Դարձյալ «Երիտասարդական»

Լուսանկարը՝ Աշխեն Հայրապետյանի

Տանը նստած էի` համակարգչով խաղ էի խաղում: Հանկարծ հեռախոսը զանգեց, վերցրեցի, ընկերս էր` Տիգրանը:

-Ժան, մենք որոշել ենք դասարանով հավաքվել, մի լավ ուրախանալ: Կգա՞ս:

-Այո, գալիս եմ, բայց որտե՞ղ ենք հավաքվում:

-«Երիտասարդականում»:

-Էհ, արդեն զզվեցի էտ «Երիտասարդականից»:

-Բա ուրիշ ի՞նչ կառաջարկես, ուրիշ տեղ չկա:

-Լավ, գալիս եմ:

Այսպիսի զրույցները շատ են Եղեգնաձորում: Այստեղ կա ընդամենը մի սրճարան: Ես շատ կցանկանայի, որ Եղեգնաձորում լիներ, օրինակ, կարաոկե ակումբ, բոուլինգ ակումբ, լողի դասընթացներ և այլն: Ես նշեցի կոնկրետ այս վայրերը, քանի որ Եղեգնաձորի երիտասարդները շատ են զգում սրանց կարիքը:

 

Գյուղի հոգսը

Ինձ հուզում է մեր գյուղի` Թթուջրի, սոցիալական վիճակը, որի հետևանքով մարդիկ լքում են գյուղը: Գյուղում շատ քիչ են աշխատատեղերը, գյուղացիների մի մասը գյուղատնտեսությամբ է զբաղվում, բայց ոչ բոլորն ունեն գյուղատնտեսական տեխնիկա և քչով մի կերպ բավարարվում են: Շատերն են ուզում լավ ապրել, սակայն, գյուղում շատ դժվար է, չի ստացվում: Մարդիկ լքում են գյուղը աշխատանք գտնելու նպատակով և հիմնականում չեն վերադառնում:

Ջրափի

Գյուղը ինձ համար եղել ու մնում է գեղեցիկ ու հետաքրքիր մի նկար, որը լիովին տարբերվում է քաղաքային միապաղաղ ու հոգնեցնող կյանքից: Հիշում եմ, երբ փոքր էի, հաճախ այցելում էինք մեր մարզի Ջրափի գյուղը, որտեղ մեծ տուն ու հողամաս ունեինք: Ես միշտ անհոգ խաղում էի մեր այգում, թաքնվում մասրենու թփերի տակ, հաճախ ծաղիկներից փնջեր կապում ու խնդրում մեծերին, որ ծաղկեպսակներ պատրաստեն ինձ համար: Ու ինձ թվում էր, թե ինչպես իմ, այնպես էլ գյուղում ապրողների առօրյան շատ հետաքրքիր է, և նրանք շատ գոհ են կյանքից: Եվ իրոք… Ինձ թվում է, որ առաջ գյուղացին ուրախ էր, նրա համար կյանքը հեքիաթային էր թվում, չնայած՝ առավոտից մինչ իրիկուն կամ իր կենդանիների հետ էր, կամ էլ դաշտում՝ իր գործին: Երևի դա նրանից էր, որ, չնայած իր՝ դժվարություններով լի առօրյային, նրա դեմքին ժպիտ կար, նրա համար երջանկություն էր թվում հացահատիկի առատությունը: Շատ լավ եմ հիշում, որ երբ փոքր էի, գյուղացիները շատ էին սիրում մեզ, միշտ մեր տուն էին գալիս ու զրուցում մերոնց հետ:

Այս գունեղ ու հեքիաթային կյանքը ինձ համար ավարտվեց 2005 թվականին, երբ մենք վերջնականապես քաղաք տեղափոխվեցինք, ու ես այլևս չկարողացա իմ սիրելի գյուղ գնալ: Չգիտես ինչու, մերոնք եղբորս հաճախակի էին տանում, իսկ ինձ՝ ոչ: Այսպես, ես մինչև վերջերս էլ կարոտով էի հիշում իմ անցկացրած լավագույն պահերը ու չէի էլ ուզում մտածել, որ իմ գյուղը կարող է փոխվել, որ այն դասարանը, որտեղ ես որոշ ժամանակ սովորել եմ, կարող է առաջվանը չլինել…

Մոտ երկու շաբաթ առաջ մերոնք վերջապես ինձ էլ գյուղ տարան: Երբ հասանք, արդեն երեկո էր, ու ես ենթադրում էի, որ ինչպես նախկինում, հիմա նույնպես գյուղի երեկոն անզուգական է լինելու: Բայց ես սխալվեցի: Կայարանից մինչև մեր տուն երկար ու քարքարոտ ճանապարհ էր, որի նախկին տեսքից ոչինչ չէր էլ մնացել: Մինչ տուն  հասնելը միայն մի երեխայի հանդիպեցինք, ով, ի սարսափ ինձ, առանց վախի խաղում էր մի հսկա շան հետ այնպես, ասես գրկել ու շոյում էր իր փափուկ խաղալիքը: Ինձ համար շատ տարօրինակ էր այն ամենը, ինչը տեսնում էի ես այդ պահին: Նախկին կահավորված ու գործող բուժկետից մնացել էին միայն չորս պատերը՝ առանց տանիքի, պատուհանների ու սանդուղքների…

Իմ այն հարցին, թե ինչու են քանդել բուժկետը, տատս ասաց.

-Է՜, բալես, ո՞վ գիտի…

Ու ես սկսեցի մտածել, որ նույն վիճակում է նաև դպրոցը, բայց հետո իմացա, որ այն դեռևս գործում է, բայց, ինչպես գյուղացիներն ասացին. «Դասարանների կեսը մեռած է, էն կեսի բերանումն էլ ըսկի շունչ չկա…»:

Առաջվանից գրեթե ոչինչ չէր մնացել. նախկին աշխույժ գյուղը գրեթե ամայի էր դարձել, իրար հարևան չորս տներից երեքը անբնակ էին, այնինչ առաջ այստեղ մեծ ու ավանդական ընտանիքներ էին ապրում, բուժկետը չէր գործում, դպրոցի երեխաների թիվը վաթսունը չէր գերազանցում, մարդիկ էլ տխուր էին ու հիասթափված…

Միակ բանը, որ ուրախացրեց ինձ ու հույս տվեց, այն էր, որ նախկին փլված եկեղեցին այսօր նորոգված էր ու դարձել էր գյուղի երիտասարդների միակ տեսարժան վայրը, ուր կարելի էր գնալ շաբաթ-կիրակի օրերին:

Հիմա, երբ այլևս այնտեղ չեմ ապրում, մտածում եմ. տեսնես կգա՞ մի ժամանակ, որ Ջրափին կամաց-կամաց նորից դառնա այն գյուղը, որտեղ մարդիկ երջանիկ էին իրենց պարզ ու հասարակ կյանքով:

Մանկության առաջին ուղեկիցը

Տատիկս` Սուսաննա Մելքումյանը, Գեղարքունիքի մարզի Ճամբարակ քաղաքից է: 58 տարեկան է, ունի երեք երեխա և ութ թոռ:

-Ի՞նչ մասնագիտություն ունես, տատ:

-Ես մանկավարժ եմ: Այժմ` Ճամբարակ քաղաքի թիվ 3 մսուր- մանկապարտեզի տնօրենն եմ:

-Քանի՞ տարի է, որ աշխատում ես:

-Արդեն 40 տարի: 11 տարի եղել եմ դաստիարակ, իսկ 1984 թվից, արդեն 29 տարի, տնօրեն եմ:

-Ինչո՞ւ ընտրեցիր հենց մանկավարժի մասնագիտությունը:

-Մանկուց սիրում էի այդ մասնագիտությունը և որոշեցի դառնալ մանկավարժ:

-Հե՞շտ է արդյոք տնօրեն լինելը:

-Տնօրեն լինելը շատ դժվար և, միաժամանակ, շատ պատասխանատու աշխատանք է:

-Քանի՞ խումբ և քանի՞ սան ունի մանկապարտեզը:

-4 խումբ և 120 սան:

-Դժվար չէ՞ շփվել երեխաների, ծնողների և աշխատողների հետ:

-Հաճույքով եմ շփվում թե’ երեխաների, թե’ ծնողների և թե’ աշխատողներիս հետ, քանի որ սիրում եմ իմ մասնագիտությունը, և տարիների փորձը օգնում է ինձ:

-Կարողանո՞ւմ ես համատեղել աշխատանքը և ընտանիքը:

-Բնականաբար, այո: Աշխատանքի վայրում կատարում եմ մտավոր, կազմակերպչական աշխատանք, իսկ ընտանիքում դրան լրացնում է ֆիզիկական աշխատանքը:

-Ինչպե՞ս են երեխաները իրենց օրն անցկացնում մանկապարտեզում:

-Կազմակերպվում են խաղեր, կատարվում են երաժշտական պարապմունքներ:

-Ի՞նչ միջոցառումներ եք կազմակերպում:

-Բոլոր տոների և կարևոր օրերի առթիվ կազմակերպվում են հանդեսներ: Նախ, «Գիտելիքի օր», ապա «Ոսկե աշուն», Սուրբ Ծննդյան և Ամանորի հանդես, Մայրության և գեղեցկության տոն և, այսպես շարունակ, մինչև «Ավարտական հանդես»:

-Արդյոք գո՞հ են ծնողները:

-Իմ կարծիքով, այո:

-Դուք գո՞հ եք աշխատավարձից:

-Գոհ չենք, բայց հնարավորությունն այսքանն է: Երեխաների վրա դա չպետք է անդրադառնա:

-Իսկ ե՞րբ ամեն բան լավ կլինի:

-Ես լավատես եմ, հավատում եմ, որ ամեն ինչ լավ է լինելու: Մի օր էլ արևը դեպի մեզ կթեքվի: Մանկապարտեզը կհամալրվի նոր և ժամանակակից խաղալիքներով, տեխնոլոգիաներով, գույքով, և կլինի աշխատավարձի բարձրացում: 

Ազատ ժամանցը՝ պարապություն

Իմ գյուղում` Վահանում, չկան մշակութային կենտրոններ: Իմ հասակակիցները չունեն զբաղմունք, և շատ ձանձրալի է անցնում գյուղի կյանքը: Ես հաճախում էի պարի, սակայն դա երկար չտևեց: Դրանից ես շատ տխրեցի, որովհետև շատ եմ սիրում պարել: Իմ ընկերուհին հաճախում էր դաշնամուրի, սակայն մեր գյուղում չէ, այլ` Ճամբարակ քաղաքում: Նա գնում էր Ճամբարակ պատահական մեքենաներով: Մանավանդ ձմռանը շատ էր դժվար: Իմ հասակակիցների շրջանում կան երեխաներ, ովքեր գնացել են նկարչական խմբակի, բայց դարձյալ Ճամբարակում: Ես շատ կցանկանայի, որ մեր գյուղ մասնագետներ այցելեին և խմբակներ բացեին: Ես վախենում եմ, որ հետագայում իմ հասակակիցները իրենց կյանքից շատ կձանձրանան և կթողնեն գյուղն ու կգնան: 

 

Որտեղ կլինեմ վաղը

Հայաստանի դժվար պայմանների և գործազրկության պատճառով մեծանում է արտագաղթողների և արտագնա աշխատանքի մեկնողների թիվը: Իմ հայրիկը, չկարողանալով աշխատանք գտնել, իր ձեռքով հիմնեց սեփական խանութ: Սակայն մարդիկ աղքատ են Ճամբարակում, և խանութից միայն անհրաժեշտ բաներ են գնում, այն էլ՝ պարտքով: Հայրս ստիպված մեկնեց արտագնա աշխատանքի: Վերջին շրջանում մեր տանը պտտվում են խոսակցություններ ընտանիքով այլ երկիր տեղափոխվելու մասին։ Ես չեմ ցանկանում լքել իմ ընկերներին, հարազատներին և, ի վերջո` հայրենիքս: Սակայն, միևնույն ժամանակ, հայրենիքս չի ստեղծում նպաստավոր պայմաններ բարեկեցիկ կյանք ունենալու համար:  

Ես ապրում եմ Միկրոյում

Իմ թաղամասը շատ փոքր է, հենց այդ պատճառով ստացել է Միկրոշրջան անունը: Միկրոն Հրազդանի թաղամասերից է: Այն բոլոր մյուս թաղամասերի նման գեղեցիկ չէ. ոչ ասֆալտապատված է, ոչ ունի գեղեցիկ այգի, ոչ զբոսանքի վայր, ոչ խաղահրապարակ: Բայց իմ կարծիքով, մարդիկ, որոնք ապրում են այստեղ, հիանալի մարդիկ են: Օրինակ, մեր հարևաններից մեկը, ում անունը Ժորա է (մենք նրան Ժորիկ ենք ասում), սուրճը խմում է աղով: Նա միշտ մեր մյուս հարևանի դուռը թակում է ազդանշանով, և այդ ազդանշանը միշտ ինձ խորհրդավոր է թվացել: Մի մարդ էլ կա, ով միշտ անցնում է բոլոր շենքերի բնակարաններով և գումար կամ հաց է ուզում, վերջում էլ  օրհնում է և հեռանում: Նա ճանապարհին բոլորին բարևում է: Մարդիկ նրան խենթ են համարում, բայց ինձ համար նա հրաշալի անձնավորություն է:

Թեկուզ իմ թաղամասը այնքան էլ գեղեցիկ չէ, բայց լավն է: Միկրոյում առաջ շատ բնակիչներ են եղել, այժմ՝ ոչ: Արտագաղթի պատճառով է երևի: Իսկ արտագաղթի պատճառն էլ աշխատատեղերի փակումն էր: Առաջ կային մի քանի գործարաններ, օրինակ, ցեմենտի գործարանը, «Միկա», «Շուշան» ռադիոսարքավորումների գործարանները, որտեղ աշխատանքի էր անցել մեր բնակչության մեծ մասը: Այդ գործարանները փակվեցին, և մարդիկ ստիպված եղան արտագաղթել ու աշխատանք գտնել այլ տեղերում: 

Հանուն ջրամբարի և առանց նրա

Ախուրյանի ջրամբարը կառուցվել է 1975 թվին: Ջրամբարի շինարարության հետ զուգահեռ շատ գյուղեր տեղահանվել են և կառուցվել նոր ավաններ, քանի որ կմնային ջրամբարի տակ: Այդ գյուղերի թվին են պատկանում Վերին, Ներքին Ջրափիները, Իսահակյանը, Շիրակավանը, Երազգավորսը եւ Նորաբերդ գյուղը, որը հիմա չկա: Ջրամբարի կառուցման նպատակն է եղել ոռոգել Թալինի և Արմավիրի 40 հզ. հա հողատարածք: Սակայն ի՞նչ եղան մարդիկ, որոնք ապրում էին ջրամբարի կառուցման պատճառով տեղահանված գյուղերում:

Վերին և Ներքին Ջրափիները միավորեցին, և կառուցվեց Ջրափի գյուղը: Սկզբում գյուղ էլ չէր, այլ ջրամբարի շինարարությանը մասնակցող աշխատավորներին կացարանով ապահովելու ավան: Հետո շինարարները հեռացան,
և գյուղում շարունակեցին ապրել գյուղացիները: Եթե հանդիպեք ջրափցիների, շատ պատմություններ կլսեք տեղահանման, հին գյուղի սովորությունների մասին: Հանուն ոռոգման ջրի տեղահանվածները, թեև ապրում են ջրամբարի հարևանությամբ, սակայն ոռոգման ջուր այդպես էլ չունեցան: Ինչպես տեղումների հույսին էին եղել իրենց պապերը, այնպես էլ իրենք են այսօր անձրևի հույսին: Վաղուց չորացել են մրգատու այգիները, որոնք սկզբում ոռոգվում էին ջրամբարի ջրերով: Երաշտը ոչնչացրել է գրեթե ողջ տնտեսությունը: Մարդիկ հեռանում են գյուղից:

Երբ գյուղ մտնեք, կտեսնեք մի հին եկեղեցի: Ահա այն ամենը, ինչ մնացել է հին գյուղից: Եկեղեցին նույնպես մնալու էր ջրի տակ, սակայն որոշվեց համարակալել քարերը և տեղափոխել եկեղեցին:

Շուտով գարուն է, ջրափցիները դարձյալ երկնքին են նայում. Աստված կոռոգի՞ իրենց արտերը:

Իմ ընտանիքը

Չզարմանաք, խնդրում եմ, բայց իմ ընտանիքը մի փոքրիկ պետություն է պետության ներսում:  Չեմ ստի, եթե ասեմ, որ նման ընտանիքներ Հայաստանում շատ քիչ են, իսկ եթե կան, ապա միայն գյուղերում: Քաղաքի մարդիկ շատ են հեռացել մեր արմատներից, ինչու չէ, նրանք նույնիսկ ամաչում են ավանդական սովորույթներից, և հակված են դեպի Եվրոպա: Թե ինչ են ուզում դրանով ապացուցել իրենց, ինձ համար անհասկանալի է: Այս դժվար և բարդ աշխարհում մենք ապրում ենք մեկ հարկի տակ տասնհինգ հոգով:

Մեր պետության նախագահը տատիկս է, ում կոչում ենք Ամայ  բարբառային բառով, որը նշանակում է մայր: Ինձ թվում է, որ մենք վերջին սերունդը կլինենք, որ կօգտագործենք  նման  բարբառային բառերը: Բայց  շատ ցավալի է.  կամաց-կամաց  դրանց  հետ մեկտեղ կվերանան հին  բարի  սովորույթները: Չէ՞ որ հենց այդ լեզվով է գրել մեծն Թումանյանը: Շեղվեցի մի քիչ, բայց ես այդպես եմ կարծում:

Վերադառնանք մեր ընտանիքին:

Տատիկս նաև ֆինանսների նախարարն է: Ինչպես սիրում ենք մենք կատակով ասել,  տան փողերը գտնվում են Ամայի շվեյցարական բանկում: Ցավոք, պետք է նշեմ, որ մեր պետությունն ապրում է տնտեսական ճգնաժամ, ինչպես Հայաստանը կամ ամբողջ աշխարհը: Մեր բյուջեն նույնպես ճեղքվածք է տվել: Հուսամ, որ այս տարի կհաղթահարենք այդ դժվարությունները, այսինքն, պետք է ավելի շատ աշխատենք:

Մի քանի օր առաջ տատիկս գումարեց արտահերթ ժողով: Օրակարգում դրված էր  ամբողջ հողերը մշակելու հարցը: Միաձայն ընդունվեց այդ առաջարկը: Չէ՞  որ եթե բերքը շատ լինի,  դա ահագին օգնություն կլինի մեր ընտանիքին:

Մենք մեր ստացած բերքը չենք վաճառում, մեզ  հազիվ է հերիքում:

Հիմա կմտածեք, թե ես ինչու եմ այսպիսի թեմաներից խոսում: Սակայն ինչու  չանհանգստանամ, չէ որ կյանքը հիմա շատ դժվար է: Ես կցանկանամ մենք այնպիսի պետություն լինենք, որ իմ հասակակիցներն իրենց անձնական հոգսերով ապրեն, այլ ոչ թե մտածեն այսպիսի բաների մասին: Օրինակ, իմ ընտանիքում վեց մարդ չի աշխատում, իսկ եթե աշխատատեղ լիներ և աշխատեին, ապա կյանքը հիանալի կլիներ: Մեր պետական այրերը պետք է մտածեն այդ մասին:

Հարգելի ընթերցող, ես ձեզ շատ ձանձրացրի իմ ընտանիքի հոգսերի մասին պատմելով: Հիմա կփորձեմ խոսել  ուրախ բաների մասին: Կներեք, մոռացա ներկայացնեմ իմ ընտանիքի  անդամներին: Ինչպես նշեցի, տանն ապրում ենք  15 հոգով: Ես ունեմ տատիկ, պապիկ, 3 հայր, 3 մայր, և 3 եղբայր ու 3 քույր: Չզարմանաք հայրեր,  մայրեր բառերից, բայց ինձ համար տարբերություն  չկա` հայրս է, թե հորեղբայրս, մայրս,  թե հորեղբորս կինը: Փոքր ժամանակ ես գիտեի, թե մայրիկներս  երեք քույրեր են, դե, հայրիկներս եղբայրներ են, դա գիտեի: Երբ առաջին անգամ իմացա, որ նրանք հարազատ քույրեր  չեն, շատ զարմացա: Եվ նրանք երեխաների միջև տարբերություն չեն դնում:

Ինչպես նշեցի, նախարարական բոլոր աթոռները պատկանում են տատիկիս: Պապիկս ընդդիմադիր դաշտում է, հաճախ ձգտում  է նախարարական  որևէ  աթոռի, այդ ժամանակ նրա հետ  կոալիցիա են կազմում  հարսները, բայց այդ խռովությունները շատ կարճ ժամանակում  ճնշվում են:  Սա,  իհարկե, կատակի ձևով, բայց մենք բոլորս շատ  հարցերում սիրում ենք  և տատիկիս, և պապիկիս:

Մեր ընտանիքը նման է  մեղվափեթակի, որտեղ ամեն մեկը գիտի իր գործը: Յուրաքանչյուր օր մեր տանն անցնում է տոնի նման: Ապրում ենք շատ համերաշխ և սիրում ենք  միմյանց: Եվ կարծում եմ, որ դա է մեր երջանկության բանալին: Չեմ կարող խոսքերով նկարագրել մեր ընտանիքում տիրող հիանալի մթնոլորտը, պետք է մի քանի ժամ գտնվել մեր  տանը, որպեսզի  հասկանաք ինձ: Այսքանով ավարտում եմ իմ շարադրությունը, խնդրում եմ ինձ հիշեք` Գետահովիտ գյուղ (Երեմանց ընտանիք):

Մարգարիտը

-Ճանապարհ տվեք Մարգարիտին, երեխանե’ր:

Այո’, Մարգարիտին՝ քնքուշ, բարի ժպիտով մի աղջնակի, ով սովորում էր մեր դպրոցի տարրական դասարաններից մեկում իր հասակակիցների հետ, սակայն արտաքնապես տարբերվում էր նրանցից:

Դասամիջոցներին, երբ ողջ դպրոցը իրար էր խառնվում, միջանցքում տեսնում էի Մարգարիտին՝ միշտ դասընկերներով շրջապատված, որոնք կռվում էին իրար հետ Մարգարիտի անվասայլակը քշելու համար, և այդ ժամանակ Մարգարիտը միշտ ծիծաղում էր՝ ասես նախատելով ընկերներին:

Ուսուցիչները միշտ պատմում էին, որ մեծ դժվարությամբ, սակայն անսահման համբերությամբ նա մասնակցում էր բոլոր դասերին, խմբային աշխատանքների ժամանակ օգնում ընկերներին:

Մի անգամ էլ, երբ դպրոցում հանդես էր, իմանալով, որ Մարգարիտը մասնակցելու է, որոշեցի մնալ ու դիտել: Հենց առաջին համարը

նրանն էր. երգելու էր: Երբ նրան բեմ բարձրացրին ու սկսեց երգել, բոլորը հմայված լսում էին: Ելույթից հետո բոլորը ոտքի կանգնեցին. ծափերը չէին դադարում:

Երբ դպրոցի մասին ֆիլմ էինք նկարում, Մարգարիտը նույնպես մասնակցում էր: Մոտեցա, սկսեցինք զրուցել. և ինձ էր հաճելի, և իրեն: Երևի այսպիսի մարդիկ շատ քիչ են, որ զրկված լինելով շատ բաներից՝ չեն ընկճվում…

Աշնանը՝ նոր ուսումնական տարում, ես այլևս չտեսա նրան. մեկնել էր Մոսկվա՝ բուժման հերթական կուրսն անցնելու…