Մեր ընտանիքում ես մեծ զավակն եմ: Ես շատ եմ սիրում իմ ծնողներին և քույրիկիս: Սակայն ինձ երբեմն թվում է, որ նրանք ինձ այնքան էլ չեն սիրում… Հանձնարարությունները չկատարելու համար ինձ հանդիմանում են, իսկ քրոջս` ոչ: Քույրս հաճախ օգտվում է այս դրությունից, նա երբեք չի լսում և երբեք չի ենթարկվում ինձ: Մեծը ես եմ, սակայն միշտ մեղավորը ես եմ: Չեմ հասկանում` ինչու է այդպես…

Ն.Հ.

Շնորհակալություն եմ հայտնում անկեղծ նամակիդ համար:

Մեծ զավակ լինելը բավականին «դժվար գործ է», մանավանդ` երբ  պատասխանատվության առյուծի բաժինը, իսկ երբեմն էլ ողջ պատասխանատվության կրողը համարում են մեծ զավակին:

Սկզբում դա կարող է հաճելի թվալ քեզ. չէ՞ որ «մեծը դու ես» և ինչ-որ առումով դու ստանձնում ես ծնողի դերը: Սակայն մեծ լինելը հաճախ ծնողները նույնացնում են միայն պատասխանատու լինելու  հետ: Երբ քեզ ընդունում են որպես մեծ, դու ինքդ էլ ես սկսում համարել, որ դու մեծն ես և քրոջիցդ էլ սպասում ես, որ նա քեզ պետք է ընդունի որպես իր ծնողի, պետք է լսի և ենթարկվի քեզ: Բայց քրոջդ տեսանկյունից ամեն ինչ այդքան էլ նման չէ քո պատկերացրածին. նա ունի ծնողներ, որոնց պահանջները փորձում է կատարել, և գուցե նրա համար անիմաստ է թվում ունենալ երրորդ ծնողը, կատարել երրորդի պահանջները ևս:

Քո ներկայացրածը նման է իրավիճակի, երբ հրամանատարը  չունի զինվորներ: Իսկ ցանկացած անհաջողություն վերագրում են հրամանատարին և ոչ թե զինվորներին:  Գուցե սրա մասին կռահում է նաև քույրդ` հասկանալով, որ դու ես ցանկացած իրավիճակի միակ պատասխանատուն:

Ի՞նչ է տալիս քեզ այդ կարգավիճակը:

Փորձիր մտածել դրա մասին. ո՞րն է քեզ համար նպաստավոր` լինել հրամանատար և չունենալ զինվորնե՞ր, թե՞ լինել պարզապես քրոջդ գործընկերը` միևնույն ժամանակ, նրանից ակնկալելով աջակցություն և նրա հետ կիսելով պատասխանատվությունը, նրան ևս հնարավորություն տալով լինել պատասխանատու: Եթե կնախընտրես երկրորդը, գուցե կարելի է պայմանավորվել քրոջդ հետ` զրուցելով որպես հավասարը հավասարի հետ:

-Ջնջեցի:

-Ի՞նչը:

-Ամեն ինչ:

Նա՝ այդ չքնաղ էակը, երբ քայլեց աշխարհ՝ մարդկանց ճանաչելու, լցված էր աննկարագրելի սիրով: Նրան ուղեկցում էի ես: Նա ուրիշ ոչ ոք չուներ: Թերևս ինձ այդպես է թվում: Նա հագել էր դեղին կիսաշրջազգեստ, տաք գուլպաներ, գործած վերարկու և տարօրինակ գլխարկ էր դրել: Իսկ ես, դե, ինչպես գիտեք, պատկերացրեք, ինչպես դուք եք կամենում:

Գարուն էր: Մարդիկ աշխուժացել էին: Փողոցներում այլևս սառույցը երեսը չէր փայլեցնում: Ուրախ տրամադրությամբ քայլում էինք: Ես թևանցուկ էի արել նրան, կարծես երեխա լիներ, ամեն ինչից զարմանում էր: Հաճախ անտանելի էր դառնում նրա այդ տարօրինակությունը, բայց համեստորեն ինձ զսպում էի, չէ՞ որ նա առաջին անգամ էր փողոց դուրս եկել: Գիտե՞ք՝ ինչն էր հետաքրքիր նրա մեջ: Նրա աչքերում ատելության, ափսոսանքի, թախծի մի նշույլ անգամ չկար: Նա բարևում էր յուրաքանչյուր անցնողին և ի պատասխան իմ կմճտոցների՝ ասում էր.

-Չէ՞ որ բարևն Աստծունն է:

Մի քայլ հետ էի կանգնում, ափսոսում, որ դուրս եմ հանել և կրկին տեսնելով նրա աչքերը՝ մտքերս ցրիվ էին գալիս, կրկին քայլում էինք հավասար քայլերով:

Կարմիր լույս էր. պետք էր սպասել: Այդ պահին մեզ մոտեցավ մի ծեր տատիկ: Ես փորձեցի շեղել նրա ուշադրությունը, որպեսզի խոսքով չտարվի, և մենք չուշանանք: Թե ուր էինք գնում` հետո կասեմ: Բայց ինչքան էլ բազում եղան չարչարանքներս, այնուամենայնիվ, չստացվեց: Ինձ մի պահ թվաց, թե ես այդտեղ գոյություն չունեմ, և դա ինձ անտանելի կատաղությամբ լցրեց: Կանաչ լույս էր: Ես բռնեցի նրա թևից, և սկսեցինք քայլել: Երկու քայլ չարած՝ նա շրջվեց և բարձր ձայնով ասաց.

-Հաջողություն, տատիկ, հուսով եմ՝ էլի կհանդիպենք:

-Լավ, լավ կհանդիպեք,- արձագանքեցի ես և շարունակեցի,- միայն թե արագ, ուշացանք:

Բայց ինչպես կարող էինք հասնել ճիշտ ժամանակին։ Ճիշտ են ասում, որ ինչքան մեծ սրտով ես ուզում հասնել ինչ-որ բանի, այնքան ավելի երկար ճանապարհով է կյանքը քեզ տանում: Մեզ վիճակված էր ևս 10 րոպե մնալ այդ ճանապարհին: Նոր էինք փողոցն անցել, երբ մեքենաների ներսից մարդկանց ձայներ լսվեցին.

-ժամանակ գտավ…

-Ինչ-որ մեկդ օգնեք, ուշանում եմ:

-Առավոտից միշտ թարսություններ են գլխիս գալիս:

Ես չհասկացա, թե ինչ է կատարվում: Թվաց, թե մարդկային առօրյա հոգսերով են տարվել կամ կենդանի է անցնում, որին չեն ցանկանում ճանապարհ տալ: Տխուր սրտով ու կատաղություն արտահայտող աչքերով շրջվեցի՝ ճանապարհս շարունակելու, բայց․․․ Ո՞ւր էր նա: Սկսեցի ցնորվածի պես շուրջբոլորս նայել, կարծես ինձնից մասնիկ էին կտրել: Այդ մարդկանց գոռում գոչյունները, սուլոցները, մարդկանց անտարբեր հայացքները ինձ մեքենայացրել էին, կարծես ինչ-որ անծայրածիր տափաստանում աշխարհից հոգնած մարդու քանդակ լինեի: Երբ ինձ կարգի բերեցի, հեռվում նշմարեցի նրան: Ուզում էի գոռալ, բայց չկարողացա:
Նա՝ այդ արարածը, օգնում էր տատիկին անցնել ճանապարհը:

Երբ ես, տարված իմ մտքերով, առանց նրան նայելու՝ առաջ էի շարժվում ու խոսում, նա մտքերով դեռ այն խղճուկ տեսք ունեցող տատիկի հետ էր:

Ճանապարհն անցնելու ժամանակ տատիկը ընկել էր:

-Արի՛, ես կօգնեմ քեզ,- ավելացրեց նա և հազիվ օրորվելով՝ տատիկին վեր բարձրացրեց ու վերցնելով նրա պայուսակը՝ հասցրեց ճանապարհի մյուս մայթը: Գիտե՞ք՝ ինչն է զարմանալի․ ո՞ւր էի ես: Մի՞թե ես էլ մյուս մարդկանց նման, որոնց փնովում եմ, անտարբեր էի դարձել:

Տեսնելով տատիկին նստած, իսկ նրան՝ դիմացը կանգնած՝ արագ մոտեցա: Գիտե՞ք՝ ինչ պատահեց: Նա կշտամբեց ինձ:

-Եվ այդ դո՞ւ ես ուզում ինձ ծանոթացնել մարդկանց հետ, ծանոթացնել աշխարհին, դու, որ ինքդ անգամ չես նկատում, թե ինչ է կատարվում չորսբոլորդ, ինչքան մեծ հիասթափություն, մի՞թե դժվար է մարդ մնալ մարդու մարմնում:

Եվ իրավ, նա ճիշտ էր, ես չգիտեի՝ ինչ պատասխանեմ: Ամոթից գլուխս կախել էի և փորձում էի ինչ-որ պատճառաբանություն գտնել: Չկարողացա: Իսկ ո՞րն է մարդու լավագույն զենքը ամենադժվարին և անհարմար պահին, եթե ոչ ծիծաղը: Զարմանալի էր, բայց կարողացա ժպիտ պարգևել և՛ նրան, և՛ տատիկին: Տատիկը, ձեռքերը մեկնելով և բռնելով իմը, ասաց.

-Մի բարկացիր, աղջիկս, չէ՞ որ բարությունը բոլորի մեջ չէ, որ մահացել է:

Ժպտացինք: Նա պայուսակից երկու շոկոլադ հանեց և մեկնելով մեզ՝ ասաց.

-Հիշի՛ր՝ բոլոր մարդիկ չեն, որ բարությանը իրենց հոգում ապաստան են տալիս:

Նա վերցրեց պայուսակը և հեռացավ մեզնից: Տեսնելով տատիկին այդպես աշխույժ՝ նրա աչքերը կրկին փայլեցին, և դիմելով ինձ՝ ասաց.

-Շա՞ տ ենք ուշանում:

-Այո, շատ, շատ, շատ, շատ…

-Լավ, բավական է, հասկացա, քայլեցինք, արա՛գ։

Անգամ ուշադրություն չդարձնելով, որ դերերով փոխվել ենք՝ արդեն նա էր ինձ հրամայում, սկսեցինք արագ քայլել։ Հեռվից նշան արեցինք ավտոբուսին, որ մեզ սպասի, և նստելով՝ ճանապարհ ընկանք: Ո՞ւր էինք գնում, հավատացեք, ես ինքս չգիտեի: Ինձ միայն հաջողվել էր նրան ներշնչել, որ ուշանում ենք: Ավտոբուսի մեջ, բնական է, կանգնած մնացինք, պատճառը թերևս կարող եմ չասել, արդեն պետք է, որ ճանաչեիք ու հասկանայիք, թե ինչ կաներ նա ավտոբուսի մեջ: Ծեր, թե մանուկ, նրա համար կապ չուներ: Նա ժպտում էր բոլորին: Երբ իջանք, եղանակը ցրտել էր, քամիները խառնվել և ծառերի չորացած փայտերով երաժշտություն էին հյուսում:
Փոքր-ինչ քայլելուց հետո որոշեցինք սրճարան մտնել: Կրկին փողոց պետք է անցնեինք: Ես սկսեցի մտքում աղոթել, որ ոչ ոք չսայթաքի, չխոսի, հանկարծ վատ չզգա: Ինքս ինձ հետ խոսում էի, երբ աչքերիս առաջ արտացոլվեց նրա պատկերը: Աչքերը կարծես փոխել էին իրենց գույնը, դեմքը փայլում էր ուրախությունից, թվում էր՝ ուր որ է կսկսի երգել: Բայց ի վերջո կանաչ լույսը վառվեց, և մենք սկսեցինք արագ քայլել: Խոսում էի, ծիծաղում, հարցեր տալիս և ինքս պատասխանում իմ հարցերին: Մտա սրճարան, նստեցի հեռու անկյունում՝ պատուհանի տակ: Մի կողմ դրեցի գլխարկս, հանեցի գործած վերարկուս և հանգիստ առնելուց հետո՝ ձեռքս տարա պայուսակիս, հանեցի հուշատետրս և վերջին, միակ ազատ էջում գրեցի. «Դու չկաս»։

Փոքր-ինչ հետ գնանք պատմությունը մութ անկյունում չթողնելու համար, ինչպես հաճախ ենք անում ինքներս մեր մտքերի հետ:

Հիշո՞ւմ եք՝ փողոցն էինք անցնում, ես մեկ ակնթարթով բաց թողեցի նրա ձեռքը, և նույն պահին այն բռնեց ուրիշը…

-Ո՞վ էր նա:

-Չգիտեմ, ես ջնջեցի ամեն ինչ…
18տ

«Մենք պատասխանատու ենք բոլոր նրանց համար, ում վարժեցրել ենք»,- ասել է Անտուան դը Սենթ Էքզյուպերին իր «Փոքրիկ իշխանը» վիպակում: Իսկապես, անչափ կարևոր է ունենալ պատասխանատվության զգացում, զգալ մեր կարևորությունը բոլոր նրանց կյանքում, ում կամա թե ակամա վարժեցրել ենք: Երբեմն այնքան հեշտ է վարժեցնել, բայց դժվար է հավատարիմ մնալ:

 Շարիկը

-Շարի՛կ, հետս կոնֆետ կուտե՞ս,- հարցրեցի ես շանս` կոնֆետիցս մի կտոր պոկելով:

Ես և իմ Շարիկն իրար հետ մի հինգ հատ կոնֆետ կերանք:

-Շարի՛կ, դու ինձ սիրո՞ւմ ես,- հարցրեցի ես Շարիկիս` ուշադիր նայելով նրա աչքերի մեջ:

Նա մոտեցավ ինձ, լիզեց ձեռքս և թաթերը դրեց գիրկս:

-Գիտե՞ս, մենք շուտով մեկնելու ենք Մոսկվա:

Այդ խոսքերից հետո Շարիկն ուշադիր նայեց ինձ և թաթերով փակեց իր դեմքը:

-Հայաստա՛ն, տուն արի,- կանչեց մայրս լուսամուտից:

-Արդեն գալիս եմ… Լավ, Շարի՛կ, ես գնամ պատրաստվեմ. վաղը գնում ենք,- ասացի ես Շարիկին և գրկեցի:

Շարիկը տխուր նայեց հետևիցս և կարծես թե ինձանից նեղացավ:

Երբ մյուս օրը մենք արդեն մեկնում էինք, ես շատ կանչեցի, բայց նա դուրս չեկավ իր բնից: Ես նրան օդային համբույր ուղարկեցի և գնացի: Երբ մենք տաքսի նստեցինք, ես տեսա, որ Շարիկը եկել է և իր հետ բերել նախորդ օրվա մեր կերած կոնֆետների թղթերը: Ցանկացա դուրս գալ և գրկել նրան, սակայն արդեն ուշանում էինք…

Մի քանի օրից ինձ լուր հասավ, որ իմ Շարիկը մեր գնացած օրվանից հիվանդացել է: Մի քանի ամսից էլ ասացին, որ սատկել է:

Ես մինչև հիմա էլ չեմ կարողանում նրան մոռանալ: Մենք երկուսս էլ ծնվել ենք ապրիլի 5-ին, և երկուսս էլ արդեն 16 տարեկան ենք: Ես ամեն անգամ նշում եմ նրա ծնունդն իմի հետ: Եվ ես համոզված եմ, որ իմ Շարիկի նման շուն աշխարհում չկա, քանի որ նա հա՛մ խելացի էր, հա՛մ բարի, հա՛մ շատ մտերիմ:

Հայաստան Ապրեսյան 16 տարեկան

***

Նա ողջ է

Ամեն ամառ, երբ մենք գյուղ ենք գնում, այնտեղ ինձ է սպասում իմ կատուն` Գուչոն: Նա իմ մտերիմ ու սիրելի ընկերն է, միակն այս աշխարհում, որ հասկանում է ինձ: Ես էլ նրան եմ հասկանում` նրա ամեն մի մլավոցը:

Մի անգամ ես գնացի, բայց Գուչոն այնտեղ չէր: Հորաքույրս ասաց, որ նա արդեն մի քանի շաբաթ է` չի գալիս, բայց ողջ է, նրան տեսնող է եղել մեր հարևանուհու` Նինա տատիկի տան տանիքում: «Իմ կատուն հո Կառլսոնը չի՞, որ տանիքում ապրի, իմ ձայնը որ լսի` կգա»,- համոզված էի ես: Եվ ես ամբողջ ուժով գոռում էի, կանչում նրան, այնպես, որ երևի հարևանները սարսափում էին: Ուզում էի, որ նա լսի ինձ և վերադառնա, սակայն դրանք զուր ջանքեր էին, նա այդպես էլ չեկավ: Բայց Գուչոս ողջ է, ես դա զգում եմ, համոզված եմ:

Մարիամ Նալբանդյան 11 տարեկան

 ***

Սևուկը

Տարիներ առաջ մի կատու ունեի` Սևուկը: Նա իմ ամենալավ ընկերն էր: Հետաքրքիր եղանակով մենք ծանոթացանք: Մի օր տանը մենակ էի: Հանկարծ մեր մուտքից լսվեց ինչ-որ կատվի մլավոց: Ես արագ վազեցի դռան մոտ: Երբ դուռը բացեցի, աչքերիս չէի հավատում. մի փոքրիկ փիսիկ նստած էր հենց մեր մուտքի մոտ, անմեղ հայացքով նայում էր դեմքիս ու անդադար մլավում: Ես նրան գրկեցի, բերեցի տուն և կերակրեցի: Բայց հետո, երբ հասկացա գլխիս գալիքը, արդեն ուշ էր. տատիկս մուտքի դռան մոտ էր: Ես արագ փիսիկին թաքցրեցի իմ սենյակում և շտապեցի բացել դուռը: Երբ տեսա տատիկին, վախեցած նայեցի դեմքին: Ես այդպիսի դեմքի արտահայտություն եմ ունենում միայն այն դեպքում, երբ ինչ-որ վատ բան եմ արած լինում: Տատիկս արագ կռահեց և հարցրեց.

-Ինչ-որ բա՞ն է պատահել:

Երբ լսվեցին կատվի մլավոցները, տատիկս բացեց ննջարանի դուռը, և ամեն ինչ հասկացավ: Նա դուրս նետեց փիսիկին: Իսկ ես սկսեցի իմ լացուկոծը: Մտա սենյակս և ասացի, որ մինչև նա հետ չբերի փիսիկին, դուրս չեմ գա այնտեղից:

Երեկոյան, երբ տատիկս հասկացավ, որ անհնար է ինձ հետ պայքարելը, չգիտեմ էլ որտեղից ճարեց իմ փիսիկին ու բերեց տուն: Փիսիկս այդ օրվանից դարձավ իմ ամենալավ ընկերը: Առավոտից երեկո խաղում էի նրա հետ թե՛ դրսում, թե՛ տանը: Ես շատ էի կապվել նրա հետ, իսկ նա` իմ: Անունը Սևուկ էր, բայց նա ամենևին էլ սև չէր, այլ ձյան պես սպիտակ: Ես նրան Սևուկ էի անվանում, քանի որ երբ դրսից տուն էր գալիս, ամբողջովին սև էր լինում:

Այդպես անցավ մեկ տարի: Բայց մի օր Սևուկն առավոտյան առանց ինձ դուրս գնաց: Ավելի ուշ նկատեցի, որ նա չկա: Ամբողջ օրն ընկերուհիներիս հետ նրան էի փնտրում, բայց ապարդյուն: Գիշերը չկարողացա քնել: Երբ առավոտից դուրս եկա` նորից փնտրելու Սևուկիս, գտա, բայց նա առաջվա նման չվազեց մոտս, այլ անշարժ ու գզգզված պառկած էր. շներն էին հոշոտել:

Ես գիտեի, որ եթե նորից փակվեմ սենյակումս և ասեմ, որ հետ բերեն Սևուկին, դա չի օգնի, քանի որ նա էլ չկա… Այդ օրվանից սկսել եմ չսիրել կատուներին, քանի որ նրանք երբեք չեն կարող Սևուկին փոխարինել:

Շուշան Աբրահամյան 15 տարեկան

***

Խելամիտ որոշում

Մի քանի օրից մորաքույրս պետք է ինձ մի փոքրիկ շնիկ նվիրի` «չիխուախուա» ցեղատեսակի: Այդ տեսակի շները չեն մեծանում, և նրանց հաճախ կատակով անվանում են «գրպանի շուն»: Նրա անունը Բոնի է լինելու: Ես շատ եմ մտածում` կկարողանա՞մ արդյոք նրան ճիշտ խնամել, չէ՞ որ եթե չկարողանամ, կարող է շատ վատ բան պատահել: Պետք է նրան օրական երկուսից երեք անգամ ման տալ և կերակրել, հետևել, որ գետնից ոչ մի բան չուտի, շաբաթական մեկ-երկու անգամ լողացնել: Այդ ամենը շատ բարդ է կատարել ամեն օր, բայց ես գտնում եմ, որ յուրաքանչյուր մարդ ուշ թե շուտ պետք է նման պատասխանատվության առջև կանգնի:

Քրիստինա Սարյան 15 տարեկան

 ***

Բաժանում

Ես շատ էի կապվել նրա հետ, իսկ նա` ինձ հետ: Նա մեր հարևան Ռուզան տատիկն էր: Ես ամեն օր այցելում էի նրան և հյուրասիրում իմ պատրաստած ուտեստները: Հաճույքով էի պատրաստում, քանի որ գիտեի, որ նրա համար եմ պատրաստում: Ամեն անգամ նա ասում էր.

-Շատ համեղ ես պատրաստում, քոնն ուտելուց հետո ես հետ եմ սովորել իմ պատրաստածն ուտելուց:

Երբ վերջացնում էի դասերը, անհամբեր սպասում էի, թե երբ եմ տուն գնալու, որ այցելեմ նրան: Ռուզան տատիկի հետ  շատ-շատ հետաքրքիր էր: Նա ինձ պատմում էր այն մասին, թե ինչ արկածներ է ունեցել երիտասարդ ժամանակ: Ամեն անգամ ինձ ճանապարհելիս մոտենում էր և ասում.

-Վերցրո՛ւ այս գիրքը, իմ ամենասիրելի գիրքն է, քեզ էլ դուր կգա:

-Շատ շնորհակալ եմ, հաճույքով կկարդամ,- ասում էի ես ուրախ և վազում տուն` կարդալու:

Մի օր էլ, երբ այցելեցի Ռուզան տատիկին, նա միայնակ չէր: Սկզբից զարմացա, քանի որ գիտեի, որ Հայաստանում նա ոչ մի բարեկամ չունի: Սակայն շուտով հասկացա, որ Ռուզան տատիկի տղան էր եկել արտասահմանից, որպեսզի նրան տաներ իր հետ: Ես շատ տխրեցի, սակայն ցույց չտվեցի իմ տխրությունը և սկսեցի խրախուսել նրան: Նա անընդհատ ասում էր.

-Ես շատ եմ կապվել քեզ հետ և չեմ կարող առանց քեզ:

-Ոչինչ, ես ամեն օր կզանգահարեմ, կխոսենք,- փորձում էի մխիթարել ես:

-Մեկ է, նույնը չի լինի…

Երբ նա գնաց, մանավանդ առաջին օրերը, շատ էի կարոտում: Առաջին մեկ շաբաթը շատ տխուր էի, ոչինչ անելու ցանկություն այլևս չունեի: Բայց կարևորը, որ հիմա Ռուզան տատիկն իր որդու հետ է:

Սիրան Մանուկյան 13 տարեկան

*** 

Կապվածություն

Որ նոր էի ծնվել, այդ իրն իմ վերմակն էր: Մեծացա` դարձավ բարձս: Այնքան փափուկ էր, որ ես անունը դրել էի «Փափուկիկ բարձիկ»: Հիմա այն մի հաստ բարձի վրա եմ դնում ու ամբողջ գիշեր շատ լավ քնում: Ուր գնում էինք հանգստանալու, ես ասում էի.

-Մա՛մ, «Փափուկիկ բարձիկս» չմոռանա՛ս, թե չէ` ամբողջ գիշեր քեզ կգժվացնեմ, որովհետև չեմ կարողանա քնել առանց նրա:

Եվ ամեն անգամ մայրս ստիպված քարշ էր տալիս «բարձս» իրերի հետ: Թե ինչո՞ւ եմ այդ հարցում այդքան կամակոր, ոնց որ չորս տարեկան լինեմ:

Մի օր էլ, երբ գիշերը շնիկիս հետ քնած էի, հանկարծ զգացի, որ շունս քաշում է գլխիս տակից իմ «բարձը»: Մտածեցի. «Լավ, քաշում է` քաշի»: Բայց շունս բարձիս վրա կեղտոտեց: Նույն պահին վեր կացա, լվացի «Փափուկիկ բարձիկս», չորացրեցի: Հազար անգամ ներողություն խնդրեցի նրանից: Իսկ քույրս ինձ ձեռ էր առնում, ասում էր.

-Դե, ի՞նչ, ներե՞ց քեզ:

Ես էլ կատակով պատասխանում էի.

-Եթե գիշերը մնում է գլխիս տակ և հանգիստ քնում, ուրեմն ներել է:

Մարիա Զաքարյան 11 տարեկան

 ***

Մտածել է պետք

Ես և եղբայրս շատ էինք ուզում շուն պահել, բայց մայրիկն ու հայրիկը թույլ չէին տալիս: Նրանք ասում էին, որ շուն ու կատու պահելու համար նախ սեփական տուն է պետք, հետո էլ` շունը խաղալիք չէ, չի կարելի հենց այնպես բերել և սկսել պահել: Բա որ հիվանդանա՞, կամ էլ վատ դաստիարակենք, ու ագրեսիվ դառնա՞… Այդ ժամանակ մենք սկսեցինք ծնողներիս համոզել, որ թույլ տան գոնե ձուկ պահել, բայց մայրիկս էլի ասում էր.

-Իսկ ձկներին ո՞վ է խնամելու` ջուրը փոխելու, կերակրելու… Ես դա անել չեմ կարող, դուք էլ մի երկու օր կանեք ու ամեն ինչ էլի ինձ վրա կբարդեք:

Ճիշտն ասած, մայրիկս ձկներին սիրում է, բայց հեռվից. նրանց դիպչելուց վախենում է և զզվում: Իսկ հայրիկս ձկների նկատմամբ առանձնակի սեր չի տածում:

Երևի մենք այդպես էլ ձուկ չպահեինք, եթե մի անգամ եղբորս ծնունդին մորաքույրս մեզ ակվարիում չնվիրեր: Այսպիսով, մեր տանը հայտնվեցին նոր բնակիչներ: Սկզբում բոլորս շատ ուրախ էինք և ոգևորված, նույնիսկ հայրիկս ու մայրիկս: Նրանք մեզ համար գեղեցիկ ձկներ ու ջրային բույսեր էին գնում, և մեր ակվարիումն օրեցօր ավելի էր գեղեցկանում: Ամեն օր առավոտյան դպրոց գնալուց առաջ ես և եղբայրս վիճում էինք, թե ով պետք է կերակրի ձկներին: Իսկ երբ դպրոցից տուն էինք գալիս, միանգամից վազում էինք ակվարիումի մոտ և երկար հիանում լողացող ձկներով: Մայրիկս էլ էր կարծես կապնվել այդ ձկներին: Մեկ-մեկ երկար նայելուց հետո ասում էր.

-Տեսե՛ք, սև ձուկն ինձ արդեն ճանաչում է: Հենց ինձ տեսնում է, միանգամից ապակուն է մոտենում:

Մենք, իհարկե, ծիծաղում էինք մայրիկի վրա, քանի որ այդ ձուկը բոլորին տեսնելիս էլ նույն ձևով դեպի ապակին էր լողում:

Հետո այդ ամենն արդեն սովորական դարձավ, և մենք սկսեցինք մոռանալ մեր ձկների մասին ու չնկատել նրանց: Կերակրելու պարտականությունը մեկս մյուսի վրա էինք գցում, ու երբեմն ստացվում էր, որ խեղճ ձկներին ոչ ոք այդպես էլ չէր կերակրում: Սկսեցին տարբեր տհաճ խնդիրներ առաջանալ: Մեկ ակվարիումի ջուրն էր կեղտոտվում, մեկ ձկներն էին հիվանդանում: Մայրիկս շատ էր նեղվում, բայց ոչինչ անել չէր կարողանում: Ո՛չ նա, ո՛չ էլ մենք չգիտեինք ձկներին խնամելու ճիշտ ձևը: Մի անգամ էլ, երբ ձկներից միայն մեկն էր ողջ մնացել, մեր ակվարիումը ճաքեց, ու ջուրը սկսեց թափվել: Ակվարիումն արդեն համարյա դատարկ էր: Մենք փորձում էինք ձկնիկին հանել միջից, բայց նա անընդհատ փախչում էր. չէր հասկանում, որ ուզում էինք փրկել իրեն: Երբ վերջապես հանեցինք նրան, որոշեցինք տանել ընկերուհուս տուն, ով նույնպես ձկներ է պահում:

Մինչև հիմա էլ, երբ ես ընկերուհուս հյուր եմ գնում, նրանց ակվարիումի մեջ մեր ձկնիկին եմ տեսնում: Նա իրեն այնտեղ լավ է զգում` մաքուր, խնամված ակվարիումի մեջ, փորձված ձուկ պահողների ընտանիքում: Իսկ մենք նրա և մեր բոլոր մյուս ձկների առաջ մեզ կարծես մեղավոր ենք զգում…

Ճիշտ է, ես և եղբայրս հիմա էլ ենք երազում շուն պահելու մասին, բայց ձկների փորձը մեզ ցույց տվեց, որ տանը կենդանի պահելուց առաջ պետք է մի լավ մտածել:

Լիլիթ Սողոյան 12 տարեկան

 ***

13 տարվա ընկերը

Քույրս իր խաղալիք արջուկին նվեր ստացավ, երբ ութ տարեկան էր: Այն մեծ սպիտակ արջ էր: Քույրս` Լիլիթը, նրան անվանեց Ջեյլի: Նա Ջեյլիին շատ էր սիրում, նրա հետ էր քնում ու արթնանում, նույնիսկ կիսվում ու խոսում էր հետը:

Հիմա Լիլիթը 21 տարեկան է, անցել է ուղիղ 13 տարի, ինչ Ջեյլին նրա հետ է, բայց ոչինչ չի փոխվել. Լիլիթը շարունակում է ամեն գիշեր քնել` գրկելով Ջեյլիին, շարունակում է զայրանալ մեզ վրա, երբ կոպիտ ենք վարվում Ջեյլիի հետ: Այս 13 տարիների ընթացքում շատ բաներ են տեղի ունեցել Ջեյլիի հետ. նրա միջի բամբակը բավականին նոսրացել է: Մի օր էլ Ջեյլին պատռվեց, իսկ քույրս, օգտվելով առիթից, նախ թարմացրեց նրա միջի բամբակը, այնուհետև կարեց այդ անցքը և շարունակեց սիրել ու խնամել արջուկին:

Վերջերս Լիլիթը նվեր ստացավ շատ ավելի մեծ, շատ ավելի գեղեցիկ և շատ ավելի փափուկ արջ: Արջուկը նրան շատ դուր եկավ, բայց ոչինչ չփոխեց քրոջս կյանքում: Արջուկը դրված է սենյակում և հազվադեպ է տեղից շարժվում: Խեղճին այդպես էլ չհաջողվեց փոխարինել Ջեյլիին: Նա մինչ օրս էլ շարունակում է քնել և արթնանալ Լիլիթի հետ: Ճիշտն ասած, վերջերս էլ պատռվեց Ջեյլիի ձեռքը, բայց ես վստահ եմ, որ այն շուտով «կլավանա»:

Եվա Հախվերդյան 16 տարեկան

 ***

Արդյո՞ք պետք է

-Մերի՛, Մերի՛, էս կատուդ ինչի՞ ա բարձրացել վրաս,- լսվեց քրոջս ձայնը` խաթարելով իմ անուշ քունը:

Ես` դեռևս քնատ ու հոգնած, վեր կացա անկողնուց ու քրոջս վրայից վերցրեցի կատվիս: Հազիվ  էի կարողացել նորից քուն մտնել, զանգեց զարթուցիչը: Ես մի կերպ բացեցի աչքերս, և կատուս այնպես ճանկռեց ինձ, որ նույնիսկ տոննաներով դիմափոշին այդ ճանկռած տեղերը չկարողացավ ծածկել: Ես հոգոց հանեցի և գնացի պայուսակս հավաքելու: Մտա սենյակ և… Կատուս պատռել, ճանկռոտել էր բոլոր գրքերս և տետրերս: Հենց այդպես էլ ուսուցչուհիս «իմ դեմքը ճանկռեց»` իմանալով տնային աշխատանքը չբերելու պատճառը և դա անհեթեթ համարելով:

Հոգնած եկա տուն, կատվիս կաթ տվեցի, իսկ նա այն ամբողջությամբ թափեց գետնին: Ստիպված էի մաքրել:

Ես, նստած բազկաթոռին մտածում էի կատու պահելու հետևանքների մասին: Բա դա ինձ պե՞տք է…

Մերի Շարոյան 13 տարեկան

2010 թ.

Հինգ պատկերներից ընտրեք մեկը, որը ձեզ ամենաշատն է դուր գալիս: Իսկ հիմա կարդացեք այն մարդկանց բնութագիրը, ովքեր ընտրում են այս կամ այն պատկերը:

 

Այսպես.

Քառակուսի: Աշխատասիրություն, ջանասիրություն, պահանջմունք և համառություն, որը թույլ է տալիս սկսած գործը հասցնել ավարտին. ահա սրանք են իրական «քառակուսիները»: Համբերատարությունը, դիմացկունությունը և մեթոդականությունը  սովորաբար «քառակուսիներին» դարձնում են իրենց ոլորտի բարձրակարգ մասնագետներ: «Քառակուսիները» սիրում են մի անգամ և վերջնական հաստատված կարգուկանոն. ամեն ինչ պետք է գտնվի իր տեղում և տեղի ունենա իր ժամանակին: «Քառակուսու» իդեալն է ծրագրված, կանխատեսելի կյանքը. նա չի սիրում անակնկալներ և շեղումներ իրադարձությունների սովորական ընթացքից:

Ուղղանկյուն: Անձի ժամանակավոր ձև է, որում կարող են գտնվել մյուս բոլոր կայուն պատկերները կյանքի որոշակի ժամանակահատվածում: Այս մարդիկ բավարարված չեն կյանքի այս շրջանում իրենց վարած կենսակերպով և զբաղված են ավելի լավ վիճակի որոնումներով: Այդ պատճառով ուղղանկյունների լավագույն որակներն են` հետաքրքրասիրությունը, փորձարարությունը, կենդանի հետաքրքրությունը տեղի ունեցող ամեն բանի նկատմամբ և համարձակությունը: Նրանք բաց են նոր գաղափարների, արժեքների, մտածողության և կյանքի ոճերի առաջ, հեշտությամբ են յուրացնում ամեն նոր բան:

 

Եռանկյուն: Սա առաջնորդության խորհրդանիշն է: Իրական «եռանկյունու» ամենաբնութագրական առանձնահատկութունը գլխավոր նպատակի վրա կենտրոնանալու ընդունակությունն է: Եռանկյունները էներգիայով լի, անզուսպ, ուժեղ անձինք են, որոնք ունեն հստակ նպատակներ և որպես կանոն հասնում են դրանց: Նրանք պատվախնդիր և պրագմատիկ անձինք են, կարողանում են իրենց վերադասներին ցույց տալ իրենց և իրենց ենթակաների աշխատանքի արժեքավորությունը: Ճիշտ լինելու և երևույթների ընթացքը կառավարելու պահանջմունքը «եռանկյուններին» վերածում է մշտապես հակառակորդի, ուրիշների հետ մրցակցող անձի:

 

Շրջան: Հինգ պատկերներից ամենաբարյացկամն է: Նրան բնորոշ է բարձր զգայունակությունը, զարգացած էմպաթիան՝ ապրումակցելու, հուզականորեն ուրիշների ապրումներին արձագանքելու ընդունակությունը: «Շրջանները» զգում են ուրիշի ուրախությունը և ցավը որպես իրենց սեփականը: Նրանք երջանիկ են այն ժամանակ, երբ շրջապատում բոլորը համերաշխ են: Այդ պատճառով, երբ շրջանը ինչ-որ կոնֆլիկտ է ունենում, ավելի հավանական է, որ առաջինը շրջանը կզիջի: Նա փորձում է ընդհանուր բաներ գտնել անգամ հակառակ տեսակետներում:

Զիգզագ: Ստեղծագործականության խորհրդանիշն է: Բացարձակ տարբեր, անհամատեղելի գաղափարների համադրումը և դրա հիման վրա ինչ-որ նոր, օրիգինալ բանի ստեղծումը այն է, ինչ դուր է գալիս զիգզագներին: Նրանք երբեք բավարարված չեն այն եղանակներով, որոնցով ինչ-որ բան է արվում այդ պահին կամ արվել է անցյալում: Զիգզագը մյուս հինգ պատկերներից ամենաոգևորվողը, ամենա դյուրագրգիռն է: Երբ նա նոր գաղափար է ունենում, ապա պատրաստ է դրա մասին հայտնել ի լուր համայն աշխարհի: Զիգզագները իրենց գաղափարների անխոնջ քարոզիչներն են և ընդունակ են ներգրավելու շատերին: