Ամռանը Սոլակում երբեք անգործ չես մնում, միշտ մի հետաքրքիր զբաղմունք կարելի է գտնել։ Այդ ամառային զբաղմունքների շարքում կարելի է նշել ճտեր գնելն ու պահելը։ Այս ամսվա սկզբից ավելի հաճախակի են դառնում ավտոմեքենաների ազդանշանների ձայները։ Դրանք ոչ միայն միրգ և բանջարեղեն վաճառող ավտոմեքենաների ձայներն են, այլ նաև հավի ճտեր վաճառող։ Ինչպես միշտ՝ բոլորը գովում են իրենց բերած ճուտիկներին այնպես, կարծես աշխարհում դրանցից բացի ուրիշը չկա։ Բայց իրենց գոված ճտերն ունեն շատ «գովելի» գներ։ Վերջերս էր, որ տատիկս ճտեր գնեց մի մեքենայից, ու կարծես թե գոհ է իր վճարած գնից։ Հետաքրքիր է գյուղում ականատես լինել, թե ինչպես են գնորդները փորձում ճտերի գինն իջեցնել ու իրենց գրպանին համար գին ասել։ Բայց առավել հետաքրքիր ու զվարճալի է այն պահը, երբ գինն իջեցնում են ու կանչում իրենց հարևաններին ու բարեկամներին, որ էժան գնով գնեն։ Գնելուց հետո բերում են տուն, մի լավ զննում, ուրախանում իրենց արած գործի վրա ու մտածում, թե որտեղ պահեն ճտերին։ Տղամարդիկ էլ արդեն մտածում են, թե ինչ առիթով են մորթելու դրանց ու մի լավ ճաշկերույթ կազմակերպելու։ Բայց այդ նպատակին հասնելու համար պետք է ճտերին պահելու համար վանդակներ սարքեն։ Դա այնքան էլ երկար չի տևում։ Ընդամենը մեկ ժամ, և ճտերն արդեն ապրելու տեղ ունեն։ Կողքից դիտելով՝ սկսում ես մտքերով գնալ հեռուն ու հասկանում ես, թե ինչքան աշխատասեր են գյուղացիների ձեռքերը։ Տեսնում ես, թե ինչպես է գյուղացին իր ձեռքերով իր այգու մեջ փոքրիկ ֆերմա կառուցում։

Ճտերի համար ապրելու տեղ ստեղծելուց հետո հարևաններն սկսում են «պայքարել», որ իրենց ճտերը չափերով ավելի մեծ լինեն, քան մյուսներինը։ Դրա համար բոլորը կերակրում են նրանց արհեստական կերերով, իսկ մի փոքր փարթամանալուց հետո՝ տնական թեփով, ցորենով ու գարիով։ Հաճելի է նստել դրսում ու լսել ճտերի, փոքրիկ բադերի, հնդկահավերի ձայները։ Ճտերը, բադերն ու հնդկահավերը հաճախ են դառնում սուրճի սեղանի շուրջ խոսելու ու քննարկելու թեմա։

Շատ եմ սիրում հայկական խոհանոցը: Հայկական ուտեստները շատ համեղ են, դե, հատկապես, երբ մայրս է պատրաստում: Այսօր ուզում եմ պատմել սպասի մասին, որին անվանում են նաև ապուր կամ թանապուր: Այն պատրաստելու համար բավականին երկար ժամանակ է պահանջվում: Ես պատրաստման գործում այդքան էլ կարևոր դեր չեմ կատարում. ընդամենը կանգնում եմ գազօջախի մոտ ու խառնում սպասը: Ամբողջ գործը մայրս է անում, ես ընդամենը հետևում եմ:

Սպասի պատրաստման գործընթացը հետևյալն է: Սկզբում մածունը ջրով բացում ենք, որպեսզի ստանանք թան: Այնուհետև դրա մեջ ավելացնում ենք աղ, ալյուր և ձու: Դնում ենք գազօջախին և խառնում մինչև եռալը: Անդադար պետք է խառնել, թե չէ թանը «կկտրվի»: Հետո ձավարն ենք մաքրում և առանձին եփում: Եփելուց հետո այն խառնում ենք թանի հետ: Վերջում մանր-մանր կտրատում ենք գինձը և լցնում ապուրի մեջ: Կարող ենք գինձի փոխարեն ավելացնել ուրիշ կանաչի: Սպասը պատրաստ է:

Սա կարող ենք ուտել նաև սառը վիճակում, մանավանդ ամռան շոգին:

Իմ զրուցակիցն է գեղանկարչուհի Լիլիթ Տոնականյանը:

-Լիլի՛թ, մի քիչ պատմեք Ձեր մասին. որտե՞ղ եք ծնվել, սովորել և ի՞նչ մասնագիտություն ունեք: 

-Ծնվել եմ Շիրակի մարզի Արթիկ քաղաքում, ավարտել եմ տեղի միջնակարգ դպրոցը, այնուհետև սովորել եմ Գեղավերստի ակադեմիայի Գյումրու մասնաճյուղի գեղանկարչության բաժնում: Մասնագիտությամբ գեղանկարչուհի եմ:

-Արվեստի մարդիկ, իմ կարծիքով, լինում են պարզ, բայց նաև բարդ և բծախնդիր բնավորության տեր: Ի՞նչ կասեք, Դուք նո՞ւյնպես բծախնդիր եք Ձեր աշխատանքների նկատմամբ: 

-Այո, իհարկե, ամեն գործ սիրում է, որ իր նկատմամբ լինես ուշադիր և բծախնդիր: Արվեստի մարդիկ այդպիսին են, չէ՞ որ սա ևս արվեստ է:

-Շատերը բողոքում են, որ Հայաստանը փոքր մտահորիզոնի, սահմանափակ առարկաների հեռանկարային կրճատման տարածություն է: Արդյոք Դո՞ւք էլ եք նույն կարծիքին: 

-Այո, այդ կարծիքին եմ: Այստեղ ապագա չեմ տեսնում, շատ դժվար է գոյատևել, նույնիսկ՝ հայթայթել ներկերի գումար: Ինչքան էլ շատ սիրեմ Հայաստանը, միևնույնն է, աշխատանքի առումով այստեղ ապագա չկա: Բայց, այստեղից գնալով էլ հարցը չի լուծվի, իմ բոլոր հարազատներն այստեղ են:

-Հայաստանում նկարների վաճառքը, գիտեմ, որ այդքան էլ զարգացած չէ, ի՞նչ խորհուրդ կտաք մարդկանց, ինչո՞ւ պետք է մարդիկ գնեն նկարներ, հատկապես Ձեր աշխատանքները: 

-Աշխատանքը պիտի սիրեն, որ գնեն: Այսինքն՝ որոշ չափով գաղափար պիտի ունենան արվեստի գործերից, որ ցանկանան գնել: Շատ լավ է, որ գնում են, բայց արվեստից հասկացողներն են քիչ, կամ էլ գումար չունեն:

-Հիմնականում ի՞նչ են խորհրդանշում Ձեր կտավները: 

-Իմ բոլոր կտավներում գերիշխում են վառ գույները: Սիրել և մինչև այսօր էլ սիրում եմ Մարտիրոս Սարյանի, Մինասի գույները: Միշտ ձգտում եմ այնպես նկարել, որ իմ նկարներում տեսնեն այն գույները, որոնք բխում են իմ ներսից, և ինձ թվում է, որ ստացվել և ստացվում է այդ գույները հասցնել մարդկանց աչքերին:

-Ո՞վ է Ձեր հանդիպած ամենատպավորիչ մարդը արվեստում և, առհասարակ, կյանքում:

-Այնքա՜ն շատ են: Իմ կյանքում շատ են եղել լուրջ արվեստի մարդիկ, և ինչ խոսք, նրանց խորհուրդների շնորհիվ եմ շարժվել առաջ, և հենց նրանց շնորհիվ է, որ ստեղծում եմ ավելի լավ գործեր:

Երբ փոքր էի, մեր բակում իմ հասակակիցների թիվը շատ չէր՝ մենք երեքով էինք: Դե, երեքով այդքան էլ հետաքրքիր չէր խաղալը, իսկ մեր ավագ ընկերներն էլ մեզ չէին թողնում իրենց հետ խաղալ: Եթե անգամ խաղում էինք, միշտ երկրորդական դերում էինք լինում (մեր լեզվով ասած՝ ճուտլիկ): Երբ գնում էին «բաղերը», մեզ չէին թողնում իրենց հետ գնալ, սակայն մենք գաղտնի փորձում էինք գնալ նրանց հետևից: Բնականաբար, չէր հաջողվում: Մենք էլ որոշեցինք միջոցառումներ կազմակերպել և ակտիվ գործունեությամբ զբաղվել: Մեր հարևանի տունը հարմար էր այդ գործունեության համար: Տան դիմաց մի տարածք կար, որն էլ եղավ մեր դահլիճը: Շատ զգեստներ հավաքեցինք և որոշեցինք նորաձևության մրցույթ-ցուցադրություն կազմակերպել: Հրավիրեցինք մեր բոլոր հարևաններին, իսկ մեր ավագ ընկերներին, որոնք մեզ չէին խաղացնում, նշանակեցինք ժյուրիի անդամներ (քույրս էլ էր ժյուրիի կազմում): Մրցույթում հաղթեցի ես, և ընկերներիս թվում էր, թե քույրս կապ ունի իմ հաղթանակի հետ: Հետո տարբեր համերգներ ունեցանք:

Երբ մենք մեծացանք, որոշեցինք միջոցառում կազմակերպել փոքրերի հետ և նրանց մի որոշ ժամանակով կտրել այդ «սառը» էկրաններից: Մեզ դա որոշ չափով հաջողվեց: Հունիսի 1-ին երեխաների պաշտպանության միջազգային օրվան նվիրված միջոցառում կազմակերպեցինք, իսկ վերջում ոգևորելու նպատակով նրանց պատվոգրեր բաժանեցինք:

Հիմա շատ երեխաներ այնքան են տարվել համակարգչային խաղերով, որ նույնիսկ չգիտեն, թե քանի երեխա կա իրենց բակում, մոռացել են, թե ինչ է բակային խաղը և անգամ չգիտեն, թե ինչ է նշանակում մանուկ ժամանակ մեծերի կողմից «մերժված» լինելը: