Գրեթե մեկ տարի կամ ինչպես մենք` ուսանողներս ենք հաշվում` երկու կիսամյակ կլինի, որ Երևանում եմ ապրում։ Մեկ տարի առաջ կյանքիս ամենակարևոր որոշումներից մեկը կայացվեց իմ ու ընտանիքիս կողմից. ես Երևանում եմ սովորելու: Դե՜, սկզբի համար պարտավորեցնող էր, հետո՝ մի քիչ վախենալու, հետո էլ` «Ի՞նչ կա որ, հաստատ գլուխ կհանեմ»։ Գլուխ հանեցի, գլխից բացի՝ աչքն էլ հանեցի (դե, լա՜վ, կատակ էր)։

Ես չեմ սկսի մեծամտանալ ու նշել այն փաստը, որ ամենայն հայոց հայրաքաղաքից տեղափոխվեցի ուղղակի մայրաքաղաք Երևան, այլ կխոսեմ փոփոխություններից, որոնք տեղի ունեցան իմ կյանքում։ Չգիտեմ, գուցե դրանք այսպես թե այնպես տեղի էին ունենալու, ուղղակի տեղափոխվելուս արդյունքում իրենք իրենց վերնագրեցին «երևանյան փոփոխություններ»։

Երևանը կոփում է մարդուն։ Երևանը սովորեցնում է ապրել մի միջավայրում, որը հիմքից ինքդ ես կառուցելու, դու՝ քո սեփական ձեռքերով։ Այն ստիպում է համակերպվել ու հասկանալ, բայց ո՛չ երբեք ծնկի գալ ու խեղճանալ։

Էստեղ մարդիկ այլ են։ Նրանք սարսափելի թեթև են ապրում, էնքան սարսափելի, որ երբեմն վախեցնում են իրենց թեթևությամբ։ Նրանք անխնա ժպտում են, շատ ավելի էմոցիոնալ են… Եվ այս ամենը իսկապես գեղեցիկ է։

Երևանում մարդիկ սիրում են իրար։ Չէ՜, չկարծեք, թե մեզ մոտ չեն սիրում։ Սիրում են, բայց երբ առանձին են, երբ պատնեշված են, երբ չեն վախենում։ Էստեղ մարդիկ փողոցում գրկում են իրար, ժպտում են իրար հազար տարվա ծանոթի պես, բարեկամաբար միմյանց ձեռք են սեղմում ու չեն վախենում, շրջապատի կարծիքով կաղապարված չեն ապրում։

Մարդիկ, ովքեր հանդգնել են ու եկել են էստեղ սովորելու, չգիտեն` ինչ է լինելու իրենց հետ մի քանի տարի հետո։ Հիմա կասեք` է հա, աշխարհում ոչ ոք էլ չգիտի, թե ինչ կլինի իր հետ մի քանի վայրկյան հետո, ես էլ կասեմ, որ խոսքը դրա մասին չէ։ Եթե մեկը, ով մնացել ու ապրում-սովորում է իր քաղաքում, իր ապագայի մասին մտածելիս որոշակի պատկերացումներ ունի իր՝ երբ, որտեղ, ինչպես լինելու մասին, ապա մեկը, ով տեղափոխվել է, գոնե առաջին երկու տարին պիտի որ անորոշության մեջ լինի. ի՞նչ եմ անելու ավարտելուց հետո, որտե՞ղ եմ ապրելու, ինչո՞վ եմ զբաղվելու…
Սկզբնական շրջանում կատարյալ խառնաշփոթի մեջ էի։ Կուրսեցիներս կարծում էին, որ միշտ տխուր ու սարսափելի ինքնամփոփ մարդ եմ, բայց հո հիմա լավ գիտեն` ինչ պատիժ է ընկել իրենց գլխին։

Ի դեպ, կուրսեցիներ, եթե կարդում եք, ժպտում ու ձեռքով եմ անում։

Ինչքան էլ վստահ լինես, որ դու մենակ ես, որ պիտի միայնակ հաղթահարես քո առջև ծառացած բոլոր դժվարությունները, հոգու խորքում գիտես, որ կան մարդիկ, ովքեր հետդ քայլում են արդեն երկար տարիներ, ովքեր օգնել ու օգնում են պահպանել ու չկորցնել տեսակդ… Ես նրանց կյանքիս «Ճիշտ մարդիկ» եմ անվանում ու աշխատում եմ հնարավորինս ամուր բռնել իրենց։

Ինչպես ասում են` մեկ տարին թռա՜վ… Ճիշտ է` ես պայքարում էի DVD-ի համար, բայց չեմ դժգոհում. ամեն ինչ հիանալի է։

Այգու ճոճանակին նստած ավարտական աշխատանքս եմ գրում, իսկ պապիկը բարդիներ է տնկում հարևանի այգում, ովքեր վաղուց հեռացել են Հայաստանից։ Էլ չեմ հարցնում, թե ինչու է հարևանի այգին անշահախնդրորեն մշակում. կնեղանա` բա դա էլ հարց էր. «Որ հողը չխռովի, անտեր չզգա…»։

Լուսանկարը` Շուշան Հարությունյանի

-Պապի՛, էս ծառերը չե՞ն ծաղկել։
-Չ՛է, ա՛յ բալա, հլա մայիսի կես ա։ Այ, որ մի քիչ էլ մնաս, լրիվ կծաղկեն,-ասում է ու սկսում երկար նայել ծառերին։
Այս տարի ինչ էր «պատմել» պապս ծառերին, կիմանանք, երբ ծաղկեն ու բերք տան։

Լուսանկարը` Շուշան Հարությունյանի

Ու ոչինչ, որ հարևանները գնացել են։ Արձակուրդներին թոռները կգան ու կարգին աղմուկ կանեն, ու ոչ մեկը չի էլ կասկածի, որ հարևանները…
Իսկ սեպտեմբերին այնքան խնձոր կաճի, որ ամբողջ տարին կուտենք խնձորով մուրաբա, խնձորով տորթ, խնձորով ջեմ, խնձորի հյութ, ուղղակի խնձոր, խնձ…
Տատս բոլոր անծանոթ անցորդներին լիքը տոպրակով կճամփի, ու թող փորձի մեկը ընդդիմանալ.
-Էդ խանութի առածը ավելի համով ա, չէ՞,-կնեղանան տատս ու պապս` պարտադրելով խնձորի մի ահագին չափաբաժին։

Իսկ հիմա դեռ մայիսի կեսն է, պապս ծառ է տնկում հարևանի այգում:

-Մեր, էսօր գնա՞նք դպրոց։ Սեպտեմբերից չենք գնացել, կարոտել եմ։

-Քանի դեռ քննությունները չեն սկսվել, վաղը կգնանք անպայման։

Ուսանող լինելն էլ էսպես բան է՝ անդադար դասեր, քննություններ քննությունների հետևից։ Ու աննկատ մի տարի էլ գլորեցինք, բայց այս անգամ արդեն համալսարանական պատերից ներս։

Հաջորդ օրը, ինչպես և պլանավորել էինք, հասանք դպրոց։ Նույն դպրոցս էր՝ համեստ, լուսավոր ու հիշողություններով լի։ Քայլում էինք մի մասնաշենքից մյուսը, բացում դասասենյակների դռները ու ամեն մի քայլի վրա հիշում այն ամենը, ինչն արդեն  հիշողություն է դարձել, իսկ մի ժամանակ անավարտ ու անվերջ էր թվում մեզ։

Նույն պատերն էին, նույն դասարանները, միայն մարդիկ էին տարբեր։ Ոչինչ գրեթե չէր փոխվել։ Փոխվել էինք մենք։ Փոխվել էինք՝ ասես հին աշխարհից ոչինչ չպահելով։ Մի հարկից մյուսն անցնելով՝ նկատում էինք այնպիսի գեղեցիկ մանրուքներ, որ այն ժամանակ էլ կային, բայց որոնք, սակայն, մինչ այդ չէինք էլ նկատում։
Երբեմն հարկավոր է կանգ առնել, հետ դառնալ՝ հասկանալու՝ ժամանա՞կն է քեզ փոխել, թե՞ դու ժամանակին։

Հանդիպեցինք հարազատ ուսուցիչներին, հիշեցինք հին ու հիշարժան օրերը, ծիծաղեցինք, տխրեցինք։

Դպրոցից նորից դպրոց։ Հետաքրքիր է, չէ՞։

Շրջադարձային դեպքից հետո մի օր կհայտնվես նույն տեղում, կսիրես այն ամենը, ինչն ուղղակի ձանձրալի էր թվում քեզ, կկարոտես այն ամենը, ինչն ուղղակի թողել էիր այդ տեղում։

Ուշ էր արդեն, հարկավոր էր հետ վերադառնալ։ Մերիի հետ քայլում էինք կանգառ՝ անսովոր կերպով ոչինչ չխոսելով։ Ավտոբուսը եկավ, որով էլ ճանապարհվեցինք տուն։

Արտասովոր կատուն

Իմ այս պատմությունը լինելու է մի նազելի կատվի մասին, որը շատ է սիրում օյիններ խաղալ։

Արձակուրդներին ես ու եղբայրս գնացինք քեռուս տուն՝ Դիլիջան։ Երբ հասանք տեղ, Ջեկո անունով շունն սկսեց հաչալ մեզ վրա։

Հանկարծ ինչ-որ տեղից լսեցի մի թույլ մլավոց։ Նայեցի շուրջս և տեսա մի կատվի, որի մասին չէի լսել։ Այս կատուն շատ արտասովոր կատու էր։ Նա թաքուն գնում ուտում էր շան ափսեից, իսկ շունը հաչում էր նրա վրա։ Բայց կատուն նույն ծուլությամբ շարունակում էր ճաշին անկոչ հյուր լինել։

Մի օր, երբ արդեն ուշ էր, և պիտի քնեինք, նկատեցինք, որ կատուն չկա։ Մենք շատ փնտրեցինք նրան և ոչ մի տեղ չգտանք։ Երբ եղբայրս վերցրեց իր վերմակը, տեսանք, որ կատուն այնտեղ տաքուկ-տաքուկ տեղավորվել է։ Մենք վերցրինք նրան, դրեցինք արկղի մեջ և փակեցինք։

Ես այսքան հանդուգն փիսո երբեք չեմ տեսել։

Էդգար Թաթիկյան

1998 թ․

Շնակատուն

Մենք մեր կատվիկին բերեցինք, երբ չորս ամսական էր։ Չիկան վախից մտավ մահճակալի տակ ու տարօրինակ ձայներ էր հանում։ Մայրիկի ընկերուհին, որը տվել էր կատվին, ասաց․

-Չիկան մեծացել է շների հետ, դրա համար էլ տարօրինակ է մլավում։

Բայց, ախր, ընդհանրապես չէր մլավում, այլ հաչում էր շնիկի պես։ Նա շատ բաներով է շան նման։ Մի անգամ մայրիկս եկավ աշխատանքից, հանեց ձեռնոցները։ Հանկարծ Չիկան ձեռնոցն առավ ու մտավ բազկաթոռի տակ։

-Այ հիմար, բե՜ր ձեռնոցը,- բացականչեց մայրիկը՝ մյուս ձեռնոցով խփելով Չիկայի քթիկին։

Ինչպես զարմացանք, երբ բազկաթոռի տակից դուրս եկավ մեղավոր աչքերով և փոշոտ մռութով Չիկան՝ ատամների մեջ ձեռնոցը։

Չիկան շատ ամաչկոտ է։ Հենց հյուրեր են գալիս, թաքնվում է, մինչև հյուրերը գնան։ Մի անգամ նույնիսկ մենք չէինք գտնում նրան։

Երբ հուսահատ ուզում էի քնել, մեկ էլ տեսնեմ՝ Չիկան բարձիս վրա պառկած հորանջում է ու խորամանկ ինձ նայում։

Կոնստանտին Բեգիջանյան

2001 թ․

Շատ սարսափելի պատմություն

Ես շատ եմ վախենում շներից։ Ինձ համար դրանք ամենասարսափելի գազաններն են։

Մի օր խաղում էինք այգում։ Հանկարծ մի շուն վազեց դեպի մեզ։ Չգիտեմ՝ խաղա՞լ էր ուզում, թե՞ բարկացել էր աղմուկի համար։ Բոլոր երեխաները փախան մի կողմ, ես՝ մյուս։ Շունն էլ, բոլորին թողած, վազեց իմ հետևից։ Ես վազում էի ինչքան ուժ ունեի։ Բայց շունը հասավ ինձ ու ոտքս լպստեց։ Ես բարձր գոռացի, բայց արդեն ուշ էր։ Այդ դեպքից հետո էլ ոչ ոք չի կարող ինձ համոզել, որ շներից ավելի սարսափելի կենդանիներ կան։

Նարինե Դանեղյան

2001 թ․