-Մի՛ արա, բալե՛ս, կպատժվես…

-Ո՞վ կպատժի, մամ…

Ասում են, թե երեխաների ուղեղը սպունգի է նման. ինչ տաս՝ միանգամից կլանում են և երբեք չեն մոռանում: Այո, այո, երեխայի ուղեղը նման է հնազանդ, քառակուսի սպունգի: Եվ գալիս է մի ժամանակ, երբ այդ սպունգը ամբողջովին կլանելուց հետո, ոմանք սկսում են փոխել դրա կառուցվածքը, քամել այն և իրենց մտքերով լցնել: Եվ սա էլ հետագայում որոշ հարցերում մեծ մասամբ հանգեցնում է մնացյալի կողմից քարկոծվելուն:

Մարդիկ ասում են, որ ազատ են և՛ մտածելակերպով, և՛ իրենց կյանքով, և՛ ապրելակերպով, գիտեն սեփական իրավունքներն ու դիմացինի իրավունքները: Բայց այս հարցում ևս հիասթափություն եմ ապրում. այդ նույն մարդիկ պատրաստ են սեփական ես ու կարծիք ունեցող մարդկանց հրկիզելու. հրկիզելու հավատքի համար: Շատերը հավատն ու հավատքը շփոթում են՝ համարելով այդ երկուսը նույն բանը: Ես կարող եմ հավատալ քամուն, տիեզերքին, մտքի ուժին և վերջ ի վերջո, ինքս ինձ, բայց հավատքը, ըստ իս՝ կրոնն է:
Գիտեք, մարդկության պատմության մեջ (և առավել ևս հայ ժողովրդի) կար մի ժամանակաշրջան, երբ մարդկանց հավատքի համար ողջ-ողջ այրում էին: Ներկայումս առանձնապես ոչինչ չի փոխվել, ուղղակի հիմա մարդկանց «այրում են» «չհավատքի» համար: Երբ իմանում են, որ աթեիստ ես, կամ էլ սկեպտիկ, արձագանքները հետևյալն են լինում. «Տո դուք մարդ չե՛ք, հայ չե՛ք: Լրիվ թափելու բան եք: Շեղվածնե՛ր… Տո դրանց վառե՜լ ա պետք»։ Եվ սա էլ ձեր առողջ մտածելակե՞րպն է: Ռեյ Բրեդբերին մի սխալ է արել, կամ էլ անավարտ գործ ունի․ «451˚ ըստ Ֆարենհայթի» վեպի փոխարեն պիտի գրեր «36.000˚ ըստ հավատքի» տասը հատորանի վեպը: Կամ էլ թե Մարկ Մենսոնը. «Թքած ունենալու նուրբ արվեստի» փոխարեն՝ «Ողջ-ողջ այրելու նուրբ արվեստը»:

Ես չեմ վատաբանում կրոնը, ես չեմ նշում, որ դա հավատի շինծու փոխմիջոց է, չեմ ասում, թե աթեիստ եմ կամ էլ անհավատ: Ես չեմ ասում՝ դուք սխալ եք, քանզի դրա իրավունքն էլ չունեմ: Ես ուղղակի վաղուց փոխել եմ իմ «սպունգի» կառուցվածքը…

-Բա ո՞վ կպատժի, բալես…

-Չգիտեմ, մամ…

-Դուք դասի՞ չեք,- իրեն բնորոշ մուննաթով հարցնում է Ժորա ձյաձյան՝ առաջին հարկի պահակը:
-Դասի ենք,- պատասխանում եմ ես ու փորձում առանց դրամապանակիցս հանելու անցկացնել ուսանողական քարտս, որ «սեզամը» բացվի ու, ինչպես միշտ, լույսի արագությամբ բարձրանամ այդ նեղլիկ աստիճաններով, որոնց աջ կողմը (չգիտես ում որոշմամբ) նախատեսված է բարձրանալու, իսկ ձախը՝ իջնելու համար (ու, հա, Աստված չանի՝ խառնես այդ կարգը):

-Բա ժամին նայե՞լ եք,- նա, սովորության համաձայն, ձեռքի բանալիով թխկթխկացնում է սեղանին, ապա ավելացնում,- ուշանում եք:
-Դասախոսը մեզնից շատ ա ուշանում,- ի միջի այլոց պատասխանում է Սյուզին ու շարունակում փորփրել պայուսակը՝ ուսանողականը շուտ գտնելու հույսով:
- Յա՜, – Ժորա ձյաձյան տանել չի կարողանում, երբ որևէ մեկը համարձակվում է հակաճառել իրեն,- դասախոսին կարելի ա, դուք պարտավոր եք լսարանում սպասեք,– ու նրա սովորական մուննաթը վերածվում է հիպերմուննաթի:

Սյուզին անցկացնում է քարտը, բացում «սեզամը» և միանում ինձ ու Աստղիկին, որ «սեզամի» ու աստիճանների միջև կանգնել ու սպասում էինք լեզվակռվի ավարտին:
-Սյուզի՛, արդեն 2-րդ կուրս ենք, բայց դու տենց էլ չսովորեցիր, որ Ժորայի հետ պետք չի կռիվ անել:
-Հա, բայց ինչի՞ ա մուննաթ գալիս որ:
-Է՜հ,- ես տարուբերում եմ գլուխս ու հասկանում, որ նրանց երկուսին էլ ինչ-որ բան համոզելն անիմաստ է,- եկե՛ք բարձրանանք:

Չորրորդ հարկում իր սովորական դարձած նկատողություններով մեզ է դիմավորում Կառլեն ձյաձյան՝ բոլոր երեք պահակներից ամենափոքրամարմինն ու ամենաջերմը:
-Ցածր, էրեխե՛ք ջան, ցածր: Դաս ա:
-Բարև Ձեզ,- ասում եմ ես ու ժպտում, որովհետև Կառլենի նկատողություններն այնքան սովորական են, որ, ըստ իս, արդեն ռեֆլեքսորեն են դուրս թռչում իր բերանից:
-Բարև Ձեզ,- ժպտում է նա ի պատասխան ու, սովորության համաձայն, նորից կրկնում,- բարև Ձեզ:

Հինգերորդ հարկի «պահապանը» Ղուկասն է՝ ամենաբարձրահասակն ու խստադեմը, ում հագին այդ կապույտ կոստյումը բոլոր երեքից ամենատարօրինակն է նայվում:
-Արագացրե՛ք, էրեխե՛ք, դաս ա:
Դե՜, հա, Ղուկաս ձյաձյան էլ առիթը բաց չի թողնում մեզ նկատողություն անելու՝ չնայած, որ արդեն մտնում ենք լսարան, ու, հա, դասախոսն էլ՝ մեր հետևից, որովհետև իրեն կարելի է, ճիշտ է, մենք պիտի սպասենք… Ոչինչ, թե համալսարանի աստիճաններին մեծ-մեծ տառերով գրված ֆրանսիական արժեքներից մեկն էլ «égalité»-ն է՝ հավասարությունը:

Այո՛, սա համալսարանն է, այստեղ դու տանն ես, ուր քեզ սպասում են դեռ առավոտ շուտ…

Հա, ու լավ կլինի՝ չուշանաս, գիտեմ, որ քնի ամառային ռեժիմդ դժվար է փոխել, բայց կապույտ կոստյումավորները բարկանում են…

Ես չեմ ուզում լինել այնպիսին, ինչպիսին բոլորն են:

Կյանքն արդեն իսկ ձանձրալի է, և ավելի քան ձանձրալի կլինի, երբ մարդիկ սկսեն միանման լինել: Ասում են, որ ամեն մարդ յուրահատուկ է, և բոլորը տարբերվում են միմյանցից: Երևի թե ճիշտ են ասում, բայց իմ աչքերով հազարից մեկին կարող եմ առանձնացնել և հստակ ասել՝ նա տարբերվում է: Հասարակության կողմից դրական վերաբերմունքի արժանանալու համար պետք է լինես նրանց նման, բոլորի նման: Իսկ մի՞թե դա տաղտկալի չէ:
Յուրովի լինելու և տարբերվելու համար պարտադիր չէ փիրսինգ կամ դաջվածք անել, կամ էլ թե վարսերը գույնզգույն ներկել: Մարդու հայացքն էլ արդեն իսկ բավական է տարբերվելու համար: Սակայն հաճախ ներքին «գույները» ցանկանում են արտաքնապես հանդես գալ: Երևի թե դա էլ պատճառն է փիրսինգի կամ գույնզգույն վարսերի: Չնայած, մեր հասարակությունը բացասական է վերաբերվում դրան: Կարող եմ բերել իմ օրինակով: Երթուղայինում, երբ տարեց մարդկանց տեղ եմ զիջում, տարօրինակ հայացքով դեմքիս են նայում: Իրենց հայացքն ինձ միայն ասում է՝ հա՞ որ, դու ինձ տե՞ղ զիջեցիր: Ինչո՞ւ, կապույտ վարսերով աղջիկները բացառապես վատն են կամ անդաստիարա՞կ: Կամ էլ թե համալսարանում. դասախոսները մտածում են, թե վատ եմ սովորում, կամ էլ պիտի քննությունս վատ հանձնեմ: Ինչո՞ւ, վարսերս կապույտ են և դա ստիպում է այդպե՞ս մտածել:
Նորմալ է այն, որ բնական վարսերի գույնով աղջիկը կեսգիշերին դրսում զբոսնում է, բայց աննորմա՞լ է, երբ կապույտ վարսերով աղջիկը ժամը 21:00-ին է տուն գնում: Ձեր պատկերացրած խելոք, գլուխը կախ, տուն տանելու աղջիկները, որոնք ստանդարտ են ամեն հարցում՝ և՛ մտածելու, և՛ հագնվելու, և՛ շպարվելու, ավելի լա՞վն են: Սպասեք անսպասելիին միշտ խելոք աղջիկներից, այլ ոչ թե ներքինը անկեղծորեն արտահայտողներից։ Մարդիկ, մեկը մյուսին նմանակելով, սահմանափակում են կյանքը: Իսկ ինչո՞ւ նմանվել կողքինին, եթե կարող ես տարբերվել և քո կյանքի ոճը թելադրել:

Այս տարի ամառն ինձ համար սկսվեց հենց հունիսի մեկին։ Ես էլ չեմ հավատում. ո՛չ հուլիսի մեկին, ո՛չ հունիսի տասնյոթին, այլ հենց հունիսի մեկին։ Ամառվա առաջին օրը հանձնեցի երկու քննություններս, հետո եկա տուն ու մի ամբողջ օր տոնեցի այն փաստը, որ հինգ օրում մի կերպ սովորել եմ մաթեմատիկայի բոլոր քննական տոմսերը, 10-րդ դասարանի ֆիզիկայի դասագրքի բոլոր պարագրաֆներն ու մոտ 150 խնդիրների լուծման եղանակները։

Ամառը շարունակում է հոսել իր հանդարտ հունով։ Արթնանում եմ, փորփրում սոց.ցանցերը, մի քիչ էլ եմ փորփրում, հետո ամառս ամոռանալի պահերով լցնելու հետաքրքիր առաջարկներ եմ ստանում ու առանց երկմտելու ընդունում դրանք։ Այդպես էլ դառնում եմ հետաքրքիր ծրագրերի մի մասը ու ձեռք եմ բերում նոր ընկերներ ու լիքը-լիքը լավ հիշողություններ։ Ամառվա առաջին երկու ամիսն այսպես անցկացնելուց հետո ուղևորվում եմ այն եզրափակելու արտասահմանում։

Ամառվա վերջին ամիսը ողողվում է ամենաանսպասելի արկածներով։ Ընկնում եմ Դիսնեյի հեքիաթների գիրկը, հետո պատահաբար հայտնվում եմ օվկիանոսի ափին՝ խարույկի կողքին նստած, ինչ-որ ընտանիքի հետ զրուցելիս, քիչ անց կանգնած եմ թանգարանում ու աչքերս չռած նայում եմ Պիկասոյի նկարներին։ Ու երբ մտածում եմ, որ հենց այդ պահին էլ ավարտվելու է ամառը, հայտնվում եմ իմ տեսած ամենամեծ համերգային դահլիճում՝ ամենասիրելի երգչիս համերգին, երգում եմ ու պարում, վայելում եմ ուր որ է՝ ինձ լքող ամառվա վերջին անակնկալն ու վերադառնում եմ տուն՝ ձայնս կտրված, ամառս եզրափակված համարելով։ Նստում եմ ինքնաթիռ ու 16 ժամ անց կրկին Հայաստանում եմ, որտեղ ինձ սպասում են հրաշալի ամառվա վերջին օրերը, որոնք անցկացնում եմ ընկերներիս ու ընտանիքիս հետ։ Մտովի փակում եմ մի հաստափոր գիրք, կազմին գրում եմ «Ամառ 2018: Հրաշալի ամառ» ու դնում եմ մի կողմ։

Իսկ ամենավերջում հիշում եմ, որ ես փոխադրվել եմ 11-րդ դասարան, ու երևի թե կարիք չի լինելու նոր տետրի առաջին էջին գրել. «Ինչպես ես անցկացրեցի ամառային արձակուրդները» վերնագրով ամենամյա շարադրությունը, ու դեմքիս մի աննկատ ժպիտ է հայտնվում։