Լուսանկարը՝ Սոսե Զաքարյանի

Շատերն ասում են, որ ձմեռը հրաշքների ժամանակահատվածն է, և իրոք: Ձմեռը իր կախարդանքով մարդկանց ստիպում է հավատալ հրաշքների, հավատալ սիրուն և հավատալ անհավատալիին: Դուրս ես գալիս փողոց այս սառնամանիքին, և հոգիդ լցվում է սառցե կախարդանքով, հույսով, որ բոլոր երազանքներդ կիրականանան: Իսկ երբ ձյուն է գալիս, կարելի է ժամերով շրջել քաղաքով մեկ: Ձյան փաթիլները, կարծես, երկնային ուրախության և երջանկության սառցե մասնիկներ լինեն, որ շաքարավազի հատիկների նման լցվում են կյանքի թեյի մեջ՝ մարդկանց առօրյան ավելի քաղցրացնելու և կյանքի դառնությունները անտեսել ստիպելու համար: Քայլում ես ձյան վրայով և զգում,  թե ինչպես է ձյան ճռթճռթոցը շոյում ականջդ, հանգստացնում հոգիդ ու միտքդ, որ ձգտում էին խաղաղության, սպասում էին ձմռանը, առաջին ձյանը, առաջին ձնագնդիկին: Սպասում էին վերածննդին, նրան, որ ձյունը պետք է մաքրի ու իր հետ տանի այն բոլոր  դժվարություններն ու ցավերը, որ կային մինչև ձմռան գալը: Մանկանում ես ձմռան հետ, դառնում ավելի ազնիվ, մտերիմ, ջերմ ու շփվող: Կարծես ինչքան դրսում ձմեռ է, այնքան  ամառ է ներսումդ՝ այնքան ջերմ ու մտերիմ:  Պետք է վայելել ձմռան ամեն մի ակնթարթը, գնահատել ամեն մի փաթիլի սերը, որը անսահման է մարդկանց նկատմամբ: Նրանք իրենց հետ կյանք են բերում, բայց մնալով այստեղ, իրենք են մեռնում: Մի պահ նայիր դուրս, տես` ինչքան սիրուն է ամեն ինչ: Երանի ձմեռը երբեք չվերջանար:

Երեկ վաղ առավոտից թե հեռուստատեսությամբ, թե սոցիալական ցանցերով, հեռախոսով ու պարզապես փողոցում իրար հանդիպելիս մարդիկ ասում էին. շնորհավո՛ր տոնդ, հա՛յ զինվոր, հա՛յ սպա, անմահացա՛ծ հերոս, հայ քաջորդուն ծնունդ տվող առյուծածին մայր: Ես էլ առաջինը շնորհավորում եմ հայրիկիս: Չէ որ նա էլ այն մարդկանցից մեկն է, ով մասնակցել է ազատագրական մարտերին, ով կռվել է հանուն հայրենիքի: Հայրս «Սևքարեցի Սաքո» կամավորական ջոկատի անդամներից է: Ջոկատը կազմավորվել է 1989 թվականի հունվարին և կոչվել Իջևանի Սևքար գյուղի, այսինքն մեր համագյուղացի, լեգենդար հայդուկապետ Սևքարեցի Սաքոյի անունով: Կազմված է եղել մոտ 32 հոգուց: Սկզբում միայն մի քանիսն են զենք ունեցել, այն էլ որսորդական հրացաններ: Միայն հետո են ապահովվել անհրաժեշտ զինամթերքով: Դրա հետ կապված ջոկատի անդամները հաճախ են հիշում,թե ինչ է եղել, երբ առաջին անգամ ձեռքներին նռնականետ է հայտնվել: Փորձարկելու ժամանակ առաջին արկով պատ են քանդել:

Պատերազմի ընթացքում համագյուղացիներն էլ են ամուր թիկունք եղել՝ յուրաքանչյուրն իր ձևով: Տատիկս, օրինակ, մեծ սիրով ու ջերմությամբ է հյուրընկալել կռվող տղերքին՝ հյուրասիրել, լվացել նրանց գուլպաները, չորացրել ու կրկին ճանապարհել սահման: Ու այսօր, երբ ամեն կողմից լսում եմ շնորհավորանքներ, չեմ զարմանում, քանի որ այսպես, ազգովի ենք կազմավորել Հայոց բանակը:
Տա՛ Աստված, որ այս հուշերը մնան լոկ իբրև հուշ: Հետ չդառնան անցած դառը օրերը: Մեր սահմաններն ամուր լինեն, երկիրը՝ խաղաղ, ժողովուրդն էլ միշտ իր զավակի պես սիրի ու փայփայի իր բանակը:

Ամեն աղջնակի հպարտություն, ամեն երիտասարդի ուժ և օրինակ իր հայրն է, իսկ ինձ համար նա մի ամբողջ աշխարհ է: 

Հայրս` Մինաս Հրանտի Սարգսյանն է: Ծնվել է Գեղարքունիքի մարզի Թթուջուր գյուղում: Նա զինվորական է`հայկական բանակի գնդապետ: Երբ սկսվեց Արցախյան շարժումը, և հայ-ադրբեջանական հակամարտությունները գնալով ավելի սրվեցին,  մինչև հայկական բանակի ստեղծվելը տարածաշրջանի երիտասարդներով, որսորդական հրացաններով կազմակերպել են տարածաշրջանի ինքնապաշտպանությունը: 1992 թվականի օգոստոսի եռամսյա հավաքներին,  շրջանի  զինկոմիսարիատին կից ստեղծված գումարտակում ծառայության անցավ որպես դասակի հրամանատար: Ինժեներ-հիդրոտեխնիկի մասնագիտությունը փոխարինվեց զինվորականի պատասխանատու ծառայությամբ: Ծառայում է հայկական բանակում շուրջ 24 տարի: Ծառայության հանդեպ ունեցած սերս ինձ փոխանցվել է ժառանգաբար: Դոմինանտ է հանդիսացել և հուժկու հարված տալով ռեցեսիվին, մտել է իմ գենոտիպի մեջ: Ես էլ հիմա հուժկու հարված եմ տալիս իմ երկրորդ եսին և գնում եմ ինձ պարուրած ծառայության հետևից…

Այսօր, երբ արթնացա, ասես, ինչ-որ բան իմ ներսում փոխված լիներ: Եվ որոշ ժամանակ անց հասկացա, թե դա ինչն էր: Մեծացել է ևս մեկ տարով իմ բանակը:

Հայրս ծառայությունից տուն եկավ: Ես մոտեցա և ինչպես բնորոշ է ինձ, զեկուցեցի.

-Իմ հերթապահության ընթացքում ոչ մի արտառոց դեպք տեղի չի ունեցել: Տան հերթապահ`Սարգսյանների անդրանիկ դուստր` փոխգնդապետ Սարգսյան:

-Ազատ,- ծիծաղելով պատասխանեց հայրս… 

Լուսանկարը՝ Հարություն Հայրապետյանի

Ես՝ սիրելով բոլոր եղանակները, ամենից շատ սիրում եմ ձմեռը: Ձմեռն ունի իր յուրահատկությունները ինչպես և մյուս եղանակները: Ինչպես բոլորը, այդպես էլ ես, սիրում եմ ձմեռային արձակուրդները: Ոմանք լսելով այս արձակուրդների երկարացման մասին ուրախացել էին, իսկ ես ոչ, քանի որ իմացա, որ շաբաթ օրերին պետք է լրացնենք բաց թողնված դասի օրերը:  Եվ երբ տանը պարապությունից չգիտեի ինչ անել, որոշեցի գնալ պապիկենցս տուն: Ես երբ հասա այնտեղ՝ տատիկս ինձ տվեց  բլիթներ և թեյ, քանի որ ես շատ սառած էի: Բոլորն էլ գիտեն, որ ձմռան ամենաբարդ գործերից մեկը դա ձյուն մաքրելն է: Մի քիչ նստելուց հետո ես դուրս եկա բակ, այնտեղ տեսա պապիկիս, որը  ձյուն էր մաքրում: Ես շուտափույթ վազեցի ներս և կանչեցի եղբայրներիս: Մենք դուրս եկանք բակ, պապիկս կարծեց, թե գնում ենք խաղալու: Բայց իրականում մենք եկել էինք նրան օգնելու: Մենք երբ սկսցեինք գործը, պապիկը ասաց.

-Մե քելեք է, էտ ձեր խելքի բանը չի:

Եղբայրներիցս Հարութն ասաց.

-Լավ էլի, պապիկ, դու գնա տուն հանգստացի, կգաս կտեսնես, որ վերջացրել ենք:

Պապս գնաց տուն, և մենք անհապաղ սկսեցինք գործը: Այնքան էինք տարվել գործով, որ նույնիսկ չնկատեցինք, թե ինչպես անցավ ժամանակը:

Երբ վերջացրեցինք, կանչեցինք պապիկին: Նա տեսնելով մեր գործը, ասաց.

-Իմ թոռներն ուրիշ են, էլի:

Ճիշտ է, մեջքներս մի քիչ ցավում էր, բայց մենք հասկացանք, որ շատ լավ գործ կատարեցինք և հասկացանք, թե պապիկը ինչքան է չարչարվում:

Լուսանկարը՝ Հարություն Հայրապետյանի

28-ը հունվարի 2015թվական… Օձունի թիվ 1 դպրոցի 10-11-րդ դասարանների աշակերտներ… Մենք 11-րդ դասարանի աշակերտներով կազմակերպել էինք բանակի օրվան նվիրված միջոցառում: Երբ այդ մասին տեղեկացրեցինք տնօրինությանը, նրանք առաջարկեցին կազմակերպել մեծ միջոցառում, որին հրավիրված էին նաև Վանաձորի  N զորամասի ներկայացուցիչները: Մենք այդ օրը հագել էինք զինվորական համազգեստ, ինչը մեզ ավելի էր ոգեշնչում և մի քանի ժամով մեզ զգացինք այնպես, ասես մենք ևս սահմանին կանգնած զինվորներ ենք:

Հիշում եմ, երբ մեր ջոկատի  կամ դասարանի  հումորային մանրապատումը  ներկայացնելու  ժամանակն էր, ոչ-ոք չէր պատկերացնում, որ դպրոցից դուրս են գալու 9 զինվոր: Ներկայացնեմ, թե քանի շարքային, սերժանտ ու սպա ունեինք մեր ջոկատում: Եվ այսպես, մեր ջոկատում ունեինք 7 զինվոր, 1 կրտսեր սերժանտ և 1 կրտսեր լեյտենանտ:

Մեր զինվորները նորակոչիկներ էին, ովքեր ընդամենը  մի քանի օր էր, ինչ զորակոչվել էին ծառայության: Ես այդ ջոկատի, կամ ավելի պարզ ասեմ, այդ դասակի հրամանատարն էի: Դե երևի հասկացաք, որ ես կրտսեր սերժանտն էի ու  պետք է նրանց սովորեցնեի սպային դիմելու ձևը, նրանց հետ խոսելը, շարքից դուրս գալը: Առավոտյան անվանականչի ժամանակ մեզ մոտեցավ կրտսեր լեյտենանտը, ով ստուգեց տղաների հիգիենան և նրանց դիմելաձևը: Մեր կազմակերպած հումորային ծրագիրը ներկայացնեմ նաև ձեզ, որպեսզի ավելի պարզ և հասկանալի լինի.

Եվ այսպես, կրտսեր լեյտենանտը  դիմում է լոռեցի զինվորին.

-Շարքային  Մելիքյան,- զինվորը չպատասխանեց:

Սպան 2 անգամ նրան դիմելուց հետո, հանկարծ տղան շարքից բղավեց.

-Ա դե,  ես եմ, էլի՜…

Դպրոցի աշակերտները ծիծաղեցին, բայց ինչպես մեզ էր ասված, մենք իրավունք չունեինք անգամ աննկատ ժպտալու:

Մյուս զինվորին ստուգելուց պարզվեց, որ զինվորը մազերը չէր կտրել: Սպան զինվորին.

-Զինվոր, ինչո՞ւ մազերդ կտրած չեն:

Զինվորը պատասխանեց.

- Սենց լավ ա, գլուխս չի մրսում:

Սպան հրամայեց վերացնել թերությունները, և գիտեք ի՞նչ պատասխան տվեց զինվորը կրտսեր լեյտենանտին.

Զինվորը, ով ևս լոռեցի էր, պատասխանեց.

-Ոնց ասես, ցավդ տանեմ:

Բոլոր ծիծաղում էին հումորային դրվագների վրա, սակայն մեզ համար կարևորը զինվորականների կարծիքն էր: Նրանց շատ էր դուր եկել մեր ներկայացումը, անկեղծ ծիծաղում էին, ասես մի փոքրիկ ժամանակահատվածով կտրվել էին բարդ ու լարված ծառայությունից:

Ես ուզում եմ, որ մեր բոլոր զինվորները միշտ իմանան, որ մենք միշտ իրենց կողքին ենք: Չէ որ բանակը հենց մեր եղբայրներն են, հայրերը, մեր ընկերները:

Այսօր Հայոց բանակի կազմավորման 24-րդ տարեդարձն է: Առանց իմ ասելու էլ գիտեք: Եվ գիտեք, լսել եք, կարդացել, որ Արցախյան հերոսամարտի առաջին տարիներին, երբ դեռ բանակը չէր ձևավորվել, իսկ թշնամին արդեն սկսել էր պատերազմը, սկսեցին կազմավորվել կամավորական ջոկատներ Հայաստանի տարբեր մարզերից: Գյուղացին ձեռքը զենք վերցրեց իր ազատությունը պահպանելու ու ինքնությունը չկորցնելու համար: Այդ կամավորական ջոկատներից մեկն էլ Հրազդան քաղաքի «Սասուն» ջոկատն էր, որի կազմում էր նաև երիտասարդ հայրս:

1989 թվականին կազմավորվեց «Սասուն» կամավորական ջոկատը: Ջոկատի հրամանատարն էր Սասուն Միքայելյանը, որը ծնվել է Հրազդան քաղաքի Վանատուր թաղամասում (նախկինում` գյուղ Աթարբեկյան), զինվորական կոչումը`մայոր, հենց նա է «Սասուն» երկրապահ կամավորական ջոկատի հիմնադիր-հրամանատարը:
«Սասուն» կամավորական ջոկատը 1989-1994 թվականներին մասնակցել է ՀՀ Արարատի (Երասխ), Նոյեմբերյանի (Բերդավան, Բաղանիս, Ոսկեպար), Տավուշի (Պառավաքար) և Արցախի Հանրապետության Շահումյանի, Մարտակերտի (Հաթերք, Ումուդլու, Սրխավենդ և այլն), Ասկերանի (Խոջալու), Ֆիզուլիի, Քարվաճառի շրջանների, Գետաշենի ենթաշրջանի և Շուշիի ինքնապաշտպանական և ազատագրական մարտերին։ Ջոկատից զոհվել է 5 ազատամարտիկ։
Հայրս` Գուրգեն Բաղդասարյանը, ծնված 1967թ. ջոկատի կազմում մասնակցել է Արցախյան ազատագրական շարժմանը հիմնադրման օրից մինչև 1994 թվականը: Տեսել ու ապրել է այդ գոյամարտերի ահավոր ու սահմռկեցուցիչ, բայց և հայրենիքն ազատագրելու ու պաշտպանելու ահարկու մարտերի մանրամասները: Ջոկատի կազմում մասնակցել է Նոյեմբերյանի, Տավուշի, Իջևանի, Երասխավանի, Ղափանի ինքնապաշտպանությանը, ԼՂՀ-ի Հաթերքի, Մարտակերտի, Ումուդլուի, Սրխավենդի, Խոջալուի, Շուշիի, Հորադիզի, Օմարի լեռնանցքի ինքնապաշտպանական ու ազատագրական մարտերին որպես հրաձիգ: 1993-ին պարգևատրվել է պատվոգրով և Մարշալ Բաղրամյանի մեդալով:
Պատերազմի օրերից անցել են շատ տարիներ… Հորս աչքերի առջևով ամեն առիթի կենդանանում ու կինոժապավենի պես անցնում են պատերազմի դրվագները, մարտում ընկած եղբայրների պատկերները: Նրանք իրենց կյանքը դրին բագինին, հանուն նոր ծնված մանկան, հանուն դողացող ծեր մոր ու սևաչյա հարսի կյանքի:

Հայրիկիցս շատ դժվար է պատերազմի օրերից մի բան «կորզել», կարծես գոցել է իր մեջ ու ոչ մեկին դռնից ներս չի թողնում: Ինձ մի քանի անգամ է միայն հաջողվել մի քանի բառ իմանալ նրանից, մի երկու փոքրիկ պատմություն: Երբ որևէ բան եմ հարցնում, կամ խնդրում, որ մի դեպք պատմի, հանկարծ լռում է, մռայլվում, հայացքն ուղղում հեռուն ու թաղվում դառը հուշերի մեջ: Ընկերներին կորցնելու ցավը սուր է խրում սիրտը: Մինչ օրս պահում է արդեն վաղուց մաշված համազգեստը: Գրպանում մի թուղթ կա, վրան զոհված ընկերների անուններն են: Հարցրի`ո՞ւմ արյան հետքերն են շապիկիդ, ասաց. Անդրեն էր… Ընկավ:
Ասում է, որ իրենց ու Մոնթեի ջոկատները կողք-կողքի են կռվել: «Մի անգամ էլ, հրացանս հանել եմ, որ մեջը մաքրեմ: Դե պիտի կրակես, որ չկրակած փամփուշտները դուրս գան մեջից, էլի: Ես գիտեմ` բոլորը քնած են, ավտոմատս հանեցի ու հավեսով հո չեմ կրակում կողքերս, մեկ էլ լսեմ Մոնթեն գոռում ա. «Տղեեեեեեերք, պառկեք»: Մեկ էլ եկավ, ձեռքը դրեց ուսիս, ասաց. «Եղբա’յրս, փամփուշտներդ զգույշ պահիր»,- ոգևորված հիշում է հայրս:

Մի անգամ էլ պատմեց, որ տանկի նույն արկի պայթյունից վեր շպրտվեցին հրամանատարն ու տղերքից մեկը: Ցավոք, ընկերը զոհվեց: Հրամանատարն իր հարցազրույցներից մեկում ասում է. «Շուշիի ազատագրումը առեղծված էր շատերի համար: Դա նույնն է, թե բարձրանաս շշի վրա ու գրավես այն»: Մարտը տևեց 6 ժամ, որի ընթացքում, նրա խոսքով, 107 տեղից վիրավորվեց: «Սետկա էի դառել: Մինչև հիմա էլ ասկոլկեք կան ներսումս…Բեկորներն էսօրվա իշխանություններից հարազատ են»,-ասում է Սասուն Միքայելյանը:
Եվ կռվում ընկան շատ ու շատ հայրեր ու որդիներ, բայց նրանք անմահացել են մեր սրտերում որպես ազնիվ արծիվներ, որպես կյանքը հայրենիքի ազատագրման զոհասեղանին դրած ԴՅՈՒՑԱԶՈՒՆՆԵՐ:

Այսօր, երբ նշում ենք բանակի հիմնադրման տարելիցը, պետք է հիշենք բոլոր այն հերոսներին, որոնց առողջության ու կյանքի գնով պահպանվեց մեր անկախությունը և ստեղծվեց հայոց բանակը: