Ամռանը գյուղում սկսվում է աշխատանքային եռուզեռը: Սկսվում է խոտ հնձելու սեզոնը, որը ես, ճիշտն ասած, այդքան էլ չեմ սիրում: Հունիսի վերջերից սկսած բոլորը սկսում են խոտը հնձել, հավաքել: Շատերը տուկ են կապում, որոշ մարդիկ չեն կապում՝ ասելով, որ տուկ կապելիս ընկնում է խոտի որակը:

Այսօր ինձ համար այդ դաժան օրերից մեկն էր:

Մենք գյուղում ամեն տարի ամենաշուտն ենք սկսում խոտ հնձել, և արդեն ավարտել էինք հնձելն ու հավաքելը: Պետք է խոտը դաշտից բերեինք տուն, դարսեինք խոտի համար հատուկ պատրաստված «չարդախում»: Պապիկս նույնպես կարծում է, որ տուկ կապելիս խոտի որակն ընկնում է, այդ պատճառով մենք տուկ չենք կապում: Նաև ասեմ, որ խոտը կրելն ավելի բարդ է, քան տուկը: Երևի հենց այդ պատճառով էլ չեմ սիրում խոտ կրելը:

Վաղ առավոտյան լսեցի հայրիկիս ձայնը, որը փորձում էր ինձ արթնացնել, ինչն այդքան էլ հեշտ չէ: Այդքան շուտ արթնացնելու պատճառն այն էր, որ գնում էինք խոտը բերելու: Գյուղում բոլոր գյուղացիներն այդ ժամանակ զբաղված են իրենց գործերով, այդ պատճառով էլ ես պետք է գնայի հայրիկիս օգնելու: Այս տարի ամենաբարդն էր: Ես և հայրս ամբողջ օրը խոտ կրեցինք, բայց աշխատանքն այդպիսով չվերջացավ. մնացածը մնաց վաղվան:

Մենք ապրում ենք Արցախից շատ հեռու, բայց ունենք ղարաբաղցի հարսիկ: Մի օր որոշեցինք ժենգյալով հաց պատրաստել: Մեր գյուղում այդ բույսերից շատ քչերն են, որ աճում են: Բայց, եթե որոշել էինք, ուրեմն պետք է պատրաստեինք: Արցախից մեզ ուղարկել էին այդ բույսերից ամենակարևորը՝ կնձմնձուկը: Այս բառը ես այդպես էլ չկարողացա ճիշտ արտասանել:

Դե, պարզ էր, որ այդ մեկ բույսով ժենգյալով հաց չէինք կարողանա պատրաստել: Այդ իսկ պատճառով որոշեցինք այն Արցախի բույսերի փոխարեն պատրաստել Շիրակի բույսերով: Հավաքեցինք այն բույսերից, որոնք օգտագործում էինք առօրյայում՝ եղինջ (մեր բարբառով՝ ղըջի), սինձ, սոխուկ, և ամենատարօրինակ անուններով՝ չայիրչիրման և ճնճղպաշար:

Կաքավասարյան ժենգյալով հացը պատրաստ էր: Պարզ էր, որ արցախյանին չէր հասնի, բայց մեր տարբերակն էլ էր հետաքրքիր և շատ համեղ:

Համեցե՛ք Կաքավասար և համոզվե՛ք ինքներդ:

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Անունը երևի թե անսովոր է։ Թրաքամի` այսինքն, թրի պես կտրող քամի։ Անունը առաջացել է ուժեղ քամու պատճառով, որը համեմատել են սուր կտրող թրի հետ։ Մի խոսքով, Թրաքամին Տավուշի մարզի սարերից մեկի անունն է, բաղանիսցի տատիկ-պապիկներն իրենց թոռների հետ մի քանի ամսով գնում են անասուններին պահելու: Սարերում խոտն առատ ու հյութեղ է, ուստի կաթի յուղայնությունն ավելի բարձր է։

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Սար գնալու ժամանակներն են: Իսկ այնտեղ կյանքը հարյուրամյակներով չի փոխվում՝ առանց էլեկտրականության: Վայր, որտեղ երեկոները վառվում են մոմեր ու լամպեր, համակարգչի փոխարեն ռադիոն է, իսկ հեռախոսով աշխարհի հետ կապնվելու վայրերը հաշվված են՝ բլրի վրա, ոլորանի կաղնի ծառի տակ և նստարանի մոտ:

Լուսանկարը՝ Սերյոժա Առաքելյանի

Գիշերը ժամը երեք անց կես էր, հանկարծ տեղիցս վեր թռա: Երազում տեսել էի, որ տանը ինչ-որ գործեր են առաջանում, և ստացվում է այնպես, որ ես պիտի տանեմ անասուններին արածեցնելու անտառում: 

Նախ ասեմ, որ անասուններին պահելը իմ ամենաչսիրած գործն է, և երբ արթնացա, շատ ուրախացա, որ դա երազ է: Սակայն ուրախությունս երկար չտևեց: Առավոտյան 6 անց 15 լսեցի տատիկի ձայնը, ով փորձում էր արթնացնել ինձ: Պատճառն այն էր, որ պապիկը գնացել էր խոտ հնձելու, և տատիկս ասաց ինձ.

-Ռուսլան ջեն, լա մի վի կացի՝ ապրանքը դու տիս տանիլ հանդը: Պապը գնացել ա խոտ հնձե:

Այնպես որ ուրախությունս երկար չտևեց: Արթնացա, հագնվեցի, հաց-մաց արի ու գնացի հանդը: Սկզբից լավ էր. արևը չէր խանգարում, անասուններն էլ հանգիստ արածում էին: Ժամը 4-ի կողմերը արևն սկսեց այրել, իսկ կովերն էլ փախան, ինչպես մեր մոտ՝ Բաղանիսում են ասում՝ «կովերը կետ արին»: Ամբողջ օրը վազեցի նրանց հետևից, միայն երեկոյան կարողացա տուն բերել:

Հիմա հոգնած նստած համակարգչի առաջ ն նյութ եմ գրում ու մտածում եմ, թե ինչպես է անցնելու վաղվա օրս:

Գյուղի առօրյան ուրիշ է:

Տատիկս անընդհատ պապիկիս ասում էր.

-Հավաբնի աղաքը սետկա քաշի, վեր հավերին կարամ տյուս անեմ, ղրղին տանի վեչ:

Ամեն անգամ լսում էի այս արտահայտությունը, երբ գնում էի տատիկենցս այցելության: Պապիկս ասում էր.

-Վե՞նց սարքեմ, սաղ օրը բխճեքումը գործ եմ անում:

Մի օր էլ գնացի տատիկենցս տուն ու տեսա, որ պապիկս ցանկապատում է հավաբնի դիմացը:

-Էդ արդեն սարքո՞ւմ ես, պապի:

-Էհ, բալես, բա հի՞նչ անեմ:

Ու գնացի, որ տատիկիս ասեմ:

-Տատ, գիտե՞ս, պապին հավաբնի դիմացը ցանկապատում է:

-Հա, էդ տունը շինվածը լավ ա սկսեց սարքիլը: Արդեն կարամ հավերին տյուս անեմ:

Մի քանի շաբաթ անց ցանկապատը պատրաստ էր, ու հավերն այնտեղ քուջուջ էին անում:

Տատիկս քսան հավ ունի, մի աքլոր: Այդ աքլորը շատ վախենալու աչքեր ունի: Ամեն անգամ այդտեղով անցնելիս մայրիկիս ասում էի.

-Էս աքլորը աչքիս ալաբուլայա էրևում…

Մի օր էլ տատիկիս հետ գնացինք հավերին կուտ տալու, ես կանգնեցի դրսում, որովհետև վախենում էի աքլորից, իսկ նա փայտով ներս գնաց: Դուրս գալուց աքլորը վրա տվեց տատիկին , ես միանգամից գոռացի.

-Տա՜տ, էկա~վ…

-Բա կյալիս ա էլի, էս տերը մեռածը,- ասաց ու փայտով խփեց աքլորին:

Սա էլ պապիկիս սարքած ցանկապատը, տատիկիս հավերն ու կծան աքլորը:

Գյուղում ապրելու ամենամեծ առավելությունը քաղաքից չլինելն է, իսկ քաղաքից լինելու միակ առավելությունը՝ քաղաքից լինելը:

Երբեք չեմ փայլել երաժշտական ունակություններովս, թեև ինձ մեծ երգչուհի էի համարում ՝ սանրը ձեռքիս: Չնայած երաժշտական լսողությու չունենալուս, մայրս միշտ ինձ դաշնակահար էր պատկերացնում, տատս էլ ՝ քանոնահար: Երևի, եթե գյուղում չլինեի, ստիպված կլինեի նոտա սովորել ու որևէ գործիք նվագել, բայց գյուղս փրկեց ինձ:

Ի պատասխան իմ անտաղանդ կերպարի, գյուղում շատ երեխաներ կան, որոնք արվեստի հետ մեծ առնչություն ունեն: Իմ միակ տաղանդը՝ քիչումիչ գրելն է, և թունդ սուրճ պատրաստելը:

Ու այդ շատ ու շատ երեխաներ՝ զարգանալու ու կատարելագործվելու հնարավորությունից զրկված լինելով, իրենց տաղանդը ներդնում են դարպասներին կավիճով նկարելու ու դպրոցական հանդեսներին՝ բերանը բացել-փակելու մեջ:

Երևի կհամաձայնեք, որ դպրոցում երեխաները ոչ միշտ են իրենց ազատ դրսևորում , ու շատ տաղանդներ մնում են անհայտ: Հենց այս տաղանդներին որոնելու ու բացահայտելու ձգտումով էլ մի երկու ընկերներով որոշեցինք գյուղում զարգացման կենտրոն բացել:

30 տարվա ստաժավոր ուսուցիչներից հետո 15 տարեկան աղջկան «ուսուցչի» դերում դժվար է պատկերացնել: Խնդրել եմ, որ ինձ ազգանունով կամ «ընկեր»- ով չդիմեն. ինձ իմ անունը դուր է գալիս:

Կենտրոնի անունը բավականին ոգևորիչ է Շենիկի «ՏնաՇեն» ակումբ: Երեխաների թիվը գնալով շատանում է, ու դրան նպաստում է ծրագրի անվճար լինելը: Ակումբում աթոռներ չունենք, մենք նստում ենք բարձերին, խոսելուց կանգնել պետք չէ, իսկ ձեռքի փոխարեն՝ մատ ենք բարձրացնում:

Մենք գտել ենք գյուղի երեխաներին «դաշնակահար» ու «քանոնահար» դարձնելու մեր բանաձևը: Դրա համար նոտա սովորել պետք չի, պարզապես պետք է հավատալ ու չսահմանափակել մեզ գյուղի ներսում, ինչու չէ՝ ձգտել քաղաքին, բայց լինել գյուղացի:

Ես ապրում եմ Արագածոտնի մարզի Կարբի գյուղում: Կարբի գյուղաքաղաքը պատմության մեջ հիշատակվում է 17-րդ դարից: Կարբիի բնակչության նախնիները գաղթել են Բայազետի գյուղերից: Կարբին հարուստ է եկեղեցիներով և մատուռներով: Այստեղ են գտնվում Սուրբ Աստվածածին, Սուրբ Գևորգ, Սուրբ Գրիգոր, «Սողոյենց ժամ», Թուխ մանուկ, Ծիրանավոր եկեղեցիները: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին եռանավ բազիլիկա է: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հարևանությամբ է գտնվում երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին նվիրված հուշարձանը, որի ճարտարապետը Արեգ Իսրայելյանն է: Կարբիում է ծնվել Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Հովհաննես Ը Կարբեցին: Լենկթեմուրի արշավանքների պատճառով Կարբին կրել է կորուստներ, բայց շուտով ոտքի է կանգնել: Ըստ պատմիչ Զաքարիա Քանաքեռցու, հարուստ վաճառական Այվազ Հակոբջանը Կարբիից դուրս փորել է արհեստական լճակ և հարևան Որդկան գյուղից ջուր է բերել: Ներկայումս գյուղի բնակչությունը զբաղվում է այգեգործությամբ, հացահատիկի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ:

Կարբին տարբերվում է իր շատ ջերմ և հյուրընկալ ընդունելությամբ, այստեղ մարդիկ շատ հյուրասեր և մարդամոտ են: Ամեն տարի գյուղում տեղի է ունենում բերքի փառատոն, որի ժամանակ Կարբի են գալիս բազմաթիվ հյուրեր: Միակ խնդիրը Կարբիում, որ նկատվում է, բնակչության համեմատ աշխատատեղերի պակասն է: Բայց այստեղ բոլոր մարդիկ ունեն ուժեղ կամք, հաստատակամ բնավորություն և չեն մտածում արտագաղթելու, Հայաստանից դուրս աշխատանք փնտրելու մասին, և համոզված եմ, որ մոտ ապագայում այս խնդիրը նույնպես կդադարի խնդիր լինելուց: