Որոշեցի հարցազրույց անցկացնել տատիկիս հետ, որ պատմի իր մանկության, ընտանիքի, իրենց գյուղի մասին:

-Տատ, դու երազանքներ ունե ՞ս:

-Է՜, բալա ջան, երազանք ամեն մարդ էլ ունի, դու ասա` մարդը նպատակ ունենա, հասնի իր նպատակներին: Ինչի՞ չունեմ, ունեմ, իմ երազանքները դուք եք, որ ամեն օր կողքիս նստած իմ մասին հոգ եք տանում: Աստված ձեզ տվել ա, ինձ էլ երջանիկ տատիկ ա դարձրել:

-Տատ, բա դու հիմա ո՞ւմ ես ամենաշա տը կարոտում:

-Եթե մարդը գնացել ա, ուրեմն ճիշտը էդ ա եղել, կարոտելը զուր գործ ա, որ անընդհատ մտածես, ոչնչի չես հասնի, բալա:

-Էն ժամանակ, որ գյուղում էիր, դպրոց գնո՞ւ մ էիր, ընկերներ ունեի՞ր:

-Մեր ժամանակ, երբ դպրոց էինք գնում, ստիպված էինք նաև անասուններին արածեցնել: Առավոտյան 5-ին արթնանում էինք, սագերին ու մնացած կենդանիներին գցում էինք առաջներս ու տանում դաշտերը: Հետո ուշ երեկոյան գյուղի երեխաներով հավաքվում էինք, վազելով գնում կենդանիների հետևից: Ընկերնե ՞ր, էն ժամանակ տենց բան չկար, չէինք էլ հասցնում տենց բաների մասին մտածել:

-Տատի, բա քո սիրած զբաղմունքը ո ՞րն էր մեր տարիքում, ինչո±վ էիր սիրում զբաղվել:

-Աննա ջան, մայրս և հայրս գնում էին աշխատանքի, որ մի կոպեկ աշխատեն ու մեզ պահեն: Ես էլ երկու ախպերներիս հետ «երեխապահ» էի: Ինձնից տասը տարի փոքր քրոջս էինք խնամում: Մենք ենք մեծացրել իրեն: Մորս ու հորս հոգսերը շատ էին, բայց չեմ դժգոհում, այդպիսի տարիներ չեմ ունեցել…

Ու երբ որոշեցի ուղղել հերթական հարցը, նկատեցի, որ տատիկս խորասուզվել է մտքերի մեջ, ինքն իր հետ խոսում է: Որոշեցի տատիկին մենակ թողնել իր մտքերի հետ և հեռացա:

Տատիկիս հետ զրույցից հասկացա, որ երբեք չպետք է բողոքել մեր ներկայից, երբ չի դժգոհում ամենադժվար կյանք ապրածը:

Ամեն ուրբաթ օրվա պես, ես, Լիլիթը, Անին և Նարեն ժամը 15:30 հավաքվեցինք գյուղի մշակույթի տան դահլիճում: Մենք պարի պարապմունքների ենք ուրբաթ և կիրակի օրերին, և այդ ուրբաթը բացառություն չէր: 

Պարապմունքը վերջացավ: Մենք արդեն վերադառնում էինք տուն, երբ ընկեր Իսկանդարյանը (նա մեր պարի ուսուցիչն է) ասաց, որ հաջորդ օրը պետք է գնանք Սիսիան, քանի որ գալու են նաև Տոլորս գյուղի երեխաները (դե, ընկեր Իսկանդարյանը այնտեղ էլ խումբ ունի), որպեսզի միասին պարի փորձ անենք: Առավոտյան մենք հավաքվեցինք և շտապեցինք հասնել ավտոբուսին: Ավտոբուսը, ինչպես միշտ, լիքն էր կանգնած մարդկանցով, հետևաբար մենք էլ կանգնեցինք: Մի կերպ հասանք Սիսիան: Կանգառից մինչև մշակույթի տուն (դա այն տեղն է, որտեղ անցնում են պարապմունքները) մտածում էինք, թե ինչպես կանցնի օրը, երեխաները ինչպիսին կլինեն:

Հասանք տեղ: Ամեն ինչ շատ լավ էր, պարեցինք, ուրախացանք, ընդմիջում արեցինք, իսկ հետո ընկեր Իսկանդարյանը մեզ մի քանի աճպարարական հնարքներ ցույց տվեց: Ամենահետաքրքիրն այն հնարքն էր, որի ժամանակ լուցկին պետք է մի ափսեից թռչեր մյուս ափսեի մեջ: Հնարքը իրականացնելու համար օգնական էր պետք, և ընտրվեց Տոլորս գյուղի երեխաներից Անին: Հնարքը այդքան էլ «կախարդական» չէր, և լուցկին էլ չէր թռչելու: Անին պետք է աներ այն, ինչը անում էր ընկեր Իսկանդարյանը: Նա ձեռքով շոշափում էր ափսեի հակառակ կողմը և ձեռքը քսում դեմքին, նույնը անում էր նաև Անին, սակայն Անիի դեմքը սևանում էր: Մեզ սկսբում հանձնարարություն տրվեց՝ չծիծաղել և նրան ոչինչ չասել, սակայն դա այնպիսի տեսարան էր, որ հնարավոր չէր չծիծաղել: Վերջապես հնարքը վերջացավ, Անին էլ իրեն տեսավ հայելու մեջ, և չիմացանք՝ տխրե՞ց, թե՞ ոչ, ու ընկեր Իսկանդարյանը մեզ ասաց, թե ինչպես սևացավ Անիի դեմքը: Պարզվում է, որ երկրորդ ափսեի տակ սկզբից էլ սև է եղել: Նախօրոք ընկեր Իսկանդարյանը վառած մոմով սևացրել էր:

Ժամանակը այնքան արագ անցավ, որ մենք չնկատեցինք, թե ինչպես դարձավ ժամը 14:45: Մեզ մնաց էլ էր ընդամենը 15 րոպե ավտոբուսին հասնելու համար: Արագ փոխեցինք մեր հագուստները և վազեցինք կանգառ: Ավտոբուսը արդեն շարժվում էր, երբ հասանք կանգառ: Ավտոբուսում այս անգամ էլ տեղ չկար: Մի կերպ հասանք գյուղ: Երբ փորձեցինք իջնել, դուռը չբացվեց : Մոտ 30-40 րոպե մնացինք ավտոբուսում, մինչև կարողացան բացել դուռը: Մի քանի երեխաների պատուհանով իջեցրին, մինչ կբացեին դուռը, իսկ երբ բացեցին, կանգնած մարդկանցից մեկը ցանկացավ պոկել այն պաստառը, որի վրա գրված էր, որ կանգնած մարդկանց տեղափոխումը արգելված է, բայց չգիտես ինչու՝ չարեց: Իջանք ավտոբուսից, վճարեցինք գումարը և տան ճանապարհին կերանք Սիսիանից գնած էկլերները, որոնք այնքան էլ լավ վիճակում չէին արդեն:

Վերադարձանք տուն սովորականի պես, կարծես թե ոչինչ չէր եղել:

Այս օրերին հաճախ եմ «17.am»-ի նյութերի մեջ 9-րդ դասարանի քննությունների ու նոր քննակարգի մասին կարդում, շրջապատումս էլ այդ թեմայով լավ անհանգստացած են: Լսելով այս ամենը` ակամա մտաբերում եմ անցյալ տարվա իմ կարգավիճակը. տասնյակ գրքերը, որոնց կեսն անգամ չհասցրեցի վերընթերցել, քննություններին նախորդող անքուն գիշերները, հայոց պատմության թվականները հիշելու համար մեղր ու պոպոք ուտելը… Քննությունները հեշտ չէին, բայց դժվար էլ չէին: Այն, ինչի համար ողջ դասարանով անհանգստանում էինք, քննարկում, մտահոգվում, այսօր այլևս ոչ ոք չի հիշում: Ես, ինքս դժվարությամբ եմ մտաբերում իմ քննությունների արդյունքները: Նախորդ տարի ամեն բան իհարկե ավելի հեշտ էր` բնագիտական առարկաներից մեկը պիտի ընտրեինք, իսկ հիմա` բոլորը միասին: Իրոք, այս տարվա 9-րդ դասարանցիները նախանձելի վիճակում չեն: Եթե նոր քննակարգի մասին լուրերը մեր վերևի դասարանում գտվող իններորդցիների մոտ տխուր ու հուսահատ մտքեր էին առաջ բերում, ապա մեր` տասներորդցիներիս մոտ, բարի ճակատագրի հասցեին շնորհակալական խոսքեր: Ես ու դասընկերուհիս փառք էինք տալիս Աստծուն, որ թեև դպրոց ընդունվելիս դեռ 6 տարեկան չենք եղել, բայց մեր ծնողները մեզ փոքր չեն համարել ու շուտ են ընդունել դպրոց: Մեկ տարի առաջ, չէի էլ կարող պատկերացնել, որ հինգ ու կես տարեկանում դպրոց գալու համար այսքան ուրախ կլինեմ: Բայց ինչպես ասում են` «ծիծաղում է նա, ով վերջում է ծիծաղում»: Առջևում ավարտական քննություններ են, իսկ ամեն նոր եկող կրթության նախարարի հետ` նոր քննակարգ է գալիս, նոր կանոններ, ի՞նչ իմանաս, թե երկու տարուց ինչ կլինի:

Իսկ այս տարվա քննություն հանձնողներին հորդորում եմ ամեն բան այդքան ծանր չտանել: Սովորաբար ամեն ինչ ավելի հեշտ է ստացվում, քան մտածում ենք, իսկ այդքան սարսափելի թվացող քննությունների մասին, ընդամենը մեկ ամսից, որքան էլ զարմանալի լինի, հաճելի հիշողություններ են մնում:

Երեկոյան, երբ արևն ուր որ է, մայր էր մտնելու, փոքրիկ քույրիկս` Մանանը, ով 3 տարեկան է, սկսեց պնդել, որ հյուր գնանք տատիկին: Ես դասերս դեռ չէի սովորել և սկսեցի նրան համոզել, որ արդեն ուշ է, բայց ապարդյուն: Նա նվնվում էր ու իրենը պնդում: Ես որոշեցի նրան բացատրել, որ արևը մայր է մտնում, որ արդեն մթնում է, ու դրսում ցուրտ է լինելու: Նրան գրկեցի ու տարա պատուհանի մոտ: Մենք հետևում էինք արևին, և ես նրան բացատրում էի, որ երբ արևը մտնում է սարի հետևը, մթնում է, և երբ առավոտյան դուրս գա, լույս կլինի, ու մենք միասին կգնանք տատիկին հյուր: Քույրիկս սկսեց ինձ ուղղել.

-Խեվինե’ (նա այդպես է ինձ դիմում, որովհետև դեռ չի կարողանում «Հ» և «Ղ» տառերը կարգին արտասանել և «Հեղինե»-ից ստացվում է «Խեվինե»: Ինչ արած…), Չէ… Արևը մեկ խատ (հատ) թուշիկ ունի, աչուկ ու բերան ու մեկ խատ էլ՝ քիթիկ: Եբ որ վավըն արևն գիկա, մենք կերտանք (երբ որ վաղը արևը գա, մենք կգնանք): Ընձի բարևա կիտա արևըն: Արևն կերտա գիշերանոց խագնի, քնի, որ վավն գա իմ խետ խավա (խաղա): Տե՛ս, մգա մութ ա կեվնի (կլինի) ու «луна»-ն գիկա, մեկ էլ «twinkle star»-ն ու իրար խետ դուս կմնան քնին: Իսկ «облако»-ն արևի խետնա կերտա, որ առավոտն իրար խետ գան ծավիկներուն (ծաղիկներին) մութ չևնի (չլինի): Օր գիկա, բարևա կիտա ու խավա իմ խետ…

Դե, պատկերացնում եք հիմա, քույրիկս իրար է խառնում Մարտունու բարբառը, մուլտերից լսած ռուսերեն բառերն ու անգլերեն երգերը, ու այդպես է խոսում:
Հետո երբ արդեն արևն էլ չէր երևում, նա սկսեց աստղերի մասին անգլերեն (բնականաբար, դարձյալ աղավաղված) երգ երգել: Պարզվեց, որ փոքրիկ կամակորը հասկանում էր, թե երբ է ցերեկ լինում, երբ` լուսին գալիս, և որ գիշերը դուրս գնալ չի կարելի: Ուղղակի նրա համառությունն էր գլուխ բարձրացրել և այն էլ այն ժամանակ, երբ ես դասերս էի պատրաստում…

Ես ձախլիկ եմ։ Աշխարհում ընդհամենը 10%-ն է գրում ձախով։ Չնայած նրան, որ դա ինձ համար միշտ խնդիրներ է առաջացրել, մեկ է ես շատ ուրախ եմ, որ գրիչը կամ վրձինը բռնում եմ ձախ ձեռքով։

Նախկինում ձախլիկությունը թերություն է համարվել, և դպրոցի ու ընտանիքի կողմից ամեն ինչ արվել է` ձախլիկ երեխային աջլիկ դարձնելու համար։ Ասում են, որ մարդու աջ ուսին նստած է հրեշտակ, իսկ ձախին՝ սատանա, և հենց սրա հետ էլ կապում են ձախլիկների անընդհատ պատմությունների մեջ ընկնելը։

Մակեդոնացի, Հուլիոս Կեսար, Նապոլեոն Բոնապարտ, Արիստոտել, Նյուտոն, Դավինչի, Միքելանջելո, Պաբլո Պիկասո, Մոցարտ, Բեթհովեն, Չապլին, Գեյթս, Քլինթոն, Բուշ, Օբամա, Մարադոնա․ այս շարքը երկար կարելի է շարունակել։ Ըստ քեզ, ի՞նչն է միավորում այս հանճարեղ, աշխարհահռչակ մարդկանց, իհարկե, ձախլիկությունը։

Հոգեբաններն ապացուցել են, որ ձախլիկ մարդիկ ավելի խելացի են, աշխատունակ, նաև օժտված են ուժեղ բնավորությամբ։

Ըստ իս, ձախլիկությունը թերություն չէ։ Ձախլիկությունը ապրելակերպ է։ Մարդկության պատմության ամբողջ ընթացքում ձախլիկները եղել են շրջապատից վտարված անձինք և համարվել սատանայի ներկայացուցիչներ։

Գիտեք ինչո՞ւ։ Որովհետև Աստվածաշնչում աջ ձեռքը հիշատակվում է 100 անգամ և բոլոր դեպքերում էլ դրական իմաստով, իսկ ձախ ձեռքի մասին 25 անգամ, այն էլ բացասական երանգներով։ Հիմա հասկանալի է թե ինչու էին առաջ դպրոցներում երեխային պատժել ձախ ձեռքով գրելու համար։ Բայց մի՞թե մենք՝ ձախլիկներս, ծնվում ենք արդեն մի մեծ մեղքով, միայն նրա համար, որ ձախլիկ ենք: Երևի որպես պատիժ էլ ապացուցվել է, որ ձախլիկները շատ հաճախ 9 տարով ավելի քիչ են ապրում, քան աջլիկները:
Լավ ձախլիկներ ջան, վատը դնենք մի կողմ: Հիմա ոչ մեկը մեզ նման բաների մեջ չի մեղադրում: Խորը շունչ քաշեք: Սակայն ամեն դեպքում, մի բան կա, որ աջլիկները հաշվի չեն առնում. Իրեր պատրաստելիս երբեք հաշվի չեն առնում, որ ձախլիկներ կան աշխարհում: Հիմա այդ թվարկումը չեմ անի, դուք ուշադիր նայեք և գրեք այդ մասին:

Եվ հիշենք նրա մասին, որ օգոստոսի 13-ին մեր տոնն է։ Ի՞նչ եք կարծում, չնշե՞նք։

Հինգշաբթի օրը շաբաթվա իմ ամենասիրելի ու սպասված օրերից մեկն է: Հետաքրքրե՞ց, թե ինչու: Այդ օրը մեր «English club»-ի օրն է: Հիմա կասեք, թե ինչու եմ այսքան շատ սպասում այդ օրվան, չէ՞ որ սովորական անգլերենի պարապմունք է: Բայց այն ինձ համար այդքան էլ սովորական պարապմունք չէ: Դա ինձ համար այն օրն է, երբ ես ուրախանում ու լիցքաթափվում եմ, համադրելով նաև գիտելիքը: Դա այն օրն է, երբ ստանում եմ շատ ժպիտներ ու ինքս էլ եմ ժպտում: Դա այն օրն է, երբ մի սովորական «hello»-ն մեծ տոն է դառնում: 

Երևի հիմա մտածում եք, է, ինչեր եմ գրում, ու չեք կարողանում հասկանալ: Լավ, հիմա կբացեմ փակագծերը: «English club»-ը , «hello»-ն և մնացած բաները կապված են մեր ամերիկուհի կամավորի հետ: Նրա անունը Ալիա է: Մենք նրան դիմում ենք` միսս Ալիա: Նա ամենաժպտերես ամերիկուհիներից է: Դե, ոնց որ հայերն են ասում` ջիգյարով: Գյուղում բոլորը նրան շա~տ են սիրում, հատկապես երեխաները: Մենք բոլորս շատ ենք գնահատոմ այն, որ նա կտրել, անցել է հսկա օվկիանոսը և եկել հասել մեր փոքրիկ Դարբաս գյուղ, որպեսզի սովորի ու սովորեցնի:

Բոլորիս օրը նրա հետ շատ ուրախ ու հագեցած է անցնում: Երբ մտնում է դպրոց, երեխաները հավաքվում են նրա շուրջը և մեկը մեկից բարձր «hello» գոչում: Ի~նչ մեծ երջանկություն է այդ փոքրիկ «hello»-ն նրանց համար: Միսս Ալիան հետաքրքիր պարապմունքներ է կազմակերպում թե փոքրերի, և թե մեզ` մեծերիս համար: Դրանց նպատակը ոչ միայն անգլերեն սովորելն է, այլև ամերիկյան բազմազան մշակույթի հետ ծանոթացումը: Պարապմունքները հաճելի ու ընկերներական մթնոլորտում են անցնում: Համատեղում ենք հաճելին օգտակարի հետ:

Միսս Ալիան շատ է սիրում գյուղը, գյուղի մարդկանց և իհարկե հայկական մշակույթը: Շատ ուրախալի է, երբ օտարերկրացիները հետաքրքրվում են հայկական մշակույթով, իսկ այդ մշակույթը նրանց ներկայացնելը կրկնակի ուրախություն է: Այնպես է ստացվում, որ թե’ մենք, թե’ միսս Ալիան սովորողի և սովորեցնողի դերերում ենք, որը իսկապես շատ հետաքրքիր է:

Անգամ տատիկներն ու պապիկներն են ուզում սովորել, ինչու չէ, նաև ապացուցել, որ իրենք էլ պակաս լեզու չգիտեն: Մի անգամ մի զվարճալի դեպք պատահեց: Ես ու միսս Ալիան քայլում էինք ու ճանապարհին հանդիպեցինք Սամո պապիկին: Միսս Ալիան, իր սովորության համաձայն, ջերմ ժպիտով բարևեց նրան, դե Սամո պապիկն էլ ժպիտով պատասխանեց ու ավելացրեց.

-Как жизнь?

Միսս Ալիան, ոչինչ չհասկացավ և ժպտաց:Ես էլ նրան բացատրեցի, որ պապիկը ռուսերեն էր պատասխանում, և թե ինչ է նշանակում այդ արտահայտությունը: Տատիկներն ու պապիկներն էլ իրենց իմացած ռուսերենով են հպարտանում, և երբ մենք անգլերեն խոսում ենք, ու նրանք ոչինչ չեն հասկանում, այսպես են ասում.

-Երկու անգլերան տառ են գիդըմ, մտածըմ են` էտա, վեր կա, էն վախտը, հո՞վ էր մեզ նման ռուսերան գիդըմ, գերմաներեն ալ էինք սվերըմ:

Մենք էլ նրանցից չենք նեղանում, այլ ընդհակառակը ժպտում ենք և փորձում նրանց էլ սովորեցնել:

Ա’յ, այսպիսի դրական ու հետաքրքիր փոփոխություններ են մեր կյանք մտցվում կամավորների շնորհիվ: Հուսով եմ, որ նրանց գործունեությունը շարունակական կլինի, քանի որ այն շատ հետաքրքիր է ու ողջունելի: Գյուղում ապրող երեխաները շատ խելացի են և արժանի են մեծ հաջողությունների հասնելու:

Դե ինչ, եկեք բոլորս սովորենք, ժպտանք ու մեր ժպիտներով ջերմացնենք շրջապատը, իսկ ջերմության կարիք մենք հաստատ ունենք, չէ՞ որ շուտով ձմեռ է:

Պարապմունքս վերջացրեցի և դուրս եկա, որ քայլելով հասնեմ կանգառ։ Բավականին երկար քայլելու ճանապարհ ունեի։ Մենակ քայլում էի փողոցի մայթով։ Սառը քամուց պաշտպանվելու համար քայլում էի այն մասերով, որտեղ ընկնում էին աշնան ջերմացնող արևի շողերը։ Տիպիկ աշնանային եղանակ էր մեզ մոտ։ Գույնզգույն տերևները քամուց պոկվում ու թափվում էին ցած։ Քայլում էի ու աչքերով փնտրում որևէ կենդանի շունչ: Հանկարծ տերևի խշրտոց լսվեց, շրջվեցի՝ շուն էր, որը ինձ հետ բավականին երկար քայլեց։ Միասին քայլում էինք դեպի կանգառ։ Ամենուր մեզ դիմավորում էին կողպեքով «զարդարված» դռները կամ էլ «Փակ է» գրվածքով խանութները։ Ասես բոլոր մարդիկ վերացել էին։ Անցնում եմ Աշտարակ քաղաքի հրապարակով ու էլի նույնը՝ փակ դռներ, դատարկ փողոցներ…

Բոլորն ասում են, որ մենակությունը լավ բան է, երևի նրանք մենակ չեն մնացել։ Վերջապես հասա կանգառ։ Հույս ունեի, որ կհանդիպեմ համագյուղացիներիցս գոնե մեկին։ Կանգառը դատարկ էր… Նայեցի շունիկին ու ինքս ինձ մտածեցի. «Մեկ է, հետաքրքիր են կենդանիները, մարդկանցից շուտ են մեզ հասկանում»: Հինգ րոպե չանցած ավտոբուսը եկավ։ Մի տեսակ անհավատալի էր, սովորաբար այն միշտ լցված էր մարդկանցով, բայց այսօր, չգիտես էլ ինչի, դատարկ էր։ Ձեռքով շոյեցի շունիկի գլուխը ու նստեցի ավտոբուս։ Ամբողջ ճանապարհին մտածում էի. «Խեղճ շունիկ, մենակ թողեցի, իսկ ինքը մինչև կանգառ ինձ հետ եկավ»:

Թե ու՞ր էին կորել մարդիկ, այդպես էլ չհասկացա։