Հայ ձկնաբույծները ներկայացրեցին ջրի արդյունավետ օգտագործման իրենց լավագույն գործելակերպը

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Արթուրը սկսել է ձկնաբուծությամբ զբաղվել 2007թ.-ին։ Ընկերներից մեկը ձկնաբուծարան ուներ, և որոշեց ինքն էլ այդ ոլորտում փորձել ուժերը։ Սկզբում շատ դժվար էր։ Գործող ձկնաբույծները չէին ցանկանում իրենց փորձը փոխանցել։ Քանի որ հաստատ որոշել էր հաջողել, սկսեց ինքնակրթվել։ Տարիների ընթացքում հարստացրեց գիտելիքները, սովորեց նաև արտասահմանյան փորձից։

-Երբ նոր էի հիմնել ձկնաբուծարանը, ընդամենը 3 ավազան ունեի, իսկ տարիներ անց դրանց թիվը հասցրեցի 9-ի,- պատմում է Արթուրը։

Արթուրը գտնում է, որ իր առավելությունն այն է, որ սրտացավ է մոտենում իր գործին, չի դիտում այն միայն որպես դրամ վաստակելու միջոց։ Նա իրեն և իր նման ոչ մեծ բիզնեսներին համարում  է իրական ձկնաբույծներ, որովհետև իրենք ձուկը բուծում են սկսած ձկնկիթից։ Արթուրը ձկների իրացման խնդիր չունի և շատ գոհ է, որ իր բուծած  ձկներն իրացվում են Հայաստանում։
Վերջին 15 տարիների ընթացքում ստորերկրյա ջրերի չվերահսկվող օգտագործման հետևանքով իջել է Արարատյան դաշտի արտեզյան ավազանի մակարդակը։ Անդառնալիորեն փոխվել է նաև ստորերկրյա ջրերի քիմիական  կազմը՝ շատ վայրերում դառնալով ոչ պիտանի խմելու համար։
Ձկնաբուծական տնտեսությունների զգալի աճը ջրային ռեսուրսների հավասարակշռության և որակի վրա ազդող գործոններից մեկն է։

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Այս համատեքստում ԱՄՆ ՄԶԳ «Ջրային ռեսուրսների մասնակցային և արդյունավետ օգտագործում» ծրագիրը մեկնարկել էր  «Ջրային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման լավագույն գործելակերպեր» նախաձեռնությունը՝ համագործակցելով «Հարակայուն ձկնաբուծարաններ հանուն Հայաստանում ջրային ռեսուրսների բարելավման» ծրագրի հետ։
Նախաձեռնության նպատակն էր` բացահայտել և խթանել Արարատյան դաշտի ձկնաբուծարանների կողմից ջրային ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման գործելակերպ՝ գործընկեր ձկնաբուծարաններին ներկայացնելով սակավ ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման մի շարք օրինակներ։
Միջոցառումից առաջ, հիմնվելով ձկնաբուծարանների փաստացի կարիքների վրա, ԱՀԿՄԿ-ի մասնագետները վերապատրաստման գործնական դասընթաց էին կազմակերպել մասնակից ինը ձկնաբուծարանների համար՝ ձկների հիվանդությունների, ֆինանսական հմտությունների և ձկնարդյունաբերության ոլորտում առկա իրավական բացերի վերաբերյալ։
Մարտի 21-ին՝ Ջրի համաշխարհային օրվա նախօրյակին, Աղվերանում անցկացվեց Լավագույն փորձի փոխանակման և պարգևատրման արարողություն:
Միջոցառմանը ողջույնի խոսքով հանդես եկան ԱՄՆ ՄԶԳ հայաստանյան առաքելության տնօրեն Դեբորա Գրիսերը, ՀՀ բնապահպանության նախարարության Ջրային ռեսուրսների կառավարման գործակալության ղեկավար Էդգար Փիրումյանը, «Ջրային ռեսուրսների մասնակցային և արդյունավետ օգտագործում» ծրագրի ղեկավար Արմեն Վարոսյանը, Արմավիրի մարզպետ Համբարձում Մաթևոսյանն ու «Հարակայուն ձկնաբուծարաններ հանուն Հայաստանում ջրային ռեսուրսների բարելավման» (SWEFRA) ծրագրի համակարգող Լուսինե Թադևոսյանը:

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Լուսանկարը` Մանե Մինասյանի

Ձկնաբույծները ներկայացրեցին իրենց հաջողության հետաքրքիր պատմություններն ու բացեցին փոքրիկ գաղտնիքներ, որից հետո պատասխանեցին մի շարք հարցերի:
Նրանք պատրաստակամություն հայտնեցին փորձով կիսվել սկսնակ ձկնաբույծների հետ:
Այնուհետև հանդիսավոր կարգով մրցանակներ հանձնվեցին փոքր և միջին ձկնաբուծարաններին՝ խրախուսելով իրենց դրական փորձը։
Բիզնեսի իրականացման այս խելացի և շրջակա միջավայրի համար բարենպաստ մոտեցումները հավաքագրվել և հրապարակվել են մի գրքույկում, որը ներկայացվեց միջոցառման ժամանակ։

davit gorgoyan

Շնորհակալ եմ, քիթս վկա

Մաթեմատիկայի պարապմունքից քամված՝ քարշ էի գալիս փողոցներով մի քիչ ցրվելու համար։ Մենակ ես էի, մութը՝ շուրջս, ցուրտը՝ ներսումս, ֆունկցիան՝ գլխումս, Մեսչյանը՝ ականջներումս, ու երկու մոտ յոթ տարեկան երեխա՝ հող ուտելիս։ Նկատեցին։ Նրանցից մեկը թքեց ու վազեց, կանգնեց դիմացս։ Կարգին «բայեվիկ» տիպ էր։ Հագին՝ կարմիր Spider-Man-ով ռետուզ, ընդ որում երկու գծերը դիմացը, թույն մարզակոշիկներով, դարչնագույն վերարկուն կիպ հագած, «դուխով» գլխարկով, հեղափոխական ականջներով։ Սադրիչ հայացքով նայեց ինձ, քիթը աղմուկ-աղաղակով քաշեց վերև (իզուր), կծած խնձորի կեցվածքով ու պարտատիրոջ առոգանությամբ ասաց.

-Բարև, ապեր։

Հավատացեք, ինձ ոչինչ չէր մնում անել, քան ծնկելն ու խոնարհվելը։

-Բարև, պուճուր։

-Պուճուրը դու ես, ես կարգին տղա եմ։ Նայ` ինչ մեծ ա մուսկուլներս։ Համ էլ փեջը էսօր ես եմ վառել,- քիթը վեր տնկեց իր վեհությունն էլ ավելի ընդգծելու համար, նորից քաշեց, թևով տարավ ձախ, աջ ու բավարարված զգալով՝ հոկտեմբերյանցու խաղաղությամբ լռեց։

-Լավ է, էս ինչ ուժեղ ես։ Պարապո՞ւմ ես։

-Հա, բոքսի եմ գնում,- աչքերը փայլեցին որպես Զևսի նորանշանակ նախարար։

-Երնեկ թե նույն էնտուզիազմով խոսեի դրա մասին քո տարիքում։

-Հը՞ն։

-Բան չէ, աբորիգեն։ Ապրես, լավ ես անում։ Պարապի։ Տղեն իրան պաշտպանել պիտի իմանա, հետո ինչ, որ տասնութերորդ դարում չենք։

Մոտ հինգ տարի առաջ կլիներ…

-Ժամանա՜կ։ Հանգստանում ենք։ Դուք շարունակեք, էդ ձեզ չի վերաբերում։

-Բայց պա…

-Շարունակի՛։

-Բայց արյուն ա գալիս։

-Կռիվ անելուց է՞լ ես ասելու՝ արյուն ա գալիս։

Վնգստոցս ելավ բաց թողած հարվածից։ Դպրոցում վատ չէի սովորում՝ միտքս մարզած էր, բայց ոչ մի կերպ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչու է հայրս զույգերիս ընտրում ինձնից տարիներով մեծ ու քաշով ծանր մարզիկներից, որը և պատճառ էր այն բանի, որ ատում էի բռնցքամարտը։ Մրցումներից տուն էի մտնում կապտած մարմով ու արյուն կորցնելու պառճառով՝ գլխապտույտով։

Պարտության արցունքներից աղի բան չկա աշխարհում։ Այդ օրը ատեցի հորս։ Հայհոյեցի։ Մտքումս, իհարկե։ Ես անգամ պատասխանելու իրավունք չունեի, ուր մնաց թե… Ջուր բերելիս աչքերի մեջ չէի նայում՝ որպես մաքսիմալ արհամարհանք, ու դա էլ ինձ հաճույք էր պատճառում։ Այդչափ հիասթափություն մեկ էլ Kinder խաղալիքներս կորցնելիս էի ունեցել։ Չէի հասկանում ստիպելու իմաստը։ Ընդվզում էի։ Մտքումս։ Ինձ նկարելն ավելի շատ էր դուր գալիս։ Խմբում ամենալավը չէի, բայց գոնե ծեծ չէի ուտում։ Մայրս էլ էր կողմ նկարելուն, ի դեպ։ Մայրերին զավակների դաստիարակությունը վստահել չի կարելի։ Մեղք են։

-Զալում ավելի շատ են դաստիարակվում, քան դպրոցում, տանը,- հորս խոսքերն են։

Կյանքում չեմ մոռանա էս ճշմարտությունը, որ լսելուց բացի՝ նաև զգացել եմ։ Բոլոր գաղափարները ձգտում են պերֆեկցիոնիզմի։ Մնացածը դրա մոդիֆիկացիաներն են։ Իսկ հարաբերական հավասարություն ես միայն պարապմունքի վայրում եմ տեսել։ Ճիշտ է, մութ սենյակում անգամ սպիտակ պատերն են սև երևում, բայց ռինգում մեր թշնամի լինելը ավելի շուտ մեր ընկերությունն էր ամրապնդում։ Մարզիկ լինելը կյանքի մի այլ կատեգորիա է։ Դու հասկանում ես ինքդ քեզ, վախերդ, թուլություններդ, դաստիարակվում խիստ հսկողությամբ, սովորում հարգել դիմացինին, օգնել թույլին, հարգել ինքդ քեզ ու ընտրություններդ։ Ոտքիցդ կապած կշռաքարի պես ներքև քաշող երազանքների փոխարեն նպատակներ ես սահմանում ու կոտոշավոր պնդաճակատի պես գլուխդ տնկում, և պարադոքսը նրանում է, որ քեզ չեն սովորեցնում. քեզ հարվածում են, դու սովորում ես։ Մարզիկի համար անհնարինը չկա, կա ընդլայնվելու հնարավորություն։ Դրսում քեզ հարգում են, վախենում, զգուշանում ու վստահում։ Ի վերջո, տարեցին օրենք գրող աթենացին չէր տեղ զիջողը, այլ նորահարսի գլուխը սափրող ու տղամարդու հագուստ հագցնող սպարտացին։

Ես պրոֆեսիոնալ բռնցքամարտիկ չդարձա, ոչ էլ մատը դնչին դրած նկարիչ։ Ես ուզում ու հասնում եմ:

Գարուն, սեր, սիրելի դեմքեր

Իմ Ավշար

hayk sargsyan

Կարևոր մի բան

-Քանիսի՞ն ա շարժվում:

-15:30, եթե, իհարկե, չեմ սխալվում,-ասածիս մեջ կասկած ունենալով, բայց ձայնիս ճոխ վստահությամբ պատախանեցի ես:

-Իրականում, 15:50,- պորտս տեղը դնող հայացքով պատասխանեց դիմացս նստած ոսկեշող մազերով սիրունիկ աղջիկը:

-Ավելի վատ, այսինքն` դեռ 47 րոպե կա,- հրճվեցինք ես և նա (Նար Դոսն էստեղ լիներ` կժպտար), մինչև մեջ չընկավ մի տղամարդ, ում կինը փորձում էր հանգստացնել «դախ» ձայնով լացող երեխային, իսկ նա անզգացմունք դեմքով ընդունում էր նիկոտինի երրորդ  ձողիկը:

-Էս ի՞նչ բան ա, Արտաշատի ու Մասիսի ավտոբուսները 15 րոպեն մեկ էթում են, իսկ Արարատինը` ժամը մեկ: Չե՞ն ջոկում, որ չի հերիքում ժողովրդին:

-Էհ, տղա ջան: Վայ, Նիկոլ, Նիկոլ… Դու հլը Նիկոլ ես, երբ էս անտեր ավտոբուսների հարցը լուծես` նոր կդառնաս Փաշինյան,- լայն ժպիտով պատասխանեց  կանաչ գլխաշոր կապած տատիկը, ինչի արանքից ձնծաղիկների պես թափվել էին նրա բարակ ու ճերմակ մազերը, որոնք ողողում էին տատիկի կնճռոտած, բայց քրտինքից փայլող ճակատը:

-Է՞ս էր ձեր հեղափոխությունը: Հեսա հելնելու ենք` Նիկոլին էլ պաշտոնից գցենք: Յանըմ բան փոխվեց: Ոչ աշխատավարձ բարձրացրեց, ոչ թոշակ, ոչ էլ ավտոբուսների հարցը լուծեց: Հլը առաջ գոնե կարում էինք գողություն անեինք` մի էրկու կոպեկ փող կպցնեինք, հիմա էդ էլ չենք կարում:

Ջուր բերեք, սառը ջուր: Բերեցի՞ք: Դե հիմա լցրեք վրաս, որ էս շոկից դուրս գամ ու գնամ էլեկտրաշոկային ճանապարհով հիշողությունս կորցնեմ: Շա՞տ թանկ ա, ոչինչ, ես պատրաստ եմ դրան, միայն թե մոռանամ զառանցանքը, որ նոր լսեցի: Ակամայից հիշեցի Ջոզեֆ դե Մեստրի հայտնի արտահայտությունը. «Ամեն ժողովուրդ արժանի է իր իշխանությանը»: Վերջ: Վերջակետ…

Գնում է ավտոբուսը: Կարծես դիմացիս սիրունիկ աղջիկը և այն տատիկը քնել են, կողքիս պերճուհին էլ է քնել: Մայրը հանգստացրել է այն լացող երեխային, իսկ հանճարեղ գողը լլկվել է և խորհում է երևի «Մերժիր Նիկոլին» շարժման մասին, ո՞վ գիտի: Իսկ ե՞ս:  Ես փորձում եմ դիմանկարի հաճախորդ ման գալ, որ կարողանամ հեռախոսիս ապառիկը մուծել…

valentina chilingaryn

Ան(քննություն)

Երբևէ ունեցե՞լ եք հոգնածության զգացողություն։ Դե, խոսքը ֆիզիկական հոգնածության մասին չէ, այլ մտավոր, երբ կորցնում ես քնելու ունակությունը, բայց երազում Սպիտակաձյունիկի պես ժամանակավոր քնով ընկնելու մասին։ Ու մի տարբերությամբ, որ երբ արթնանաս, ավարտված կլինեն հայկական Նոր տարվա աժիոտաժը, ավարտական քննությունները, պարապմունքները, ընդունելության ոչ թե երկար, այլ շատ երկար ձևաթուղթը, որը լի է բազմաբնույթ տափակ վերնագրերով էսսեներով, ինչ-որ հիմար ֆինանսական թղթաբանությամբ, ու հա՜, գրողի տարած բացակայությունների պատճառով առաջացած տասնյակ առարկայական քննություններով։ Ու էս մոխրագույն ֆոնի մեջ միշտ կհայտնվի մի 60-70 տարեկան դեղին տատիկ ու կասի՝ դու իրավունք չունես հոգնելու, որովհետև դեռ կյանքի 10 տոկոսն ես տեսել։ Ու ես էս վերջերս, ինձ համար նոր լուծում էի հայտնաբերել, մտքիս մեջ հաշվում էի` չգիտեմ ում ոչխարներին։

-1 ոչխար, 2 ոչխար, 3 ոչխար ․․․ 40 ոչխար։

Հենց հասնում էի 40-րդ ոչխարին, չէ՛, չէի քնում, հոգնում էի։ Ու գրողի ծոցն ուղարկում ցանկացած քանակի ոչխարներին։ Հետո որոշեցի քնել հակառակ ուղղությամբ, կամ գետնին, կամ էլ սեղանին։

Մի անգամ իմ տափակ ընկերներիցս մեկին պատմեցի, որ չեմ կարողանում 40-րդ ոչխարից հետո հաշվել մնացած բոլոր ոչխարներին, ասաց՝ դրա համար մի հատ էլ 40-ը շրջան պտտվիր, հետո մի հատ էլ մինչև 40-ի կեսը հաշվիր, 100-ից կքնես։

Չգիտեմ ինչու եմ էս տափակ պատմությունը պատմում, բայց լուրջ հոգնեցի։

***

Քրոջս՝ Նարեի քնի մեջ հատուկ օրինաչափություն եմ նկատել։ Նա քնելուց 2 ժամ հետո 180 աստիճան թեքվում է պառկած դիրքում ( գիտեմ, հիմա կասեք, բա քնած ա, բա պառկած դիրքում պիտի թեքվի, հո կանգնած կամ ծնկաչոք դիրքերում չէ՞ր թեքվի, բայց հավատացեք, յուրաքանչյուր դետալ կարևոր է)  10 րոպե հետո տեղափոխում աջ ձեռքը դեպի գլխավերև, 4 րոպե հետո աչքերի կոպերը անկանոն շարժվում են, որից 1 րոպե 13 վայրկյան հետո կարելի է լսել․ «Ի՞նչ ես խելագարի պես նայում վրաս, քնի՛, թող նորմալ մարդիկ էլ քնեն» արտահայտությունը։ Այս հետաքրքիր առեղծվածը նկատելի է դարձել արդեն 2 շաբաթ, ու վստահորեն կարող եմ ասել, որ յուրաքանչյուր դետալ իրականացվում է բացարձակ ճշգրտությամբ ամեն գիշեր, բայց ես հավանաբար խելագար չեմ։ Գուցե։

-Ռաֆ, գիտե՞ս, գիշերը հետս տարօրինակ բաներ են կատարվում։ Ինձ թվում ա` գիշերը ազդեցություն ունի վրաս։

-Ու ի՞նչ ա կատարվում։

-Ես գիշերը սկսում եմ սիրել էն մարդկանց, որոնք ինձ չեն հետաքրքրում ցերեկը։ Մտածու՞մ եմ դե, միգուցե, դե սիրով եմ լցվում գիշերը։ Գիշերն էնքան շատ եմ զգում նման մարդկանց կարիքը, որոնց կյանքը ինձ չի հետաքրքրում ցերեկը։

-Չէ, ինձ թվում ա` դու ուղղակի գիշերը պարապ ես մնում, որովհետև պարապ մնալուց միայն մարդ կարող է էդքան երկար խորանալ ու մտածել։ Արի, դու մի մտածի։

-Լավ,- ձևացնելով թե համաձայն եմ, եզրափակեցի Ռաֆի տափակ մտքերը։

-Բա, ֆեյսբուքդ ինչի՞ ակտիվ չի։

-Դե ֆեյսբուքից էլ overtired եղա, դրա համար ջնջեցի։

-Overtired եմ եղել, ես կարիք ունեմ unplugged լինելու կամ I swear ուզում էի հանգստանալ ինֆորմացիաներից, ո՞նց ա  ստացվում, որ էդքան շուտ-շուտ հոգնում ես։ Ախր, անցյալ ամիս ջնջեցիր Instagram-իդ էջը։

-Լսի, հավատա, ես աննորմալ չեմ, ուղղակի ես ժամանակ առ ժամանակ հոգնում եմ։ Դու հասկանո՞ւմ ես, զուտ հոգնում եմ։ Մարդիկ հոգնում են,- ասացի ու մտքիս մեջ կրկնեցի․ «Մարդիկ հոգնում են, տափա՛կ»:

***

Գրողը տանի, էլ չեմ համարձակվի վախենալու ֆիլմեր դիտել։ Ուզում եմ վերմակը քաշել վրաս, որ չմրսեմ, մտածում եմ, երևի կանաչ աչքերով սև անիմոնուսը իր ճանկերով կպած է վերմակիս, ու որ քաշեմ վերմակը, հաստատ կթռնի դեմքիս վրա, հետո ես կբղավեմ, քույրս կարթնանա ու կբողոքի, որ չեմ թողնում քնի։ Ավելի լավ է առանց վերմակ քնեմ, ես հավես չունեմ հա՜, էս աղջկական հիմար կռիվների հետ։ Ուզում եմ բարձս հակառակ ուղղությամբ թեքել, որովետև էդ սառը մասը շատ հաճելի ա, էլի, բայց մտածում եմ` հանկարծ էդ ընթացքում բարձիս միջի փետուրները կսկսեն բարձր ծիծաղել ու աղաղակել և խուտուտ տալ։ Ա՜յ մարդ, ջհանդամ թե խուտուտ կտան, բա որ քույրս արթնանա՞ իմ ծիծաղի ձայնից։ Դե արի ու հիմա բացատրի, որ բարձիդ փետուրներն են բղավում։ Լավ, բայց իմ բարձը փետուրով չի, կարող եմ թեքել, կամ էլ չէ, որովհետև գուցե հենց իմ բարձի տակ է կոտրված Անաբել տիկնիկի կորած կտորը։ Գրողը տանի, ես չեմ ուզում հովանալ։ Ուղղակի ուզում եմ քնել։ Վերջ։

Ոնց կուզեի մահճակալի տակից հանել գուլպայիս մյուս զույգը։ Երանի այնտեղ էլ տիկնիկի հոգին չլիներ, որը կարողանում է դեպի իրեն քաշել ցանկացած մարմին ու դաժանորեն սպանել։

Ինչ լավ է, որ գոնե վերմակը ոտքերիս ծայրերը ծածկել է, թե չէ հիմա արդեն մտածել էի, որ էլեկտրական սղոցով ծաղրածուն սպասում է իմ մերկ ոտնաթաթերին՝ դրանք կտրելու համար։ Միայն պետք է ուշադիր լինեմ, որ վերմակը չընկնի ոտքերիս ծայրերի վրայից, թե չէ` ես հավես չունեմ, որ Նարեն էդ էլեկտրական սղոցի ձայնից արթնանա։ Հետո, դե արի ու բացատրի, որ էդ մարդը զուտ իմ ոտնաթաթերն ա կտրում, ոչ թե եկել ա` դիտմամբ իրեն արթնացնի։ Նարե ու փորձանքից հեռու։ Երբ պիտի լուսանա, աստված գիտի։

***

-Բարև, ի՞նչ կա չկա։

-Բան չէ։

-Լսի, էսօր ․․․

-Մի շարունակի էլի, Վալ ․․․

-Իմ պատմությունները անհետաքրքի՞ր են։

-Դու իմ կյանքի րոպեները խլում ես, էնքան անհետաքրքիր են պատմություններդ։ Մի պատմի։

-Լավ։

Էսօր հոգնած չեմ։ Ոչ մի ոչխար, ոչ մի  սարսափ, ոչ մի պարապմունք։ Էսօր քնում ենք։

***

Հեսա մի ամսից 18 տարեկան եմ դառնում։ Տասնո՞ւթ։ Հլը ասեք` տասնութ։ Ես 18 տարի ա շնչում եմ էս մոլորակի վրա, ես արդեն ապրել եմ 18 ամառ։ Եսիմ, էս տարի մի բան անեմ լրջանամ։ Երբ շատ փոքր էի, ասում էի 18-ս գիտե՞ք ոնց եմ նշելու, բոլոր ընկերներիս ու բարեկամներիս հրավիրելու եմ ու մեծ քեֆ եմ անելու։ Ու դժվարությամբ եմ հիշում մի ծնունդ, որ իմ պատկերացրած քեֆը արել եմ։ Ամիսներ առաջ ընկերներով զանգեցինք, խոսեցինք մի ժամանցային վայրի աշխատակցի հետ, պայմանավորվեցինք, որ փետրվարի 12-ին օր ենք վերցնում ծնունդի համար։ Հետո շաբաթներ առաջ ես փոխեցի որոշումս։

-Պապ, կարո՞ղ եմ փետրվարին գնալ Թբիլիսի։

-Ծնունդիդ համա՞ր։

-Ահան։ Ես, Նարեն, Հովոն ու Հուսոն։ Արդեն պայմանավորվել ենք հյուրանոցի ու տուրի հետ, ամսի 11-ի առավոտյան գնում ենք։

-Բա ի՞նչն ա մնացել։

-Դե, մենք։

-Ուզում եմ հասկանալ, ի՞նչն ա ինձնից կախված։

-Դե, մենք։

-Լավ, մի բան կանենք։

Շաբաթների ընթացքում էլ պլաններ փոխվեցին։ Ամեն ինչ խառնվեց, կամ ավելի ճիշտ, խառնեցի, ու էդ պատճառով ամեն իրիկուն մաման ասում էր․

-Բա ե՞րբ եք գնում Թուրքիա։

-Բա, Թաիլանդ չեք գնո՞ւմ։

-Բա Մոսկվա չե՞ք գնում…

-Բա Աթենք չե՞ք ուզի։

Ու վերջում․

-Որ գնաք, աղբը չմոռանաք։

Հիմա ավելի քիչ ժամանակ է մնացել, բայց ծնունդի վերաբերյալ խոսակցությունները դադարել են։ Արդեն գիտեմ, որ այդ օրը պարապմունքի եմ լինելու, ու զուր էին հատուկ նախապատրաստությունները։ Այսինքն էս տարի յուրովի եմ նշելու՝ ծնունդս չեմ նշելու։

***

Մեծանալով համոզվում եմ, որ մարդկանց երջանկությունը տրվում է հավասարաչափ։ Զուր են էն մարդկանց բողոքները, ովքեր ասում են՝ բա գիտե՞ք, ողջ կյանքս տխուր եմ եղել, միայն սև օր եմ տեսել, իսկ մեր հարևան Լյուդմիլայի աղջիկ ընկերուհու տեգրը միայն երջանիկ է եղել։ Չէ, էլի, չէ՛, ուղղակի չենք հասկանում թե որտեղ սպառեցինք մեր երջանկության վերջին չափաբաժինը։

Եսիմ, երջանկությունն էլ մի փունջ ծաղիկ չի, որ գնես։

Ինձ թվում ա հիմա մեծ-մեծ խոսում եմ ու փիլիսոփայական սահմանումներ փնտրում երջանկության մասին, մինչդեռ մեռնելուց կարծելու եմ, թե սովորական ապուշ էի։ Է՜հ, չգիտեմ։ Էս ի՞նչ ա անում էս տարիքը, ը՜… Դե, 18-ը, էլի, լրիվ ծերացել ենք, ա՜յ մարդ։

***

-Վալ, ոնց կուզեի, որ դու մի քիչ էլ դուխով լինեիր։

-Հավես չունեմ։

-Վալ, մի վախեցիր, որ 19 տարեկանում համալսարան կընդունվես, մի վախեցիր, որ դպրոցի քննությունները կտապալես, մի վախեցի՛ր։ Եթե հիմա էլ որոշել ես իրավաբան դառնալ, գնա ու դարձիր։ Եղա՞վ։

-Բա, սուրճ չես հյուրասիրի՞։

-Ստացում ա էլի միշտ մոտդ։ Լսի, էս լույսից ես նեղվո՞ւմ, ինչի՞ ես աչքերդ թարթում։

-Չէ, հոգնած եմ։ Մկո, ախր երբեմն ստիպված են կորել։ Դու հասկանո՞ւմ ես, չէ՞ ինձ։

-Շատ լավ ես արել։ Հասկանում եմ։ Ես էլ կուզեի։

-Բա ինչի՞ չես երազում կորչելու մասին։

-Արա, ախպեր, ես տղա եմ։ Սիրուն չի, որ տղան կորի։ Ես ընկերություն ունեմ, կարոտում եմ, ուզում եմ կապ պահեմ, ես չեմ կարող քո պես ճգնել։

-Ես էլ եմ կարոտում։

Մկոն իմ ճանաչած ամենաուժեղ մարդն է։ Վստահ եմ, մի օր անպայման կպատմեմ նրա հերոսությունների մասին։ Որ հաճախ ասում եմ․

-Մըկ, դու դեմք ես, մի օր քեզնից ինտերվյու եմ վերցնելու։

-Արա, ախպե՛ր, լավ։ Բայց մենակ անունս կփոխես, էլի։

***

Ես երազում եմ, որ ծննդյանս տարեդարձին, էլեկտրոնային փոստարկղս լցված լինի շատ ու դեղին նամակներով։ Ես երազում եմ, որ ֆեյսբուքը չհիշեցնի ծննդյանս օրը։ Ուզում եմ, որ մարդիկ հիշեն։ Երկու ձեռքերով ու ոտքերով, հասարակ մտածողության ենթակա մարդիկ, ոչ թե նրանց ուղեղում ապրող ֆեյսբուք։

***

1 ոչխար, 2 ոչխար, 3 ոչխար ․․․ 41 ոչխար։

Բարի Գիշեր։

tatevik haroyan

Ավագ քրոջ իրավունքով

Երբ փոքր էի, երբեք չէի մտածի, թե մի օր եղբայրս, որն ինձանից չորս տարի փոքր է, կմեծանա, և ավելին, կավարտի դպրոցը ու կգնա բանակ։ Մեծը լինելով` միշտ հետևում էի ոչ միայն իր, այլև քույրիկիս ու փոքր եղբորս մեծանալուն, ու չէի էլ նկատում, որ իրենց հետ և իրենցից առաջ ես եմ մեծանում։

Այնքան մեծացա, որ իրենցից առաջ ես ավարտեցի դպրոցը, ընդունվեցի համալսարան, դա էլ ավարտեցի, և հիմա անհամբերությամբ սպասում եմ քույրիկիս` համալսարանն ավարտելուն, սպասում եմ, թե երբ փոքր եղբայրս կավարտի դպրոցն ու կհաստատի իր քայլերն այլ, ավելի բարձր ասպարեզում։ Իսկ մինչ այդ ուզում եմ ասել, որ իմ թանկագին  մեծ եղբորը շատ եմ կարոտել: Այդքան կարոտում են բոլոր այն քույրերը, ովքեր եղբորը ճանապարհում են բանակ և Ամանորի հրաշքին սպասելու փոխարեն, սպասում հեռավոր ԼՂՀ֊ից մի թանկ զանգի։

Երբեմն զարմացած հայացքով նայում եմ այն անցյալին, երբ եղբորս հետ գնում էի դպրոց, օգնում էի դասերը պատրաստելուն ու միշտ ասում էի` երբ ես մեծանալու, որ ինքնուրույն անես դասերդ։

Հիմա նա և իր նման ու տարեկից շատ տղաներ պաշտպանում են հայրենիքի սահմանները, ինքնուրույն, առանց ավագ քույրերի հոգատարության։ Հիմա ես եմ ինձ փոքր զգում իր առաջ, զգում իր օգնության կարիքը։

Իմ սիրելի զինվոր֊եղբայր, շնորհավոր Սուրբ Ծնունդ: Այն առաջին անգամ նշում ենք առանց քեզ, բայց այն համոզումն ունենք, որ դու ես ապահովում մեր խաղաղ կյանքը, դու ես կանգնում սահմանին, որ մենք հանգիստ քնենք: Դու ես այդտեղ, որ քույրդ խաղաղ երկնքի տակ այս տարի ավարտի համալսարանը, եղբայրդ` դպրոցը, իսկ ես` ձեր ավագն ու ձեզ շատ սիրող քույրը, հպարտանա ձեզանով։