Առաջին անգամ որոշեցի  տպավորություններովս կիսվել քեզ հետ։ Ուզում եմ խոսել իմ ամենաշրջադարձային  շաբաթվա մասին։

Ինչպես արդեն գիտեն իմ բոլոր ընկերներն ու ծանոթները, ես շատ, չափազանց շատ եմ սիրում մասնակցել դասընթացների, մրցույթների, ճամբարների, այդ թվում նաև զանազան կամավորական ծրագրերի, և սա բացառություն չէր։

Դեռ մայիս ամիսն էր․․․ Ընկերուհուցս ստացա նամակ․ «Լի՜լ, մենակ իմանաս` ինչ եմ գտել մեզ համար: Նոր ծրագիր է, արի մասնակցենք, էլի: Շատ հավես կանցնի, անկեղծ եմ ասում»։ «Վա՜յ, էս ինչ հրաշալի միտք ա, արի փորձենք, գուցե ստացվի»։

Ու մի ամբողջ օր մեծ ոգևորությամբ մայրիկիս պատմում էի, թե ինչ եմ ուզում անել։

-Մա՜մ, այ մա՜մ, տես ինչ լավ հնարավորություն ա, ձեռքիցս պիտի բաց չթողնեմ: Ցանկությունս մեծ ա։

-Եթե ցանկանում ես, ապա պետք է փորձես,-ասաց մայրիկս։

Ու ես լրացրեցի մասնակցության դիմում-հայտը։ Շատ լավ եմ հիշում այդ  օրը՝ հուլիսի 19-ն էր, երբ էլեկտրոնային հասցեիս հաղորդագրություն եկավ․

-Սիրելի՜ Լիլիթ, ուրախությամբ հայտնում ենք, որ Դուք հաղթահարել եք․․․

Ու ինձ սպասվում էր երկրորդ փուլը՝ հարցազրույցը, որին պետք է մասնակցեի հուլիսի 8-ին Երևանի ՀԵՀԵՄ Կենտրոնական գրասենյակում։

Օգոստոսի 7-ին Տաթևից հասա Երևան ու հաջորդ օրը, որին այդքան շատ էի սպասում, գնացի այդ հարցազրույցին։ Ճանապարհին մեքենան փչացավ, ստիպված մեկ այլ մեքենա փնտրեցինք ու հասանք Սուրբ Աննա եկեղեցու բակ և փոքր-ինչ ուշացած մտանք գրասենյակ։ Մեկ շաբաթ անց նորից նամակ ստացա, որտեղ ասացին, որ անցել եմ ու օգոստոսի 12-18-ը որպես կամավոր պետք է մեկնեմ Հաղարծին։

Այնքա՜ն շատ էի սպասում այդ օրվան:

Մինչ գնալս արդեն նյութերն ուղարկել էին, և ցուցակում գրված էր, որ ես գիդ եմ։Այնքան էի աշխատել նյութի վրա, որպեսզի ինչքան հնարավոր է լավ ներկայացնեմ Տավուշն ու նրա հոգևոր կենտրոններից մեկի՝Հաղարծնի հարուստ պատմությունն ու մշակույթը։

Եկավ այդ օրը: Գնացի, ու չեք պատկերացնի, թե ինչքան հավես ու լավ օրեր անցկացրեցի այնտեղ, հագեցած տարբեր դասերով․ երգի, ազգային պարերի, հոգևոր զրույցների, խաչքարագործության․․․ Ու էլի լիքը այսպիսի հետաքրքիր բաներով։

Առաջին օրը լիքը-լիքը ծանոթություններ եղան, և ձեռք բերիցի նոր ընկերներ Հայաստանի տարբեր ծայրերից։ Այնքան լավն էին բոլորը: Ապրում էինք 80 հոգով մի մեծ ընտանիքի պես։ Իրենք եղան իմ մեծ ու տաղանդավոր ընտանիքը, ու ես շատ եմ կարոտում նրանց։ Մենք շարունակում ենք պահել այն ընկերական կապը, որ ստեղծվեց այս ծրագրի շրջանակներում։

Յուրաքանչյուր խումբ ուներ պատասխանատուներ, ու հենց խմբերի միջև բաշխված էր աշխատանքը։ Ամեն մեկիս պարտականությունն էր լավ կատարել մեր աշխատանքը, քանի որ ողջ փառատոնի կազմակերպումն  ու լավ ընթացքը մեզնից էր կախված։

Երբ ունենում էինք ազատ ժամանակ, հետաքրքիր խաղեր էինք կազմակերպում։ Երգում էինք, պարում ու նոր կյանքի շունչ էինք հաղորդում ՍԻՐՈ ՔԱՂԱՔԻՆ։

Մի օր Մարիամի ու Նունեի հետ նստած որոշեցի, որ պետք է կիթառ նվագել սովորեմ։ Ու Մարիամը մեծ սիրով ինձ մի քանի ակորդ սովորեցրեց։ Երբեք չեմ մոռանա կիթառի առաջին ուսուցչուհուս։

Այնքան շատ բան կա պատմելու, բայց ուզում եմ սահմանափակվել այսքանով ու ասել․ Հաղարծնի շաբաթն ինձ համար մի ուրիշ ու աննկարագրելի շաբաթ էր։ Այն ինձ հնարավորություն տվեց կյանքին նայել աշխարի բոլոր կողմերից, երբեք չընկճվել ու չվախենալ արվեստի հետևորդը լինել, գտնել ինձ իմ ապագա մասնագիտության մեջ, ու ամենակարևորը, Հաղարծինն ինձ տվեց թևեր՝ երազանքների հետևից շարժվելու։

Ֆիզիկայում ջերմափոխանակությունը տեղի է ունենում 3 եղանակով ՝ ջերմահաղորդում, ճառագայթում և կոնվեկցիա:

Կյանքում կա ևս մեկը ՝ ԺՊԻՏ։

Ժպիտի մասին հազարավոր նյութեր կարդացած կլինես, հազար ու մի հաճոյախոսություն լսած կլինես, որ քեզ, հա, հենց քեզ, ժպիտը շատ է սազում ու, որ ժպիտով ուրիշ ես, բայց  մեկ է, քայլում ես փողոցով լուրջ ու երբեմն էլ մռայլ դեմքով։ Իսկ մի՞թե քայլելիս ոչ մի ժպտալու առիթ չես որսացել…

Խնդիրները, այդ բարդ ու անլուծելի թվացող խնդիրները, շատ են ոչ միայն ֆիզիկայում,այլ նաև կյանքում։ Քեզ թվում է, թե դրանք անլուծելի են, բայց երբ սկսում ես մեկ քայլ առաջ գնալ, զգում ես, որ լուծել ես արդեն, ու լուծածդ հեչ էլ բարդ չէր: Եվ անմիջապես նորն ես գտնում՝ էլ ավելի խրթին, դժվար։ Կյանքում էլ է նույնը: Փոքր տարիքում ստուգողական գրելն էր բարդություն թվում կամ էլ մայրիկին համոզելը, որ թողնի բակ իջնես։ Հետո բարդ էր թվում բուհ ընդունվելը, հիմա հիշում ես՝ «ինչ լավ օրեր էին, ինչքան աշխատանք եմ կատարել, ինչ խելացի եմ», և այդպես շարունակ:

Կյանքի իմաստն էլ հենց այդ խնդիրները լուծելն է, որից հետո զգում ես, որ դրանք խնդիր չէին՝ այլ ուղղակի վարժանք` հաջորդ քայլերը հեշտությամբ հաղթահարելու համար։ Բայց եթե փորձես հենց հիմա ժպտալ, ի սրտե, հոգով, կկարողանա՞ս խնդիրը հիշել, որի պատճառով մռայլ էիր քայլում այսօր փողոցով, չէ՞ որ անձրևը արևային էր։

Փոքր ժամանակ գիշերով իջնում էինք բակ ու բարձր-բարձր տրանսֆորմերներին էինք կանչում: Իհարկե, մեզնից ոչ-ոք էլ չէր հավատում, որ Օպտիմուս Փրայմն ու Բամբլբին իրար գրկած երկնքից իջնելու են, բայց ուզում էինք հավատալ: Երևի սա իմ կյանքի առաջին ինքնախաբեությունն էր, ընդ որում` խմբակային:

Տրանսֆորմերներից հետո Հոգվարթսից նամակի էինք սպասում, հետո պահարաններն էինք փորփրում`Նարնիան գտնելու հույսով:

Լուսանկարը` Սուսաննա Գրիգորյանի

Փոքր ժամանակվանից շատ բան չի փոխվել: Երևի միայն սեփական անկրկնելիության զգացումն է կորել, ու սկսել ենք ավելի իրական, մարդկային բաների սպասել` Նոր տարուն, արձակուրդներին, քննությունների ավարտին, Հոգվարթսի մեծական մասնաշենքի բացմանը: Հիմա հասկանում ենք, որ եթե Օպտիմուս Փրայմը գալու էլ լիներ, դժվար միլիոնավոր երեխաներից հենց մեզ ընտրեր: Կամ ասենք թե ընտրեց, հետո՞: Էլի խոսակցությունը չէր ստացվելու, անհարմար լռություն կլիներ, վերջում էլ հրաժեշտ տալիս չէինք կողմնորոշվի գրկե՞լ,  թե՞ ուղղակի ձեռքով անել:

Երևի հենց այս ու բազմաթիվ այլ պատճառներով է, որ էլ ավտոբոտներին ու դեսեպտիկոններին չենք սպասում: Բայց ամեն անգամ, երբ սկսում եմ ինձ համոզել, որ ճիշտ մասնագիտություն եմ ընտրել, հիմա ճիշտ ճանապարհին եմ, հենց այնտեղ եմ, ուր պետք է լինեի, ակամայից հիշում եմ, թե ոնց էինք գիշերով Տրանսֆորմերներին սպասում: Չէինք հավատում, որ գալու են, բայց շատ էինք ուզում հավատալ:

Ողջույն հարազատս կամ գուցե ընկերս, կամ գաղափարակիցս: Չգիտեմ:

Առաջին անգամ որոշել եմ կիսել մտքերս քեզ հետ: Մի քանի ամսվա մտքերս հավաքել ու եկել եմ քեզ պատմելու:

Մի քանի տարի մտածելուց ու մի քանի մասնագիտությունների վրայով անցնելուց հետո (իրավաբան, լրագրող և այլն) որոշեցի, որ մանկության երազանքս անփոփոխ է: Այն է` դառնալ թարգմանչուհի: Չկարծեք, թե հեշտ կայացրի այս որոշումս: Որոշմանս կայացման օրվանից կարծիքներ էի լսում.

-Օտար լեզու յուրաքանչյուր մասնագետ էլ պետք է իմանա:

-Մի նորմալ մասնագիտություն չկա՞, որ ընտրես:

-Որ ավարտես` ի՞նչ ես աշխատելու, գոնե մտածե՞լ ես:

Ու ես հիասթափվել էի մինչև հոգուս խորքը: Չէի ուզում շարունակել պարապմունքներս, չէի ուզում շփվել մարդկանց հետ, բոլոր մասնագիտություններից զզվում էի: Բարեբախտաբար երկար չտևեց այս չարաբաստիկ շրջանը: Ես հասկացա, որ այո, ես ուզում եմ ընդունվել հենց օտար լեզուների ֆակուլտետը: Այո, ես գիտակցում եմ, թե հետո ինչ եմ աշխատելու ու իմ շրջապատի հարցերի պատասխանը գործնական կերպով կապացուցեմ մի քանի տարի հետո:

Ասեմ նաև, որ բիզնես ծրագրեր ունեմ, որոնք նույնպես իրականացնելու եմ: Եվ վերջապես, կապ չունի` բժիշկ ես, ծրագրավորող, թե կոշկակար: Յուրաքանչյուրը գիտակ է իր գործում, իսկ հասարակությունը հասարակություն չէ առանց լավ մասնագետի:

Ամենավերջում ուզում եմ ասել, որ երբեք մի հրաժարվեք ձեր նպատակներից հանուն որոշ մարդկանց ցանկության: Ու կապ չունի` այդ մարդը ծնողդ է, ընկերդ, թե մեկ ուրիշը, միշտ գնացեք ձեր նպատակների հետևից:

Եվ որովհետև ես բարդ եմ, երբեմն ես իմ կամքին հակառակ՝ բարդացնում եմ ամեն ինչ։ Եվ որովհետև ինձ նույնպես չեն հավատում ու վստահում՝ երբեմն իմ կամքին հակառակ, ես նորից ոչնչի և ոչ մեկի չեմ հավատում։ Եվ միգուցե դու իմ ընկերն ես, և միգուցե ես քեզ հետ երջանիկ եմ՝ ներիր, բայց իմ կամքին նորից հակառակ, ես կանեմ հիմար քայլեր, ու դու կմտածես, թե ես անկեղծ չեմ։ Բայց ես չեմ կարող քեզ վստահել, եթե չեմ վստահում նույնիսկ ինձ։ Չեմ կարող հասկանալ քեզ, եթե չգիտեմ, թե ով եմ ես ինքս, ինչ եմ զգում ու ինչ եմ անում։ Իրականում ինձ էլ, քեզ էլ ոչ ոք չի հասկանա, որովհետև դու քո ցավով ես ապրում, իսկ ես՝ իմ։ Ու չնեղանաս, չտխրես, եթե քեզ հետ կոպիտ լինեմ։

Ես անորոշ եմ, հոգնած, չհասկացված, դու ինձնից ճշմարտություն ես պահանջում, էներգիա ու անկեղծություն, իսկ ես ոչինչ չունեմ քեզ տալու, բացի իմ կամքից հակառակ՝ տխրություն, տրամադրության անկում: Ես դա նորից չեմ հասկանա, որովհետև անորոշ եմ և կորած իմ մտքերում։ Կորած այնքան, որ չեմ գտնում, թե որտեղ եմ մի պահ անհետանում, հետո հայտնվում մյուս մտքի անկյունում ու վերադառնում։ Բայց որտե՞ղ եմ վերադառնում: Իմ կամքին հակառակ ու իմ կամքից անկախ՝ վերադառնում եմ իրականություն, որն ինքնին մտքերի լաբիրինթոս է, կամ խորտակվում ու անհետանում եմ իմ ներքին աշխարհում, որը նորից մտքերի պահոց է։

Ինձ կրծում են ներսից, իսկ դու ուզում ես, որ ես հավատամ, թե կվերականգնվեմ։ Ես միգուցե վերադառնամ, ու միգուցե կրծված մասերն ավելի պոկեմ, որ դու մտածես, թե պատռվածքն ուղիղ է, բայց տես, դու նորից ինձ սխալ ես հասկանում ու դու նորից ինձ չգիտես։ Գիտես, թե ես գիտե՞մ։ Ես էլ չգիտեմ, թե ինչպես կրծվեցի ներսից, ինչպես կրծվածն ավելի մեծ ցավով պոկեցի, որ դու մտածես, թե ուղիղ եմ պոկված։

Գիտակցում եմ, որ երբեմն անտանելի եմ, չհասկացող, անհետաքրքիր, բայց տես, դու չգիտես, թե ինչու եմ ես այսպիսին, բայց դու ինձնից նեղանում ես, ու առանց հասկանալու՝ նորից հեռանում ու ինձ մենակ թողնում։ Իսկ ես չեմ նեղանում, որ ինձ մենակ թողեցիր, որովհետև ծնվել եմ մենակ ու լաց լինելով, բայց հիմա մենակ եմ նորից, պարզապես բարձրաձայն չեմ արտահայտվում խնդիրներիս ու բողոքներիս մասին։ Ու ինչո՞ւ պետք է նեղանամ, եթե դու ինձ չես հասկանա ու հոգնում ես իմ հոգնած տեսակից։

Վախենում եմ խոսելուց, արտահայտվելուց, անկեղծ լինելուց, որովհետև վախենում եմ, որ կկորցնեմ այն, ինչ ունեմ։ Ինքս ինձ հարցնում եմ, թե ինչ պետք է լինի, որ իմ իրականությունը փոխվի, ու ես կորցնեմ։ Քանի որ ես վախեցա ու քանի որ այդպես էլ ոչինչ չասացի՝ վախերս արդարացան, դարձան իրական, ու ես կորցրի, ես նորից՝ իմ կամքին հակառակ, կորցրի պահը, անկեղծությունս, վստահությունդ ու երևի, նաև քեզ… Ստացա նոր միտք, որը խճճվեց, ինձ նորից ձգեց ու հասցրեց իմ ներսում ապրող էն մտաշխարհին, որտեղ խորտակվում եմ ու գտնում կոտրված նավակներ…

Նախորդ տարի այս օրերին մի դասընթացի էր մասնակցում՝ լրագրությունը ճգնաժամային իրավիճակներում։ Խոսնակների՝ ՀՀ Պաշտպանության նախարարության մամուլի քարտուղար Արծրուն Հովհաննիսյանի, տեղեկատվության անվտանագության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի և լուսանկարիչ Ասատուր Եսայանցի ելույթներն այնքան լավ էի մտապահել, որ այս պատմությունը գրելու ժամանակ ձայնագրությունները լսելու կարիք չզգացի։ Չեմ ուզում, որ խնամքով գրած իմ էսսեն չկարդացված մնա․․․

․․․․

Կեսգիշերն անց էր: Վերջին լուսանկարներն ուղարկեցի խմբագրիս և պառկեցի քնելու: Աչքս կպել էր, երբ ցնցվեցի հեռախոսի զանգից. երևի խմբագիրս չէր հավանել նկարները: Երանի թե այդպես լիներ: Զանգը տագնապալի էր. սահմանում պատերազմական, լարված իրավիճակ էր, մեր նկարահանող խումբը պիտի մեկ ժամից ճամփա ընկներ:

Առանց երկար-բարակ մտածելու վեր թռա տեղիցս, հագնվեցի, վերցրի առաջին անհրաժեշտության պարագաներն ու դուրս եկա: Ո՛չ, ես ընտանիքիս անդամներին հրաժեշտ չտվեցի. ինձ համար դա սովորական աշխատանքային գիշեր էր, այնինչ պահի լրջությունը ես դեռ հետո էի զգալու:

Լույսը նոր էր բացվում, բայց օրը բարի չէր լինելու: Գիշերը զոհեր էին եղել, դիվերսիոն խմբեր էին մտել Արցախ: Միայն այս բոթերն ու հեռվից լսվող կրակոցները վերադարձրին իմ զգալու ունակությունը: Միջովս սարսուռ անցավ:

Մի սպա դիմավորեց ու համեմատաբար ավելի ապահով տեղ տարավ մեզ: Մի լքված տուն էր: Դռան դիմաց անկանոն ընկած հողաթափերը դարձան իմ առաջին լուսանկարը: Սպան խստորեն զգուշացրեց տեղեկատվություն տարածելուց առաջ անպատճառ խորհրդակցել: Պարզեցինք, որ դիվերսիոն մի հարձակումը կարող էր կանխվել, եթե լրագրողի լայքեր ու դիտումներ հավաքելու անմտածված ցանկությունը չլիներ:

Ավելի լարվեցի: Գործընկերներիս առաջարկով որոշեցինք լուսանկարներն ու տեղեկատվական ֆայլերը մեյլերով չուղարկել: Բավական քանակությամբ կրիչներ ունեինք, ավելի նպատակահարմար էր անձամբ հասցնել խմբագրություն, որի ժամանակավոր կայանը պիտի լիներ Հայաստան-Արցախ սահմանի մոտ: Պայմանավորվեցինք, որ խմբի անդամներից մեկը ամեն երեկո կրիչը պիտի հասցնի խմբագրին և ուրիշ դատարկ կրիչ բերի: Խմբագրության հետ կապ էինք հաստատում միայն հավելվածների միջոցով, խոսում էինք կարճ ու կոնկրետ, այն էլ այլաբանված բառերով. հաստատ գիտեինք, որ մեզ գաղտնալսում են: Այս տարբերակն ավելի ճիշտ էր: Իսկ իմ մտքում 12-ամյա աղջկա մահվան պատմությունն էր, որի մեղավորն էլի լրագրող էր եղել:

Իմ ֆոտոխցիկը շարունակում էր ֆիքսել արյունոտ կադրեր: Փորձում էի կարմիրը հակակշռել իրենց տունը չլքած մարդկանցով. չէ՞ որ արյունը նրանց համար էր թափվում: Նրանց աչքերում խորունկ վիշտ կար, բայց և կյանքը չէր մեռել:

Մենք լավ էինք հասկանում, որ համացանցում տեղ գտած մեր լուսանկարների ու լուրերի համար պատասխանատու ենք. դրանք չպիտի ծառայեն թշնամուն ու զենք դառնան մեր պետության դեմ: Բացի այդ, չէինք մոռանում նաև էթիկայի մասին: Հասարակությունն էլ գիտակցում էր ինֆորմացիայի ուշացման կամ թերի լինելու պատճառները:

Ստեփանակերտի բակերից մեկում ֆուտբոլ խաղացող տղաներից հետաքրքրվեցինք՝ արդյոք գիտե՞ն անվտանգության կանոնների մասին: Նրանք ոչ միայն գիտեին՝ ինչպես պատսպարվել, այլև ինչպես խաղալ պատերազմի ժամանակ. հրազենը արկերը կրակում է տարբեր ուղղություններով, երբ մի անկյունում արկը ընկնում է, տղաները մինչև հաջորդ արկի ընկնելը այդտեղ խաղալու ժամանակ են ունենում:

Երբ իրավիճակը խաղաղվել էր, և մենք հաջողել էինք ճգնաժամային իրավիճակում ճիշտ աշխատելու մեր հանձնարարությունը և պատրաստվում էինք վերադառնալ Հայաստան, տեսանք, որ Ստեփանակերտի հյուրանոցում ապաստան գտած մի կին նույնպես մեկնում է: Պարզեցինք, որ նա վերադառնում է սահմանամերձ իր տուն: Դա այն տունն էր, որտեղ պատսպարվում էր մեր նկարահանող խումբը, և որի դռան դիմաց անկանոն ընկած հողաթափերը նկարել էի ես: Հասցրի նկարել նաև այդ կնոջ աչքերը․ այնտեղ թախիծ կար, բայց և հույսը չէր մարել:

Պատերազմն ու բնականոն հունի մեջ մնացած կյանքը. ահա սա էր պետք ցույց տալ հասարակությանն ու թշնամուն:

Կամավորական աշխատանքների, մրցույթների, ճամբարների պատճառով գյուղից՝ Գորայքից, հաճախ եմ բացակայում: Չգիտեմ՝ լավ է, թե չէ: Համենայնդեպս, ինձ համար հաճելի է ու հետաքրքիր:

Ու ամեն անգամ նոր մարդկանց հանդիպելիս, ծանոթանալիս, երբ հարցնում են՝ որտեղից եմ, պատասխանը ստանալուց հետո այդպես էլ չեն տարբերակում: Այդ օրերին հուշող, բանալի բառերն ու շրջանները մտքումս պտտվում են: Ու հարցնելիս հաճախ ասում եմ.

-Գիտե՞ք՝ Սպանդարյանի ջրամբարը որտեղ է գտնվում:

Շատերը մտաբերում են, շատերը՝ ոչ:

Վերջերս գործս հեշտացել է, մի քիչ հեշտ է ստացվում:

Սպանդարյանի ջրամբարի փոխարեն ասում եմ՝ Ամուլսար, ու բոլոր հարցերը միանգամից լուծվում են: Վերջին իրադարձություններն այնպես դասավորվեցին, որ Ամուլսարը դարձավ հասարակության քննարկման համար մեկ թեման:

Իհարկե, գլուխ գովելու մեծ առիթ չէ, որ Ամուլսարը մեր գյուղի մոտ է գտնվում, բայց գոնե օգնում է ընկերներիդ պատմել, բացատրել, թե, վերջիվերջո, որտեղից ես:

Ես շատ մեծ հույս ունեմ, որ ապագայում իմ գյուղը շատ պատճառներ կունենա, որով կճանաչեն իրեն, դե ես էլ, ինչպես միշտ, կհպարտանամ դրանցով:

Մի քանի շաբաթ առաջ հեռախոսիս զանգ եկավ: Պատասխանեցի, ուսուցիչս էր․

-Գյուղում ամառային դպրոց է կազմակերպվում, տևելու է երկու շաբաթ, ամեն օր սկսվելու է առավոտյան ժամը իննից: Երեխաների հետ դասեր ենք անելու, խաղեր ենք խաղալու: Կցանկանա՞ս կամավոր ջոկատավար լինել:

Ես առանց երկար-բարակ մտածելու՝ համաձայնեցի, չգիտեմ՝ ինչու, ախր, երեխաների հետ աշխատել չեմ սիրում, բայց զգում էի, որ ինչ-որ բան եմ գտնելու, կամ գուցե ինչ-որ մարդկանց։

Վաղ առավոտյան մենք հանդիպեցինք եկեղեցում, ստացանք մեր Տեր Աբելի օրհնությունը, և նա իր մեքենայով երեխաներին տարավ աղբյուր, իսկ մենք՝ կամավորներով, որոշեցինք առավոտները քայլել, դե, ոնց էլ չլինի՝ նախավարժանք է, էլի:

Երեխաները բաժանվեցին ջոկատների, ինձ բաժին հասավ միջին խուբը՝ ընդամենը ութ հոգի, որոնցից երեքը տղաներ էին՝ Անդրանիկը, Դերենիկը ու Սամվելիկը: Հպարտությամբ ասում եմ, որ իմ ջոկատը ուրիշ էր: Իսկ տղաները, այ նրանք ամենաուրիշն էին։ Դերենիկին ու Սամվելիկին մեր դպրոցից ճանաչում էի։ Սամվելիկին՝ որպես մի չարաճճի, իսկ Դերենիկին՝ ուղղակի խելացի երեխա, բայց ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ չեմ ճանաչել: Իսկ այ Անդրանիկը կողքի գյուղից էր, չգիտեմ՝ ինչու, մեջս զգացում կար, որ ամբողջ կյանքում ճանաչել եմ իրեն: Շատ արագ կապվեցի այս եռյակի հետ:

-Ընկեր Ալլա, կարա՞նք Ձեզ հետ ման կյալով կյանք: Ամոթ չի՞ մենք տղեքով մաշինով գնանք, Դուք վետով,- ասաց Սամվելիկը։

-Չէ, ամոթ չի, դուք երեխեք եք ու կհոգնեք ճանապարհին,- ասացի ես։

-Մինա կյալ դենք, ընկեր Ալլա։

Անդրանիկը ամեն օր գալիս էր, ուղղակի ձեռքիցս բռնում և քայլում, զրուցում:

Այս երեքը դարձան կյանքիս թանկ մարդկանցից: Նրանք, որոնց ես երբեք չէի ունեցել։

Անսովոր էր, ես ընկերություն էի անում երեխաների հետ: Սկսեցին ամեն առավոտ ինձ հետ քայլելով գնալ աղբյուր, էլ մեքենա չէին նստում: Նույնիսկ ցանկանում էին ինձ տուն ուղեկցել դասի ավարտին:

Հանգստի ժամին ես ու Սամվելը ճոճանակին նստած զրուցում էինք, հետո լռություն տիրեց։

-Ինձ սաղ ասըմ են, որ չար եմ։ Դուք է՞լ եք այդպես մտածըմ, ընկեր Ալլա, բայց ճիշտը կասեք, հա՜, չխաբեք,- հանկարծ ասաց նա։

-Դու շատ լավն ես,- ասացի ես, իսկ նա գլուխը բարձրացրեց, ժպտաց ինձ ու վազեց դասի:

Մի քանի օր հետո լսեցի, որ Սամվելիկի մայրը զարմացել է երեխայի լավ պահվածի վրա և հայտնել ուսուցչիս, նույնիսկ շնորհակալություն հայտնել երեխայի վրա լավ ազդելու համար: Ես երջանիկ էի: Երեխաները դաս էին անում և կամաց-կամաց ընկնում դպրոցական ռեժիմի մեջ, խաղում էին տարբեր խաղեր ու ինձ էլ կանչում միանալու, իսկ ես անմիջապես վեր էի կենում ու սկսում խաղալ:

Սկզբում ինձ թվում էր՝ երկու շաբաթը այնքան շատ է, որ երեխաների հետ չեմ կարող մի ամբողջ օր անցկացնել, բայց հետո օրերը, ժամերը ուղղակի սկսեցին չհերիքել: Օրերս առանց նրանց չէի պատկերացնում: Մոտենում էին վերջին օրերը, մի առավոտ մտքիս ծայրով անցավ չգնալ, որպեսզի ավելի չկապվեմ երեխաների հետ, կամ էլ ուղղակի փախչել, որ հրաժեշտ չտամ այն հարազատ մարդկանց, որոնց գտել էի: Բայց հասկացա, որ վերջին օրը կորցնելը մեծ սխալ կլինի:

Արդեն վերջին օրերին Անդրանիկը, Սամվելիկը և Դերենիկը անընդհատ ծաղիկներ էին նվիրում ինձ՝ լացակումած աչքերով, բայց ցույց չէին տալիս՝ տղաներին հատուկ բնավորությամբ: Ինձ թվում էր՝ այդ ծաղիկները երբեք չեն թառամի: Վերջին օրը շատ կարճ էր: Տունդարձի ժամանակն էր, բայց այս անգամ ոչ վերադառնալու սպասումով:

-Երեխե՜ք, ո՞վ հեռախոս ունի,- ասաց Անդրանիկը։

-Ինչի՞դ ա պետքը։

-Ուզըմ եմ ընկեր Ալլայի համարը վեր ունեմ ու շուտ-շուտ զանգեմ,- ասաց Անդրանիկը, իսկ Սամվելը ու Դերենիկը սկսեցին այս ու այն կողմ նայել՝ հեռախոսի փնտրտուքով:

Ներսումս ինչ-որ բան ցավաց, ես ոչինչ չէի ասում, որովհետև եթե մի հնչյուն անգամ ասեի, արցունքներս կհոսեին:

Նրանք ուշադիր նայում էին ինձ, իսկ ես համառորեն ժպտում էի: Վազելով եկան, գրկեցին։

-Մենք Ձեզ շատ-շատ կկարոտենք, բայց մյուս տարի էլ կհանդիպենք այստեղ, չէ՞։

-Էն մի տարի էլ կգաք, չէ՞, ընկեր Ալլա,- նորից կրկնեցին հարցը:

Ես ուղղակի գլխով համաձայնության նշան տվեցի, հրաժեշտ տվեցինք, և ամեն ինչ ավարտվեց:

Հիմա ամեն օր դպրոցում տեսնում եմ Դերենիկին ու Սամվելիկին, բարևում ու անկեղծ ժպտում, իրական ժպտում, իսկ այ, Անդրանիկին շատ եմ կարոտում, բայց միշտ հիշում եմ, միշտ:

Ես այսօր ունեմ մարդիկ, որոնց մի ամբողջ կյանքն էլ չէր հերիքի ունենալու համար…

-Լսի, բա չտեսա՞ր, որ վրեն խոսաց հագածի համար:

-Խի՞, էդ ինչքա՞ն կարճ էր յուբկան:

-Նայի, այ սենց էր:

-Հա բա,կարճ ա, էլի:-Մի քանի վայրկյան լռություն։-Լսի, ես որ իմ շորիկը հագնեմ, կխոսա՞ վրես։

-Ո՞ր մեկը, հա հիշեցի։ Էդ որտեղի՞ցդ ա։

-Այ, էսքան էլի մոտավոր։

-Չէ հա, խոսելուց էլ` ոչինչ, թող մի անգամ էլ խոսա։

Անկախ իմ կամքից այս խոսակցության ականատեսը եղա երթուղայիններից մեկում, որտեղ հազիվ խցկվելով տեղավորված մարդկանց մեջ, այս երկու ընկերուհիները նույնիսկ հաջողացրին (անկեղծ ասած, մինչև հիմա զարմանում եմ, թե ինչպես կարողացան, ախր, շատ նեղվածք էր) միմյանց ցույց տալ ինչ-որ երրորդ անձի հագած կիսաշրջազգեստի կարճությունը, հետո էլ իրենց «շորիկ»-ինը։ Հետաքրքիր փաստ: Երկու դեպքում էլ ցույց տվեցին գրեթե նույն երկարությունը, եթե ոչ նույնը, բայց այն երրորդ անձը արժանացավ մեծ քննադատության, իսկ իրենցից մեկը ընկերուհու թույլտվությանը` «շորիկ»-ը հագնելու համար:

Միշտ մտածել եմ ու ականատես եմ եղել, կարելի է ասել, նույնիսկ մի քիչ հասկացել եմ մարդկանց, ովքեր քննադատում են ուրիշին իրենցից տարբեր լինելու համար. հագուստը, մազերի ձևն ու գույնը, պահվածքը։ Բայց մինչև հիմա փորձում եմ հասկանալ, թե ինչպես են քննադատում ուրիշին այն նույն բանի համար, որ իրենք էլ են անում։Չգիտեմ, միգուցե որոշ դեպքերում վախի զգացումն է, որ մյուսը այն նույն բանը ավելի լավ է անում, կամ նրան ավելի շատ է սազում, քան քննադատողին։Ինձ թվում է, դեռ երկար կմտածեմ սրա մասին։

Լավ, մեկ այլ թեմա, կարելի է ասել որոշ չափով մոտիկ վերը նշվածին։

Ըստ ինձ, այս կյանքում շատ կարևոր է գտնել քո ոճը, այսինքն քեզ հարմար ու դուր եկող հագուստը, մազերի ձևն ու գույնը, և այլն: Իմ կարծիքով սրանք մարդկանց ներաշխարհն են ցույց տալիս, ու մարդ իրեն ավելի ինքնավստահ է զգում իր ոճի մեջ։ Կան մարդիկ, որոնք շատ են տարբերվում իրենց մտածելակերպով և ներաշխարհով, բայց նրանք ապրում են ճնշող միջավայրում։ Այսպիսի շատ մարդիկ այդպես էլ իրենց շրջապատող հասարակության կողմից ճնշված են մնում, և կախված լինելով հասարակությունից, դառնում են, կամ ավելի շուտ փորձում են դառնալ այնպիսին, ինչպիսին իրենց ուզում է տեսնել հասարակությունը։ Բայց կա այսպիսի մարդկանց մի ուրիշ զանգված, որ ես համոզված եմ, փորձությունների, քննադատությունների ու դժվարությունների միջով անցնելուց հետո կարողանում է դառնալ այնպիսին, ինչպիսին ինքն է իրեն ճանաչում, և այսպիսով ավելի ճիշտ ներկայանալ հասարակությանը։

Որո՞նք են այս երկու տիպի մարդկանց տարբերությունները։

Երկրորդ տիպի մարդիկ, երբեմն թեև երկար ժամանակ սպասելուց հետո գտնում են իրենց «համահունչ» ընկերներ, գտնում են այն շրջապատը, որտեղ իրենք ազատ են և կարողանում են ավելի շուտ գտնել իրենց տեղն այս կյանքում։ Առաջին տիպի մարդիկ մնում են գրեթե միշտ կախված հասարակության կարծիքից, անում և ասում են այն, ինչ իրենք միգուցե ճիշտ չեն համարում, և այսպես, վերջնական արդյունքում կարելի է ասել, վատնում են իրենց կյանքը` գոհացնելով հասարակությանը։

Շատ հաճախ մարդիկ ոչ թե վախենում են նրանից, թե իրենք ով են, այլ վախենում են այն փորձություններից և ճանապարհից, որտեղով պիտի անցնեն, որպեսզի դառնան այնպիսին, ինչպիսին ուզում են։

Եթե ունեք նպատակներ, երազանքներ կամ պլաններ, որոնք ցանկանում եք իրականացնել, նախ պետք է ինքներդ ձեր տեղը գտնեք այս աշխարհում։ Մի վախեցեք փորձություններից ու դժվարություններից։ Հաճախ ամբողջ հոգով հավատալով, որ ճիշտ ուղղությամբ եք գնում, անելով ամեն հնարավոր բան ձեր նպատակին հասնելու համար, վերջում ձախողվում եք։ Դրանից հետո էլ բոլորը մտածում են, որ վերջ։ Բայց մտածելուց հետո նորից պետք է սկսել, շարժվել առաջ, ու ես համոզված եմ, թեկուզ միլիոններորդ անգամ ձախողվելուց հետո, հաստատ բոլորի մոտ էլ կգա այն միլիոնմեկերորդ անգամը, երբ ամեն ինչ կստացվի։