monika alaverdyan

Դեպի տուն վերադարձ չկա

Հիշում եմ՝ գյուղի բլրի վրա այդպես էլ կիսաքանդ մնացած տունը, մորս հուշերում ծվարած տունը: Թե ինչու այդպես էլ կիսաքանդ մնաց, թե ինչու եկավ պատերազմը, ես չգիտեմ: Ոչ մեկն էլ չգիտեր: Ամեն բան քանդեց պատերազմը, բայց տունն այդ բլրի վրա թառած այդպես կիսաքանդ էլ մնաց:

Ես տեսել եմ պատերազմը, այո՛, տեսել եմ մորս աչքերում, պապիս ասած ամեն մի բառում տեսել եմ մի հետք ցավոտ, որ վաղուց է՝ արդեն չի լքում բառերն այդ մոլոր: Ես լսել եմ կիսաքանդ տան քարերի ներսից ճիչն այն մանկան, որն այդպես էլ չիմացավ երկնքի գույնը, որն այդպես էլ տունն այդ կիսաքանդ չտեսավ քարը քարի վրա մինչև վերջ դրված:

Մորս հուշերում ծվարած տան լույսը չմարեց:

Պապիս տնկած խնձորենին ամեն տարի լավ բերք տվեց, բայց ցավն այդպես կիսաքանդ էլ քնած մնաց բոլորի սրտերում: Չքանդվեց ու հանգիստ ապրել չտվեց մորս, պապիս, մանկանն այն, որ երկինք չտեսավ:

Կիսաքանդ հոգիները բայց ժպտալ գիտեն, նրանք խոստացել էին երբեք չքանդվել: Բայց և կառուցվել չկարողացան: Կառուցո՞ղ չկար: Ուժ չկար, գուցե վաղուց բոլորին լքած հույսից լո՞ւր չկար:

Մորս աչքերում լույսն աղոտ էր, բայց չմարեց․․․

Nelli Harutyunyan

Ինքնամեկուսացում, որն այդպես էլ տեղի չունեցավ

Իմ ընտանիքում և հայկական շրջապատում այս տարի ես միակն էի, որ որոշեցի դպրոցը ավարտելուց հետո միանգամից համալսարան չգնալ: Հիշում եմ, երբ կայացրի այդ որոշումը, գրեթե բոլորը, ում ճանաչում էի Հայաստանում, մասնավորապես՝ ընտանիքս, խստորեն դեմ էին դրան: Հարցն այն էր, որ այստեղ «Gap Year» անելը նշանակում է համալսարան երբեք չգնալ և մնալ անկիրթ: Շատերը կարծում են, որ այն տարին, երբ երիտասարդը դպրոցն ավարտելուց անմիջապես հետո ֆորմալ կրթություն չի ստանում, ուղղակի ժամանակի կորուստ է: Իմ դեպքում դա այդպես չէր: Ես միշտ երազում էի ունենալ երկար «արձակուրդ», որի ժամանակ կճամփորդեի և կփորձեի իմ տասներեք տարվա գիտելիքները իրական կյանքի պայմաններում: Վաղուց արդեն որոշել էի, երբ գա ժամանակը, ես կիրականացնեմ իմ այդ երազանքը: Երևի երբեք չեմ մոռանա ծնողներիս դեմքի արտահայտությունը, երբ հայտնեցի նրանց իմ՝ Էկվադոր գնալու որոշման մասին: Ընկերներս չէին հավատում, որ ես իսկապես կգնամ այդ քայլին, և պնդում էին, որ եթե անեմ դա, շատ կփոխվեմ ու չեմ ուզենա այլևս Հայաստան վերադառնալ:

Չնայած արդեն մեկ ամիս է, ինչ տանն եմ, այն մտքերը, որ ես կարող էի ծայրաստիճան փոխվել, ինձ համար շարունակում են մնալ տարօրինակ, բայց քանի դեռ տանը չէի, ինձ էլ էր դա անհանգստացնում: Երբ մեկ ամիս առաջ, նստած Փարիզի դատարկ օդանավակայանում,  մտածում էի, որ իմ ճամփորդություններից, ապրած փորձերից և նոր գաղափարներից հետո  ինձ Երևանում այլևս լավ չէի զգալու: Առաջ բերելով «կանանց հանդեպ անհարգելի վերաբերմունքը Հայաստանում», որի մասին այս ամիսների ընթացքում կարդում էի տարբեր հայկական լրատվական էջերում, ես փորձում էի մայրիկիս համոզել, որ այս ամենից անմիջապես հետո տանը ես ինձ լավ չեմ զգա: Պնդում էի, որ ճիշտ կլինի, եթե ինձ կորոնավիրուսի կասկածներով մեկուսացնեն Դիլիջանի կամ Ծաղկաձորի հյուրանոցներից մեկում, որտեղ ժամանակ կունենայի հոգեբանորեն պատրաստվելու տուն վերադառնալուն: Բայց դա այդպես չէր, ինձ իսկապես պետք չէին այդ մի քանի օրը մտքերս հանդարտեցնելու համար:

Այո՛, ես մենակ հասել էի աշխարհի մյուս ծայրը: Ձեռք էի բերել ընկերներ, իսկ հետո կորցրել նրանց: Ծանոթացել էի նոր, բավականին տարօրինակ մարդկանց հետ, նրանց հետ ընկել ամենաարկածային, բայց միաժամանակ սարսափեցնող պատմությունների մեջ:

Ես սովորել էի ազատության լեզուն: Իսպաներենն այդպես էի կոչում, քանի որ աշխարհի մյուս ծայրում, որտեղ ինձ ոչ ոք չէր ճանաչում, իսպաներենի միջոցով էի ստեղծում իմ մասին կարծիք տեղացիների մոտ: Ծանոթանալով նրանց մշակույթին՝ փորձել էի ուսուցչի դերում աշակերտներիս սովորեցնել երազել և երբեք չվախենալ ոչնչից՝ ինքս ինձ վախեցած և միայնակ զգալով: Դեռ չհարմարված նոր կյանքին՝ ականատես էի եղել իրական քաղաքական, բավականին ագրեսիվ բախումների և այդ ընթացքում հասկացել՝ կյանքում հաճախ ուժեղ և համբերատար լինելը միակ ելքն է:

Փորձել էի ճամփորդել միայնակ` ինձ համար շատ օտար ու անծանոթ վայրերում, այդ ընթացքում հասկացել իրական ընկերության արժեքը: Հաճախ ընկերությունը հարցականի տակ էի դրել, երբ հայտնվել էի անհասկանալի իրավիճակներում, որոնք մինչ օրս դեռ սարսափեցնում են ինձ քնելուց առաջ:

Այս տարվա ընթացքում լողացել էի գետերում, լճերում, սառը ջրվեժներում և օվկիանոսներում: Ես ինձ իսկապես երջանիկ էի զգացել, ուրախացել և ծիծաղել, հետո վախեցել, տխրել, լացել՝ գրեթե անձայն, որ ոչ ոք չլսի, լացել՝ բարձրաձայն, որ ինձ հասկանան:

Ես սովորում էի ու սովորեցնում, զրուցում օտար մարդկանց հետ՝ փորձելով հասկանալ նրանց մշակույթը: Հաճախ գրի էի առնում տեսածներս ու մտքերս, որոնք բացատրության կարիք ունեին: Փորձում էի գտնել ինձ հին գրքերում, իսկ հետո անհույս կորչում Հախվերդյանի ու Ֆորշի երգերի մեջ՝ այդ անտարբեր տան կտուրին ծխելիս:

Իսկապես շատ տարբեր ապրումներ էի ունեցել ու այդ օրը, երբ օդանավակայանում, թեթև գինովցած, մտովի անցնում էի իմ անվերջ հիշողությունների միջով, սարսափով մտածում էի, թե ինչքան փոխված կլինեմ: Համոզված էի, որ տանն ինձ այլևս չեն հասկանալու, Երևանը այլևս չի ըմբռնելու իմ տարօրինակ մտքերը, իսկ մանկության ընկերներն էլ նույնը չեն լինելու, քանի որ նրանց համար իմ հիմար արկածները անիմաստ և անհեթեթ էին լինելու:

Ինչեր ասես էլ մտքովս չէին անցնում, երբ ինքս ինձ համոզում էի, որ Դիլիջանում անցկացրած հնարավոր երկու շաբաթները, ոչ թե ցանկալի ինքնամեկուսացում էին այդ նոր վիրուսի տարածումը կանխելու նպատակով, այլ անհրաժեշտություն իմ ամենուր ցրված մտքերը մի քիչ կարգի բերելու համար մինչև տուն վերադառնալը: Բայց շուտով այդ հստակ որոշումը դարձավ ուղղակի ցանկալի, իսկ քիչ անց, երբ օդանավից դուրս եկա, և Երևանի սառը օդը, չգիտես ինչու, իմ մեջ արթնացրեց տան հանդեպ անսահման կարոտը,  հասկացա, որ մեկուսացման երկու շաբաթները բոլորովին անիմաստ կլինեին: Այդ պահին ես նույնիսկ վախեցա, որ ինքնաթիռի մեջ իմ հետևում նստած խուճապահար ֆրանսիահայ կինը կարող էր չսխալվել, թե. «Այս ինքնաթիռում ոմն մեկը հաստատ վիրուսակիր է: Նա կվարակի բոլորին, և արդյունքում ամբողջ ինքնաթիռը կհիվանդանա այդ սարսափելի վիրուսով, և շուտով բոլորս կխեղդվենք և կմեռնենք ինքնամեկուսացվածների սենյակներում՝ բացարձակ մենակության մեջ»: Այո՛, կարծում եմ, որ այդ «ոմն մեկը» ես էի, ով դիմացի շարքում նստած ֆսֆսում էր և գրեթե մտքի մեջ հազում և փռշտում, որ ոչ ոք հանկարծ չնկատի:

Բարեբախտաբար, այդ ագրեսիվ կնոջ մեղադրանքները ճիշտ չէին, մեր ինքնաթիռում ոչ ոք ջերմություն չուներ, ինչը նշանակում էր, որ հանգիստ կարող էի գնալ տուն:

Հայրիկս վաղուց ինձ էր սպասում: Երբ տեսա նրան, մեքենայի մեջ սովորականի պես մի քիչ զրուցեցինք, մայրիկս, որի համար ակնհայտորեն միևնույնն էին համաշխարհային համաճարակը և ինքնամեկուսացման պայմանները, ինձ պինդ գրկեց, և մենք գնացինք տուն: Ընթրելիս ես հասկացա, որ այստեղ ոչինչ չի փոխվել, և կարծես ես էլ նույնն էի մնացել: Այդ ընթրիքը, որի մասին երազում էի վերջին տարվա ընթացքում, լրիվ սովորական էր թվում, կարծես ուղղակի դպրոցից տուն էի վերադարձել:

Իսկ այդ բոլոր հիշողություններն ու զանազան դրվագները, որոնք իմ մտքում ինձ դարձրել էին անճանաչելի, կորել էին իմ գիտակցության մութ անկյուններում, կարծես երբեք չէին էլ եղել: Երբ իմ բարեկամները հետաքրքրված հարցեր էին տալիս ճամփորդություններիս մասին, ես հաճախ սահմանափակվում էի հակիրճ, բոլորին հայտնի փաստերով, քանի որ իմ էկվադորյան բավականին հետաքրքիր արկածները հասարակ բառերով փոխանցելու համար ես դեռ պետք է մարսեի այդ տարվա ընթացքում ունեցած ապրումներս, զգացմունքներս և մտքերս, որոնք անցանկալի կերպով ինձ հետ էին բերում Էկվադոր, երբ բարձրաձայնում էի դրանց մասին: Իսկ իմ ներքին մեծ փոփոխությունները հասկանալու և ընդունելու համար նույնիսկ Դիլիջանի ինքնամեկուսացման երկու շաբաթները բավարար չէին լինելու…

Lilit Hovsepyan Erevan

Պայքար անտեսանելի թշնամու դեմ

Շատերը պատերազմ ասելով պատկերացնում են զինված ընդհարումներ, մարդկային անթիվ զոհեր, անվերջ ու անդադար կրակոցներ, ավերված փողոցներ ու շենքեր․․․

Գիտես՝ երբեմն պատերազմներ կարող են տեղի ունենալ հենց ներսումդ, երբ սեփական ես-ը վերագտնելն ու արժևորելը թվում է գրեթե անհնարին, երբ մարդկային երկու հակադարձ բևեռներ բախվում են իրար, երբ ներքին ձայնդ լսելն ու դրան հետևելը դառնում է պարզապես անտանելի և խլացնում է շուրջդ։

Երբեմն հենց դու ես քո թշնամին, այն անտեսանելի թշնամին, ով տակնուվրա է անում ներսդ, իսկ դու ամեն անգամ փորձում ես պայքարել դրա դեմ, ամեն անգամ խոսքերովդ ցավեցնում ու նույն խոսքերով էլ ստիպում ես դառնալ ավելի ուժեղ։

Գիտես՝ պատերազմներն անխուսափելի են, երբ փորձում ես հասնել ինքնաճանաչման, դառնալ ավելի լավը և վերջապես հասկանալ ինքդ քեզ։ Արդյունքում սեփական ես-ի հետ զրույցները դառնում են սովորական, իսկ կոնֆլիկտները հնարավորություն են տալիս վերլուծել սխալներդ։ Այս ամենի հետ միասին առաջանում են բազմաթիվ հարցեր, որոնց պատասխանները բավականին պարզ են, անհրաժեշտ է գեթ մեկ հայացք գցել ներսումդ կատարվող քաոսին և ստանալ բոլոր հնարավոր պատասխանները, թեև կան հարցեր, որոնց պատասխանները այլ տեղերում փնտրելն անիմաստ է, քանի որ պատասխանը տալ կարող ես միայն դու։ Ներդաշնակ լինել ինքդ քեզ հետ, թե փորձել դիմանալ մահվան չափ խլացուցիչ աղմուկին։ Որոշողը ինքդ ես։ Ինքս էլ բազմիցս բախվելով սեփական ես-իս՝ հասկացել եմ մի կարևոր բան․ պետք չէ մեղադրել քեզ անցյալում կատարծդ սխալների համար, չէ՞ որ հենց այդ սխալներն են եղել կյանքումդ ստացած լավագույն դասերը և հենց այդ սխալներն են քեզ ավելի ուժեղ դարձրել։ Սխալներն անխուսափելի են, պետք չէ տառապել անցյալի դառը հիշողություններից, պարզապես ներիր ինքդ քեզ, սովորիր սեփական ձախողումներից։ Ներիր ինքդ քեզ այն բանի համար, որ կույր ես եղել և չես նկատել շուրջդ կատարվող խառնաշփոթը։ Ներիր ինքդ քեզ, որ չես կարողացել գնահատել նրանց, ովքեր միշտ կողքիդ են եղել։ Ներիր ինքդ քեզ, որ դադարել ես պայքարելուց և ամբողջովին ուժասպառ եղել։ Ներիր ինքդ քեզ, որ վստահել ես նրանց, ովքեր բազմիցս հուսախաբ են արել։ Սակայն մի մոռացիր, որ հենց նրանք են քեզ սովորեցրել գնահատել և արժևորել ինքդ քեզ։ Նրանք են, որ սովորեցրել են գնահատել շուրջդ կատարվող ամեն բան և հենց նրանց շնորհիվ է, որ դու հիմա ամուր կանգնած ես ոտքերիդ վրա և շարժվում ես նպատակներիդ ետևից։

Գուցե հիմա կհարցնես՝ ո՞վ է այնուամենայնիվ հաղթում։ Իրականում հարցիդ պատասխանելու համար երկար մտածել պետք չէ, չէ՞ որ գալու է մի պահ, երբ ամենամոտ ու անփոխարինելի ընկերդ դառնալու է հենց այն ձայնը, որը ժամանակին կեղեքում էր քեզ ներսից, երբ վերջապես համակերպվելու ես իրականության հետ և այն այլևս այդքան սարսափելի չի լինելու, երբ շարունակելու ես ապրել ու գնահատել կյանքիդ ամեն վայրկյանը․․․ Նշանակում է՝ հաղթողը հենց դու ես և ոչինչ չի կարող քեզ կանգնեցնել։

Gohar Petrosyan

Նամակ ընկերոջս

Ողջույն, ընկերս: Ինչպե՞ս սկսվեց և անցավ այսօր օրդ: Փորձում եմ ենթադրել…
Հուսամ ժպտալու շատ առիթներ ես ունեցել այսօր, իսկ եթե ոչ, եկել եմ հիշեցնելու ժպտալ չմոռանալուդ մասին:
Գիտես, դու իմ ընկերն ես: Ես երբեք չեմ ընդունել ընկերուհի ասվածը: Անգլերենում կա մի բառ, որով սկսվում և ավարտվում է գլխավոր միտքը՝ Friend: Էլ ինչո՞ւ ընկնեմ այս ու այն կողմ, «ուհի» ավելացնեմ, որ կորած բարեկամներս ու շրջապատս ընտրածս վերնագիրը սխալ չհասկանան: Լավ, ինչևէ…
Ես գիտեմ, որ հիմա դժվար է: Այս տարին իսկական պատուհաս էր մեզ համար. հիասթափություն, սայթաքում, խաբկանքներ, կորուստներ, վեճեր, հնին ավելացվող նոր ցավ, և հիմա էլ գրողի տարած հեռավորությունը… Լավ է, որ այս ամենի մեջ գոնե մի մխիթարանք կա, որից երբեք չենք հոգնում, որը չգիտի լքել, խաբել, օգտագործել հանուն շահի, վատաբանել, չգնահատել… Մի քիչ ցավոտ կողմ ունի, բայց դե ոչինչ, մենք խենթ ենք՝ կդիմանանք:
Կներես, որ այս անգամ ոգևորելու և ուժ տալու փոխարեն սա եմ ասում. մեր կյանքը տխուր է, պարզապես մենք ենք այն փորձում ուրախ դարձնել: Ո՛չ, ես չեմ թուլացել և ոչ էլ ուզում եմ քեզ տխրեցնել: Պարզապես մեկ-մեկ էլ իրողությունը պետք է ընդունել, չնայած չենք էլ խուսափել դրանից: Հիշո՞ւմ ես, որ մի օր ասացի՝ կյանքը մեզ կոտրելու մտքից ավելի շուտ կհիասթափվի, քան մենք մեր նպատակներից: Հիմա էլ եմ ասում: Չկոտրվե՛ս երբեք, նույնիսկ եթե մի օր այլևս չկարողանամ քեզ այս խոսքերը ասել: Պարզապես կբացես այս նամակն ու կկարդաս: Չէ՜, ասածս սխալ մի հասկացիր, և մի՛ պատրաստվիր ինձ խեղդելուն: Քեզ որևէ բան ասել չկարողանալը կարող է տարբեր պատճառներ ունենալ: Չգիտեմ, թե ինչու եմ սա գրում: Չնայած հիմա գիշերվա հազարն է: Ես գիշերը այն եմ՝ ինչ կամ. ուզեցի գրել սա: Երևի վաղը կփոշմանեմ: Ինչևէ…
Խմբագիրս միշտ ասում էր․ «Ինչ-որ բան գրելուց հետո կարդա այն մեկ օր անց, նոր կորոշես՝ արժի՞ որևէ տեղ հրապարակել, թե՞ ոչ»: Դե հա, ճիշտ էր ասում: Բայց ես հիմա ուզում եմ մոռանալ այդ ճիշտ և սխալ ասվածը:
Իբր եկել էի քեզ հիշեցնելու ժպտալ չմոռանալուդ մասին: Լավ եմ հիշեցնում, չէ՞: Ուզում էի ասել, որ կարոտել եմ մեր թափառականի կյանքը, իմ մշտական ուշացումների ժամանակ քո սպառնալիքները, որոնք այդպես էլ օդում էին մնում, գրադարանից իմ գիրք պատվիրել չկարողանալու հրաշք ունակության ժամանակ քո համբերատար դեմքի արտահայտությունը, կատուների հանդեպ քո զզվանքը, որ ինձ քաշ տալով հեռացնում էիր փողոցի կատուներից, և վերջապես կարոտել եմ քո «սուպչիկը»: Ի՜նչ ռոմանտիկն եմ: Ժպտո՞ւմ ես:
Ի դեպ, սա իմ առաջին նամակն է: Ես երբեք որևէ ընկերոջս այսքան անկեղծ խոսքեր ասած չկամ: Ես չեմ սիրում բարձրաձայնել այն, ինչ զգում եմ, բայց դու բացառիկ ես: Չե՛մ ժխտի, ռոմանտիկ ու սիրային բանաստեղծություններ հաճախ եմ գրում: Դե հա, օդից չեմ գրում, բայց դե միակ զգացմունքն է, որ երբեք լուրջ չեմ վերաբերվել:
Իմ ընկեր, չմոռանաս կարդալ այս նամակը, երբ մեջդ ինչ-որ դատարկ անկյուն կմնա: Չմոռանաս մեր նպատակների մասին: Չմոռանաս ժպտալ: Բայց ես մի բան մոռացա. մոռացա վերևում նշել՝ կարոտել եմ քեզ:

susanna mikoyan

Չափահաս կյանք մտնելու մտորումներից

Բազմազանության գաղափարը ինձ գրավել է դեռևս մանկուց։

Երբ ինձ հարցնում էին, թե որն է իմ ամենասիրած գույնը, դժվարանում էի պատասխանել, քանի որ սիրում էի տարբեր գույների համակցությունը։ Իսկ երբ գնացի դպրոց, մենք անցնում էինք տարբեր առարկաներ, և ծնողներս խորհուրդ էին տալիս, որ յուրաքանչյուր առարկայից գոնե գաղափար ունենամ, քանի որ դա ինձ կտա լայն աշխարհայացք։ Մասնագիտություն ընտրելու պահին մեծ դժվարության առաջ էի կանգնած, քանի որ ուզում էի կա՛մ դառնալ իրավաբան, կա՛մ արվեստի ոլորտում լինել։ Այդ երկվությունը շատ է ինձ տանջել, բայց ի վերջո եկա եզրահանգման, որ ինձ լիարժեք զգալու համար պետք են և՛ արվեստը, և՛ գիտությունը։ Իմ կենցաղային-խոհանոցային տաղանդը սահմանափակվում է մրգեր ձևավորելով, որը ես սիրում եմ, քանի որ այդ մրգերի գույները միասնաբար այնքան հաճելի են ինձ թվում, որ ես մոռանում եմ ուտել դրանք։ Ուսումնասիրելով մարդկային պատմությունը՝ հասկացա, որ այս մի աշխարհում ապրում են չափազանց տարբեր-տարբեր աշխարհայացքներով մարդիկ և հասարակություններ, և աշխարհում չկա մի ճիշտ և մի սխալ։ Ու դա գիտակցելով ես ունեցա մի մեծ ցանկություն՝ շփվել բոլոր մարդկանց հետ։ Չնայած՝ հաշվարկներս հուշում են, որ հարյուր տարվա կտրվածքով մեկ վայրկյան յուրաքանչյուրի հետ խոսելու դեպքում մոտավոր երեք միլիարդի հետ կկարողանամ շփվել, ես հույսս լիովին չեմ կորցրել:

Ես միշտ փորձել եմ գեղեցիկը փնտրել։ Եվ հասկացա, որ այդ գեղեցիկը բազմազանությունն է, բայց փաստորեն դրան մի բառ է պակասում՝ ներդաշնակությունը։ Այդ բառերը երկար ժամանակ չեմ իմացել և չեմ կարողացել բացատրել այն, ինչ համարում եմ աշխարհի ամենագեղեցիկ երևույթները։ Ամենապարզ օրինակը՝ նույնիսկ չարն առանց բարու, և բարին առանց չարի չեն կարող լինել։ Կյանքում գոյություն ունեն շատ տարբեր, նույնիսկ ծայրահեղ երևույթներ. չպետք է ոչ մեկը բացառել, այլ բալանսավորել։ Համենայնդեպս, կփորձեմ այդպես չափահաս կյանքում։

Gohar Petrosyan

Կապույտ դատարկություն, որ անծայր է թվում

Աչքերիս առաջ անծայր թվացող կապույտ ծովն է: Այնքա՜ն խաղաղ է ու պարզ, որ կարծես երբեք չի կեղտոտվել փոշուց ու թափոնից, որ ասես թե ինքը չէր ողջ գիշերը քամուց ալեկոծվում: Մեռած լռություն է տիրում մի ծովի ափին, որը ամպրոպից ավելի բարձր որոտալ գիտեր, արևից էլ վառ շողեր արձակել ու տեղն եկած ժամանակ էլ նավեր խորտակել: Այնքան փոքր էր թվում, բայց այնքան անծայր է հիմա: Այնպես լքված է, հոգնած ու անորոշ: Նույնիսկ ճայերն են լքել:

Քամին երկար սպասելուց հիասթափեցրած հյուրի նման գալիս ու ուղղակիորեն պարանոցիցս քաշում ու տանում է դեղին շարֆս: Թող տանի, գուցե շարֆս ընկեր մնա լքված ծովին:

Խոսելս չի գալիս: Անտաղանդ գիրք թերթողի պես այս ու այն կողմ եմ անում գրքիս էջերը: Ինձ հետաքրքրում էին գրքի էջերը, տեսքը, թղթի բույրը, բայց ոչ բովանդակությունը. անմիտ է թվում կյանքը: Դե հա… մենք հաճախ ենք սիրում անպատասխան: Տեսնում ենք, հիանում, համ հետաքրքրասիրությունից այրվելով տարվում դրանով, ինչպես թմրամոլը ափիոնով: Եվ երբ ուշքի ենք գալիս՝ նախընտրում ենք այն երբեք փորձած չլինելը: Բայց դե, էլ ինչ… Է՛հ, ափիոնս լավն էր, պարզապես… Գրողը դրան տանի:
Ես տարօրինա՞կ եմ խոսում: Կներեք, պարզապես այլ կերպ լինել չէր կարող: Ինձ մի պահ թվում էր, թե այս կյանքից իրոք գլուխ եմ հանում, փիլիսոփա եմ, ով բոլոր հարցերի պատասխաններն իմանալով նախընտրում է լռել: Բայց հիմա ես իրոք խոսել եմ ուզում: Տեսնես՝ ի՞նչ կուզեմ հինգ տարի անց: Լռե՞լ, թե՞…
Մի՞թե այս ծովն իրական է, թե՞ պարզապես կապույտ դատարկություն: Ես սարսափում եմ պատկերացնելուց, թե ամենը խաբկանք էր, պայքարը՝ անիմաստ: Եվ ո՞ւր տարավ դեղին շարֆս:

Աչքերիս առաջ անծայր թվացող կապույտ ծովն այնքա՜ն խաղաղ է, լուռ ու հոգնած: Նավերը խորտակված են, լուսինն էլ չի ուզում իր տեղը զիջել արևին: Միևնույնն է, ծովս խաղաղ է ու կապույտ: Նա իր մեջ խեղդեց բոլորին: Ես մնացի:

Դե, հիմա ինչպե՞ս խեղդեմ ինձ իմ մեջ: Դեղին շարֆո՞վ:

suren manukyan

Աննա

Նա կանգնած էր ժայռի եզրին։ Քամին խաղում էր նրա ալիքաձև վարսերի ու զգեստի փեշերի հետ։ Կյանքն այլևս չէր ապրում նրա մեջ։  Նրան թվում էր, թե վաղուց է մահացել։ Անկենդանությունն ու դատարկությունը յուրովի  էին երևակում դժոխքը նրա համար։ Կարմրած դեմքն ու թաց աչքերը մերթ ուղղվում էին հեռուն, դեպի երկինքը, մերթ էլ անդնդի ներքևում ճողփացող ջրերին։ Երկինքը պարզ էր ու գունատ։ Մերկ ոտքերն ու թեթև զգեստը տանում էին նրան անցյալ։ Այնտեղ, ուր նա երջանիկ էր։

Աննան 17 տարեկան էր, երբ ես նրան տեսա առաջին անգամ։ Նա ալիքվող շեկ մազեր ուներ ու մտազբաղ հայացք։ Նա գեղեցիկ էր։ Իր տարիքի համեմատ  շատ խելացի էր ու հասուն։ Նա երազանքներ ուներ։

Անցան տարիներ, ու ես տեսա նրան կրկին։ Պարզվեց, որ մենք սովորում ենք նույն համալսարանում։ Նա փոխվել էր, ասես ուժեղացել էր։ Կայուն։ Սիրում էր կյանքը և ավելի էր գեղեցկացել։

Այնպես ստացվեց, որ մենք հայտնվեցինք մի շրջապատում․ ընդհանուր ընկերներ, համակուրսեցիներ։ Ես մոտ չէի նրա հետ և իրականում՝ առանձնապես չէի ճանաչում նրան, բայց ամեն անգամ  տեսնելիս ինչ-որ բան իր հայացքում ինձ ձգում էր․․․ Այն պահին նա այնքան իրական էր։

Այդ ուժեղ ու կայուն բնավորության հետ մեկտեղ, արդեն տարիներ էր, ինչ նա իր սիրտը նվիրել էր մի տղայի․ անմոռաց ու անվերադարձ։ Ու այդ ժամանակ նա գեղեցիկ էր, քան երբևէ։ Այդ տղան մեր կուրսից էր։ Ես ճանաչում էի նրան ոչ ավել, քան Աննային։ Նրանց սիրում էին բոլորը։ Չգիտեմ էլ, ինչու, իմ դեմքին ժպիտ էր հայտնվում ամեն անգամ, երբ տեսնում  էի նրանց։

Մի օր իմացա, որ նրանք կռվել են։ Երկուսն էլ մի փոքր տաքարյուն էին։ Բայց ես կասկած չունեի, ես համոզված էի, որ դա ժամանակավոր է։

Երեկոյան Աննայի հեռախոսը զանգեց․

-Աննա ․․․ Բարև ․․․ Լսիր, այսպես չի կարող շարունակվել, ես գալիս եմ, որ խոսենք ․․․ Ես սիրում եմ քեզ:

Արցունքները հոսեցին Աննայի աչքերից․

-Ես էլ քեզ եմ սիրում, արի շուտ ․․․

Բայց այդ երեկո նա տեղ չհասավ։

Մենք բոլորս գնացել էինք նրա հուղարկավորությանը։ Մենք այնտեղ էինք։ Ես հիշում եմ Աննայի դեմքը։ Նրա աչքերը։ Նա կոտրվել էր։ Նրա սիրտը չկար։ Այն կորել էր ինչ-որ տեղ իր տան ճանապարհին։ Իսկ տղայի սիրտը անկանոն բաբախում էր Աննայի կրծքի տակ՝ մեկ ուժեղանալով, մեկ մարելով մինչև մոռացություն։

Ես որոշեցի, որ պետք է սատար լինեմ նրան, օգնեմ  հաղթահարել կամ գոնե չկործանվել այդ մղձավանջում։ Չգիտես ինչու, ինձ ձգում էր դեպի նա։ Թույլ տվեց ինձ հաճախ տեսնել իրեն, ժամանակ անցկացնել, բայց  այդպես էլ  չբացեց իր սիրտն իմ առջև։ Նա փորձում էր, անկեղծորեն ջանում էր պայքարել վշտի ու ցավի դեմ, բայց երբեմն զգում էի, թե ինչպես էին իր սեփական մտքերը գայթում ու տանում իրեն դեպի բոլորովին այլ իրականություն։ Ես այլևս նրա հետ չէի։

Մենք հիմնականում հանդիպում էինք նրա տանը։ Ֆիլմ էինք դիտում, ընթերցում էինք կամ ուղղակի զրուցում։ Այդ ամենի բարի հավելումն էր դարձել գինին։ Այն օգնում էր մեզ ցրվել։

Այդպիսի մի երեկո ես տուն էի վերադառնում, երբ ճամփի կեսին հիշեցի, որ ինչ-որ բան եմ մոռացել նրա տանը (հիմա անգամ չեմ հիշում` ինչ, բայց այն կարևոր էր, այդ իսկ պատճառով էլ ես հետ գնացի)։ Առանց թակելու ես իջեցրի բռնակը։ Դուռը բաց էր։ Մտնելով ներս, գտա նրան գինու շիշը ձեռքին։ Դեմքը կարմրած էր։ Աննան սրբեց արցունքները ու ասաց․

-Մի դատիր ինձ։

Ես նստեցի նրա կողքին։ Իհարկե,  չէի կարող դատել նրան, բայց մի՞թե այն, ինչ տեսել էի, նորմալ էր։ Նորմալ չէր վերջերս ոչինչ։ Չգիտեմ։ Համենայն դեպս մի փոքր լուռ մնալուց հետո նա ինձ ասաց․

-Ինչի՞ համար է այս ամենը։

Ես քարացել էի, ուզում էի մի բան ասել, պատասխան տալ, բայց ամեն մի միտք, որ ծնվում էր իմ մեջ, մահանում էր միանգամից, որովհետև այդ պահին  վախենում էի անմիտ երևալ, վախենում էի,  կմտածի, թե երբեք չեմ հասկանա իրեն, ու կվանի ինձ։  Ես լուռ մնացի։ Նա ծածուկ ժպտաց․

-Դու լավն ես, բայց ես կորցրել եմ հավատս:

․․․ Ու կրկին ես լուռ էի։ Համենայնդեպս, դրա համար զղչում եմ ամենից շատ։ Քանի որ  պատասխան էր սպասում ինձնից,  ելք էր ակնկալում, ես նրա միակ հույսն էի։ Իսկ ես լուռ էի ․․․

Ես սպանեցի նրա վերջին հույսը։

Աննան գերազանց էր սովորում ․․․ Մինչև այդ դեպքը։ Հաջորդ կիսամյակը նա ավարտեց մի կերպ, ցածր գնահատականներով, իսկ դրան հաջորդող տարում  լքեց համալսարանը։ Ամեն ինչ գլորվում էր ներքև, նա փորձում էր աշխատանքի տեղավորվել, ցրվել, մոռանալ, նորից ապրել, բայց ․․․ Մեռած տղայի սրտից բուսած փշերը տարածվել էին նրա օրգանիզմում։

Անքուն գիշերներ, ալկոհոլ, թափառումներ մինչև առավոտ։

Ես չէի կարողանում օգնել նրան, ես չգիտեի, թե ինչպես կամ գուցե չէի համարձակվում։ Նա կամ օրերով դուրս չէր գալիս տնից, կամ տուն չէր վերադառնում օրեր շարունակ։ Ու չկար մեկը, ով կօգներ նրան։ Ծնողները վաղուց էին մահացել։ Նա մենակ էր, իսկ այն ուժեղ բնավորությունը կոտրվել էր անսահման սիրո գերեզմանում։ Նա անում էր ամեն ինչ, որ մոռանա, բայց օգուտ չկար․ մոռացության ժամերից հետո հնչում էին հին մեղեդիները, բայց ավելի ուժգին։

Ու վերջապես նա այնտեղ էր, ժայռի եզրին։ Այնտեղ, ուր հաճախ էր լինում ընկերոջ հետ։ Նա կյանքի ու մահվան սահմանին էր, որտեղ գուցե հայտնվել էր վաղուց։ Իսկ ես ուղղակի հետևել էի դրան։ Բոբիկ ոտքերը դիպչում էին սառը ժայռերին։ Արցունքների մանր կաթիլները հոսում ու կորում էին անհատակ անդունդում։ Նա այլևս չկար, քամի էր, մեղմիկ սուրացող քամի, որում կրկին լսվում էր սիրած տղայի ձայնը․

-Ես սիրում եմ քեզ։

Ինձ հանձնեցին մի երկտող.
«Քեզ հետ անցկացրած րոպեները կտրում էին ինձ ցավից ու իրականությունից, բայց երբ դու էլ էիր գնում, ես ավելի մենակ էի մնում անտանելի ցավի ու միայնության հետ»։

milena movsesyan

Երբ համացանցը չի անջատվում

Այն հաճելի պահը, երբ վերջապես անջատում ես համացանցը ու մնում մենակ ինքդ քեզ հետ։ Երբ մտքերդ դանդաղ ընթացք են ստանում, հանդարտվում են, ու փորձում ես ոչնչի մասին չմտածել։ Բայց չի ստացվում․ այնքան հիշելու բան կա, այնքան շատ խնդիրներ՝ լուծելու: Մեկը՝ մեծ, մեկը՝ փոքր, մեկը՝ քեզ համար, մյուսը՝ ուրիշի։ Ու դրանց չափից ավելի լինելը ազդում է հանգիստ շնչելուդ վրա։ Այդ մանր to do-ները, ծավալուն հանձնարարությունները, հետոյին թողած գործերը անընդհատ պտտվում են ուղեղումդ, հիշեցնում, որ էլի բան կա անելու, ինչ-որ բան կիսատ է մնացել։

Ու դու, համակարգիչն անջատելով, to do list-ը մի կողմ դնելով՝ ուզում ես մոռանալ ամեն ինչ, վանել շրջապատը, մի կողմ դնել պարտականությունները, փորձում ես մենակ մնալ քեզ հետ, մի քիչ լսել ինքդ քեզ, մտածել կյանքի մասին, մի քիչ էլ փիլիսոփայել։ Բայց նորից չի ստացվում։

Համացանցից դուրս գալով՝ ուզում ես կտրվել վիրտուալ մարդկանցից ու նրանց հետ ունեցած հաղորդագրություններից․ չէ՞ որ դրանք օրվա ընթացքում ամենամեծ ազդեցությունն են թողնում քեզ վրա։ Նրանց խոսքերը, ստատուսները, խելացի մտքերը, կարծիքներն ու սմայլիկները նետերի պես մխրճվում են զգայարաններիդ մեջ։ Ազդեցությունը տարբեր է՝ ուրախություն, ծիծաղ, ջերմություն, հոգատարություն, ընդվզում, անհամաձայնություն, զզվանք ու տհաճություն։ Մեկի նամակին սպասում ես, մյուսին՝ արհամարհում, մեկի գրածը վրադ ազդում է, մյուսինը՝ ոգևորում, 100 հոգի հավանել են նկարդ, բայց այն մեկը չի էլ տեսել․․․

Գլուխդ սկսում է պտտվել ինֆորմացիոն ու էմոցիոնալ մեծ հոսքից, երբեմն ուղղակի ուզում ես չկարդալ, չպատասխանել, երբեմն՝ փոխել թեման, երբեմն արագ անջատել, լքել համացանցը։ Ուզում ես մի քանի օր ապրել այդ սարդոստայնից դուրս, առանց այդ նետերի ազդեցության, առանց կեղծ ու սխալ լուրերի, առանց ֆեյքերի ու լայքերի, դիտումների թվի ու դիտողների, առանց ուրիշի կյանքին խառնվելու, առանց հեռախոսի՝ տագնապ առաջացնող ծնգոցը լսելու։

Բայց հիմա համացանցը բոլորիս աշխատանքային գործիքն է․ մեկը սովորում է, մյուսը՝ աշխատում։ Դու ստիպված ես անընդհատ լինել կապի մեջ, ապահովել քո վիրտուալ ներկայությունը, տնայինը ուղարկել օնլայն, կարդալ գիրքը օնլայն, լսել դասընթացը օնլայն, ընկերներիդ հետ հանդիպել նորից օնլայն․․․

Թեև ծանր օրվանից հետո համացանցը վերջապես անջատված է, բայց նամակները, ստատուսները, մեկնաբանություններն ու նորությունները չեն վերանում մեր ուղեղից, դրանք ատոմների նման արագ պտտվում են այնտեղ, խառնում ու փոխում են մեր մտքերի ուղղությունը։ Փակում ես աչքերդ, դրանք նորից հայտնվում են դիմացդ։ Թվում է՝ երբեք քեզ հանգիստ չեն տա։ Իսկ քո ուզածը միայն մենակ մնալն է։ Անհնար ցանկություն չէ, չէ՞․․․