Artyom Avetisyan

Հնդիկի անհավանական արկածները Լիճքում

Երկուշաբթի օրն էր, բոլորիս համար սովորական և անակնկալներով լի օր: Առավոտյան, երբ արթնացա, փոքրիկ զրույցի բռնվեցի հարևանիս հետ, այնուհետև նախաճաշեցի և  անցա գործերիս:

Ամռան այս ամիսներին ավելի է շատանում գյուղացու գործն ու աշխատանքը: Գրեթե բոլոր գյուղերում էլ աշխատանքի մեծ մասը լինում է հողատարածքում՝ բանջարեղենը, պտղատու ծառերը և բույսերը մշակելիս:

Ինչպես բոլորը, այնպես էլ մենք, պատրաստվում էինք հողամասը ջրելուն: Ճիշտ է, երկար կռիվներից ու բահերով «մենամարտից» հետո, ջուրը վերջապես մեզ էլ հասավ:

-Մամ, խռամն լավ կաբերիմ, սաղ ջուր մեր թարաֆն ա գիկա: Էդմալ օր գա, 1 ժամվա մեջ կպրծնինք բոստանից:

-Շատ լավ ա: Ուրեմն արի՝ կարտոլի քոլերն էլ բանանք, օր ջուրն շուտ մտնի բոստան, համ էլ ջրելուց չջարդինք:

Այս մի գործից էլ ազատվեցինք, մնաց մենակ ջրելը: Ես ու մայրս հերթականությամբ ջրելով շարժվում էինք առաջ, և ահա առաջին արկածը:

Երբ ջուրը ուղղել էի կարտոֆիլի երկար առուները, պատահմամբ ձեռքս կպավ կարտոֆիլի թփերին, որի վրա մի շարք բզեզներ ու միջատներ կային: Դրանցից մի քանիսը թափվեցին ցած, մի մասը՝ ջրի մեջ, իսկ մեկն էլ հենց ոտքիս վրա ընկավ, որին ես չէի էլ նկատել:

Երբ փոխեցի ջրի ուղղությունը, պատահաբար տեսա նրան, բայց ուշադրություն չդարձրի, սակայն, երբ ավելի ուշադիր նայեցի, միանգամից բահը թողեցի հողամասում, հողաթափերս հանեցի ու շպրտեցի չգիտեմ ուր, և գոռալով վազեցի… Հիմա ծիծաղում եք, չէ՞: Իրականում այն թունավոր և վնասակար միջատ էր, դրա համար էլ ես այդ կերպ արձագանքեցի: Բայց սա դեռ ամենը չէ:

Երբ ավարտեցինք աշխատանքը, նստեցինք ծառերի հովին՝ մի փոքր հանգստանալու, բայց այդ հանգիստը սկսեց խախտել քամին և երկնքից թափվող կաթիլ-կաթիլ անձրևը: Անմիջապես տուն մտանք և մտնելուն պես հանդիպեցինք երկրորդ՝ թխամորթ արկածին: Թխամորթը ուներ գրեթե գանգուր մազեր, սպիտակ ատամներ և հաստ շրթունքներ: Դե իհարկե, հնդիկ էր:

Նա, երբ մեզ տեսավ, միանգամից խուճապի մատնվեց և արագ ձեռքերը վեր բարձրացրեց: Մի քանի անգամ փորձեցի հասկանալ, թե ի՞նչ է անունը, ինչու՞ է եկել, ի՞նչ է ուզում, բայց ապարդյուն: Ճիշտ է, նա իր ոճով, իր լեզվով էր խոսում և գուցե պատասխանում էր իմ հարցերին, սակայն ես չէի հասկանում: Նա այնքան արագ ու չգիտեմ ինչերեն էր խոսում, որ այլևս չէի կարողանում զսպել ծիծաղս:

Երկար հարց ու փորձից հետո պարզվեց, որ ջուր է ուզում: Մի քանի բաժակ ջուր խմելուց հետո նա այնքան մտերմացավ հետս, որ արդեն առանց «թույլտվության» մտնում էր տուն ու դուրս էր գալիս:  Այս անգամ, երբ ես էի նրան տեսնում, անկախ ինձնից ձեռքերս վեր էի բարձրացնում: Ճիշտ է, չափազանցրի, բայց տպավորությունը այդպիսին էր:

Փորձեցի նկարել և նկարվել նրա հետ, սակայն թույլ չտվեց: Մի քանի անգամ ասացի սելֆի, սելֆի, բայց ձեռքերը խաչեց ու թույլ չտվեց: Դրանից հետո այլևս ոչինչ չարեցի:

Շշերի մեջ ջուր լցրեցի և տվեցի նրան, վերջում էլ ասացի՝ նամաստե: Ժպտալով ինձ, ձեռքերը կպցրեց իրար, մի փոքր խոնարհվեց ու գնաց…

Երեկոյան, երբ այս ամենը պատմեցի մի քանիսին, սկսեցին ծիծաղել ու ասացին, որ նա եղել է բանվոր-էլեկտրիկներից մեկը, իսկ մեր գյուղ են եկել, որովհետև էլէկտրասյուներն են ամրացնում և նորոգում:

Հիմա, երբ նստած գրում էի այս նյութը, մտածում էի, թե ի՞նչ վերնագիր դնեմ հոդվածիս՝ «Ես ու հնդիկը», թե՞ «Ես ու հնդկացին»: Չիմանալով, թե որն է ավելի լավը ու ճիշտը, ընտրեցի մեկ ուրիշը, բայց դա էլ վատը չէ:

Մի բան էլ ասեմ: Ժողովրդի մեջ մի խոսք կա տարածված, ասում են, թե շաբաթվա առաջին օրը ինչպես սկսվում է, այնպես էլ ավարտվում է շաբաթվա վերջին օրը: Այժմ նոր արկածների եմ սպասում:

Հ.Գ. Հիմա սպասում եմ հաջորդ  հյուրին, բայց լավ կլինի, որ այս անգամ ճապոնացի կամ չինացի լինի…

Հայրավանք

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Սևան-Գավառ ճանապարհի ձախ կողմում՝ Սևանա լճի առափնյա հրվանդանի վրա է գտնվում Հայրավանքի Սբ. Ստեփանոս վանական համալիրը: Մամռակալած ժայռերով շրջապատված տեղանքում արթուն է դարերի շունչը: Պատմական աղբյուրների համաձայն՝ վանքի տեղանքը դեռևս 4-րդ դարից եղել է սրբատեղի: Վանքի ներսում զգում ես ժամանակի ընթացքում այստեղ հնչած բյուրավոր աղոթքների հոգեպարար զորությունը:

Վանքի տարածքը լուսանկարելու համար կան բազմաթիվ գեղեցիկ դիտանկյուններ: Արածս բազմաթիվ լուսանկարներից ինձ հատկապես դուր եկան վանքի հետևի ժայռերից նկարածները: Այնպես որ, եթե գեղանկարիչ չեք ու չեք կարող կտավին հանձնել ձեր տեսածն ու զգացածը, ապա գոնե ֆոտոխցիկ ունեցեք:

Պատմական աղբյուրների համաձայն՝ Գրիգոր Լուսավորիչ Հայրապետը Կեսարիայից վերադառնալիս  անցել է Գեղամա ծովի այս վայրերով: Հայրապետին ուղեկցող վարդապետներից մեկը նրան խնդրել է ճգնության համար իրեն թողնել այստեղ: Լուսավորիչը վարդապետին թողել է այստեղ և նրան հանձնել Քրիստոսի Խաչափայտի մասունքը: Մասունքը դրվել է 4-րդ դարում այստեղ կառուցված աղոթատանը, որի հիմքերն այսօր էլ պահպանվում են:

9-րդ դարում, Մարիամ իշխանուհու նվիրատվություններով կառուցվել է Ս. Ստեփանոս եկեղեցին, որը հայկական ճարտարապետության եզակի նմուշներից է: 1211թ. եղբայրներ Հովհաննես և Ներսես վարդապետները նորոգել են եկեղեցին ու կից կառուցել երդիկավոր ութանիստ գմբեթով գավիթը:

19-րդ դարում  բնական աղետի հետևանքով վանքի գմբեթը փլուզվում է, և խաչափայտի մասունքները տեղափոխվում են Սևանավանք, ապա՝ Սբ. Էջմիածին: 2017 թ. հուլիսի 9-ին՝ Հայրավանքի ուխտի օրը,  Ն.Ս.Օ.Տ.Տ  Գարեգին Բ-ի օրհնությամբ խաչափայտի մասունքները բերվեցին Հայրավանք: Այդ օրը տարբեր վայրերից բազմաթիվ մարդիկ այցելեցին Հայրավանք՝ հաղորդակցվելու մասունքների օրհնաբեր զորությանը:

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Կաթողիկոս Ղազար Ա Ջահկեցին գրի է առել մի ավանդություն՝ մասունքների հրաշագործ զորության մասին: Ըստ այդ ավանդության, երբ 1381թ-ին Լենկթեմուրը ավերելով Հայաստանը հասնում է  այս վանքի մոտ, վանահայր տեր Հովհանը մեջքին է կապում Քրիստոսի խաչափայտի մասունքները  և վազելով փախչում է ծովի մակերեսով այնպես, ինչպես դա կաներ գետնի վրայով: Լենկթեմուրը զարմանում է և կանչում վանահորը` խոստանալով կատարել նրա բոլոր պահանջները: Վարդապետը վերադառնում է և բռնակալին խնդրում արձակել այնքան քրիստոնյա գերի, որքան վանքը կտեղավորի իր մեջ: Լենկթեմուրի թույլտվությամբ վարդապետը Սուրբ Գիրքը ձեռքին  մարդկանց ընդունում է եկեղեցի: Այն իր մեջ տեղավորում է քրիստոնյաների ողջ բազմությունը: Ապշահար բռնակալը ներս մտնելով տեսնում է, որ վանք մտնող մարդիկ աղոթքի զորությամբ վերածվում են աղավնիների և թռչում են դեպի կղզի: Այդ օրվանից վանքը, վանահայր Հովհանի անունով, կոչվել է Հովհաննավանք, Հայր Հովհանու վանք, նաև` Մարդաղավնյաց վանք, իսկ հետագայում` Հայրավանք:

Հետաքրքիր է այն զգացողությունը, երբ ներս մտնելով վանք, մի պահ քեզ համարում ես  այն բազմաթիվ քրիստոնյաներից մեկը, ովքեր Տեր Հովհանու աղոթքի զորությամբ    վերածվում են աղավնու և խաչքարերով պատված հրվանդանի բարձունքից լճի վրայով ճախրում են կղզի:

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Լուսանկարը՝ Վահե Դաբաղյանի

Մի փոքր երևակայություն, և…

Հարցազրույց ժողվարպետ Ռուզաննա Աչիկյանի հետ:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Մի քիչ խոսեք Ձեր գործունեության մասին: Որտե՞ղ եք թաղիքագործություն սովորել:

-Ես թաղիքագործություն սովորել եմ վեց տարի առաջ, երբ Նիդեռլանդներից հյուր եկավ Անեմի Կոյենը, որը Գավառում մի փոքր խումբ հավաքեց ժողովրդական վարպետ, «Կենաց տուն» մշակութային-հասարակական կազմակերպության մշակութային ծրագրերի պատասխանատու Լալա Մնեյանի միջնորդությամբ, ու Գավառի մի քանի մասնագետներով մասնակցեցինք կազմակերպված դասընթացներին: Ձեռք բերեցինք շատ հետաքրքիր, հաճելի և մինչ այդ մեզ անծանոթ մասնագիտություն: Սովորելուց հետո` մանկատանն աշխատելու ընթացքում, ես խորացրի գիտելիքներս, երկու տարի հետո Երևանում վերապատրաստվեցի, ստացա նոր գիտելիքներ, որոնք փոխանցում եմ երեխաներին:

-Դուք աշխատում եք Գավառի մանկատանը: Մանկատան բոլո՞ր երեխաներն են սովորում թաղիքագործություն:

-Այո, երեք տարեկանից սկսած մինչև տասնութ տարեկան երեխաները ակտիվ մասնակցություն ունեն թաղիքագործության դասերին:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Թաղիքագործության դասերն ի՞նչ նշանակություն ունեն երեխաների համար:

-Թաղիքագործությամբ զբաղվելով՝ երեխաները հանգստանում են, քանի որ այն մեծ ներգործություն ունի երեխաների նյարդային համակարգի վրա: Բացի այդ` երեխաները մեծ հետաքրքրությամբ են մասնակցում, քանի որ մեր քաղաքում դա նոր արհեստ է: Այսինքն` հինը մատուցվում է նորովի:

Թաղիքագործությունը հնագույն արհեստներից մեկն է, որով զբաղվող մասնագետները ինն են ողջ Հայաստանում. երկուսը՝ Վանաձորում, չորսը՝ Գավառում, երկուսը՝ Երևանում և մեկը՝ Գյումրիում:

-Մանկատանը միայն թաղիքագործությո՞ւն եք դասավանդում:

-Ոչ, նաև նկարչություն եմ սովորեցնում:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Ի՞նչ ծրագրերի ու ցուցահանդեսների եք մասնակցել: 

-Երևանում շատ անգամ մասնակցել ենք ցուցահանդեսների ու ցուցահանդես-վաճառքների: Ցուցահանդես ենք ունեցել Ժողարվեստի թանգարանում, ցուցահանդես վաճառք` «Mothercare» խանութում, ամեն տարի հունիսի մեկին մասնակցում ենք Մերգելյան ինստիտուտում բացված «EXPO» ցուցահանդեսներին, հաճախ երեխաների աշխատանքները գնվում են ոստիկանության կողմից:

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

-Թաղիքագործության համար ի՞նչ նյութեր են անհրաժեշտ:

-Նյութերից հիմնականում օգտագործվում է «մերինոս» տեսակի այծի բուրդը, որը բավականին արժեքավոր է, օճառ ու տաք ջուր:

-Ի՞նչ է պետք լավ թաղիքագործ լինելու համար:

-Կարծում եմ, որ լավ թաղիքագործը պետք է ունենա մի փոքր երևակայություն, գույները ճիշտ համադրելու կարողություն, ու ամեն ինչ լավ կստացվի:

Nelli Khachatryan

Իմ եսի շուրջը

Մենք՝ մարդիկս, թքած ունենք մեզ՝ մարդկանցս վրա… Շատ մի մտածիր, որ մեկի ներկայությամբ մի սխալ բան ասացիր, աստիճաններից ընկար մյուսի ոտքերի տակ, կամ երբ դասախոսը բան հարցրեց՝ դու չկարողացար պատասխանել ողջ լսարանի առաջ: Գիտե՞ս, ես նույնիսկ չեմ հիշում, թե այսօր ինչ էիր հագել, մինչդեռ դու տրամադրություն չունես, որովհետև շորերդ սրտովդ չեն:

Ինձ քո քննությունների պատասխաններն էլ չեն հետաքրքրում, ու էն մարդու դեմքն էլ չեմ հիշում, որ գումար չէր վերցրել ու ինձանից 100 դրամ խնդրեց տրանսպորտին տալու համար: Երբ պարում ենք, ես քեզ չեմ նայում, ուտելուց՝ նույնպես: Նկարում տգե՞ղ ես դուրս եկել, չէի էլ նկատել:

Մենք՝մարդիկս, ներողամիտ արարածներ ենք, երբ խոսքը մեզ չի վերաբերում, դրա համար էլ երբ ընկար ոտքերիս տակ, ես մտածեցի, թե արդյո՞ք ներքևից գեղեցիկ եմ նայվում: Երբ դասախոսին չկարողացար պատասխանել, մտածեցի հաջորդ հարցի պատասխանը գրքում փնտրեմ, որ կարողանամ պատասխանել: Ես քննության միայն իմ արդյունքներին եմ նայում, իսկ երբ փող խնդրեցին, ես մտածեցի, որ աշխարհի ամենաբարի մարդն եմ: Երբ պարում էինք, ես մտածում էի, որ դու ես ինձ նայում, իսկ երբ ուտում էինք, հասցնում էի կոնֆետի թղթերից երկուսը գրպանս մտցնել, որ «հետքերը վերացնեմ»: Հա, ի դեմ…

Նկարը հանգիստ թող, ես միայն ինձ եմ նայելու:

hasmik vardanyan

Ոչ առաջինն եմ, ոչ էլ վերջինը

Յուրաքանչյուրս փորձում ենք այնպես անել, որ ամառային արձակուրդները դառնան հիշվող և անմոռաց: Իսկ անմոռաց դառնում է մեծահասակների համար, երբ ընտանիքը համալրվում է, իսկ երեխաների համար, երբ իրենց հասակակիցների թիվը շատանում է:Դե երևի հասկացաք, այն ընտանիքները, ովքեր ֆինանսական վիճակի բարելավման և ինչ-ինչ նկատառումներից ելնելով թողել են հայրենի հողը և հաստատվել օտար ափերում, ամառային արձակուրդներին վերադառնում են հայրենիք՝ կարոտը մեղմելու և հարազատներին տեսնելու համար: Ես զրուցել եմ մի աղջկա հետ, ով մեծ տարիքում է ընտանիքի հետ Հայաստանից գնացել և երեք տարի անց քրոջ ու եղբոր հետ վերադարձել է:Ստորև ներկայացնում եմ հարցազրույցը Անահիտ Իսպիրյանի հետ:

-Երբ իմացար, որ պիտի գնաք Հայաստանից, ինչպե՞ս արձագանքեցիր դրան:

-Եթե անկեղծ, սկզբում շատ էի ուրախացել, մտածում էի՝ նոր քաղաք, նոր ընկերներ, նոր շրջապատ կունենամ: Բայց ինչքան մոտենում էին գնալու օրերը, ավելի ու ավելի զղջում էի, որ ժամանակից շուտ ուրախացա գնալու համար: Կարծես միանգամից փոխվեր ամեն ինչ, և գնալուս ցանկությունը ավելի մարում էր: Այնպես եղավ, որ ծնողներս քրոջս ու եղբորս հետ շուտ գնացին, իսկ ես, քանի որ քննություններ ունեի հանձնելու, ավելի ուշ միացա իրենց: Եվ երբ զանգում էին ծնողներս, խոսում էինք, արդեն միտքս փոխած ասում էի, որ էլ չեմ ուզում գնալ: Բայց մի կողմից էլ շատ կարոտում էի:

-Իսկ քույրդ ու եղբայրդ, ի՞նչ էին ասում, գնա՞ս, թե՞ մնաս:

-Դե ասում էին՝ արի, շատ հետաքրքիր ա անցնում, ամբողջ օրը բարեկամների հարազատների հետ ենք լինելու:

-Երբ արդեն այնտեղ էիր՝ ծնողներիդ կողքին, ի՞նչ էիր կարծում. դա այն էր, ինչի համար հասել էիք այնտեղ:

-Սկզբում ամեն ինչ լավ էր, շար լավ էինք զգում մեզ: Բայց հետո ժամանակի հետ հասկացանք, որ ամեն ինչ շատ դժվար ա: Ուրիշ երկիր, ուրիշ լեզու, անծանոթ միջավայր, ուրիշ մտածողություն ու մարդիկ: Անկեղծ ասեմ, չի եղել այնպիսի մի օր, որ չլացեմ ու չխնդրեմ ծնողներիս, որ թողնենք ամեն ինչ ու վերադառնանք Հայաստան, բայց նրանք էլ անընդհատ բացատրում էին, որ ես ոչ առաջինն եմ, ոչ էլ վերջինը. ժամանակի հետ ամեն ինչին կհարմարվեմ:

-Եվ ժամանակը ի՞նչ ցույց տվեց:

-Ցույց տվեց, որ թեկուզ աշխարհի շքեղությունները քոնը լինեն, եթե դու քո հայրենիքում չես, ուրեմն ապրում ես իմիջիայլոց: Պահպանում ես ընդամենը քո գոյությունը:

-Հայաստանում ես երեք տարի դադարից հետո, ի՞նչ ես կարծում, ինչ-որ բան փոխվե՞լ է:

-Ինձ համար ամեն ինչ նույնն է: Ես այս տարիների ընթացքում միշտ շփումը պահել եմ իմ ընկերների հետ, իսկ այնտեղ փորձել եմ շատ ընկերներ չունենալ, չկապվել ոչ մի բանի հետ:

Շուտով ամառը կվերջանա, և բոլոր կարոտողները, որոնք վերադարձել են Հայաստան, նրա հետ կհեռանան:

susanna geghamyan

Ուրիշ էլ ո՞ւր, եթե ոչ Լաստիվեր

Դեպի Լաստիվեր տանող ճանապարհը բնության և արշավների սիրահարների համար է: Ճանապարհը շատ հետաքրքիր և գեղեցիկ է, գրավում է հատկապես էքստրիմի սիրահարներին: Երբ հասանք Լաստիվեր, բնությունը տեսնելուն պես սիրահարվեցի Տավուշի բնությանը: Սկսեցինք շարժվել առաջ, սկզբում ճանապարհը շատ հեշտ էր թվում, բայց հետո սկսեց դժվարանալ: Պետք է անցնեինք 3 կմ ճանապարհ, և նույնքան էլ հետ դառնայինք: Ոտքերով խաչեր էինք անում ու երգով-պարով առաջ գնում: Որքան մոտենում էինք Լաստիվերի ջրվեժին, այնքան ավելի էր մեծանում հետաքրքրությունը: Խըշշ-խըշշ…

Ամբողջ ճանապարհը քարքարոտ էր, ցեխոտ, երևի անձրևի արդյունքն էր: Գնում ենք, էլի ենք գնում, բայց չենք հասնում ջրվեժին… Շարունակում ենք քայլել…

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Լուսանկարը՝ Արտյոմ Մամյանի

Մեր դեմ իր դուռը բացեց դրախտը: Սկսեցինք հետազոտել տարածքը: Սովորության համաձայն սկսեցինք նկարվել, սելֆի անել: Մի խոսքով՝ հիանալի ժամանակ անցկացրինք… Վերադարձի ճանապարհը նույնպես սկզբում հեշտ էր և հաճելի, բայց երբ ծարավեցինք, իսկ ջուր էլ չունեինք, ճանապարհը սկսեց դժվարանալ: Ճանապարհի կեսից 2-3 հոգով մոլորվել էինք: Ճանապարհին մի սփյուռքահայ ջուր էր վաճառում, հարձակվեցինք ջրի վրա…

Վերջապես դուրս եկանք Լաստիվերից, և առաջին իսկ պատահած տեղում պառկեցինք հանգստանալու… Մեզ տեսնողը կմտածեր, թե անտուն մարդիկ ենք: Մեզ դեռ սպասվում էր երկար ու գեղեցիկ ճանապարհ դեպի Պարզ լիճ…

elyanora balyan

Հնագիտական պեղումներ Կալավանում

Գեղարքունիքի մարզի իմ փոքրիկ Կալավան գյուղում հուլիսի 3-ին սկսվել են հնագիտական պեղումներ «Կալավան 2» հայտնի քարեդարյան հուշարձանի տարածքում, որը թվագրվում է մոտ 30 հազար տարով: Այս հուշարձանն առաջինն անգամ ուսումնասիրվել է մոտ 10 տարի առաջ՝ հայ-ֆրանսիական համագործակցության շնորհիվ: Այս անգամ աշխատանքները վերսկսվել են հայ-գերմանական համագործակցության շնորհիվ, ունենք հնագետներ ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտից, Գերմանիայի և Երուսաղեմի համալսարաններից: Հայկական կողմի ղեկավարն է Բորիս Գասպարյանը, իսկ գերմանական կողմինը՝ Արիել Մալինսկին: Հնագետներին Կալավանում դիմավորել է «Time Land» գիտաուսումնական հիմնադրամի հիմնադիր-ղեկավար և հնագետ Ռոբերտ Ղուկասյանը:

Պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են նեանդերթալյան մարդու հետքեր. նրա կողմից պատրաստված գործիքներ, ինչպես նաև վերացած կենդանիների ոսկրային մնացորդներ, որոնք նախնական տվյալներով պատկանում են խոշոր եղջերավոր կենդանիների՝ բիզոնի և բրածո եղջերուի, նաև կան մանր կրծողների ոսկորներ: Հուշարձանը հետաքրքիր է այն առումով, որ ժամանակագրորեն համապատասխանում է այն ժամանակահատվածին, երբ նեանդերթալյան մարդուն փոխարինել է homo sapiens-ը՝ ժամանակակից բանական մարդը: Ըստ հնագետների՝ հնարավոր է, հնագիտական աշխատանքների արդյունքում ի հայտ գան այնպիսի փաստեր, որոնք կարող են բացահայտել, թե ինչպես և ինչ պայմաններում են անհետացել նեանդերթալցիները:

Ըստ ակնկալիքների՝ կատարվելիք աշխատանքները տևելու են մի քանի տարի և հետագայում ընդգրկելու են նաև ամբողջ Գետիկի տարածքը:

Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնը

20526572_742111782664156_192667323_nՀարցազրույց Գեղարքունյաց թեմի Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնի պատասխանատու Հասմիկ Սեթաղյանի հետ:

-Տիկի՛ն Սեթաղյան, կխնդրեի մի փոքր ներկայացնել Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնի գործունեությունը:

-Գեղարքունյաց թեմի Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնն իր գործունեությունն սկսել է 2010թ.-ից։ Կենտրոնի շենքը ձեռք է բերվել Այլանճյան ընտանիքի նվիրաբերությամբ ու մասամբ վերանորոգվել Սան Ֆրանցիսկոյի և Սբ. Պողոս եկեղեցու ծխի օգնությամբ։ Կենտրոնի նպատակն է՝ տրամադրել մասնագիտական կրթություն, որին զուգահեռ՝ նաև հոգևոր կրթություն:-Ի՞նչ խմբակներ են գործում կրթական կենտրոնում:

-Կենտրոնում գործում են անգլերենի, խմորեղենի, ձեռագործության, նկարչության, համակարգչային, խեցեգործության, փայտի փորագրության, երգեցողության խմբակներ։ Կենտրոնն ունի նաև տիկնիկային թատերախումբ, որը հանդես է գալիս տարբեր միջոցառումների ժամանակ ու միջազգային մրցույթներում։ Հիմնական մասնագիտական դասընթացին զուգահեռ տրվում են նաև քրիստոնեության և հայ առաքելական եկեղեցու պատմության վերաբերյալ դասեր, սովորեցնում ենք աղոթքներ, ընթերցում հատվածներ Աստվածաշնչից ու, վերլուծաբար, փորձում հասկանալ:

-Շահառուների ընդունելությունը քանի՞ տարեկանից է իրականացվում:

-Որոշակի տարիքային սահմանափակումներ չկան։ Կենտրոն են հաճախում ցանկացած տարիքի անձինք։ Կրթությունն անվճար է, իսկ դասընթացների լրիվ ավարտից հետո աշակերտները ստանում են վկայագրեր:N8ddv-6scH4

-Ի՞նչ մեթոդներով եք իրականացնում կրթությունը:

-Անշո՛ւշտ, կրթությունն այստեղ իրականացվում է ոչ ֆորմալ մեթոդով:
Ձեռագործության խմբակն ունի գորգագործության, հելունագործության, հուլունքագործության, կարպետի, մակրամեի, գոբելենի բաժիններ, որոնցից հատկապես կարևորում ենք գորգագործության ու կարպետի բաժինները ու փորձում ենք հնարավորին չափ աշակերտներին ծանոթացնել հայկական տարազներին, զարդանախշերին, գորգերին, մշակույթին, հայկական գործվածքներում օգտագործվող գույներին, երանգներին ու բարձրացնել աշակերտների գեղագիտական ճաշակը:
Երգեցողության խմբակում ուսուցանվում են ազգագրական և հոգևոր երգեր, շարականներ։ Հետագայում երգեցողության խմբակն ավարտած անձանցով էլ համալրվում է եկեղեցու երգչախումբը:
Նկարչության դասերը հաճախ անցկացվում են բնության գրկում՝ աշխատանքի արդյունավետությունն ու երեխաների երևակայությունը խթանելու համար։
Կենտրոնը կազմակերպում է նաև ցուցահանդեսներ, ուխտագնացություններ ու էքսկուրսիաներ դեպի Հայաստանի տարբեր սրբավայրեր ու պատմամշակութային նշանակություն ունեցող վայրեր:FcrC_ur3yg8

-Կենտրոնում Դուք դասավանդում եք թաղիքագործություն։ Կխոսե՞ք այդ մասին:

-5 տարի առաջ «Կենաց տուն» հասարակական կազմակերպության ժողվարպետ Լալա Մնեյանը հրավիրել էր հոլանդացի թաղիքագործության մասնագետ Անեմի Քոյնին, ում մոտ էլ երեք անգամ մասնակցել եմ թաղիքագործության դասընթացներին, որից հետո էլ սկսել եմ դասավանդել Գեղարքունյաց թեմի Գավառի հոգևոր կրթական կենտրոնում:JsTGAHa2KLM

-Հունիսի 3-ին կենտրոնի մի խումբ երեխաներ ուսուցիչների հետ մասնակցեցին ժողստեղծագործության կենտրոնում բացված «Ստեղծագործում են Գավառի կանայք» խորագրով ցուցահանդեսի բացմանը, որտեղ ներկայացված էին նաև Ձեր աշխատանքները։ Պատմե՛ք այդ մասին:

-2017թ.-ի հունիսի 3-ից 10-ը տեղի ունեցավ այդ ցուցահանդեսը, որը ներկայացնում էր Գավառից հինգ ստեղծագործող կանանց աշխատանքները, այդ թվում՝ նաև իմ։ Մենք ՀՀ մշակույթի նախարարության կողմից ժողովրդական վարպետի կարգավիճակի մասին հավաստող վկայական ստանալու համար դիմել էինք Ժողովրդական ստեղծագործության կենտրոնին՝ օգտագործելով նաև հնարավորությունը՝ մարզում բնակվող ստեղծագործող անձանց աշխատանքները մայրաքաղաքում ներկայացնելու:

Lilia Apresyan

Ինչ է խաղաղությունը

Սիրում եմ «Հետք» լրատվականի «Երկնքից կես քայլ ներքև» ֆիլմը, մտաբերում սարերի մարդկանց, նրանց խոսքը, մտածելակերպը, ապրելաձևը: Էդ ֆիլմը նայելով խաղաղվում եմ, չգիտեմ՝ ինչից է, երևի շատ անկեղծ ու շիտակ ֆիլմ է: Հենց այդ ֆիլմի ու խաղաղության մասին էի մտածում, երբ դուռը բացվեց: Ներս մտնողը մորս հորաքույրն էր, որին արդեն բավականին երկար ժամանակ է՝ բոլորս Էլո ենք ասում: Հարցնում եմ.

-Էլո՛, քեզ համար ի՞նչ ա խաղաղությունը:

-Խաղաղությունը, վեր կռիվ չես անում, խաղաղ ես, պատերազմ չկա:

Քիչ հետո ավելացրեց.

-Խաղաղություն չկա:

Բարձրանում եմ Արաքսի տատիկենց տուն, նույն հարցը նրան տալիս:

-Ազատություն էլի, ազատ ըլենք,- պատասխանում է:

Իջնում եմ տատիկենց տուն:

-Տա՛տ, քեզ համար ի՞նչ ա խաղաղությունը:

-Մեծ երջանկություն, անամպ երկինք, ամեն մի մայր խաղաղություն կուզի, վե՞ր մի ծնողը չի ուզի, ա՛յ բալա ջան:

Ընկերուհուս եմ հարցնում ֆեյսբուքով:

-Ինձ համար խաղաղությունը էն կլինի, երբ ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև ամբողջ աշխարհում սահմաններին զինվորներ չկանգնեն, կարիքը չլինի, որ զինվորներին բանակ ճանապարհելիս չլացեն, այլ ուրախանան:

Հաջորդ զրուցակիցս Հովիկ պապիկն է: Տղան Արցախյան ազատամարտի ժամանակ է զոհվել: Հարցիս պատասխանում է.

-Երբ վեր երտիտասարդներ չզոհվեն, մեր աղջիկները, պատանիները չիմանան՝ ինչ ա պատերազմը, պատերազմ չտենան: Դա կլինի խաղաղություն:

Ապարանցիների մասին անեկդոտներ է պատմում, ծիծաղում, վերջում էլ ավելացնում.

-Ա՛յ, տհե պաներ կրեն, ժողովրդին ուրախացնեն, հոգսը թեթևացնեն: Թե չէ՝ էս երկիրը երկիր չի:

Ինձ համար խաղաղությունն այն կլինի, երբ ամեն անգամ եկեղեցում մոմ վառելիս ոչ թե Աստծուց խաղաղություն խնդրեմ, այլ շնորհակալ լինեմ խաղաղության համար, երբ ամեն օր լրատվականներով չլսենք ևս մի զինվորի կորստի մասին, երբ իբր «խաղաղ բանակցություններ» չեն վարի, երբ արյամբ պահած հողը մի քանի վայրկյանում ու մի թղթի կտորով չեն զիջի, երբ հոպարին առաջվա նման ավելի հաճախ կտեսնենք, երբ, վերջապես, նման «պաթոսախեղդ» հարցեր չենք հնչեցնի, նման բովանդակությամբ նյութեր չենք գրի, այլ կլինենք խաղաղ ինքերս մեզ հետ, մեր հոգում, աշխարհի նկատմամբ:

Բայց միգուցե Էլոն ճիշտ էր. խաղաղություն չկա: Դեռ չկա…

lilit harutyunyan lchshen

Ֆրանսիացի կամավորները մեր գյուղում

Մի քանի շաբաթ առաջ Հայաստան էին ժամանել ՀԵԿ (Հայկական երիտասարդական կազմակերպություն) կազմակերպության ֆրանսիացի կամավորները: Նրանք իրենց ամառային հանգիստը անցկացրին մեզ մոտ՝ Լճաշենում: Ինչպես նրանք մեզ պատմեցին՝ Ֆրանսիայում անցկացվում է մեծ ընթրիք, որին մասնակցում են տարբեր խավերի մարդիկ (օրինակ՝ մեծահարուստներ, բարերարներ, ուսանողներ և նաև տարբեր ոլորտների մասնագետներ), կատարվում է դրամահավաք, և ընտրվում են Հայաստանի գյուղերից մի քանիսը, որտեղ կամավորները պետք է անցկացնեն դասընթացները: Այս անգամ ընտրվեց նաև մեր գյուղը: Ֆրանսիացի կամավորները աջակցեցին նաև սպորտդպրոցի վերանորոգման աշխատանքներին: Նրանց նպատակն էր՝ ծանոթացնել գյուղի երեխաներին Ֆրանսիայի մշակույթի հետ և նաև ծանոթանալ Հայաստանի մշակույթի առանձնահատկություններին: Նրանք մեզ ծանոթացնում էին ֆրանսիական ազգային երգերին, իսկ մենք, փորձելով հետ չմնալ, սովորեցնում էինք մեր ազգային պարերից մի քանիսը: Նրանց հատկապես դուր էր եկել «Թամզարան»: Ցանկացած հայկական երաժշտության ներքո պարում էին այդ պարը: Երեխաներից ոմանք սկսում էին ծիծաղել, իսկ պարի ուսուցիչը նրանց հայացքով սաստում էր, քանի որ մեր արած կամ ասած ինչ-որ անզգույշ արտահայտություն կամ պահելաձև կարող էր խիստ վիրավորել նրանց: Դե, հասկանում եք, իրենց մոտ մշակույթը ու կուլտուրան լրիվ ուրիշ է: Ֆրանսիացի երիտասարդները գյուղի երեխաների հետ անցկացնում էին տարբեր ժամանցային ծրագրեր, դասընթացներ, դիտում էին ֆիլմեր և այլն: Նույնիսկ արդեն անգիր էինք արել կամավորների անունները, չնայած նրան, որ բարդ էր դրանք արտասանելը, իսկ նրանք արդեն հայերեն բառեր էին սովորել մեզանից: Հաճախ լեզվի խոչընդոտի պատճառով իրար լավ չէինք հասկանում: Դպրոցում գերմաներեն ենք անցնում, իհարկե, լավ կլիներ, եթե ավելի լավ ուսումնասիրեինք անգլերենը, քանի որ այդպես կկարողանայինք ավելի լավ հասկանալ մեր օտարերկրացի ընկերներին: Սակայն լեզվի խոչընդոտը չխանգարեց նրանց հետ լավ ժամանակ անցկացնելուն: Նույնիսկ Ֆրանսիա-Լճաշեն ֆուտբոլային թիմեր ստեղծվեցին:

Արդեն նրանց գնալու ժամանակն էր, քանի որ ամառային հանգստի մյուս մասն էլ պիտի Լճափ համայնքում անցկացնեին: Մեր գյուղի երիտասարդներն էլ մի գեղեցիկ հրաժեշտի միջոցառում էին կազմակերպել նրանց համար: Արդեն շատ լավ ընկերներ էինք դարձել և, իհարկե, մենք կշարունակենք շփումը սոց. ցանցերի միջոցով: Մենք ձեռք բերեցինք նոր ֆրանսիացի ընկերներ, չնայած նրան, որ իրարից տարբերվում էինք թե՛ լեզվով, և թե՛ նախասիրություններով: