Այդ անդունդի անունն է…

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Ինձ հուզող հարցերից մեկն այն է, թե ինչպես են շփվում մարդիկ: Առանձնապես ինձ հուզում և ահավոր զայրույթ է պատճառում մարդկային փոխհարաբերությունների երկու ձև: Առաջինն այն է, երբ օրինակ գյուղից մեկը գնում է քաղաք կամ արտերկիր, ու, կապ չունի, որ այնտեղ իրեն չի զգում օլիգարխ կամ իր երազած մարդը, երբ մեկ-մեկ այցելում է իր ծանոթներին, բարեկամներին, որոնք ապրում են գյուղում, իրեն այնպես է պահում, կարծես թե հոլիվուդյան աստղ է: Նրանց կարծիքով, իրենք արդեն, այսպես կոչված, վերին խավի ներկայացուցիչ են, իսկ գյուղացի ընկերները, մանավանդ նրանք, ովքեր համեմատաբար այդքան էլ բարվոք չեն ապրում, այսպես ասած, ստորին խավն են: Բայց այդ «հոլիվուդյան աստղերը» մոռանում են, որ իրենք էլ են այդտեղից, որ իրենք, հնարավոր է, ոմանցից վատ են ապրում, բայց ամեն դեպքում իրենք են, որ կան: Մեր դպրոցից մեկը գնացել էր ուրիշ դպրոց: Մեր դպրոցում ավանդույթ դարձած մի բան կա, որ Ամանորին դասարանցիներով գնում ենք միմյանց շնորհավորելու: Ու մեր դասարանից հեռացած «հոլիվուդյան աստղը» նույնպես միացավ մեր ընկերներին: Ընկերների շրջանում կար մեկը, ում ընտանիքը համեմատաբար այնքան էլ լավ չէր ապրում, և երբ հասանք նրանց տան մոտ, մեր «աստղը» չցանկացավ տուն մտնել՝ ասելով, որ ինքը դրսում կսպասի: Էլ ոչինչ չեմ հիշում, ավելի ճիշտ՝ պատմեցին, բայց ես չլսեցի, քանի որ շատ էի զայրացել: Տեսնես, ինչու են քիչ այնպիսի մարդիկ, ովքեր «Հոլիվուդի աստղերին» ցած են իջեցնում երկնքից:

Մյուս խնդիրն այն է, որ մեր քաղաքում ապրող, բայց իսկապես հարստությամբ տարբերվող մարդկանց միջև խթան է հանդիսանում փողը:  Ինչո՞ւ: Ախր, բոլորն էլ մարդ են, ախր, բոլորն էլ շփման, ջերմության, սիրո, ընկերության, վստահության կարիք են զգում: Փոքր տարիքում մեր հարուստների բալիկները սկսում են ծաղրել մյուսներին: Սակայն բանն ավելի լրջանում է մեծ տարիքում, երբ հարուստի բալիկը սիրահարվում է արդեն իրեն սիրող մի տղայի: Բայց այստեղ նույնպես հայտնվում է փողը:

Երբ առաջին անգամ կարդացի Նար-Դոսի «Ես և նա»-ն, որը չորս տարի առաջ էր, մինչև հիմա հիշում եմ այս խոսքերը.  «հայրս ասաց՝ մեր միջև անդունդ կա»: Այդ անդունդի անունն է փող: «Մենք վերևն ենք, դու՝ ներքևը»,- ասաց աղջիկը: Տեսնես՝ այդպիսիները չե՞ն մտածում, որ այդ ներքևում գտնվողները կարող են թև առնել ու բարձրանալ վեր, իրենցից էլ վեր: Դրա համար էլ կասեմ մի բան, մարդկանց նկատմամբ մարդ եղեք, մարդիկ:

Մի 57-ի պատմություն

Երկուշաբթի

«Երկուշաբթի օրերը երթուղայինում քիչ մարդ ա լինում»,- մի անգամ ասաց մայրիկս, թե ինչու` չգիտեմ և երբեք էլ չեմ իմանա, որովհետև ոչ մի անգամ չեմ տեսել, որ երկուշաբթի օրը երթուղայինում քիչ մարդ լինի: Բայց, այնուամենայնիվ, ամեն երկուշաբթի ինձ հույս եմ տալիս: Արդեն ութն անց ինը րոպե էր, և ես շնչակտուր վազում էի կանգառ: 57-ս անց տասը պետք է գար: Եկել է, թե ոչ, ես իմանում եմ մինչ կանգառ հասնելը: Ամեն առավոտ, ուղիղ ութն անց ութ րոպե կանգառ է ժամանում սև շորերով մի երիտասարդ, որը ժամացույցից էլ ճշտապահ է: Հեռվից նայում եմ, եթե երիտասարդը  կանգնած է, ուրեմն չեմ ուշացել, իսկ եթե նա չկա, ուրեմն անց տասի 57-ը անցել է: Ահա և նա: Ես ու սև կերպարանքով երիտասարդը մտնում ենք երթուղային: Գրողը տանի, ոնց եմ արդեն անգիր արել այս դեմքերը: Առաջինը տեսնում եմ «Հենզելին ու Գրետելին»: Որ այնքան գեղեցիկ երեխաները, որոնք սովորում են մեր դպրոցի կողքի դպրոցում, գերբնական ձևով նման են իրար, սակայն երևում է, որ տղան մի քիչ ավելի մեծ է: Աղջիկը, որ չգիտեմ ինչու, մտածում եմ անունը Լիլիթ է, բացարձակապես զուրկ է դաստիարակությունից: Միշտ ինչ-որ հրաշքով նստած է լինում և երբեք որ մեկին տեղ չի տալիս: Ինձ թվում է, նրան մոռացել են սովորեցնել, որ մեծերին պետք է տեղ զիջել: Բայց եղբայրը լավն է, միշտ բոլորին տեղ է զիջում, անգամ ինձ: Պատուհանի մոտ ինչպես միշտ նստած է գեղեցիկ հագնված կինը, ես նրան մտքումս «գլամուրիկ» եմ անվանում: Նա ավելի գեղեցիկ կերևար, եթե դեմքի արտահայտությունը գոնե մի քիչ համապատասխաներ գեղեցիկ հագուստներին ու զարդերին:

Երեքշաբթի

Այս օրերին ուղեղս զարմանալիորեն չի տեսնում ոչ մեկին: Ես ոչինչ չեմ մտածում, ոչ մեկին մտքումս չեմ ծաղրում և անուններ չեմ կպցնում: Առաջին ժամը գրականություն է… Ես միայն լսում եմ ականջակալներումս հնչող երաժշտությունը: Ուղեղս անջատված է և մտածում է միայն չուշանալու մասին: Առաջին ժամը գրականություն է…

Չորեքշաբթի

Սևազգեստ արարածը իր տեղում է: Չեմ ուշացել: Գրետելը այսօր բացակայում է, բայց Հենզելը տեղում է: Օ~, հրաշք, վերջում ազատ տեղ կա: Ես շտապեցի այնտեղ և նստեցի 57-ի ուղևորներից իմ ամենասիրելիի կողքը: Ես նրան անվանում եմ «լավ կին», նա շատ բարի դեմք ունի և միշտ վերցնում է պայուսակս, երբ ես կանգնած եմ լինում: Առաջին շրջադարձից հետո 57 է բարձրանում արքայական տոհմից սերող երիտասարդ մայրիկը`իր բացարձակապես ոչ մի բան չարտահայտող և չհասկացող դեմքի արտահայտությամբ երեխայի հետ: Ես նրանց անվանում եմ «Ձերդ մեծությունն իր կարտոֆիլի հետ»: Վեհ և վսեմ այս թագուհին ինչ-որ հրաշքով հայտնվել է մեր օրերում, և մենք բոլորս մոռացել ենք, որ նա մեր թագուհին է և բոլորս պարտք ենք նրան: Անգամ չենք խոնարհվում, պատկերացնո՞ւմ եք: Ես մեկ-մեկ խղճում եմ նրա «կարտոֆիլին»: Երևի հետագայում բանակ էլ մայրիկի ձեռքը պիտի բռնած գնա: Ինձ ընդհանրապես չէր հետաքրքրի արքայական այս ընտանիքը, եթե թագուհին ամեն անգամ կռիվ չփնտրեր: Նա մի անգամ կարողացել է կռվել անգամ 57-ի ամենահանդուրժող և դինջ ուղևորի` այսինքն ինձ հետ: Ինձ թվում է մեր ամբողջ 57-ի անձնակազմը վարորդի հետ միասին ատում է նրան: Ահա և երկրորդ շրջադարձը: Ես այստեղ աչքերով փնտրում եմ ընկերուհուս, բայց նա, իհարկե, ինձնից շուտ է դուրս եկել: Այս կանգառում երթուղային է բարձրանում «Божий одуванчик»-ը: Նա շատ բարի և միամիտ  դեմքով կին է և միշտ «անտիկվար» վերարկուներ է հագնում: Ես ուզում եմ նրան զիջել տեղս, բայց չեմ զիջում, որովհետև մի անգամ, երբ կանգնեցի, խեղճ կինը մինչև հասկացավ, որ իրեն տեղս եմ զիջում, այնտեղ նստեց «թագուհին»: Ես, իհարկե, այրվում էի կոշիկիս համարը նրա դեմքին տպելու ցանկությունից, բայց զսպեցի ինձ, որովհետև գիտեի, որ մյուս կանգառում իջնելու է: Այս կանգառում նա մարտնչում է իր հեռախոսի հետ և ոչ մի կերպ չի կարողանում հասկանալ, որ սենսորային հեռախոսը ձեռնոցով չի աշխատում: Մյուս կանգառն իմ ամենասիրելին է: Այստեղ մենք ազատվում ենք թագուհուց և արքայական կարտոֆիլից: Երթուղային է բարձրանում մեկ այլ հրաշք` իմ «սիրելի» «հուրի-փերին»: Նա իր գոտկատեղից ներքև ձգվող շագանակագույնի ոչ այնքան հաճելի երանգ ունեցող մազերը կամ շատ հարթեցնում է, կամ ալիքաձև դարձնում, բայց երբեք չի հավաքում: Նրան միշտ տեղ են տալիս, երևի վախենում են, որ կանգնած մնալով գլուխը հանկարծակի արագ կթեքի և իր մազերով խեղդամահ կանի միանգամից մի քանի հոգու: Նա իր անիմաստ ժպիտով նստում և նայում է բոլորին:

Հինգշաբթի

Օ~, ոչ… Սևազգեստ ավետաբերս տեղում չէ: Ես բաց եմ թողել անց տասի 57-ը: Այսօր չեմ տեսնի իմ «սիրելիներին»: Ինչպես ապրեմ այսօր: Բայց Հենզելն ու Գրետելը հաստատ 57-ում կլինեն: Մենք ինչ-ոչ հրաշքով նույն օրերին ենք շուտ դուրս գալիս, կամ ուշանում: Ճակատագիր է, չես փախչի:

Ուրբաթ

Սևը տեղում է: Ինչ լավ է, չեմ ուշացել, թե չէ կարոտին չէի դիմանա: Այո~, վերջապես նա եկավ, ինչպե~ս էի կարոտել: Արքայական բանջարեղենի իջնելու կանգառում բարձրանում է մի նիհարիկ աղջիկ: Նա միշտ սև է հագնվում և շատ էլեգնատ գլխարկներ է դնում: Ու շատ հաճելի և դրական աղջիկ է: Եթե անկեղծ, ես նրան շատ եմ սիրում:

Օ~, ոչ… Կանգառն անցանք, իսկ Հուրի-Փերին չեկավ… Իսկ ես արդեն ուզում էի հաճոյախոսել նրան իր չքնաղ վարսերի համար: Հաջորդ կանգառում մեզ է միանում իմ սիրելիների շարքից ևս մեկը: Նա բարի տղամարդ է և միշտ տեղ է տալիս բոլոր կանանց և աղջիկներին: Սիրում եմ նրան, թող որ բոլոր տղամարդիկ այդպիսին լինեն: Գոնե 57-ում:

Մյուս կանգառում կանգնած չի կողմնորոշվում մեր դպրոցից մի աղջիկ: Նրան այնքան եմ նմանեցնում ինձ: Երբ բարձրանում է, կամ դուռը չի փակվում, կամ պայուսակն է ընկնում, կամ վարորդը արագ թափ է առնում, և նա ընկնում է: Բայց հիմնականում կանգառում կանգնած մի քայլ առաջ մի քայլ հետ պարում է. չի կարողանում որոշել` գա, թե սպասի 12 ավտոբուսին: Նա չեկավ: Գնացինք առաջ: Քանի որ իմ դպրոցից քիչ հեռու 57-ի վերջին կանգառն է, հետագայում այլևս շատ մարդ չի բարձրանում:

Ես գնահատում եմ շանսերս: «Էն աղջիկը չեկավ, «Առյուծիկը» չկա…»: Ուրեմն հնարավոր է իմ ասելով վարորդը չկանգնի: Քիչ էր մնում մոռանայի, «Առյուծիկը» մեր դպրոցում է աշխատում, երևի ուսուցչուհի է, չգիտեմ: Մեր դպրոցը շատ մեծ է, և հնարավոր է շատերին չճանաչել: Նրա մազերը հետաքրքիր ձևով ցցվում են և հենց առյուծի մորթու գույն ունեն, դրա համար էլ ես նրան «Առյուծիկ» եմ ասում:

-Կանգառում կկանգնեք,- պահանջում եմ ես:

-«Սիթիի» մոտ կկանգնես,- հետևից հրամայում է տղամարդու ձայն:

Եվ, քանի որ «Երևան Սիթի» սուպերմարկետը կանգառից վերև է, վարորդը չի կանգնում, և ստիպված ես էլ եմ իջնում «Սիթիի» մոտ և ոտքով գնում դասի: Դե, իսկ ճանապարհին մտքումս բողոքում եմ վարորդներից, 57-երից, «Սիթին» կառուցողներից, ընդհանրապես ավագ դպրոցներից և ամբողջ-ամբողջ աշխարհից:

Սեւ ու սպիտակ օրս

Էլի նույն երգը։ Էլի էս աղջիկը վեր կացավ անկողնուց ու գժի նման սկսեց այս ու այն կողմ գնալ։ Տեսնես հիմա ի՞նչ է փնտրում։ Յա, կամաց, աղջիկ ջան, գրքերը գլխիս ես թափում։ Էլ ո՞ւր ես շոյում, մեկ ա, արդեն ցավացել է։

Վերջապես արթնացավ իմ նկատմամբ ամենաուշադիր մարդը։ Շուտով թարմ նախաճաշ ու ջուր կունենամ։ Վայ, ինչ լավ է, այս անգամ ճաշս այնքան տաք չի, որ չկարողանամ ուտել։ Համով ճաշից հետո սառը ջուրը շատ հաճելի է։ Էս աղջիկը ամեն օրվա պես այսօր էլ գնաց կանգնեց այն դռան առաջ, որի մյուս կողմում ինձանից մի հատ էլ կա։ Հենց ես այդ դռան առաջ կանգնած հաչում, դռան մյուս կողմինն էլ է ինձ հետ հավասար հաչում։ Ֆու, էս հոտից ինչքան կարելի է փռշտալ, քիչ օգտագործի, էլի, վայ։ Գոնե այս անգամ հասցնի ինձ դուրս տանի, թե չէ հոգնել եմ մենակս բակում շրջելուց։ Չէ, այս անգամ էլ առավոտյան դուրս չեկա, երևի էլի ուշանում էր այնտեղից, ուր շտապում էր։ Էլի տանը գրեթե մենակ մնացի, չկա էնպիսի մեկը, ում հետ հիմա կկարողանամ խաղալ, ում կկարողանամ գժվեցնել կամ հաց ուտելը խանգարել։ Դե որ մենակ եմ, ես էլ կգնամ ու իմ փափուկ աթոռին կպառկեմ։ Վեց ժամ էլ չկա, ինչ պառկել եմ, հիմա էլ սկսվեց մի նոր աղմուկ։ Այս անգամ այնտեղից, որտեղից ինձ ճաշ են տալիս, ու որտեղ իմ ամաններն են։ Այս աղմուկից արդեն զգում եմ, որ ընկերներիս գալու ժամանակն է։ Մեկ էլ հանկարծ այդ նույն ծլնգոցը։ Դե արի տեղիցդ վեր կաց ու առաջինը հասիր դռան մոտ: Չնայած դա էլ իմ պարտականությունն է։ Ահա և եկավ իմ խաղի ընկերը։ Մենք միշտ իրար հետ թավալ ենք գալիս գետնին կամ խաղում ենք գնդակով, բայց տանը։ Ինչպես ամեն անգամ, այս անգամ էլ դիմավորեցի ընկերոջս ու էլի գնացի պառկեցի իմ տեղը։ Հազիվ էի տեղավորվել ու տաքացրել տեղս, երբ հնչեց երկրորդ ծլնգոցը։ Էլի ես անցա իմ պարտականությանը։ Վեր կացա տեղիցս, գնացի դռան մոտ, շարժեցի պոչիկս այնքան, մինչև եկավ ամենահոգատար մարդն ու բացեց դուռը։ Հիմա էլ եկավ իմ զբոսանքի ընկերը։ Միայն նա է ինձ հետ զբոսանքի համար տրամադրում այնքան ժամանակ, որքան ես եմ ուզում։ Նա կարող է ժամերով կանգնել այնտեղ, որտեղ ես հոտոտում եմ, թավալ եմ գալիս։ Իսկ երբ ցուրտ է լինում միայն նա է ինձ գրկած տուն բերում, չնայած, որ ես իրեն կեղտոտում եմ։

Հիմա բոլորը հավաքվեցին սեղանի շուրջ, որ ընթրեն։ Տեսնես, որ ընթրեն, մեկը կլինի, ով ինձ դուրս կտանի։ Երբ նրանք ընթրում են, ես էլ սովորաբար իմ ճաշիկն եմ ուտում։ Ընթրիքը ավարտելուց հետո հնչեց ինձ համար սպասված բառակապակցությունը.

-Լաքի, դու՛րս։

Այս լսելուց հետո ես միանգամից հասնում եմ դռան մոտ, շարժում պոչիկս ու սպասում, թե երբ ինձ կկապեն ու կտանեն դուրս։ Կապելուց հետո ես իմ զբոսանքի ընկերոջ հետ գնում եմ զբոսնելու։ Զբոսանքից հետո շատ ծարաված եմ լինում, տուն մտնելուն պես ջուր եմ խմում ու սպասում եմ, տեսնեմ, թե ով է առաջինն անկողին մտնում, որ ես Էլ գնամ ու իր կողքին տեղավորվեմ։ Իմ գիշերվա քնի տեղը շատ փոփոխական է։ Քնում եմ այնտեղ, որտեղ շատ տաք ու փափուկ է ինձ այդ պահին թվում։

Ես շատ եմ սիրում իմ ընտանիքի անդամներին, չնայած ամենքին յուրովի, ինչպես, որ իրենք են ինձ սիրում։

Մանկության հեքիաթի նման

Արդեն մի ամիս էր, ինչ մամայի հետ քննարկում էինք նվերների հարցը.

-Տե՛ս, Վահրամն ինչ ա ուզում, նամակ գրեք:

-Ես գիրք եմ ուզում՝ նոտաների ու ոչ միայն:

-Մանեին ի՞նչ առնեմ, որ դուրը գա:

-Նարեին խաղալիք առ:

Դեկտեմբերի սկզբից մաման սկսել էր ցուցակ կազմել, որի մեջ առանձնահատուկ տեղ էին գրավում մեր նվերները, նախ՝ Ձմեռ պապինը, հետո՝ իր կողմիցը: Վահրամը փոքր եղբայրս է, ինը տարեկան, ամբողջ սրտով հավատում է Ձմեռ պապին, և երբ ինչ-որ մեկը ասում է, թե Ձմեռ պապ չկա, նա սկսում է վիճել և հակառակը պնդել:

-Ախր սենց ինչքա՞ն, արդեն մեծ ա, մի օր պիտի՞ իմանա, թե՞ չէ:

-Ինչքան ուշ իմանա, էդքան լավ: Հենց իմացավ, մանկությունը կվերջանա:

-Էս վերջին տարին ա, դե, կտեսնես:

Մաման ամեն օր մի նվեր էր տուն բերում, իսկ ես զբաղեցնում էի եղբորս, որ չտեսներ մամայի ներս մտնելը, որ շարունակեր հավատալ, որ շարունակեր երեխա մնալ:

-Միամիտ ա, իսկական միամիտ:

-Է՜, մա՛մ:

Մի հարմար օր, երբ եղբայրս տանը չի լինում, նվերները զգուշությամբ տալիս ենք մեր բարի հարևանին, ում շնորհիվ ամեն տարի եղբայրս չի հասցնում Ձմեռ պապին տեսնել: Դա ծանոթ ցանկություն է, մի տարի, երբ դեռ երեխա էի, Ամանորի գիշերը բացել էի դրսի դուռը, կանգնել մուտքի մոտ ու սպասում էի Ձմեռ պապին: Նա այդպես էլ չեկավ, մինչև դուռը չփակեցի: Ես տարիներ հետո հասկացա, որ նրան միշտ էլ տեսել եմ: Մի օր եղբայրս էլ կհասկանա:

Այս տարի Ամանորը տատիկենցս տանը դիմավորեցինք՝ մեր մեծ ու լավ ընտանիքով, և ինչպես մեր հին Ամանորները, այս գիշերն էլ նմանվեց իսկական հեքիաթի:

-Արագացրեք, արդեն նախագահն ա խոսում:

-Էս որ սենց թողնեմ, կվառվի:

-Անջատի՛:

Արդեն տասներկուսն էր, բոլորս շնորհավորում էինք իրար, մեկ էլ դուռը թակեցին: Փոքրերը միանգամից վազեցին դուռը բացելու, մի անգամ էլ զարմացան, թե Ձմեռ պապը ոնց է այդքան արագ փախչում, և իրենց նվերները վերցնելով՝ եկան ներս: Տոպրակների մեջ ես միանգամից ճանաչեցի իմը, վերցրի և մի կողմ քաշվեցի: Սկսեցի հետևել փոքրերին, ովքեր անսահման երջանիկ ուսումնասիրում էին իրենց նվերները և հրճվում: Ես էլ բացեցի իմ տոպրակը, սկսեցի նայել նվերներս, իբր առաջին անգամ էի տեսնում:

-Միլե՞ն, քո Ձմեռ պապը ոնց որ գրադարանում ա աշխատում, հա՞,- ասում է հորաքույրս, որովհետև նվերներս հիմնականում գրքեր էին:

Տանը աղմուկ էր, բայց հաճելի, ինչը ինձ հիշեցրեց իմ մանկության մաքուր ու անկեղծ Ամանորները, երբ էլի Ձմեռ պապ կար, երբ էլի այսքանով էինք ու մի քիչ ավել, երբ էլի աղմուկ էր ու էլի հաճելի…

-Միլենը հուզվել ա՞:

-Վա՜յ, հա:

-Հլը ճիշտն ասա՝ ինչի՞ էր լացում:

-Ուղղակի շատ էր ջերմ:

-Ի՞նչը:

-Ամեն ինչը…

Ապագան գնահատող երիտասարդներին

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Տեր-Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Տեր-Հովհաննիսյանի

Կարծում եմ շատ երիտասարդներ են մտահոգվում բարձրագույն կրթություն ստանալու մասին, ինչն այնքան էլ հեշտ չէ, և անհրաժեշտ է հաղթահարել մի շարք խնդիրներ: Ինքս կանգնած եմ նման խնդրի առաջ և ուզում եմ խոսել այդ մասին:

Հայաստանում երիտասարդների մեծամասնությունը խնդիր ունի բուհ ընդունվելու և սովորելու: Նախ, աշակերտը դպրոցում չի ստանում գիտելիքի այնպիսի պաշար, որով հնարավոր կլիներ ընդունվել բուհ և սովորել անվճար: Այստեղ առաջ է քաշվում մասնավոր պարապելու խնդիրը, ինչի հնարավորությունը ոչ բոլոր ընտանիքներն ունեն: Ըստ իս, սա ամենահիմնական պատճառն է,որի արդյունքում երիտասարդները մասնագիտություն ձեռք չեն բերում:

Բացի այդ, կան այլ բազմաթիվ հարցեր, որոնք ուզում եմ բարձրացնել: Այդպիսիք են, օրինակ, անվճար տեղերի քիչ քանակը, որը նույնպես կրճատում է անվճար սովորելու հավանականությունը: Անվճար սովորելու այլ եղանակներ էլ կան: Օրինակ, ուսանողական վարկերի տրամադրում երիտասարդներին: Սա ողջունելի քայլ է մեր երկրում, սակայն չի համապատասխանում մերօրյա իրականությանը: Շատերն այսօր իրենց մասնագիտությամբ չեն աշխատում,այս դեպքում արդեն խնդիր է առաջանում` ինչպես վճարել վարկը արդեն բուհն ավարտած երիտասարդին:

Այս և այլ խնդիրներն էլ ավելի են բարդացնում և անհասանելի են դարձնում բարձրագույն կրթությունը, երբ խոսքը վերաբերվում է գյուղաբնակ երիտասարդներին: Գյուղում ապրող երիտասարդը բարձրագույն կրթություն ստանալու նպատակով պետք է տեղափոխվի մայրաքաղաք: Այս դեպքում վերը նշված խնդիրներին գումարվում են նորերը: Նախ, հանրակացարանների բացակայության պատճառով ծնողները պետք է վարձեն բնակարան: Իսկ գյուղատնտեսությամբ զբաղվող մարդը չի կարող վարձել բնակարան, որովհետև չունի կայուն եկամուտ:

Մի խոսքով, ՀՀ կրթական համակարգը շատ է սահմանափակում աշակերտի, դիմորդի և ուսանողի հնարավորություններն ինքնուրույն կայանալու համար:

Կոչ եմ անում բոլոր հասակակիցներիս մտածել այս և այլ խնդիրների մասին և հանդես գալ դրանց լուծման մասին առաջարկություններով: 

Այնտեղ` սահմանին

Լուսանկարը՝ Լաուրա Գրիգորյանի

Լուսանկարը՝ Լաուրա Գրիգորյանի

Հունվարյան ցրտաշունչ գիշերներից մեկն էր: Բայց լուսնի արծաթափայլ լույսը քողարկում էր մթության սարսափելի տեսքը:

Խրամատում կանգնած գրեթե միայնակ զինվորը լսեց ձայներ, որոնք երբեք չէր լսել գիշերվա այդ ժամին:

Կրկին թշնամու ոտնձգություն ….

Զինվորն իր մեջ ուժ գտավ՝ ուժ գտավ պայքարելու, մեն-մենակ դուրս գալու մինչև ատամները զինված թշնամու դեմ: Դա հայրենիքի, ազգի ու իր ծնողների հանդեպ տածած մեծ սերն էր, որ մարտի կանչեց նրան կռվելու և հաղթելու: Նա կռվեց արիությամբ, և նրան չխանգարեցին նույնիսկ կարկուտի նման թափվող գնդակներն ու ականները և ոչ մի վարկյան ցած չդրեց զենքն ու չհանձնվեց: Այդպես հասկացրեց  թշնամուն, որ ինչքան էլ խլացուցիչ լինի ականների պայթյունը, ինքը հայ է, և հայի ուսադիրը երբեք չի իջնելու իր ուսերից: Մինչև կյանքի վերջը կռվեց քաջաբար և հասկացրեց թշնամուն, որ ուժը պետք է հոգուց բխի և ոչ թե զենքի փողից դուրս գա: Զինվորը զոհվեց հանուն հայրենիքի, հանուն այն սիրո, որ տածում էր իր ծնողների հանդեպ: Նրա վերջին բառը, երբեք չեմ մոռանա «դիպավ»: Դա այն դաժան գնդակն էր, որը մարեց այդ քաջ զինվորի կյանքը, բայց երբեք չի կարող մարել այն անմար կրակը, որ վառվում է մեր սրտերում այդ հերոսի համար:

Թող նրա գործած սխրանքն ու քաջությունն , օրինակ ծառայեն ապագա զինվորներին , որպեսզի միշտ անառիկ պահեն իրենց երկրի սահմանները:

Անհավես գործի մեծ արդյունքը

Այսօր ամսի 30-ն է, օրը` երեքշաբթի, ժամը` 11:27…: Արթնացա քնից, հագնվեցի, լվացվեցի… Եվ այդպես շարունակ: Վաղը Ամանոր է, և բոլորը նախապատրաստվում են. ոմանք նրբաբլիթներն են փաթաթում, ոմանք դեռ գնումների կեսը չեն արել, ոմանք խմորեղեն են թխում և այլն: Մեկը չկա հարցնի` բա դու (այսինքն, ես) ի՞նչ ես անում: Դե, արդեն ասացի չէ, որ առավոտը վեր կացա ու ընկա կրակը: Մաման, դու մի ասա, գառան կաղապարով տորթ է ուզում թխի: Պահոոո’, դե, Մերի ջաաա’ն, ջանդ յուղի: Մաման արդեն շխկոց-թխկոցը գցել էր, ես էլ ձևացնում էի, իբր քնած եմ: Տեսա, չէ’, չի ստացվում, անաղմուկ գնացի հյուրասենյակ, ու նստեցի համակարգչի առաջ: Մեկ էլ, ըհը, մաման ձայն տվեց. 

- Մերի, արի այստեղ:

- Հա, մամ, հիմա գալիս եմ (թե ասա` քեզ պե՞տք էր` գնայիր հյուրասենյակ):

- Ասա, մա’մ, ի՞նչ ա եղել:

- Հարիչը վերցրու ու սկսի հարել:

-Վաաայ, մաաա’մ, երեկ եմ եկել Աբովյանից, հոգնած մեռնում եմ, դու արա, էլի…

- Երկրորդ անգամ չկրկնեմ:

- Հա, լավ, կանեմ:

Անցա գործի: Դե, ինչ ասեմ, ի վերջո, էլ ինչ ձեր գլուխը ցավեցնեմ, հարեցի վերջացրեցի: Տորթը թխվեց:

-Մաա’մ, դե կաղապարը բաց արա, հանիր, տեսնենք, ինչ է դարձել տորթս:

Մայրիկը հանեց ու ինչ… Ընտիր գառնուկ էր ստացվել:

- Մաաա’մ, գիտես ինչի՞ ա սենց լավը եղել:

- Ինչո՞ւ:

- Իմ ձեռքն է կպել:

- Հա, դու քեզ գովի’-գովի’:

Երբ ես խոհանոցից մի պահ դուրս եկա, մայրիկը գառնուկի մեջ մետաղադրամ թաքցրեց: Հենց բերեց, որ դնի սեղանին, ասաց` մեջը կոպեկ կա: Դե, Մերի ջան, այնպես արա, որ այդ մետաղադրամը քեզ ընկնի, չէ որ շատ ես ուզում, որ նոր սկսվող տարին լավը լինի: Ու նաև` չէ որ, տորթը ես եմ թխել:

Նամակներ Ձմեռ պապիկին

Ողջույն, սիրելի Ձմեռ պապ,

Շատ էի սպասում Նոր տարվան, որպեսզի նորից քեզ տեսնեի: Անցած տարի քեզ հազիվ տեսա: Երբ դու իմ նվերն էիր բերում, ես մտա սենյակ և քեզ բռնացրի: Երբ ես մտա սենյակ, լույսը վառեցի, քեզ տեսա այն պահին, երբ նվերն էիր դնում: Եվ տեսա, որ թաքնվելու տեղ էիր ման գալիս, բայց չկար: Միակ ելքը մահճակալի տակ մտնելն էր, բայց չկարողացար, որովհետև գեր էիր: Ես քեզ հազիվ քաշ տալով տարա մայրիկի և հայրիկի մոտ: Մենք շշմած քեզ էինք նայում, որովհետև լեզուդ չէինք հասկանում:

Առաջ ես չէի հավատում, որ դու գոյություն ունես, որովհետև ես թաքուն քեզ նայելիս քեզ չէի տեսնում: Բայց մտածում էի, թե ո՞վ է ինձ նվեր բերում: Իսկ երբ տեսա քեզ, հավատացի: Մենք միասին ճաշեցինք, չիր ու ընդեղեն կերանք: Ես այնպես եմ ուզում քո թոռնիկ Ձյունանուշին էլ տեսնել: Խնդրում եմ այս տարի էլ մեզ հյուր արի քո թոռնիկ Ձյունանուշի հետ:

Անի Նալբանդյան, 8 տարեկան

 

Սիրելի Ձմեռ պապիկ,

Ես շատ եմ սիրում քեզ և հավատում: Ես ցանկանում եմ մի անգամ տեսնել քեզ: Ես միշտ մտածել եմ, որ դու կաս: Ես քեզ հարցեր ունեմ, օրինակ՝ քանի՞ տարեկան ես, գե՞ր ես, մորուքդ քանի՞ մետր է, քանի՞ շոր ունես և երեխաներ ունե՞ս: Որտե՞ղ ես ապրում՝ Լապլանդիայո՞ւմ, թե՞ Լապլոյում:

Ձմեռ պապիկ ջան, ես քեզ չեմ հավատում, քանի որ մի անգամ, երբ նամակ էի ուղարկել քեզ, մայրիկս և հայրիկս դուրս էին եկել, որ նամակս տանեն: Երբ դուրս եկան, ես տեսա, որ նամակս պահարանի վրա է: Նաև գիշերը տեսել էի, որ մայրիկս նվերներս դնում է եղևնու տակ: Տեսել էի, որ նվերները մայրիկի անկողնու տակ էին: Ես մայրիկիս ստիպել եմ, որ նա պատասխանի, թե ի՞նքն է Ձմեռ պապիկը, և նա պատասխանել է` այո:

Ինձ այս տարի մայրիկս նվերները շուտ տվեց, սակայն ես չտխրեցի: Այս տարի ես նրանից ոչինչ չէի ուզել: Սակայն երբ հավատում էի, ես նրանից ուզել էի շուն` հասկի: Սակայն մտածում էի, որ նա ինձ չէր բերի, որովհետև այն շատ թանկ է: Մենք Նոր տարի չենք նշում, քանի որ գնում ենք Թբիլիսի, որովհետև եղբայրս Կանադայից է գալիս:

Անի Ուզունյան, 9 տարեկան

 

Սիրելի Ձմեռ պապ,

Այս տարի ուրա՞խ ես: Եթե այո, ես կարծում եմ, որ մի քանի հոգի սկսել են քեզ հավատալ, քանի որ խելոքացել են: Բայց այն երեխաները, որոնք քեզնից IPhone են ուզում, մի բեր և նամակ գրիր այսպես. «Ուրիշ բան ուզիր, օրինակ՝ խաղալիքներ», թե չէ կնեղանան:

Ես կարծում եմ, որ այս տարի դու ինձ լավ նվեր չես բերի: Բայց երևի կբերես, որովհետև ես քեզ հավատում եմ: Իսկ դու կին ունե՞ս: Ո՞վ է: Ձյունանուշիկը ո՞ր դպրոցում է սովորում: Լա՞վ է սովորում: Իսկ դու կարո՞ղ ես կախարդությամբ դինոզավր ստեղծել: Լավ կլիներ, որ ես էլ դինոզավր ունենայի: Մի խոսքով, ամեն ինչ լավ է: Ցտեսություն: Բարևներ բոլորին:

Սիրով`

Անրի Չիլինգարյան, 10 տարեկան

 

Բարև Ձմեռ պապիկ,

Ո՞նց ես: Իսկ դու որտե՞ղ ես բնակվում, դու քանի՞ տարեկան ես: Դու ընկեր ունե՞ս, իսկ դու որ մեզ նվեր ես բերում, ուրա՞խ ես: Երբ դու եկել ես մեր տուն, ես ի՞նչ էի անում: Իսկ Ձյունանուշը որտե՞ղ է ապրում: Նոր տարուն դուք ի՞նչ եք անում: Ձյունանուշը ո՞ր դպրոցն է հաճախում: Դու կին ունե՞ս: Իսկ դու քո ծնունդին ի՞նչ ես անում: Ես քեզ հավատում եմ, որովհետև իմ ծնողներն ինձ ասում են, որ դու կաս: Բայց մի բան էլ կա, ես քեզ չեմ հավատում:

Արթուր Արսենյան, 7 տարեկան

 

Բարև, սիրելի Ձմեռ պապիկ,

Ես քեզ շատ եմ կարոտել: Շատ շնորհակալ եմ անցյալ տարվա նվերիդ համար: Ես շատ ուրախացա պլանշետի համար: Գիտե՞ս, մեր դասարանի Անրին ասում է, որ դու չես բերում պլանշետ: Ճի՞շտ է, թե՞ ոչ:

Սիրում եմ Նոր տարին: Հավատում եմ քեզ: Իսկ Ձմեռ պապը և Սանտա Կլաուսը նույն մա՞րդն են: Ինչո՞ւ դու չես ուզում, որ քեզ տեսնեն: Մի անգամ փորձեցի տեսախցիկով նկարել քեզ, բայց այն ոչինչ չնկարեց:

Մի օր մեզ ուսուցչուհին պատմեց, որ իր աշակերտը գնացել է Լապլանդիա:  Ձմեռ պապիկը ապրում է Լապլանդիայում, այնտեղ Ձմեռ պապիկը իսկական է: Աշակերտը պատմեց, որ ժամը տասին կամ տասներկուսին բոլոր մարդիկ հավաքվում են սարի վրա և նայում Ձմեռ պապիկին: Բայց ինձ պետք չէ գնալ Լապլանդիա, որ քեզ հավատամ: Կարո՞ղ եմ քեզ հարց տալ: Դու քանի՞ տարեկան ես:

Դարյա Մարջանյան, 9 տարեկան

 

Բարև Ձմեռ պապիկ,

Ինչպե՞ս ես: Ես էլզան եմ, 10 տարեկան եմ: Ես գնում եմ դպրոց, 5-րդ դասարանցի եմ: Ինչո՞ւ, երբ դու գալիս ես ու նվեր բերում, ես քեզ չեմ տեսնում, բայց հետո նվերը գտնում եմ տոնածառի տակ՝ շատ սիրուն տոպրակի մեջ: Բայց դա 4-8 տարեկանում էր: Հիմա ես չեմ հավատում Ձմեռ պապիկին: Ես մի անգամ հեռուստացույց էի դիտում, և հեռուստացույցով մի ֆիլմ էին ցույց տալիս, որտեղ ասացին, որ Ձմեռ պապիկ չկա: Ես չհավատացի և նայեցի ինտերնետում և գտա Ձմեռ պապիկի պատմությունը: Ես նայեցի և տեսա, որ Ձմեռ պապիկին հորինել է մի հայր իր տղայի համար: Ես մի քանի օր լացեցի, բայց հետո հանգստացա: Չնայած ես քեզ չեմ հավատում, բայց չեմ ուզում ասել ուրիշ երեխաների, որ նրանք չնեղվեն:

Էլզա Զոհրաբյան, 10 տարեկան

suanna mardumyan portret

Հարցազրույց հայրիկիս հետ

-Պապ, քանի՞ տարեկան էիր, երբ մասնակցեցիր կռիվներին:

-Քսան-քսանմեկ տարեկան էի, երբ պատերազմը սկսվեց:

-Ինչպե՞ս արձագանքեցին տատիկն ու պապիկը:

-Նրանք, իհարկե, վախենում էին, խնդրում էին, որ շատ զգույշ լինենք, քանի որ եղբայրս էլ էր մեզ հետ:

-Քանի՞ մարդ կար գյուղից:

-Հստակ թիվ չեմ կարող նշել, ոտքի էր կանգնել ամբողջ գյուղը, բայց հիմնական մասը կազմում էր սևքարեցի Սաքոի անվան ջոկատը:

-Այդպե՞ս էր կոչվում ձեր ջոկատը:

-Այո, ջոկատն անվանեցին հայտնի ֆիդայու անունով:

-Ո՞ր սահմաններում եք կռվել:

-Կիրանցի, Այգեհովիտի, Սևքարի և մի շարք այլ սահմաններում:

-Իսկ ի՞նչ էիր անում:

-Կանգնում էի խրամատում, մեքենայով զենք էի տեղափոխում տեղից տեղ:

-Այսօր հիշո՞մ են ձեր սխրանքների մասին:

-Այո, պարգևատրվել եմ «Մայրական երախտագիտություն Արցախի քաջորդիներին» մեդալով, «Հայաստանի երկրապահ» հուշամեդալով, «Քսանամյակի հոբելյանական մեդալով», շնորհակալագրերով և այլ պարգևներով:

-Գյուղի երիտասարդ սերունդը տեղյա՞կ է, որ գոյություն ունի ձեր ջոկատը, գիտի՞ ձեր մղած կռիվների մասին:

-Գիտի, քանի որ գրքեր են տպագրվում մասնակիցների, իրենց  ընտանիքների մասին: Ամեն ընտանիքում մասնակից է եղել, պատմում են, հիշում:

Կորած-մոլորածը Մաշտոցի պողոտայում

Սովորական օր էր, «Մանանա»-յից վերադառնում էի տուն: Մեկ էլ մաման զանգեց.
-Շուտ մի բան նստի, արի «Փակ շուկայի» մոտ, քեզ ենք սպասում, Աշոտի ծնունդն ա, պիտի գնանք:

Ես շտապում եմ կանգառ, մի հարմար տեղ գտնում և սկսում սպասել: Երթուղային չկա, որն էլ տանում է, լիքն է: Հեռախոսս նորից զնգաց.

-Միլե՞ն, նստե՞լ ես:
-Չէ, մա՛մ, կանգառում եմ:
-Դե արագացրու՛:

Ըհը, 70-ը եկավ, բայց որ եկավ՝ ի՞նչ, մի ոտքս հազիվ տեղավորվի: Վա՜յ, ազատ ավտոբուս:

- «Փակ շուկա» գնու՞մ եք:
-Չէ՛:

Վերջապես եկավ 75-ը: Շուտ մտա ու մի հարմար տեղ գտա կանգնելու համար: Խցանում էր, երթուղայինը շատ դանդաղ էր շարժվում:

-Ալո՛, Միլե՞ն:
-Նստել եմ, մա՛, 75,- ասում եմ ու միանգամից մտածում.

«Ի՞նչ նստել, դե արի ու մի ասա՝ շախմատի ձի դարձանք:»

-Ու՞ր ես հասել:
-SAS-ի մոտ եմ, մա՛:
-Չեմ լսում:
-Լավ, էլի:

Մի տղա երեխա կողքիս կանգնած անընդհատ կոնֆետ է ուզում իր մայրիկից, ով ինչ-որ բարբառով շարունակ համոզում է, որ չունի: Ես հիշում եմ, որ դպրոց տարած կոնֆետս չեմ կերել, փորձում եմ էդ նեղ պահին սողոսկել պայուսակիս մեջ և գտնել կոնֆետը:

-Վերցրու էս կոնֆետը,- ասում եմ և ձեռքս պարզում տղային: Նա խելոք-խելոք վեցնում է:
-Բա ի՞նչ պետք ա ասես,- հարցնում է որդուն մայրը և միանգամից դառնում ինձ,- Չարենցավան էինք գնացել, որ էրեխուս նկարեին, պիտի էդ ֆոտոն ֆեյսբուքում դնեն:
-Հա՜,- իմիջիայլոց ասում եմ ես ու մտածում.

«Իմ սև սիրտ, Ձեր ֆեյսբուք:»

-Նենց էլ ցուրտ էր էնտեղ, Երևանում տաք ա:

Անտարբեր ժպտում եմ: Մինչև «Փակ շուկա»  դեռ մի քանի կանգառ կա, ես ուշանում եմ, իսկ երթուղայինը շարժվում է կրիայի արագությամբ և գնալով լցվում է: Արդեն չեմ կարողանում նայել պատուհանից, որ հասկանամ, թե որտեղ եմ, մեկ էլ զգամ՝ մտանք թունել:

-Վա՜յ, «Փակ շուկան» անցանք,- մտածում եմ ու միանգամից պատկերացնում ինձ սպասողների դեմքերը:
-Մետրոպոլի մոտ կարո՞ղ եք պահել:
-Չէ՛:
-Չէ՞:  Կորած եմ:

Հասանք Մետրոպոլ, երթուղայինը կանգնեց:

-Չե՞ք իջնում:
-Կարո՞ղ եմ:
-Բա կանգնել եմ, որ իջնես:

«Այ քեզ բան: Համ ասում է՝ չեմ կարող կանգնել, համ ասում է՝ չե՞ս իջնում:»

Հավաքում եմ ողջ համարձակությունս, զանգում մամային: Չի պատասխանում: Զանգում եմ եղբորս:

-Վահրա՛մ, մամայի հե՞տ ես:
-Չէ:
-Օ՜ՙ, ոչ:

Զանգում եմ պապային, բացատրում կատարվածը:

-Որտեղ իջել ես, էնտեղ էլ սպասի, կգանք հեսա,- ասում է հայրս՝ զարմանալիորեն չբարկանալով:

Նորից զանգում եմ մամային:

-Մա՛մ, լսի, իջել եմ, բայց ուրիշ տեղ, պապան գիտի, սպասում եմ Ձեզ:
-Անջատվա՛ծ,- ասում է մայրս ու անջատում:

«Ախր ինչի՞ եմ անջատված: Ես ո՞նց էդ քսաներեք հոգանոց երթուղայինից կարողանայի դուրս նայել, եթե մեջը մոտ հիսուն հոգի մարդ կար: Չէի էլ հասկանում, թե ուր էինք հասել, որ ասեի՝ կանգառում պահեք»:

Դրսում ցուրտ է ու մութ: Ինձ համար քայլում եմ հետ-առաջ, հետ-առաջ: Մեկը տեսնի, կասի՝ գիժ ա: Լարում եմ տեսողությունս, նայում մեքենաների հոսքին և փորձում գտնել մեր ոսկեգույնը: Մեկ էլ մի մեքենա մոտենում է մայթին ու կանգնում: Փաստորեն պապան էր:

-Լավ է ակնոցով էի,- մտածում եմ ես ու շտապում մեքենայի մոտ:
-Ա՞յ կորած-մոլորած:
-Մամա՛:

Ծիծաղում են, բայց ես ախր չէի կորել: Հասնում ենք տատիկենց տուն, որ մի քանիսին էլ վերցնենք ու գնանք: Բայց…Պարզվում է՝ ծնունդը հետաձգվել էր: