Հովե՜ր կ’ացնին.
Ու ցորյաններս հուշիկ հուշիկ կարթըննան.
Իրենց խորքեն կը հոսի դող մ’անսահման:
Գեղադալար կողերն ի վար բըլուրին
Ծովե՜ր կ’անցնին:
Դանիել Վարուժան
Լուսանկարը՝ Անուշ Դավթյանի
Ութերորդ օրը մեծ կռիվ եղավ։
Օրվա ընթացքում մանր-մունր հրմշտոցները աճեցին ու դարձան մի լիարժեք «խփոցի»։
Մեր ճամբարում ամեն օրը բրազիլական սերիալից մի թողարկում էր։ Սկզբում երկու աղջիկ սիրում էին նույն տղային, հետո տղան ամեն մեկին առանձին-առանձին սեր խոստովանեց։ Հետո դրա մասին իմացավ ամբողջ ճամբարը, ու սկսվեց տասնօրյակի ամենաճոխ կռիվը։
Է՛լ էդ տղայի սենյակ գնալ-գալ, է՛լ գոռգռոցներ, է՛լ հրմշտոցներ, է՛լ դուռը շրմփացնել։ Բոլորը խառնվել էին էդ կռվին։ Ով հասցնում էր, խփում էր էդ տղային, որովհետև «իրեն հասնում ա»։
Էս ամեն ինչը լուծվեց մի կերպ, հանդարտվեցին բոլորով։ Մեկ էլ հաջորդ օրը էդ աղջիկներից մեկի (այսուհետ՝ Մարիամ) համար կռիվ են անում:
Լուսանկարը՝ Անուշ Դավթյանի
Մի խումբ աղջիկներ մտել էին ֆուտբոլի դաշտ. անունով՝ իրենք էլ պիտի խաղային։ Իսկ իրականում մեր նկարիչ պարոն Սարգսին խնդրում էին, որ իրենց դիմանկարն անի։ Պրն Սարգիսն էլ, ախր, ինքն է ընտրում, թե ում նկարի։ Օրինակ՝ ինձ ինքն էր կանչել (հա, ես էլ եմ օգտվել էդ ակցիայից)։ Տղաներն էլ ջղայնացան, ասացին՝ դուրս գնացեք, խանգարում եք։ Աղջիկների հեչ պետքն էլ չէր։ Մեկը քաշեց Մարիամի թևից, որ գնա դաշտից, էդ սիրահարված տղան էլ չդիմացավ, բռունցքով խփեց քաշողի քթին։ Քաշողի եղբայրն էլ իր հերթին չդիմացավ, խփեց դրա բերանին։
Լուսանկարը՝ Անուշ Դավթյանի
Ու էս ամեն ինչը էնքան արագ կատարվեց, որ նորմալ բան էլ չհասկացանք։ Մինչև իրարից պոկեցինք, տարանք մի կողմ, սրանք էլ ավելի բորբոքվեցին։
Հետո հատ-հատ ամեն մեկի հետ զրուցել ենք, որ տեսնեք, թե ով էր մեղավոր, ինչից սկսվեց ամեն ինչ։ Ու էս պատմության վերջում էդ սիրահարված տղային ուղարկեցին տուն, որովհետև մենակ մի օրվա մեջ արդեն երեք կռիվ արել էր։ Էդ տղան էլ, իմիջիայլոց, իմ ջոկատից էր։ Ու ընդհանրապես կապ չունի, որ մնացել էր ընդամենը երկու օր։
Հունիսի 20-28-ը Վրաստանի Ռուսթավի քաղաքում Erasmus+ ծրագրի շրջանակներում տեղի է ունեցավ երիտասարդների փոխանակման ծրագիր «Կամուրջը մշակույթների միջև» թեմայով։ Ծրագրին մասնակցում էին երիտասարդներ Հայաստանից, Վրաստանից, Լատվիայից և Ֆրանսիայից։ Ծրագիրն իր մեջ ներառում էր ոչ ֆորմալ տարբեր գործողություններ, ինչպիսիք էին՝ թիմային աշխատանքներ, ice breakers (սառույցի կոտրում), կարծրատիպերի մասին սեմինարներ, մշակութային տարբերություններ, ազգային երգ ու պար, և այլն։ Ծրագրի ընթացքում երիտասարդների համար անցկացվեցին սեմինարներ արվեստի, տառատեսակների տեխնիկայի, գրաֆիտային նկարչության մասին, որոնցից ստացված գիտելիքները կիրառեցին գործնականում։ Անցկացվեցին միջազգային և միջմշակութային երեկոներ՝ իրենց մշակութային և ազգային արժեքները ներկայացնելու համար։ Ծրագրում ընդգրկված էին նաև զբոսանքներ, քաղաքային խաղեր, արշավներ դեպի վրացական տեսարժան վայրեր և այլն։ Ծրագիրն անցկացվում էր Ռուսթավի քաղաքի International Scout Centre-ում։
Ծրագրի Հայաստանի մասնակիցների թվում էի նաև ես։ Առաջին երկու օրը շատ ծանր էր ինձ համար, քանի որ դժվար էր համակերպվել նոր շրջապատին, այն էլ այլազգիների մեջ։ Միջազգային լեզուն անգլերենն էր, այդ իսկ պատճառով առաջին երկու օրը մի փոքր բարդ էր շփումը, որը չնայած ընթացքում շտկվեց։
Եթե շարունակեմ պատմել մնացած օրերի և տպավորությունների մասին, մի քանի ժամ անհրաժեշտ է։ Կպատմեմ միայն ամենահետաքրքիր օրվա մասին։ Տարբեր երկրների երիտասարդների ներկայացրեցինք և սովորեցրեցինք մեր ազգային խաղերից Վարդավառը։ Բոլորը ոգևորված խաղում էին մեզ հետ՝ այդպես էլ լավ չընկալելով տոնի և խաղի իմաստը։
Խոսքերը շատ քիչ են նկարագրելու այն, ինչ սովորեցի, ինչ զգացի և ինչ ձեռք բերեցի այդ օրերի ընթացքում։
-Գիտե՞ս, դու շատ նման ես մի աղջկա:
-Իրո՞ք, ի՞նչ աղջիկ:
-Մարոկկացի:
Ու մինչ ես փորձում եմ հասկանալ, թե Հունգարիայից ժամանած Ադիլը որտեղից է ճանաչում մի մարոկկացի աղջկա, նա ավելացնում է.
-Դուք գրեթե նույն դիմագծերն ունեք:
-Հա՞,- իմ զարմանքը գնալով ավելի է մեծանում,- ինձ երբեք որևէ մեկին չեն նմանեցրել: Կարո՞ղ ես նրա լուսանկարը ցույց տալ:
-Չունեմ ինձ մոտ:
-Այդ աղջիկը հայտնի՞ չէ,- ես ամեն կերպ փորձում եմ նրա մասին որևէ բան իմանալ:
-Չէ: Պարզապես սովորական աղջիկ է:
-Դե լավ, գոնե Ֆեյսբուքում հաշիվ էլ չունի՞:
-Ունի: Պարզապես իր նկարներից չի տեղադրում:
Պատասխանն ինձ տարօրինակ ու կասկածելի է թվում. հիմա բոլորն են իրենց նկարներով ողողում իրենց էջերը.
-Ափսոս,- ու ես սկսում եմ մտածել, որ գուցե Մարոկկոյում, ի տարբերություն Հայաստանի, ընդունված չէ հարյուրավոր լուսանկարներ գցել ֆեյսբուքյան էջ, հետո հիշում եմ, որ, ախր, ինքը` Ադիլն էլ, թեև որպես Հունգարիայի ներկայացուցիչ է Հայաստան եկել, մարոկկացի է, բայց իր էջում իր լուսանկարները բազմաթիվ են: Իսկ գուցե տարբերությունը սեռերի՞ մեջ է…
Էս մի բուռ տեքստում արդեն երեք կատարելապես տարբեր երկրի անուն տվեցի, չէ՞: Հիմա կմտածեք` էս ինչ խառը պատմության մեջ եմ: Հա՛, ձեզ պես մտածում էին նաև բոլոր էն մարդիկ, ովքեր հուլիսյան անտանելի շոգ կեսօրին տեսնում էին մոտ 15 հոգանոց մի բազմազգ խմբի` Երևանի փողոցները չափչփելիս: Երևանցիները մեզ նայում էին ուշադիր, ոտքից գլուխ չափչփում` երևի փորձելով կռահել, թե այս տարբեր հասակներով, աչքի, մազերի, մաշկի լրիվ հակառակ գույներով երիտասարդներին ինչն է կապել միմյանց հետ, այն էլ` Երևանում: Նրանցից մեկի հետաքրքրությունն այնքան էր շարժվել, որ մեզ նկատելուն պես նույնիսկ հարցրեց.
-Էս ի՞նչ ա եղել, էրեխե՛ք, էս ի՞նչ շարժում ա:
-Շարժում չի, փառատոն ա,- ժպտացի ես (մեր ազգը ոնց որ սովորել է շարժումներին):
Շարժում չէր, փառատոն էր, որի միայն մի փոքր մասին էի ես ուղեկցում: Իրականում մասնակիցները 50-ից ավելի էին, ներկայացվող երկրները` շուրջ 17-ը, իսկ այս բազմազանությանը միավորել էր երկու բան` ֆրանսերենը ու «Տարբեր` միասին» կարգախոսը:
Մենք տարբեր էինք՝ տարբեր արտաքին տեսքով, ավանդույթներով, կրոններով ու մշակույթներով, բայց միասին՝ Երկիր մոլորակի վրա, իսկ հուլիսի ամենաշոգ ու ամենահագեցած օրերին ՝ նաև Երևանում : Չնայած՝ գուցե նույնիսկ այդքան տարբեր էլ չէինք : Չէ՞ որ Մարոկկոյում՝ Երևանից շուրջ 6000 կիլոմետր հեռավորության վրա, ապրում է մի աղջիկ, ով ճիշտ և ճիշտ իմ դիմագծերն ունի…
Իսկ գուցե այդպիսի օրինակները բազմաթի՞վ են…
Լուսանկարը՝ Աիդա Շահբազյանի
Ծրագրի վերջին օրն է, այդ իսկ պատճառով այսօրվա համար ոչ մի զեկույց և թիմային աշխատանք չէր նախատեսվել: Առավոտյան բոլոր մասնակիցներով վերջին անգամ հավաքվեցինք, որպեսզի ներկա լինենք փակման արարողությանը ու լսենք ծրագրի կազմակերպիչների խոսքը: Այս ամենն ավարտելուց և միմյանց հրաժեշտ տալուց հետո մեր թիմով նստեցինք գնացք ու ճանապարհ ընկանք դեպի Վիեննա, որտեղից էլ փոխելով երկու ինքնաթիռ, կժամանեինք Հայաստան:
Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի
Վիեննա ժամանելուն պես առաջինը, որից ամենաշատն ես տպավորվում, շենքերն են, որոնք դրսից զարդարված են քանդակներով ու բարձր դռներով և հիշեցնում են թանգարաններ: Վիեննան տեսնելու համար ընդամենը մի քանի ժամ ունեինք և բարեբախտաբար ծրագրի կազմակերպիչ Մարտինը մեզ համար փոքրիկ տուր էր գծել Վիեննայի ամենահայտնի տեսարժան վայրերով:
Լուսանկարը՝ Աիդա Շահբազյանի
Լուսանկարը՝ Աիդա Շահբազյանի
Մեր տուրի առաջին կետն էր Վիեննայի խորհրդանիշ Սուրբ Ստեփանոսի Մայր տաճարը, որը դեռ դրսից գրավում է բոլորի ուշադրությունն իր յուրօրինակ գեղեցկությամբ ու մեծությամբ: Կարծես թե էլ ոչինչ չէր կարող մեզ զարմացնել, մինչև չմտանք տաճարի ներսը. բարձր առաստաղ, արձաններ, սրբապատկերներ ու վիտրաժներ: Անհնար է պատկերացնել, թե ինչ ահռելի աշխատանք է կատարվել տաճարը կառուցելիս:
Լուսանկարը՝ Աիդա Շահբազյանի
Մոտենում էր ֆուտբոլի ժամը` Խորվաթիա-Ֆրանսիա, եզրափակիչ, իսկ մենք դեռ չգիտեինք, թե որտեղ ենք այն նայելու: Բացօթյա նստարանները բոլորը զբաղված էին, ու մեծ էկրանին նայելու հնարավորություն չկար, ու մենք որոշեցինք ուղղակի սրճարան գտնել: Լարված ու գոլառատ խաղ էր, ու չնայած Խորվաթիայի պարտությանը, նրանք իսկապես գեղեցիկ ու խաղ ցուցադրեցին:
Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի
Մեր տուրի հաջորդ կանգառն էր աննկարագրելի գեղեցիկ Բելվեդեր պալատական համալիրը, որը ժամանակին ծառայել է որպես ամառանոց Ավստրիայի մեծագույն գեներալներից մեկի համար: Մեր բախտը բերեց, և մենք շուտ հասանք այնտեղ ու հասցրեցինք տեսնել պալատն ու այգին մինչև նրա փակվելը:
Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի
Շարժվեցինք առաջ` դեպի Կարլսկիրխե` հսկայական գմբեթ ունեցող կաթոլիկ եկեղեցի, ինչից հետո շարունակեցինք քաղաքում մեր զբոսանքը, տեսանք Օպերայի շենքը, ազգային գրադարանը, Շտրաուսի, Մոցարտի և Գյոթեի հուշարձանները: Փողոցում շրջելիս լսեցինք եկեղեցու բակից եկող դասական երաժշտության հնչյուններ. պարզվեց` բացօթյա բալետ էր հենց եկեղեցու բակում:
Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի
Լուսանկարը՝ Միլենա Խաչիկյանի
Մեկշաբաթյա լարված դասընթացներից հետո Վիեննայում վայելեցինք հիասքանչ մի օր և վերադարձանք Երևան: Դեռ կհանդիպենք 17-ի էջերում, կներկայացնենք մեր անցկացրած հարցազրույցները:
Ջոկատ-ջոկատավար հարաբերություններր կարգավորելու համար էս օրը լրիվ տրամադրեցինք երեխեքին։
Ջոկատի ներսում ընտրել էինք նոր ավագներ, ջոկատավարներ ու ճամբարի պետեր. ամեն ջոկատ առանձին ճամբարի տեսքով էր հանդես գալիս։ Իրական ջոկատավարներն էլ ուղղակի լուռ հետևում էին։
Դերերը փոխելուց հինգ րոպե հետո ջոկատիս նորակոչ ջոկատավարը հրաժարական էր տալիս.
-Թող ընկեր Անուշը գա` նոր ես կդառնամ ավագ։
-Մի հատ շա՜րք կանգնեք։ Տենց դժվա՞ր ա ուղիղ գիծ պահելը։
Էս հարցը ես ինձ տալիս եմ ԱՄԵՆ ՕՐ…
Մյուս ջոկատներում լսել եմ, որ ասեն.
-Վայ, մամա՛ ջան, էս ո՞ւր եմ ընկել։
Կողքից շատ հետաքրքիր էր էս ամեն ինչին հետևելը։ Երեխեքը հասկանում էին, որ թեկուզ մի ջոկատ շարք կանգնեցնելը անտանելի դժվար է, երբ քեզ չեն լսում, ուր մնաց՝ մի ճամբար։
Բացի դրանից՝ շաշկիի մրցույթ ենք անցկացրել։ Ամեն ջոկատից նշել ենք լավ խաղացողներին, հետո ներջոկատային մրցումներ ենք արել։ Մյուս օրն էլ երևի երկրորդ փուլն անենք արդեն հաղթողների հետ։
Նոր կանոններից չշեղվելով՝ հավաքվեցինք, որ գնանք արշավի։ Գնում էինք Վիշապաքար։
Վիշապարաքրը, պարզվեց, մի ցից կանգնած քար է գետի ափին, որի իմաստը կամ խորհուրդը ինձ էդպես էլ չբացատրեցին։
Բայց երեխեքը շատ ուրախացան։ Դե, գետի ափին էին, վազվզում էին, ջրում էին իրար։ Ընկեր Անուշին կենդանի վահանի տեղ էին դրել, հետևս էին մտնում, որ չջրեն իրենց։ Լավ էր, ես չոր մնացի։
Էդ արշավի ղեկավարը մեր նորակոչ ճամբարի պետն էր, որովհետև մենակ ինքը գիտեր ճանապարհը։ Աշխատում էր համախմբված պահել բոլորին, ջոկատավար էր «խառնում», որ ուղիղ գծով կանգնեն, բայց էս երեխեքի հեչ պետքն էլ չէր։ Ամեն մեկն իր գործին էր մնում։
Էս օրվանից գոնե մի բան պիտի մնա իրենց մեջ, գոնե մի տեղ մի բան փոխվի։ Կարող է՝ սկսեն հասկանալ մեզ, թե ինչու ենք գոռում տեղ-տեղ, ինչու ենք տանջված դեմքերով նայում իրենց։ Ինչո՞ւ ենք քամվել յոթ օրում։
Կրթական համակարգի խնդիրների մասին իմ նախորդ նյութից հետո՝ FEEDBACK ԴՊՐՈՑԻՆ, ես ստացա ամենատարբեր արձագանքներ
Հիմա դրանցից մի քանիսի մասին եմ ուզում խոսել։
Արձագանքներ կային, որոնք ես կուզեի ստանալ, բայց չստացա։ Համոզվեցի՝ այն ինչ գրված էր նյութի մեջ, այդքան էլ սուբյեկտիվ չէր։
Թեմային անդրադառնում եմ երկրորդ անգամ, որովհետև նախորդի արձագանքից հասկացա՝ խնդիրները հետաքրքրում են հիմնականում մեզ՝ կրթության ոլորտի արտադրանքի սպառողներիս։ Համակարգը ստեղծողները թեմայով այդքան էլ հետաքրքրված չեն։ Շոգ է։ Հասկանում եմ։ Նախ ասեմ՝ չեմ կարծում՝ համակարգը ստեղծում են «վերևներում»։ Կամ գոնե ոչ միայն այնտեղ։
Դպրոցում համակարգ ձևավորում ենք մենք և ուսուցիչները։
Նյութի մեկնաբանություններում քննադատությունները քիչ էին։
Ես դրանցից մեկն եմ առանձնացրել։ Մեկնաբանող տիկինը, որն ինձ դիմում էր «որպես մայր, ծնող, դպրոցում աշխատած ուսուցիչ», գրում էր տրանսլիտով, վերջում այդպես էլ հարցիս չպատասխանեց։
Բառացի մեջբերում եմ մեկնաբանությունը.
«Գրվածում իրականություն կա։ Սակայն դպրոցում պետք է սովորել բոլոր առարկաները անկախ նրանից՝ դա կարող ես, թե ոչ (ասեղ թելել, նկարել …)։ Պարզապես պետք է հայկական ուսումնական հաստատություններում մտցնել այն գաղափարը, որ պարտադիր չէ որ բոլորը կարողանան դա անել գերազանց։ Սիրելի նյութի հեղինակ, որպես մայր, որպես ծնող, որպես դպրոցում աշխատած ուսուցիչ խորհուրդ կտամ կյանքում ամեն ասպարեզից մի քիչ-մի քիչ գիտելիք ունենալ (բոլորը կատարյալ հնարավոր չէ), կյանքը լի է անակնկալներով»։
Երբ ասաց, որ հայկական կրթական ծրագրերը լավն են ի տարբերություն եվրոպականի, ես հարցրի՝ արդյո՞ք ուսումնասիրել է եվրոպական որևէ երկրի կրթական ծրագիրը։ Հարցս մնաց անպատասխան։
Տիկինն այդպես էլ չընդունեց, որ ես բազմակողմանիորեն զարգացած լինելուն դեմ չեմ։ Ընդհակառակը։ Պարզապես իմ և իր «բազմակողմանին» տարբեր էին։ Ես բազմակողմանիորեն զարգացած լինել ասելով՝ հասկանում եմ բացի մայրենի լեզվից գոնե երկու օտար լեզվի իմացություն, ՏՀՏ-ից օգտվելու և դրանք կիրառելու հմտություն և մաքսիմալ պրոֆեսիոնալիզմ դասավանդած առարակայում։
Իմ նշած հմտությունները կարելի է ձեռք բերել ինքնակրթության միջոցով։ Ի դեպ՝ մեկնաբանող կինը նաև նշեց, որ իրենց ժամանակ չկային համակարգիչներ ու իրենք օգտվում էին հանրագիտարաններից ու հին սերնդից։
Ինձ համար մեր «օնլայն բանավեճի» ամենակարևոր արտահայտություններից էր սա։ Որովհետև ես հասկացա, որ խնդիրը փոփոխություններին պատրաստ չլինելն է ու պարզապես չիմանալը, որ այդ փոփոխություններն ընդունելը կարևոր է։ Շատ կարևոր։ Եթե կարիք լինի՝ ուղերձս ձեզ հասցնելու համար երրորդ անգամ գրել այս թեմայի մասին, ես պատրաստ եմ։
Որևէ հեղափոխություն, նոր կառավարություն, ԿԳՆ չի կարող փոխել կրթական համակարգը, լուծել խնդիրները, եթե հանրակրթական դպրոցներում դասավանդող բոլոր ուսուցիչները չգիտակցեն, որ այս խնդիրը իսկապես կարևոր է, որ մեզ ու դպրոցի և իրենց հետ հարաբերություններ ձևավորելուն խանգարում է հենց իրենց անտարբերությունը, եթե չհասկանան, որ մեդիագրագիտությունը կարևոր է, որ հայոց եկեղեցու պատմություն առարկայի փոխարեն պետք է ներառել կրոնագիտությունը, որ մարդկանց տարբեր ու հավասար լինելն ընդունելը ոչ թե «արևմտամետ լինել է», այլ կարևոր արժեքների գիտակցում (Ինձ Սորոսը չի ֆինանսավորում)։
Հետաքրքրվածների համար էլ առաջարկ ունեմ։ Ցանկանո՞ւմ ես փոխել, գիտակցո՞ւմ ես, որ հեղափոխությունը պետք է «խցկել» դպրոց, պատրա՞ստ ես սովորեցնել, անտարբեր չե՞ս։ Ինձ ուղղակի ինչ-որ կերպ հասկացրու, որ էդպես է. գրիր, մեկնաբանիր, սկսենք «չելենջ», հեշթեգը՝ #ՍովորեցրուՈւսուցչինՍովորել։ Սա իմ տարբերակն է, բայց ես բաց եմ բոլորիդ առաջարկների ու քննադատությունների առաջ։ Ես դրա համար ունեմ ընդամենը մի սեպտեմբերի հնարավորություն, բայց ուզում եմ՝ մնացածի մնացած սեպտեմբերները չլինեն էսպիսին, որ հասկանան դպրոց հաճախելու կարևորությունը, որ սիրեն սովորելու գործընթացը։
Սպասում եմ տարբերակների։
Բոլոր ժամանակներում էլ եղել են հարցեր, որոնք մտահոգել են հասարակությանը: Այդ հարցերից շատերը բարձրաձայնվել և ստացել են իրենց լուծումները, իսկ մի շարք հարցեր էլ ուղղակի չեն բարձրաձայնվել:
Ինձ ամենից շատ հետաքրքրում են երիտասարդները, ուստի որոշեցի անդրադառնալ նրանց հուզող հարցերին, խնդիրներին և մտահոգություններին:
Մի քանի հարց ու պատասխանի արդյունքում պարզ դարձավ, որ խնդիրների շարքում են դասվում կրթական համակարգի բացթողումները:
Ինչպես իրենցից մեկը շեշտեց. «Ավագ դպրոցում ու քոլեջներում ուսուցման ուրիշ ձև պիտի լինի»:
Որոշները դժգոհում են ավագ դպրոցների ուսուցման մակարդակից: Ասում են. «Անիմաստ է 12 տարի դպրոց գնալը: Մակերեսորեն կրկնում ենք անցած տարիների սովորածը, ուսուցիչներն ու աշակերտները մատների արանքով են նայում դասերին: Ավելորդ գումարներ ենք վատնում, գնում մեկ այլ տեղ պարապում ենք ընդունելության քննությունների համար, բայց դրա փոխարեն կարող ենք դպրոցում կենտրոնանալ այդ առարկաների վրա: Անգամ ուսուցիչները չեն ցանկանում մանրակրկիտ սովորեցնել: Չհաշված տղաների բանակ գնալը. որոշները դեռ դպրոցի քննություններից աչք չբացած՝ բանակ են գնում»:
Դպրոցական համակարգի հետ կապված, մեկ ուրիշն էլ ավելացրեց. «Իմ ասածը ավելի շատ ֆինանսավորման հետ կապ ունի։ Օրինակ, մարզային դպրոցներում ջեռուցման ապահովումը, լավ պայմանների ստեղծումը և այլն։ Ու դա էլ կապ ունի արտագաղթի հետ՝ ըստ իս: Օրինակ, մեր դպրոցում մենք ձմեռը չէինք կարողանում առանց բաճկոն միջանցքում ման գալ։ Ճիշտ է, հետո պատուհանների փոխելը օգնեց, մի քիչ դպրոցը տաքացավ, բայց դե մեկ է։ Ջեռուցում պիտի ապահովված լինի, որ վերջապես հիվանդությունների քանակն էլ նվազի: Հա ու չեմ կարող չանդրադառնալ կոռուպցիային: Էն, որ սկսել են վերջերս պայքարել կոռուպցիայի դեմ ու դրա համար արգելել են դրամահավաքները դպրոցներում (օրինակ, արգելել են դպրոցական համազգեստ կարել՝ վերջին զանգի համար, էքսկուրսիաների համար գումար հավաքել): Բայց ինչո՞ւ: Ոչ պետությունն է ֆինանսավորում, ոչ էլ հիմա թույլ են տալիս դրամահավաք անել։ Բա հետաքրքիր է, ժողովուրդը ինչպե՞ս պիտի ապահովի իրենց երեխաների կյանքը դպրոցներում: Չեմ ասում՝ ամեն ինչը վատ է: Մի կողմից՝ ես կողմ եմ էդ կանոններին ու օրենքներին, որովհետև եղել են դեպքեր, երբ օրինակ, փող է հավաքվել դասարանի համար, բայց չգիտես որտեղից, տնօրենի սեղանի վրա համակարգիչ է հայտնվել, էն էլ լավ մոդելի (էս ես ընդհանուր եմ ասում, կոնկրետ իմ դպրոցի մասին չէ)»:
Մեկ ուրիշն այսպիսի մտահոգություն ուներ. «Մարդկանց մեջ տարբերություն են դնում: Օրինակ, խմբերով են շփվում։ Մեկը մյուսին ակնարկում է, որ իբր իրենց խմբի նման չի ու չի կարող իրենց հետ շփվել»:
Հաջորդ մտահոգությունը կապված էր կարծիքի արտահայտման հետ: Երիտասարդներից մեկն ասաց. «Շատ ժամանակ մարդու կարծիքը հաշվի չեն առնում. թե՛ մեծ, թե՛ փոքր, թե՛ հարուստ, թե՛ աղքատ… Ամեն ոք իր կարծիքը պարտավոր է արտահայտել՝ առանց նայելու ուրիշի հարմարությանն ու ցանկությանը: Բայց մարդիկ իրենց կարծիքը չեն արտահայտում զուտ նրա համար, որ կարող է դիմացինի դուրը չգալ»:
Երիտասարդությանը հուզում է նաև առողջապահության հարցը: Նրանցից մեկն ասաց. «Առողջապահության մեջ լիքը խնդիր կա։ Ճիշտ է, ես այդ ոլորտի հետ ընդհանրապես կապ չունեմ, բայց ակնհայտ երևում է մի քանի հարց։ Ինչո՞ւ է հիվանդ մարդը գնում բժշկի, որից հետո էլ ավելի վատացած փնտրում ուրիշի։ Ինչո՞ւ են շատ բժիշկներ առաջին հերթին դրամը տեսնում, հետո նոր՝ հիվանդին: Չեմ ասում բոլորն այդպիսին են, բայց ավելի շատ է այդ վիճակը: Դրա համար շատերը չեն գնում բժշկի, միայն երբ դանակը ոսկորին է հասնում։ Իմ կարծիքով խնդիրը ոչ թե հայի մտածելակերպի մեջ է, այլ հայի առողջապահական ոլորտի…»:
Ճիշտ է, հարցեր միշտ կլինեն և երբեք չեն վերջանա, սակայն գոնե խնդիրներին լուծումներ են հարկավոր: Չնայած հուզող հարցերն էլ ի վերջո խնդիրների են վերածվում, ուստի պետք չէ աչքաթող անել ոչ մի հուզող հարց և խնդիր:
Զալցբուրգյան մեր վեցերորդ օրը համապատասխանում էր շաբաթվա վեցերորդ օրվան, և քանի որ այն շաբաթ էր, մենք զբաղված էինք միայն օրվա առաջին կեսը։ Այսօր մենք նոր հյուրեր ունեինք․ ժամանելու էր ժյուրի՝ նույնպես գնահատելու ծրագրավորողների կատարած աշխատանքը։ Օրը սկսվեց ծրագրավորողների զեկույցներով, բայց այս անգամ արդեն ավելի կարճ ժամանակում և ավելի խիստ լսարանի առաջ։ Ծրագրավորողների հետ արդեն ընկերացած լրագրողները նրանց ոգևորում և քաջալերում էին, քանի որ նրանք բավականին լարված և հուզված էին։ Ժյուրին ընտրելու էր չորս հաղթողի, որոնք հնարավորություն էին ստանալու մասնակցելու մենեջմենթի դասընթացի Մակեդոնիայում։
Ինչպես արդեն պատմել ենք, մենք հարցազրույցներ ենք ունեցել ծրագրավորողների հետ, ինչպես նաև այս օրերին բավականին լավ ենք հասցրել ծանոթանալ նրանց ծրագրերին, նպատակներին։ Զեկույցներից, երեք րոպեանոց հարց ու պատասխաններից հետո ժյուրիի անդամները, որոնց կազմում կային և՛ ծրագրավորողներ, և՛ լրագրողներ ու մեդիա ոլորտի մասնագետներ, առանձին քննարկում ունեցան։ Շուտով հնչեցին նաև հաղթողների անունները՝ Մարիո Վասիլ (իր Studentist հավելվածով), Ահդ Զլիխա (SmartGuard ծրագրով), Էնդրիտ Ռուշիթի (Applinka հավելվածով), Մանուել Կրաուս (Pocket Coach հավելվածով)։
Ձեզ պատմել ենք արդեն Studentist և Pocket Coach ծրագրերի մասին, իսկ Applinka-ն բնապահպանությանն ուղղված հավելված է։ Այն օգնում է մարդկանց լինել օգտակար շրջակա միջավայրի համար, ամեն օր առաջարկում է նոր առաջադրանքներ, օրինակ՝ սկսել օգտագործել վերամշակվող թուղթ՝ պլաստիկի փոխարեն, օգտագործել ձեռքով պատրաստված (handmade) ապրանքներ։ Ժյուրիի անդամները նշեցին, որ բնապահպանական այս հավելվածը շատ կարևոր կլինի մեր կյանքում։
Smart Guard ծրագիրը, եթե անկեղծ լինեմ, ինձ ամենաշատն է դուր եկել։ Այս ծրագրից օգտվելու համար պետք է ունենալ հավելված հեռախոսում և թևնոց։ Համակարգը ստեղծված է այն նպատակով, որ եթե թևնոց կրողը գտնվում է վտանգի մեջ, հավելվածը տեղյակ պահի նրա ընտանիքի անդամներին, ինչպես նաև տեղեկություն հաղորդի տվյալ անձի գտնվելու վայրի մասին։ Թևնոցը հաշվում է սրտի զարկերը, այլ ֆիզիկական տվյալներ և համադրում է դրանք ձեր գտնվելու վայրի հետ։ Գտնվելու վայրը շատ կարևոր է, քանի որ եթե ունեք արագ սրտի աշխատանք, բայց գտնվում եք սպորտդահլիճում, հավելվածը չի ահազանգում ձեր մտերիմներին, սակայն եթե գտնվում եք այնպիսի շրջանում, որը կարող է վտանգավոր լինել, ձեր ընտանիքի անդամները կամ բոլոր այն մարդիկ, ում հեռախոսի հետ կապված է թևնոցը, ստանում են հաղորդագրություն ձեր՝ վտանգի մեջ գտնվելու մասին։
Հաղթողներին շնորհավորելուց հետո ուղևորվեցինք քաղաքը բացահայտելու։ Մի քանի ժամ ազատ էինք՝ մինչև երեկոյան միասին ընթրիքը։ Քայլեցինք քաղաքում, հուշանվերներ գնեցինք։ Իսկ ընթրիքը քաղաքի ծայրին գտնվող ասիական շատ համեղ ռեստորանում էր, որը մենք, ճիշտն ասած, հազիվ էինք գտել։ Այդ ռեստորանից մինչև Գերմանիայի սահմանը տասը րոպեի ճանապարհ էր, և մենք կատակներ էինք անում մի քիչ էլ քայլելու ու Գերմանիայում էր զբոսնելու մասին։
Դե, իհարկե, այդպես չարեցինք, վերադարձանք հյուրանոց, որպեսզի մեր իրերը հավաքենք, հանգստանանք։
Վաղը մեզ երկար ճանապարհ է սպասվում։
Մտադրվել էինք տարբեր դասեր անել երեխեքի հետ։ Բայց ինչպես համարյա ամեն օր, պլանները լրիվ խառնվեցին։
Դասերի համար հատկացված ժամին, երբ մենք պիտի զբաղվեինք ամեն մեկս իր ջոկատով, ճամբար այցելեց Հայր Սուրբը ու բերեց եկեղեցու երգչախումբը։ Ասում էր, որ ամենաշատը 12 րոպե կտևի։
Քառասուն րոպե անց Հայր Սուրբը հարցրեց.
-Հոգնա՞ծ եք, երեխե՛ք։ Դե լավ, շատ չտանջեմ ձեզ, քարոզ չեմ կարդա։ Կարդա՞մ։
Ու սկսեց քարոզ կարդալ, ինչը տևեց էլի մոտ 20 րոպե։
Երեխեքը հալվել էին սեղաններին, զգացվում էր, որ տանջվում էին։
Երեխաներին ակտիվացնելու համար երեկոյան որոշեցինք մի բան անել։ Տանգոյի երեկո կազմակերպեցինք։
Նախօրոք երեխեքին բացատրում էի, թե ոնց պիտի տղան կանգնի, ոնց՝ աղջիկը։ Հետո տղաների հետ առանձին զրույց ունեցանք, որ ֆուտբոլից հետո գնան, մաքրվեն, լվացվեն, սիրուն հագնեն, որ աղջիկներն ուզենան իրենց հետ պարել։
Էս տղերքը գնացին, զուգվեցին-զարդարվեցին, օծանելիքները ցանեցին, ակնոցները դրեցին ու ներկայացան դահլիճ։
Աղջիկներն էլ ոնց կարում, սիրունանում էին։ Ճամպրուկների խորքերում պահած էն լավ-լավ շորերը հանեցին, հագան, մազերը թափեցին, հավաքեցին, էլի թափեցին, էլի հավաքեցին, վերջապես հանգստացան։ Եկավ ներքև իջնելու պահը, սրանք հրաժարվում են։
Էս երեխեքը էնքան էին վախենում, որ իրենց պարի չեն հրավիրի, որ նախընտրում էին չգնալ։ Հերթով համոզելով տարել եմ դահլիճ։ Ով զույգ չուներ, բոլորին զույգ ենք գտել, ջոկատավարներն ու տնօրենն էլ են պարել, որ նստած մարդ չմնա։ Բայց մեկ է, կային էնպիսի դեմքեր, որ տղաներին քացով խփում, հեռու էին ուղարկում։
Մի խոսքով, կռվով-դավով սրանց պարեցրինք։ Ուրախացան ահագին։ Պարելու ժամանակ երեխեքը բամբասում էին, թե ով ում հետ է ընկերություն անում։ Իրար հետ պարողները գրեթե միշտ իրար ընկեր-ընկերուհի էին։ Ու էս բրազիլական սերիալը մենք ամեն օր ենք նայում։
Ամեն դեպքում օրը շատ հագեցած է անցնում, եթե մի քանի դրամա ենք խառնում։ Երեխեքն էլ խոսելու առիթ են ունենում երեկոյան տանգոյի ժամանակ։