Փոքր էի՝ հազիվ երրորդ թե չորրորդ դասարանում։

Ամեն օր ամենաքիչը մեկ անգամ գնում էի մեր շենքի մոտ գտնվող մթերքի խանութ՝ գնումներ անելու։ Միշտ թողնում էի առևտրի մանրադրամը։ Վաճառողուհին լայն ժպտում էր ու ոչ մի անգամ դրանք վերադարձնել չէր փորձում: Նա լավ մարդ էր, միշտ սիրալիր էր ինձ հետ:

Մանրադրամը թողնելու իմ սովորության մասին, անկեղծ ասած, նախկինում երբեք չէի մտածել: Հիմա եմ հասկանում, որ լինելով կրտսեր դպրոցական՝ ունեի տարիքիս բնորոշ ընդօրինակման հզոր մեխանիզմ։ Դրա շնորհիվ, թե պատճառով՝ չգիտեմ, բայց սովորել էի այս վարմունքը՝ ընդօրինակելով հայրիկիս: Նա էլ, հավանաբար, ինքն իրեն այդ հարցը չէր տվել երբեք:

Բայց այ թե ինչ պատահեց մի օր։ Առևտրի գումարը նույն վաճառողուհուն վճարելիս նկատեցի, որ տասը կամ քսան դրամ չի բավականացնում, ու խնդրեցի վաղը բերել, բայց նա զայրացավ ու շատ կոպիտ նկատողություն արեց ինձ խանութի տասնյակ հաճախորդների մոտ: Ես չգիտեի՝ ինչ անել: Նրան պատասխանել, իհարկե, չէի կարող: Առաջին՝ նա ինձնից մեծ էր, երկրորդ՝ ես բավականին ամաչկոտ էի նման դեպքերում թեկուզ մի բառ արտաբերելու համար: Այդ իսկ պատճառով ատամներս սեղմեցի իրար ու արցունքախառը դեմքով վազեցի տուն։

Պատմեցի մայրիկիս, վերցնելով անհրաժեշտ գումարը՝ գնացի խանութ։

Սաստիկ վիրավորված էի, մտածում էի, որ նա վատն է։ Ամեն անգամ խանութի մոտով անցնելիս նրա բառերն էի հիշում ու հազիվ էի զսպում ինձ, որ չարտասվեմ:

Դրանից հետո փոխեցի վարմունքս՝ հասկանալով, որ նա մեղավոր չէր: Միշտ էլ հեշտ է դիմացինին մեղադրելը, այնպես չէ՞:

Այդ ես էի մեղավոր, քանի որ մոռացել էի իմ դրամն արժեվորել։

Նա անտարբեր նայում էր պատուհանից ու նկատում, որ քաղաքը վաղուց խոր քուն էր մտել, և անգամ հարևանի շունը, ողջ օրը այս ու այն կատվի հետևից ընկնելուց հոգնած, ննջել էր լուսնի նուրբ սավանի տակ։ Լուսինն էլ, կարծես մարդկանց հավերժ անցուդարձից ձանձրացած, ծուլորեն իր լույսն էր սփռում մերթ այս, մերթ այն ճյուղի վրա։ Աշխարհի մի գողտրիկ հատված, որ Աստծո կամոք ունակ էր տեսնել աչքը, Մորփեոսի գիրկն ընկած, տեղափոխվել էր երևակայական մի միջավայր՝ վարդագույն երազներով ու երազանքներով լեցուն։

Մութ գիշերի այս խլացնող լռության մեջ նա մտորում էր ինչ պատահի… Մտքեր, որոնք լի էին աշխարհի ողջ դառնությամբ, և անգամ Շամշադինի կծան մեղուների արտադրած ամենաքաղցր մեղրը, որ դեռ կպած էր շուրթերին, չէր կարող փոխել խիստ մարդկային այն զգացումը, որ ամեն բան կյանքում գնում է անդունդը։ Ինչո՞ւ խիստ մարդկային․․․ Չգիտեմ։ Նա էլ չգիտեր։ Գիտակցաբար նա չէր գիտակցում կատարվածը. չէր ցանկանում։

«Գիտակցությունը զենք է, որ ցանկացած պահի կարող է գործել ինչպես թշնամուդ, այնպես էլ քո դեմ»,- մտածում էր նա։ Թե ով էր ինքը, չգիտեր. բախտի խոնարհ ծառա, կյանքի ուշիմ աշակերտ, նպատակների զինվոր, ցանկությունների գերի, սիրո բանտարկյալ, թե լիարժեք հիմար։ Հավանաբար, այդ պահին նա ամեն ինչ էր և ոչինչ միաժամանակ։ Բազում երանգներ, որ տարիներ շարունակ լցնում էին նրա հոգու դատարկությունը և առաջացնում էին լիության և բավարարվածության ցնորք, վերացան նույնքան արագ, որքան հայտնվեցին։ Նա քայլ առ քայլ ազատվում էր տարիների այն կարծր ծեփից, որը ջերմության, ապահովության, կայունության պատրանք էր ստեղծում։ Հաճելի մի սուտ, որը սիրում էր ինքը, և որը սիրում էր իրեն։ Սուտը սիրում է կույրերի, սնվում է այդ թշվառների ներքին կուրությամբ և վերածում նրանց անդեմ բայերի, որ զանազանվում են միայն սեռով… Բայց նա ժամանակին ստացավ ապտակ. մի խուլ, դաժան ապտակ՝ կյանքի սիրո ապտակը, որ ստիպեց սթափվել, որ ստիպեց ոչ թե նայել, այլ տեսնել, նկատել, զգալ, վերլուծել, հասկանալ։ Թե ինչ էր պատահել՝ գիտենք միայն ես և նա՝ մարմինը և հոգին, գիտակցությունը և զգացմունքը, ուղեղը և սիրտը, Ինը և Յանը, մենք շատ անուններ ունենք, իմաստն է նույնը, երբ ներդաշնակ ենք, հաղթահարելի է ցանկացած արհավիրք, ինչպես մի գավաթ թեյի շուրջ լուծելի է ցանկացած խնդիր։

Այն ժամանակ, երբ վրձինը պետք է վերջապես հանդիպի թղթին, կարծես թե տեղի է ունենում այն, ինչ բոլորս տեսել ենք մեր համակարգիչների էկրաններին` error 404, բայց սա արդեն տեղի է ունենում նկարչի ուղեղում:

Մոտավորապես նույն բանը տեղի է ունենում իմ գլխում, երբ համակարգիչս մի փոքր դանդաղ է միանում, կամ էլ երբ գրելուց առաջ, ըստ սովորության, word-ի էջերն եմ հավասարեցնում: Բոլոր բառերս դուրս են գալիս գլխուղեղիցս ու առանց ցտեսություն ասելու` լքում են ինձ:

Սա տեղի է ունենում նաև այն ժամանակ, երբ ես հայերենով դաս եմ պատասխանում, ուղղակի այս ժամանակ տեղի է ունենում «տեղափոխման» տարբերակը, որը իրենից ներկայացնում է բառերի տեղափոխումը մեկ լեզվից մեկ այլ լեզուն: Բառապաշարիս բառերը միանգամից թարգմանվում են անգլերեն, որոնք ես չեմ կարողանում հետ փոխել հայերենի, և ուղեղիս խորքերից մեկ-երկու գերմաներեն բառեր են գալիս, իսկ թե դրանք որտեղից գիտեմ` ոչ մեկը դեռ չի հասկացել:

Ինչևէ, այս անգամ ցանկանում էի մի փոքր ուրիշ բան գրել` առանց առօրյա անհամ դրվագների, կենցաղային խնդիրների ու դժգոհությունների, սակայն համակարգիչս մի քիչ ուշ միացավ: Ես կարծես թե նմանվում եմ գրողի, ով մեծ ցանկությամբ մոտեցնում է թանաքով լցված գրիչը կաթնագույն թղթին, բայց թանաքը չորացած է լինում, իսկ իրեն հարվածում է հիասթափության ալիքը:

Երբ գրում ես, ցանկանում ես, որ բառերիցդ յուրաքանչյուրը հարվածի մատներիդ, որ ոչ մի բառ անտեսված չմնա, որ յուրաքանչյուրն էլ գա ու իր համար նախատեսված անկյունում մնա, այդ իսկ պատճառով ես չեմ գրում: Ավելի քիչ դրամատիկ հնչելու համար կասեմ, որ համեմատաբար քիչ եմ գրում, որովհետև իրականում ես պահպանողական եմ: Ավելի լավ է՝ բառերս մնան մտքումս` այնտեղ, որտեղ սովոր են մնալ, թեկուզ և փտեն: Մտքերիցս դուրս չեն գա, կմնան ու անտեսված չեն զգա իրենց:

Հոգնած ուրբաթի վերջին ժամերը վաստակած հանգստով վայելելու համար պառկում ես բազմոցին ու աչքերս փակելուն պես դիմացդ են գալիս բոլոր չասված-չգրված բառերը` հատիկ-հատիկ, կարծես թե դատում են լուռ աչքերով քեզ՝ իրենց չարտաբերելու համար: Մնացած երկու օրերը քեզ հանգիստ չեն տալիս: Ավելի ճիշտ` մնացած բոլոր ընկեր-բարեկամներդ քեզ հանգիստ չեն տալիս, որովհետև «հազիվ ազատ ենք, բա մի հատ չգա՞ս, մեզ չտեսնե՞ս»: Դե արի` բացատրի, որ չէ, պետք չէ:

Մի խոսքով, նման ինտերվալներ շատ են լինում, հիմնականում՝ հենց այս պարբերությունների միջև եղած ինտերվալների չափով, սակայն դրանք ավելի մեծ են իմ գլխում, որտեղից բառերս կտոր առ կտոր, կարծես ափսոսելով, որ լքում են ինձ, դուրս են գալիս ու հարվածում ստեղնաշարին, ու հենց այս պահին ես հասկանում եմ, որ ինչքան էլ ես հիմա ստեղնաշարով ժամանակ եմ խնայում (որովհետև վերջապես սովորել եմ խնայել), ինչ-որ մի տեղ ինչ-որ մի թուղթ իրեն լքված է զգում:

Իսկ իմ մտքի թանաքն արդեն վերջանում է…

Մի անգամ Արմանը դասամիջոցին հայտարարեց․

-Վաղը ստուգողական ենք գրելու։ Ես գնում եմ ոգի կանչեմ, տեսնեմ՝ ինչ կստանամ։ Ո՞վ է գալիս ինձ հետ։

-Ի՞նչ է պետք․ անտեսանելի գլխա՞րկ, թե՞ կախարդական փայտիկ,- ձեռ առա ես։

-Մեզ պետք կգա մոմ, ափսե, ստվարաթուղթ,- բացատրեց Աննան ու գնաց Արմանի հետևից։

Դե, քանի որ բոլորը գնում էին, ես էլ միացա նրանց։

Եվ այսպես, «զինված» մտանք դպրոցի նկուղ, մոմը վառեցինք։

Արմանը հանդիսավոր ձայնով արտաբերեց․

-Ոգի, ասա, ի՞նչ եմ ստանալու ստուգողական աշխատանքից։

-«Երկուս»,- հանկարծ լսվեց մի հաստ ու սարսափազդու ձայն։

-Իսկ ե՞ս,- լսվեց Վահեի վախվորած ձայնը։

-Դու՝ նույնպես,- կրկնեց ձայնը։

-Վա՜յ, մամա ջան,- սկսեցինք բղավել աղջիկներով։

Մեզ Արմանի ու Վահեի «երկուսները» չէին վախեցրել, այլ ձայնը․․․ Տղաներն էլ էին վախեցել։ Մանավանդ, իրարանցման մեջ մոմը հանգցրել էինք ու խավարի մեջ պատից պատ էինք խփվում։ Մեկ էլ ինչ-որ մեկը լույսի կոճակը միացրեց։

-Ո՜ւփսս,- ասացինք միաձայն։

«Ոգին» կանգնել էր մոմի մնացորդների, կոտրտված ափսեի ու ստվարաթղթի մեջտեղում։ Մեր դպրոցի տնօրենը․․․

Թե ինչ եղավ հետո, չարժե պատմել, դուք էլ եք դպրոց գնում և եղել եք տնօրենի սենյակում․․․

Մեզնից ձեզ խորհուրդ․ լավ է ստուգողականին կարգին նախապատրաստվել։

Անահիտ Ղազարյան 13 տարեկան, 1998թ.

Հաջողության հասնել ցանկանում են բոլորը, այդ թվում և ես: Անցած տարի իմ կյանքում տեղի ունեցավ մի իրադարձություն, որը գլխիվայր շրջեց հաջողության մասին իմ պատկերացումները:

2018 թվականի մայիսն էր, ՀՊՄՀ-ի 2-րդ կուրսում էի սովորում։ Համալսարանում էլի եկան ու հայտարարեցին հերթական «Ամառային դպրոց» ուսանողների միջազգային փոխանակման ծրագրի մասին։ Ծրագրի մասին գիտեի դեռևս առաջին կուրսից, սակայն չէի դիմել՝ վախենալով ձախողել ընտրական փուլը, փորձել նոր, ինձ անծանոթ մի բան:

Հայտադիմումի լրացման վերջնաժամկետը մոտ էր, նորից հայտարարություն արվեց։ Իրարամերժ մտքերը խառնվեցին գլուխումս։ Որոշեցի այնուամենայնիվ դիմել ու վերջին օրով լրացրի հայտադիմումը՝ ոչ մի լուրջ բանի չսպասելով (նախ` անցնելու հույս չունեմ, և հետո` անցնելու դեպքում էլ ծնողներս թույլ չեն տա գնալ արտերկիր)։

Եկավ հարցազրույցի օրը։ Հարցազրույցին ներկայացա կոստյումով ու շատ լուրջ դեմքով, պատասխանեցի բոլոր հարցերին, չնայած` պատասխաններս շատ անփույթ էին: Դուրս եկա քննական սենյակից աննկարագրելի ուրախ ու թեթևացած, քանի որ խիզախել էի գոնե փորձել:

Երկու շաբաթ անց տեղեկացա, որ ընտրական փուլը հաղթահարել եմ և պետք է մասնակցեմ վիճակահանության՝ հյուրընկալող երկիրը պարզելու համար։ Եվ ի՞նչ, իմ վերցրած թղթի կտորի վրա գրված էր աշխարհի լավագույն կրթական համակարգ ունեցող երկրներից մեկը՝ Ֆինլանդիան՝ իր Օուլուի համալսարանով։ Ինձ տրված էր հնարավորություն, որի մասին նախկինում միայն կարող էի երազել։ Առաջին անգամն էր, որ կարողանում էի զգալ կամքիս հզորությունն ամբողջապես՝ հոգով, սրտով և էությամբ։ Ո՞վ կպատկերացներ, որ կյանքիս լավագույն օրերի մի մասը պիտի ապրեի «բացարձակապես անծանոթ» մարդկանց հետ, որոնց մեջ և պիտի գտնեի ամենածանոթներին։ Ծրագրի տևողությունը մեկ շաբաթ էր, բայց ստացած դասերը միայն մի շաբաթ չէր, որ պիտի կիրառվեին:

Ու հիմա իմ կյանքը բաժանվում է երկու մասի՝ այս իրադարձությունից առաջ և հետո։ Ամառային դպրոցը միանշանակ ֆորմալ անունն է, սա դպրոց է, որում գլխավոր դերակատարը կամքն է։

Արդեն 3-րդ կուրսում եմ սովորում։ Այլևս չունեմ սխալվելու, կորցնելու ու չհաջողելու վախ, հիմա ես ունեմ միայն ուսուցողական հնարավորություններ: