Ժամանակ… Շատերի համար մի հասարակ գոյական, շատերի համար սովորական մի բառ:  Շատերը հասկանում են դրա իմաստը, շատերը`ոչ: Միշտ էլ լսել եմ այսպիսի արտահայտություն իմ հասակակիցներից. «Ե՞րբ եմ մեծանալու»: Միշտ մտքում վեր եմ լուծել այս արտահայտությունը և ինքս ինձ հարց տվել. «Ինչո՞ւ են ուզում մեծանալ, չէ որ կյանքի ամենաուրախ և հաճելի ժամանակը մանկությունն է»: Դե լավ, եթե այդպես եք ուզում, ուրեմն վերցրեք ժամը և առաջ տվեք ժամանակը: Կարծում եք իմաստ ունի՞: Վաղ թե ուշ գալու է այդ ժամանակը: Գալու է, որ հետո անցնի ու գնա, պարգևելով ձեզ շատ հիշողություններ անցյալի մասին:

Երբեք չեմ ցանկացել մեծանալ, ինչո՞ւ: Ի՞նչ իմաստ ունի մեծանալը, եթե վաղ թե ուշ ուզելու եք հետ տալ ժամանակը և նորից մանկանալ: Հիմա երևի մտածում եք. «Ի՞նչ է, այս աղջիկը պատրաստվում է չմեծանա՞լ»: Ես գիտեմ, գիտեմ, որ ինչ էլ անեմ, անզոր եմ և մի օր ես էլ եմ մեծանալու: Ժամանակի դեմ ոչինչ չենք կարող անել, այն միշտ առաջ է շարժվում, բայց երբեք հետ չի վերադառնում, երբեք: Եվ ցավալին էլ հենց դա է:

Երեկ ես տասը տարեկան էի, այսօր`տասնհինգ, վաղը կլինեմ քսան: Մի՞թե սա հասարակ գոյական թվացող ժամանակը չի անում… Ժամանակը առաջ է շարժվում, մենք էլ`նրա հետ: Ժամանակի առաջ գնալու հետ փոխվում են նաև մեր մտածողությունն ու աշխարհայացքը: Ժամանակը թելադրում է մեզ շարժվել իր կանոններով: Այնքան պահեր են լինում, երբ ուզում ես ուղղակի կանգնեցնել ժամանակը, որ գոնե մի պահ ընկղմվես այն գեղեցիկ աշխարհում, որը հենց դու ես ստեղծել, մոռանաս այն բոլոր խնդիրներն ու դժվարությունները, որոնք շրջապատում են քեզ: Բայց ցավոք, մենք անզոր ենք: Ժամանակն անմահ է և այն միշտ առաջ կշարժվի,իսկ երբ հասնի նշանակված ժամը, չի լինի այն մարդը, ով ուզում էր հաղթել ժամանակին: Փոխարենը կլսվի մի փոքրիկ երեխայի ճիչ, ով լույս աշխարհ կգա ներշնչված ապագայի վառ հույսերով, կատարելու այս աշխարհում իր առաքելությունը:  Լսո՞ւմ եք սլաքների ձայնը` թիկ-թակ, թիկ-թակ: Աշխատեք մի լավ բան անել այս թիկ-թակի ընթացքում: Աշխատեք վայելել կյանքի ամեն մի վայրկյանը: Միևնույն է, գալու է մի պահ, որ ասելու եք. «Ի՞նչ շուտ անցավ ժամանակը, ոնց որ երեկ լիներ»: 

Ամառ էր. Քայլում էի փողոցով, և հանկարծ տեսա մի խումբ երեխաների, որոնք ի զարմանս ինձ, խաղում էին այնպիսի խաղեր, որոնք  մոռացված էին նույնիսկ ինձ համար: Զարմացա, ուզում էի մոտենալ և նրանց հարցնել, թե որտեղից գիտեն այս խաղերը, սակայն մի պահ ամաչեցի ,որ ես՝  նրանց համար «հին սերնդի ներկայացուցիչս»,  կարող եմ չհիշել նրանց համար այդքան կարևոր և հետաքրքիր խաղը:

Լավ, անցանք առաջ: Ուրախացա ու մի պահ ընկա մտորումների մեջ: Ի՞նչ կլիներ, եթե չլինեին մեզ համար այդքան կարևոր  և անհրաժեշտ  հեռախոսները, պլանշետները, և վերջիվերջո, համակարգիչները: Փորձեցի ավելի լավ պատկերացնելու համար իրոք մեկ օր ապրել առանց դրանց: Անջատեցի հեռախոսս, համակարգչիս մասին փորձում էի չհիշել: Գնացի քաղաքով զբոսնելու դասընկերուհուս հետ: Զբոսնում էինք: Ամեն ինչ շատ հաճելի էր, մինչ այն պահը, երբ նա սկսեց խոսել ինչ-որ նորությունների մասին, որոնք միայն  կարող էինք համակարգչով տեսնել: Նա պատմում էր, պատմում, չհասկանալով, որ ես ուզում եմ կտրվել ամեն ինչից, և դա բացարձակ ինձ չի հետաքրքրում: Սակայն նա այնպիսի խանդավառությամբ և ոգևորությամբ էր պատմում, որ չկարողացա դիմանալ և ասացի.

-Կներես, սակայն պետք է գնամ, արդեն ուշ է:

Ոչ թե ուշ էր, այլ շատ ձանձրալի:

Հաճելի զբոսանք, գեղեցիկ բնություն, սակայն անհետաքրքիր զրուցակից, որն անընդհատ խոսում էր համակարգչից, նորություններից`բա չիմացա՞ր, սա այնպես արեց, նա այնպես արեց…

Որոշեցի գնալ տատիկիս տեսնելու, քանի որ արդեն հարցերս ավելանում էին: Գնացի, դուռը թակեցի: Բացեց դուռը փոքր եղբայրս, որն առանց ինձ տեսնելու արագ բացեց դուռը և վազեց նորից համակարգչի մոտ: Մտածեցի` կարող է շփոթմունք է: Մի՞թե նա ինձ տեսնելու ցանկություն չուներ: Ի՞նչ է պատահել, չլինի՞ թե նեղացրել եմ: Մտքովս ամեն ինչ անցավ, բացի նրանից, որ եղբայրս շատ «կարևոր» խաղ էր խաղում… Տե~ս է, չէի մտածել, որ խաղերը`այդ չշնչող, արհեստական ու էկրանին երևացող մի քանի մեքենաներն ու զենքերը ավելի կարևոր են: Վերջ, հասա տատիկիս մոտ, համբուրեցի նրան, նստեցի կողքին և առանց շունչ քաշելու հարցրեցի.

-Տատ, իսկ դու ի՞նչ էիր  անում, երբ Կարենի տարիքին էիր:

Տատս խորը շունչ քաշեց, զսպելով ցավն ու թաքցնելով արցունքները, ասաց.

-Ապրում էինք, աղջիկս, ապրում էինք խաղաղ, առանց էս «զիրթը-զիբիլների»: Գնահատում էինք մեր ծնողներին, մեր մեծերին, նրանց կողքին էինք ամեն վայրկյան, օգնում էինք և հաճույք ստանում մեզ տրված հրաշալի կյանքից: Խաղում էինք, հորինում երգեր, պարեր, մեր ծնողների, տատերի հետ գնում էինք զրուցում, ինչպես հիմա քեզ հետ եմ զրուցում, բայց մի տարբերությամբ. մենք չէինք բողոքում, մեր տատերը չէին բողոքում, նրանք  ուրախանում էին, մենք միշտ երջանիկ էինք նրանց կողքին, իսկ հիմա… Հիմա նույն տանը նստած, թոռանս հետ չեմ էլ կարողանում զրուցել, հանգիստ նստել ու խոսել, էնքան ագրեսիվ են, էնքան վայրենի: Է~հ չգիտեմ, թեկուզ կարող է ես ժամանակի հետ չեմ քայլում, բայց ավելի լավ է այդպես, հիշեմ մեզ… Ո՞ր մեկն ասեմ, ո՞ր մեկը… էնքա~ն լավ էր, էնքա~ն անհոգ, ինչ իմանայի` էս զիբիլները  կքայքայեն թոռներիս:

Տատիկիս  ամեն բառից հասկանում էի, թե ինչքան ցավ կա նրա սրտում, և մտքումս մի բան ծագեց: Մտածեցի` ավելի լավ է այսօր շուտ գնամ տուն, որ մայրիկս գա  ու տեսնի ինձ տանը: Ամեն ինչ կանեմ նրան ուրախացնելու համար:

Գնացի գեղեցիկ և շատ համեղ աղցան պատրաստեցի նրա համար, հենց իր սովորեցրած աղցաններից էր, որն ինքը շատ էր սիրում: Ամեն ինչ կարգին է, ամեն ինչ իր տեղում է: Մայրս հաստատ շատ կուրախանա: Վերջապես եկավ, գնացի դուռը բացեցի, համբուրեցի նրան և կանչեցի սեղանի մոտ: Նա շատ գոհ էր և ուրախ: Վերջում մայրիկս հարցրեց.

-Աղջիկս, ինչպե՞ս ես կարողացել կտրվել համացանցից և աղցան պատրաստել:

Ես ապշած էի: Մի՞թե ես էլ եմ նույն կերպ վարվել ամեն օր ու չեմ զգացել, թե ինչ կախվածության մեջ եմ: Ինձ  համար մորս ուրախությունը թեև մի քիչ անտեղի էր,բայց երբ տեսա աչքերում երջանկություն, հասկացա, որ իրոք ես էլ եմ դասընկերուհուս նման շատ-շատերին պատմել անհետաքրքիր պատմություններ, անուշադիր եղել շատ կարևոր մարդկանց նկատմամբ:

Օրս առանց համացանցի, հեռախոսի անցավ հրաշալի: Հասկացա շատ բաներ, որոնք կհասկանաք նաև դուք, երբ պահեք այս «դիետան»… Ծիծաղելի է, ամեն ինչ լսել էինք, բայց «համացանցային դիետաա»…

Այս դեպքը պատահել է շատ տարիներ առաջ պապիկիս, իր եղբոր` Բաբկենի և հարևանի տղա` Սերյոժայի հետ, որի մասին էլ պապիկս պատմեց ինձ:

«Ինստիտուտի ամառային քննաշրջանի ավարտից հետո գյուղ էի եկել: Սովորական մի ամառային օր էր։ Հանկարծ դուռը բացվեց և ներս մտան  Բաբկենը` եղբայրս և հարևանի տղա` Սերյոժան: Բաբկենի ձեռքում   բավականին երկար, ժանգոտած  դաշույն տեսա: Հարցրի.

-Էտ ի՞նչ խանչալ ա:

-Սերյոժայի պապինն ա,- ասաց Բաբկենը:

-Բա էտ ի՞նչ պտի անեք,- հարցրի ես:

-Էքուց գնալու ենք մալինի, կարող ա արջ-մարջ պատահի, թող զենք ըլնի ձեռներս: Հա, կարո՞ղ ա դու էլ ուզենաս գաս:

-Հա, պարապ եմ, կգամ:

Տղաները  մի սրոցաքար ճարին ու գործի անցան: Մի երկու ժամ դաշույնի վրի ժանգն էին մաքրում: Ի վերջո երևաց դաշույնի մետաղը,  հետո մի քիչ էլ սրեցին ու համարեցին, որ արդեն պատրաստ է:

Հաջորդ առավոտյան շուտ զարթնեցինք, ամենքս մի պլաստմասե դույլ վերցրինք, հաց վերցրինք, ամենակարևորը՝ խանչալը, որով և զինվեց Բաբկենը, ու ճամփա ընկանք։ Գնացինք հասանք մեր գյուղի` Գյուլագարակի անտառ: Մոտավորապես գիտենք, թե որտեղ կարա մալինա ըլնի,  հասնելով մեր իմացած տեղը,  տեսանք, որ իրոք թփերի վրա կարմիր-կարմիր  մալինեք են կախված: Սկսինք ուրախ-ուրախ հավաքել։ Բաբկենն ու Սերոժը իրար հետ էին հավաքում, իսկ ես ջոկվելով նրանցից՝ խորացա անտառի մեջ ու սկսեցի ընդեղից հավաքել: Բավականաչափ մալինա էի հավաքել, երբ մի թփի մոտից իշամեղուներ նկատվեցին, որոնցից մեկը եկավ ու ինձ խայթեց: Վախթանգ Անանյանի «Որսորդական պատմվածքներ»- ից հիշում էի, որ դրանց կծածը վտանգավոր է մարդու համար: Արագորեն ետ նահանջեցի և բարձր գոռացի.

-Տղե՜րք, շուտ արեք, փախե՜ք:

Հաջորդ պահին, երբ հայացքս ուղղեցի ներքև՝ դեպի տղաները, տեսա մի գլորվող դույլ ու անտառի թփերի մեջ անհայտացող տղաների թիկունքը: Այդ տեսնելով ծիծաղս չկարողացա զսպել և սկսեցի քահ-քահ ծիծաղել, և ծիծաղի միջից սկսեցի կանչել.

-Մի վախեցեք, հետ եկեք, հետ եկեք:

Մի քիչ հետո տեսնեմ Բաբկենը խանչալը ձեռին, Սերոժն էլ դույլը ձեռին, բարձրացան դեպի ինձ:

-Ո՞ւր ա արջը, ո՞ւր ա արջը,- այլայլված հարցրեց Բաբկենը:

Ես սկսեցի ավելի բարձր ծիծաղել և ասացի.

-Արա, ի՞նչ արջ, էդ իշամեղուներն էին հարձակվել իմ վրա, ուզեցա ձեզ զգուշացնել, որ ձեզ էլ չկծեին:

Բաբկենը թե.

-Ա՜, բա մենք էլ կարծում էինք, թե արջը քեզ բռնել ա, էս անդեր ոտքերներս էլ կարծես թե իրանք իրանց սկսեցին մեզ հեռու տանել: Վազելու ընթացքում էլ ձեռս  կպավ ճղին, ու դույլս ընկավ ձեռիցս: Ես էլ մտածեցի` ավելի լավ ա փախչեմ, քան դույլի համար ետ դառնամ: Ափսոս էր մալինեն, թափվեց: Մի քիչ ուշքի գալուց հետո հասկացա, որ քեզ մենակ ենք թողել, Սերոժին ասի` արի գնանք ախպորս փրկենք արջի ձեռից: Էն էլ եկանք, տեսանք` ծիծաղում ես, մենք էլ հիմա չգիտենք` ծիծաղե՞նք, թե՞ լացենք:

Էն Սերոժն էլ թե.

-Շատ վախեցանք, սկսեցինք փախչիլը, տեսնեմ էս Բաբկենը դույլը ձեռից քցեց: Ասի` ոնց-որ թե քցեց, որ ավելի լավ փախչի, էտա ես էլ ուզեցա դույլը քցեմ, բայց մատներս չբացվեցին: Էտ մի բանը լավ էղավ. գոնե մալինես չթափվեց:

Այդ ամբողջ ընթացքում ես չէի կարողանում ծիծաղս զսպել:

Առ այսօր էլ այդ դեպքը հիշելիս նորից եմ սկսում ծիծաղել, ծիծաղել  ու ծիծաղել»։

Ես ուզում եմ պատմել մեր հարևան ընտանիքի մասին: Սմբատ Շահբազյանը և Աշխեն Ավետյանը թեև տատիկ-պապիկ են արդեն, բայց երիտասարդ են:  Բազմազավակ են, ունեն օրինակելի, կայացած  ընտանիք:  «Լավագույն  մարզական ընտանիք» ամենամյա մրցույթին 10 տարի  շարունակ մարզային փուլը գրեթե միշտ առաջին տեղը գրաված, մասնակցում են  եզրափակիչ՝ հանրապետական փուլին: Նրանք ունեն չորս  զավակ՝ մեկ աղջիկ և երեք տղա: Մեծ  տղան արդեն 5-րդ տարին է, ինչ ապրում է Ռուսաստանում: Վերջերս  մի քանի ամսով եղբոր մոտ հյուր է գնացել նրանց փոքր տղան: Նա շուտով պիտի գա Հայաստան ու զորակոչվի բանակ: 

Թեև նրանք շատ դժվարություններ են հաղթահարել, սակայն չեն համակերպվում  այն մտքին, որ  կարող են ապրել իրենց զավակներից հեռու: Առանց երեխաների կյանքը նրանց համար կարծես դառնում է անվերջանալի կարոտ: Նրանք շատ են ուզում ապրել իրենց զավակների հետ, լինի դա Հայաստանում, թե՝ արտերկրում: Նրանք երկուսն էլ  աշխատում են որպես մանկավարժ, սական աշխատավարձը չի բավականացնում լիարժեք, բարեկեցիկ կյանքով ապրելու համար: Տղան հաճախակի է գումար ուղարկում, թեև ծնողները դրա ակնկալիքը չունեն, շատ լավ հասկանալով, որ գումարն առաջին հերթին անհրաժեշտ է իրենց զավակին կայանալու, ընտանիք կազմելու համար: Նա վերջին անգամ եկել է Հայաստան 2015 թվականի հոկտեմբերին՝ շատ կարճ ժամանակով: Դեռ չի ամուսնացել, այն պարզ պատճառով, որ այնտեղ հարմար հայ աղջկա չի հանդիպել, և այստեղ գալուց էլ ժամանակը չի հերիքում նոր ծանոթությունների համար: Համացանցը հնարավորություն է տալիս  ցանկացած պահի խոսել և տեսնել զավակներին, սակայն դա բոլորովին չի հագեցնում նրանց կարոտը: Որքան էլ որ ուզում են իրենց զավակների ապագան տեսնել հայրենիքում, այսօր հստակ է մի բան, որ նրանց որդիները ավելի շուտ կարող են աշխատանք գտնել  Ռուսաստանում: Նրանց միջնեկ տղան  վերադարձել է  բանակից,  սովորում է Երևանի Պետական Ճարտարագիտական Համալսարանում, և միաժամանակ  մասնագիտություն է սովորում, որպեսզի մեկնի եղբոր մոտ աշխատելու: Դուստրն ամուսնացած է և ունի երկու տղա՝ 9 և 4 տարեկան: Սակայն դստեր ամուսինն էլ չունի հիմնական աշխատանք: Եթե եղբայրները համապատասխան աշխատանք գտնեն, կտանեն  իրենց մոտ նաև քրոջ ընտանիքը: Թեև ծնողները շատ են ուզում իրենց երեխաների հետ, սակայն գնալով այդ հույսը  դառնում է երազանք: Ընտանիքի հայրը Արցախյան պատերազմի  մարտական գործողությունների մասնակից է, եղել է «Մալիշկա» ջոկատի հրամանատար: Ու հիմա ցավով է տեսնում դատարկվող Հայաստանը, որի մի մասնիկն էլ իր ընտանիքն է: Եթե զավակները հաստատվեն ՌԴ-ում, իրենք այլընտրանք չունեն. որտեղ իրենց երեխաները, այնտեղ էլ իրենք:

Բայց դեռ թաքուն հույս ունեն, որ ամեն բան կարող է փոխվել. միգուցե հայրենիքում կարողանան իրենց  ապագան կառուցել, ուստի ամեն ինչ կորոշի ժամանակը:

Ո՞վ եմ ես: Բավականին բարդ է երևում: Հաճախ եմ այս հարցը տվել ինքս ինձ և տարբեր իրավիճակներում տարբեր պատասխաններ եմ ստացել: Հարցրել եմ նաև ընկերներիս. Դե, բնականաբար, լսել եմ գեղեցիկ խոսքեր իմ մասին, բայց ես չգիտեմ, թե նրանք իրականում ինչ են մտածում: Ես կարող եմ ինձ այսպես ներկայացնել:

Ես Մերին եմ: Ծնվել եմ 1999 թվականին, այսինքն 16 տարեկան եմ: Ապրում եմ Սյունիքի մարզի Դարբաս գյուղում: Զբաղվում եմ սպորտով, հաճախում եմ պարի և երգի խմբակների և շատ եմ սիրում պարել, շատ եմ սիրում ֆուտբոլ խաղալ և հաճախ եմ խաղում ընկերներիս հետ: Ի դեպ, մենք աղջիկների կանոնավոր ֆուտբոլային թիմ ունենք, որի ավագը ես եմ: Կարող եմ նաև ասել, որ իմ այս տարվա ու ընդհանրապես ողջ կյանքի ամենամեծ ձեռքբերումը աղջիկների առաջնորդության և զարգացման ծրագրին մասնակից դառնալն էր, որի ժամանակ ես մեկ շաբաթում սովորեցի այն ամենը, ինչը չէի կարող սովորել մեկ տարում: Կարող եմ ինձ այլ կողմից ևս ներկայացնել և ասել, որ ինչպես բոլորը, ես նույնպես կյանքում բազում անկումներ եմ ունեցել, բայց ի տարբերություն շատերի, իմ վայրէջքները ավելի ցավոտ են եղել և դժվար է եղել ոտքի կանգնելը:

Դե այսպես երկար կարող եմ գրել և ինձ ներկայացնել, բայց մի՞թե ընթերցողը իսկապես կհասկանա, թե ով եմ ես, կկարողանա՞ ծանոթանալ իմ էության հետ. իհարկե ոչ, քանի որ նույնիսկ ես, որ արդեն հասուն մարդ եմ, դեռ չեմ կարողանում հասկանալ, թե ով եմ, չգիտեմ, համապատասխան բարդ իրավիճակում կարո՞ղ եմ անել այնպիսի բան, որը մտածում եմ, որ երբեք չեմ անի:

Լավ, իսկ հիմա քո հերթն է. դե, հարց տուր ինքդ քեզ, թե արդյոք դու գիտե՞ս, թե ով ես. պատասխան հարկավոր չէ:

Այս աշխարհում ինչպես բոլորը, ես նույնպես ունեմ բազում նպատակներ: Դրանք թե՛ անձնական են, թե՛ «հանրային»: Հանրային ասելուվ ես հասկանում եմ այն նպատակները, որոնց հասնելու դեպքում արդյունքը ինձ գոհացնելուց բացի կգոհացնի նաև ուրիշներին: Մարդու նպատակները հիմնականում ձևավորվում են այն ժամանակ, երբ նա ունենում է խնդիրներ, և նպատակներին հասնելով ակնկալում է նաև դրանց լուծումը: Կան այնպիսի խնդիրներ, որոնք ինձ իսկապես հուզում են: Դրանցից է մարդկային անհավասարությունը, որը հիմնականում կախված է սոցիալական ապահովվածության աստիճանից, և որը հաճախ բազմաթիվ անարդարությունների պատճառ է դառնում: Դե, իհարկե, ինչպես գիտենք այս աշխարհում ոչ մի տեղ և ոչնչում չկա հավասարություն և չի էլ կարող լինել, սակայն դա չի նշանակում, որ անհավասարությունը պետք է հասցնել այդպիսի բարձր աստիճանի և երկու մարդկանց միջև դնել այդպիսի մեծ տարբերություն, մանավանդ եթե դա կապված է սոցիալական վիճակի հետ:

Ինձ հուզող մեկ այլ հարց է մարդկանց չափից շատ դժգոհ լինելը: Մենք դժգոհ ենք ամեն ինչից. թե՛ երկրից, թե՛ կառավարությունից, թե՛ ինքներս մեզանից: Օրինակ, մեր օրերում դժվար է գտնել այնպիսի մարդ, ով գոհ է մեր երկրի կառավարությունից և կառավարման համակարգից: Խնդիրն այն է, որ մենք չենք հասկանում, որ այդ համակարգը և դրա «գլխին» կանգնած մարդկանց հենց մենք ենք ընտրել: Մենք չենք հասկանում, որ այդ դժգոհություններով ինքներս մեր կյանքն ենք բարդացնում: Մի պահ, եթե այս աշխարհին նայենք դրական կողմից, կտեսնենք, թե ինչքան գեղեցիկ երևույթներ կան այստեղ, որոնք մենք չենք էլ նկատել: Ահա ինձ հուզող խնդիրների մի մասը, որոնց լուծումները ինձ համար մեծ նպատակներ են դարձել և ես մեծ ջանքեր կգործադրեմ դրանց հասնելու համար: