Իմ գյուղում հիմնականում մշեցիներ են բնակվում: Գյուղս շատ գեղեցիկ է, սակայն հոգսերը, ծանր աշխատանքները թույլ չեն տալիս վայելել այդ գեղեցկությունը:
Գյուղի կողքին գտնվում է ռուսական ռազմաբազան: Անընդհատ կրակում են՝ լինի գիշեր, թե ցերեկ: Սկզբում զայրանում էինք՝ ասելով, թե չենք կարողանում հանգստանալ, բայց հետո մտածեցինք, թե ինչպես են սահմանամերձ գյուղերի բնակիչներն ապրում. մենք գոնե գիտենք, որ այդ կրակոցները մեզ չեն ուղղված:
Ինձ չէին բավարարում գյուղացիների պատմածները, և ես որոշեցի մեր թաղամասից ջուր տանող զինվորներին խնդրել, որ մի հայերեն իմացող զինվոր պատասխանի իմ հարցերին: Բախտս բերեց՝ նրանց մեջ կար հայերեն իմացող սպա: Մոտենալով նրան՝ ես հարցրի նրա անունը:
-Իվան,- պատասխանեց նա:
-Ուրախ եմ, ես Քնարիկն եմ: Ես ուզում եմ խոսել ձեր ռազմաբազայի մասին, մի քանի հարց ունեմ, կարելի՞ է: Ինչո՞ւ է հենց այս տարածաշրջանում ձեր ռազմաբազան:
-Տարածքի մի մասը պատկանում է ՌԴ-ին, և հարմար է զինավարժությունների համար:
-Բայց չէ՞ որ այդ կրակոցներն ուղղված են դեպի լեռը:
-Ամեն ինչ հաշվարկված է, և լեռանը վնաս չի հասցվում:
-Իսկ ջուրը, որը մենք խմում ենք, աղտոտված չէ՞ այդ զենքերի թունավոր նյութերով:
-Այո՛, դրանք ազդում են ջրի վրա, սակայն նախատեսված չէ, որ այստեղ մարդիկ պետք է բնակվեն: Կոնկրետ ձեր գյուղում պետք է լինի օդանավակայան, և հարցը քննարկման մեջ է:
-Իսկ բնակչությո՞ւնը, չէ՞ որ այստեղ են նրանց տունը, ապրելու միջոցները:
-Կհատկացվեն տարածքներ, բայց չգիտեմ՝ դա երբ և ինչ պայմաններում կլինի:
Ես նրան շնորհակալություն հայտնեցի հարցերիս պատասխանելու համար ու գնացի տուն:
Այս մարդու հետ զրույցից հետո շատ էի ուրախացել: Երեխաներով պատկերացնում էինք, որ մեր գյուղի մարդկանց մի մեծ շենք կտրամադրեն, և մենք շատ գեղեցիկ կյանքով կապրենք՝ հեռու ծանր աշխատանքից: Չէինք գիտակցում, որ ոչինչ հեշտ չի տրվում: Չէ՞ որ մեր ապրուստի միջոցը այս գյուղում է. մեր տունը, մեր բակը, մեր ամեն-ամեն ինչն այստեղ է: Եվ հիմա մտածելուց անգամ փշաքաղվում եմ, ես չեմ պատկերացնում, որ իմ այս հարազատ օրրանը, պապական տունը կարող է ամայանալ և դառնալ ընդամենը զենքերի պահոց: Դա սարսափելի կլինի բոլորի համար, ինչքան էլ ասեն, որ գյուղում դժվար է, իսկ այդ դժվարությամբ ստեղծածը կորցնելը դժվար չէ՞:
Գյուղում հիմա շատ են լսվում կրակոցներ, սակայն ուրախ ենք, որ դեռ այդ չարաբաստիկ որոշումը չի կատարվել և, հուսանք, չի էլ կատարվի: Հարազատ տունը կորցրած մարդիկ ևս մեկ անգամ այդ ամենը չեն վերապրելու:

Լուսանկարը՝ Իզա Ասծատրյանի, Սյունիքի մարզ, գ. Հալիձոր

Առավոտ էր, ժամը 7:00, զարթուցիչս` մայրս, ձայն տվեց.
-Իզա՜…
-Հա՜,-ասացի ես:
-Վե՛ր կաց, կուշանաս,- ասաց մայրս:
-Հա՜, հեսա,- ասացի ես ու աչքերս փակեցի, բայց գիտակցեցի, որ կուշանամ: Դե ինչ, որոշեցի վերջապես վեր կենալ ու անցյալում թողնել ամառային տրամադրությունս: Բայց շա՜տ դժվար էր: Դե գիտեք, ամառային արձակուրդները անցյալում թողնելը պարզապես դաժան է:

Այդ փորձությունը հաղթահարելով, աչքերս մի կերպ բացեցի, պատրաստվեցի ու գնացի դպրոց: Շուտ գնացի, որովհետև միջոցառման մասնակիցները պետք է շուտ գնան ու միշտ «մի մարդու նման»: Ինչպես ամեն միջացառման, այս միջոցառմանը ևս ես մասնակցում էի, այնպես որ ելք չկար, պետք է շուտ գնայի: Հասա դպրոց, սեպտեմբերմեկյան տրամադրություն էր, բայց ուսումնատենչ աշակետներս, որոնք առաջին դասարան էին գալիս, դեռ չէին եկել, իսկ ես նրանց անհամբերությամբ էի սպասում:

Մինչև բոլորը կգային, միջոցառումը կսկսեինք, որոշեցինք լուսանկարվել, ինչու ոչ, նաև սելֆի անել: Շուտով առաջին դասարանցիները ժամանեցին, ծաղիկներն ու սեպտեմբերմեկյան ժպիտները անպակաս էին:
Միջոցառումը սկսեցինք, որը լիքն էր երաժշտական և պարային համարներով, իսկ մեզնից հետո ելույթ ունեցան առաջին դասարանցիները, նվերները ստացան, ապա հայտարարեցին դասարանների և դասղեկների անունները, որպեսզի գնանք և սպասենք ուսումնական տարվա առաջին դասին: Ասեմ, որ տարեցտարի ավելի երկար ենք կանգնում ու սպասում մեր դասարանի անվանը: Վերջապես մեր դասարանի հերթն է, ուրախ-ուրախ մտանք դպրոց: Մեր դասասենյակը նույն լուսավորն էր մնացել: Դասարանում նոր դասընկեր չկար, ոչ էլ ինչ-որ մեկը դուրս էր եկել, մենք նույնն էինք մնացել, թե՛ մեր կատակներով, թե՛ մեր կազմով: Ինչպես միշտ, այս տարի ևս մեր դասարանում նստատեղի «կռիվ էր», բայց պերճախոսներս մեր ուզած տեղերը նստեցինք, ու մեր դասղեկը հարցրեց, թե այս տարի ով ինչ նպատակ ունի: Քանի որ առաջին նստարանին ես էի, ինձանից էլ սկսեցինք:
-Ինչպես ամեն տարի, այս տարի ևս բոլորիս նպատակը լավ սովորելն է,-ասացի ես:
-Իմ կարծիքով պետք է լավ ընկերներ լինենք, իրար սիրենք ու հարգենք,- ասաց Գոհարը, ով իմ կողքին էր նստում:

Այդպես բոլորս էլ խոսեցինք, հետո ուսուցչուհիս անդրադարձավ մասնագիտական կողմնորոշմանը: Գրեթե բոլորս կողմնորոշվել էինք այդ հարցում, իսկ կատակողները իրենց չէին կորցնում:
Զանգը հնչեց: Այսօր դասերը և՛ քիչ էին, և՛ կարճ: Մեկ դասաժամ էլ արեցինք ու ասացին, որ գնանք տուն, բայց մենք որոշեցինք դասարանով մնալ, մի լավ կարոտներս առնել ու մի հանճարեղ բան մտածել: Նստեցինք, ժամը ժամից անցավ, հանճարեղ բան չեկավ միտքներս, արդեն տուն գնալ էր պետք: Որոշեցինք շարունակել հաջորդ օրը ու գնացինք տներով:

Դե ինչ, սեպտեմբերմեկյան տոնն ավարտվեց: Բայց նախքան հոդվածս ամփոփելը, ուզում եմ Հալիձորի իմ դասընկերների անունից շնորհավորել բոլորին գիտելիքի օրվա կապակցությամբ և ուսման մեջ նորանոր հաջողություններ մաղթել:

Դուռը շխկոցով փակվեց: Ուղղությունը դեպի Երևան: Շենիկից Երևան գնացող երթուղայինն է: Թվում է՝ ամեն ինչ նույնն է. նույն վարորդը, նույն շրխկոցով դուռը, նույն վերջին նստարանը՝ ես վրան, ու նորից նույն հայացքներն են: Աշխարհում ամենաշատը պաշտում եմ այդ հայացքները. հույսով, սպասումով, ակնկալիքներով լի: Նստում եմ վերջում, որ հատ-հատ որսամ բոլոր ծուռ ու անկեղծ ժպիտները:

Թեմաները տարբեր են. նոր ընդունված ուսանողներից մինչև վարունգի ու ձմերուկի գին, էժան ու մաքուր բրդի տեղերից մինչև Սովետ: Սիրում եմ գյուղացիների չկրկնվող խոսակցությունները, ու ամենատարբեր թեմաներն իրար կապելու բացառիկ կարողությունը:

Դուռը դրսից շրխկոցով փակում եմ (այլ կերպ հնարավոր չի): Երևանում եմ: Ականջակալներս տեղավորում եմ պայուսակումս ու կանգնեցնում քաղաքի երթուղայինը: Ամեն ինչ նույնն է. նուն անծանոթ վարորդը, նուն վերջին նստարանը, նույն անտարբեր հայացքները, անգամ դռան շրխկոցն է նույնը: Ես էլ եմ նույնը. գյուղի երթուղայինով քաղաք հասած մեծ պայուսակով աղջիկ:

Երևան ջան, ներիր ինձ, բայց 2800 տարվա պատմությունդ անգամ, քեզ իմը չի դարձնում: Ներիր, որ ամեն ծառիդ տակ գյուղիս հոգնած պապիկների հայացքներն եմ փնտրում, որ ամենամեծ խանութներումդ հարևանի վաճառած բաժակով արևածաղիկն եմ փնտրում, որ երթուղայիններումդ բրդից ու ձմերուկից խոսող կանանց եմ փնտրում:

Ուզում եմ ասել.

Չեմ դավաճանի իմ Շենիկին,

Որքան էլ դյութես, օ՜, Երևան…

Քեզ միշտ կսիրեն, քեզ միշտ երգեր կնվիրեն , ու դու միշտ կմնաս վարդագույն թագուհի:

Բայց այսօր ես կսիրեմ իմ հեռավոր գյուղիկը, հարևանի հացատան պանիրով բրդուճը, մեր երթուղայինի մեջ եղած հայացքները:

Շըրըխկ… Դուռը փակվեց: Գյուղում եմ, այստեղ ես տանն եմ:

Գեղարքունիքի մարզի իմ փոքրիկ Կալավան գյուղում հուլիսի 3-ին սկսվել են հնագիտական պեղումներ «Կալավան 2» հայտնի քարեդարյան հուշարձանի տարածքում, որը թվագրվում է մոտ 30 հազար տարով: Այս հուշարձանն առաջինն անգամ ուսումնասիրվել է մոտ 10 տարի առաջ՝ հայ-ֆրանսիական համագործակցության շնորհիվ: Այս անգամ աշխատանքները վերսկսվել են հայ-գերմանական համագործակցության շնորհիվ, ունենք հնագետներ ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտից, Գերմանիայի և Երուսաղեմի համալսարաններից: Հայկական կողմի ղեկավարն է Բորիս Գասպարյանը, իսկ գերմանական կողմինը՝ Արիել Մալինսկին: Հնագետներին Կալավանում դիմավորել է «Time Land» գիտաուսումնական հիմնադրամի հիմնադիր-ղեկավար և հնագետ Ռոբերտ Ղուկասյանը:

Պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են նեանդերթալյան մարդու հետքեր. նրա կողմից պատրաստված գործիքներ, ինչպես նաև վերացած կենդանիների ոսկրային մնացորդներ, որոնք նախնական տվյալներով պատկանում են խոշոր եղջերավոր կենդանիների՝ բիզոնի և բրածո եղջերուի, նաև կան մանր կրծողների ոսկորներ: Հուշարձանը հետաքրքիր է այն առումով, որ ժամանակագրորեն համապատասխանում է այն ժամանակահատվածին, երբ նեանդերթալյան մարդուն փոխարինել է homo sapiens-ը՝ ժամանակակից բանական մարդը: Ըստ հնագետների՝ հնարավոր է, հնագիտական աշխատանքների արդյունքում ի հայտ գան այնպիսի փաստեր, որոնք կարող են բացահայտել, թե ինչպես և ինչ պայմաններում են անհետացել նեանդերթալցիները:

Ըստ ակնկալիքների՝ կատարվելիք աշխատանքները տևելու են մի քանի տարի և հետագայում ընդգրկելու են նաև ամբողջ Գետիկի տարածքը: