչ-որ մեկի նպատակը, ինչ-որ մեկի աշխատելու արդյունքը: Նրանք հո չե՞ն նստել ինչ-որ տեղ, անորոշ նայել այս ու այն կողմ ու սպասել, թե երբ իրենց երազանքները կկատարվեն, չէ, աշխատել են, սովորել: Ամեն վայրկյան, ամեն պահ ինչ-որ մեկը նույնպես հասնում է իր երազանքին, ինչ-որ մեկը ահա փոխում է աշխարհը, հա, հենց այս պահին: Դու ամեն օր քեզ անհրաժեշտ ինչ-որ բան ես փնտրում գուգլում, դա Լարի Փեյջի աշխատանքի արդյունքն է, նրա ձեռնարկած քայլերի ու երազանքը նպատակի վերածելու ցանկության: Ջիմ Քերրին՝ հայտնի ու սիրված գրեթե բոլորի կողմից, ապրել է իր բարեկամներից մեկի այգու վագոնում ու խոսք գնալ անգամ չէր կարող կայացած ու հայտնի մարդ դառնալու մասին: Նա հասավ իր երազանքին: Չնայած կյանքն անդադար հալածում էր այդ որբ, իսկ հետո՝ անտուն կնոջը՝ նա ստեղծեց մի այնպիսի աշխարհ, որը միլիարդավոր մարդկանց կյանքի մի փոքրիկ կամ լա՜վ էլ մեծ մասն է կազմում, նրա գրքերը գլխավորում են լավագույն գրքերի ցուցակները աշխարհի տարբեր երկրներում, այսօր նա բրիտանացի միակ կին-միլիարդատերն է: Հասկացար, չէ՞, որ խոսքը Ջոան Ռոուլինգի մասին է: Նա էլ իր երազանքին հասավ: Յուրի Գագարինը մեկ լրիվ պտույտ կատարեց երկրագնդի շուրջը, Նիլ Արմսթրոնգը ոտք դրեց Լուսի վրա: Նրանք էլ հասան իրենց երազանքներին: Գիտեի՞ր, Ալբերտ Այնշտայնը ընդունելության քննությունից կտրվել է, նա էլ հասավ իր երազանքին, նրա շնորհիվ է, որ ես, դու այդքան բողոքելով «հարաբերականության տեսությունն» ենք ուսումնասիրում, նա էլ հո չի՞ «նստել թախտին, սպասել բախտին»: Նա էլ է պայքարել ու աշխարհին ապացուցել, որ կարող է: Բախին եղբայրն արգելել էր երաժշտության «կողմը նայել», նրա՝ լուսնի լույսի տակ ամիսներով գրած երաժշտության նոտաները եղբայրը պատռել էր: Նա չկոտրվեց, ու հիմա Բախի երաժշտությունը մարդու կողմից ստեղծված արվեստի գլուխգործոցներից է: Գյուղացի աղջիկ Ժաննա դ’Արկը մարտական ոգով հետ է գրավում Օռլեանը, վերադարձնում Ֆրանսիայի անկախությունը այն ժամանակ, երբ թագավորն անգամ ինքն իրեն չէր հավատում: էլի թվե՞մ… Սթիվեն Հոքինգին գիտե՞ս, նա հաշմանդամ, անբուժելի հիվանդ լինելով, մեծ հալածանքների է ենթարկվում, սակայն հասնում է իր երազանքին, մեծ դժվարությամբ ընդունվում է Օքսֆորդի համալսարանը, ավարտելով այն՝ սկսում է ուսումնասիրել տեսական ֆիզիկան, հետո դառնում է Քեմբրիջի համալսարանի տիեզերաբանության կենտրոնի հիմանդիրն ու ղեկավարը, ժամանակի ամենաազդեցիկ գիտնականներից տեսական ֆիզիկայի բնագավառում, հայտնի տիեզերաբան: Նա էլ մյուսների նման հասավ իր երազանքին:

Ուրեմն ինչո՞ւ չենք կարող մեր երազանքներին հասնել ես, դու, ինչո՞ւ նստենք ու սպասենք, որ բախտը կժպտա մեզ, երբ պետք է պայքարել: Նրանք բոլորը կարողացել են, մենք էլ կարող ենք: Անընդհատ անհաջողությա՞ն ես մատնվում, հիշիր «ԳոՊրո» տեսախցիկի հիմնադիր Նիք Վուդմանին, նա մի քանի անգամ ձախողվել է, մինչև վերջապես ստեղծել է ժամանակի լավագույն «էքշն» տեսախցիկը: Անհաջողությա՞ն ես մատնվում, ուրեմն մի բան ես մոռացել: Հասիր երազանքներիդ մի լավ ոգևորիչ երաժշտության ներքո (ես ինչ-որ բանի մարտականորեն պատրաստվում եմ «Կարիբյան ծովի ծովահենները» ֆիլմի սաունդթրեքը լսելով. ոգևորում է):

Հիմա ասե՞մ, թե որն է կյանքի իմաստը. կարևորն այն է, որ արևածագի ու մայրամուտի միջև ընկած լայն շրջանում ի կատար ածես բոլոր երազանքներդ, հասնես բոլոր նպատակներիդ՝ հաստատուն քայլերով, քո տեղն ու դերն ունենաս այս կյանքում, ապացուցես բոլորին, որ դու էլ կարող ես: Ու կարևոր է նաև քայլեր ձեռնարկել հենց այս պահին, հենց հիմա, առանց երկար-բարակ մտածելու, առանց ժամացույցին, պատերին նայելու, ինչ-որ հաղորդում գտնելու ու ժամանակ «սպանելու» ակնկալիքով հեռուստացույցի ալիքները թերթելու:

«Բախման արդյունքում այդ մոլորակը բաժանվել է բազմաթիվ կտորների, որոնք ստեղծել են մեծ օղակաձև գոտի Երկրի շուրջը: Ավելի ուշ այդ օղակը «խտացել» է, որից էլ առաջացել է լուսինը…» Բլա-բլա-բլա…

Չեմ կարողանում հավատալ գիտնականների առաջ քաշած այս թեորիային, փորձում եմ կառուցել իմ երևակայական աշխարհը, որտեղ բնակվում են միայն իմ սիրելի մարդիկ, և գոյություն ունեն այնպիսի բաներ, որոնք չկան մեր իրական աշխարհում: Երազել եմ միշտ տեսնել լուսնի հակառակ կողմը, միգուցե այնտեղ է իմ երևակայական աշխարհը, կամ այն աշխարհը, որտեղ ես կգտնեմ ինքս ինձ: Ո՞վ գիտե: Երբեք չեմ սիրել իմ անունը: Վերջերս եմ իմացել անվանս ստուգաբանությունը: Այն նշանակում է լուսնի հակառակ կողմը կամ սև լուսին, սակայն բնույթով այնքան էլ սև լուսնի նման չեմ: Դրանից հետո սկսեցի ուրիշ կերպ «վերաբերվել» անվանս: Երևի ինչ-որ կապ կա այս ամենի մեջ: Ուզում եմ աշխարհը տեսնել ինձնից 100 տարի անց, ուզում եմ տեսնել՝ արդյոք իմ երևակայական աշխարհը երբևէ իրականություն կդառնա՞: Եթե կարողանայի, իմ ուժերով կստեղծեի «տիեզերական» կամ հենց «լուսնային» տուրիզմ: Ծիծաղելի է թվում, չէ՞, «լուսնային տուրիզմ» ասվածը: Ոմանք ասում են, որ մեր վախերը մեր երևակայության արդյունքն են, սակայն իմ դեպքում, երևակայությունը իմ բնույթի ու բնավորության անբաժան մասնիկն է…»:

Վերջերս հին տետրերս փորփրելիս գտա այս տողերը «անձնական օրագիր» կոչվածի միջից: Գրել եմ երևի 12-13 տարեկանում: Հիմա եմ տեսնում, թե ինչպես կարող է փոխվել մարդկային մտածելակերպը ընդամենը մի քանի տարվա ընթացքում: