Արցախի համը Վանաձորում

Արցախյան 44-օրյա պատերազմից հետո Արցախի բնակիչներից շատերն են ստիպված եղել լքել Արցախը՝ տարբեր պատճառներով։

Արդեն երրորդ պատերազմը վերապրած Աստղիկ Հարությունյանը իր տղայի՝ 6-ամյա Հայկի հետ դեռ 2022 թվականի ապրիլին է Արցախի Մարտունու շրջանի Մաճկալաշեն գյուղից տեղափոխվել Վանաձոր։ Չնայած գյուղը հայկական վերահսկողության տակ է, այնուամենայնիվ՝ ստրատեգիական բարձունքները թշնամու տիրապետության տակ են։ «Եկել եմ միայն նրա համար, որ որդիս էստեղ ապահով լինի, 2020 թվականի կրակոցները դեռ նրա հիշողության մեջ են»,- ասում է Աստղիկ Հարությունյանը և թախծոտ ժպիտով հիշում Արցախն ու հայրենի գյուղ Մաճկալաշենը։

Արցախից Աստղիկն իր հետ հիշողություններ է բերել և Արցախի համը՝ ժենգյալով հացը։
«Այնտեղ ամեն ինչ ունենք՝ խաղողի և թթենու այգիներ, հողամաս, որում տարբեր բանջարեղեններ էինք աճեցնում և մեծ մասը վաճառում, ցորենի արտեր, որոնց մի մասը հիմա ադրբեջանական թիրախի տակ է։ Իսկ այստեղ՝ Վանաձորում, օրվա հացի գումարն աշխատելու համար Արցախի խորհրդանիշ ժենգյալով հացն եմ թխում և վաճառում»,- պատմում է Աստղիկը։
Հարցին, թե ինչու որոշեց ապրուստի գումարը վաստակել հենց ժենգյալով հաց թխելով՝ Աստղիկը պատասխանում է. «Այդպես մտքերով Արցախ եմ տեղափոխվում, հիշողությունները տանում են մեր տուն…»։

Աստղիկի խոսքով՝ դժվարությունները շատ են, բայց ամեն ինչ ավելի է դժվարանում, երբ արցախցիներին առանձնացնում են հայաստանցիներից: «Նույնիսկ երթուղայինի մեջ եմ հաճախ լսում, թե ինչպես են ասում՝ ղարաբաղցիները, կամ՝ դե նրանք մեզ նման չեն, և նմանատիպ արտահայտություններ։ Ախր, ղարաբաղցիներ կամ վանաձորցիներ չկան, մենք բոլորս հայ ենք, վերջ, կարևորը դա է»։

Մի տարուց ավել է՝ Աստղիկն ապրում է Վանաձորում, բայց Արցախի մասին հիշողությունները միշտ թարմ են. «Իմ կյանքի մեծ մասը ես Արցախում եմ անցկացրել։ Երբ նոր էինք տեղափոխվել Վանաձոր, դեռ հնարավորություն կար թեկուզ կարճ ժամանակով գնալ Արցախ, ամիսը մեկ անգամ գնում էինք, այցելում ծնողներիս, իսկ հիմա՝ բլոկադայի պայմաններում, հնարավոր չէ գնալ. ես և որդիս շատ ենք կարոտում Արցախը»։

Աստղիկը հայրենի գյուղի՝ Մաճկալաշենի կարոտն առնում է ժենգյալով հացի մեջ օգտագործվող մոտ 15-20 տարատեսակ կանաչիների բույրից, որն էլ հենց ժենգյալով հացի համեղ բաղադրատոմսի գաղտնիքն է։

«Ինչպես Արցախում, այնպես էլ այստեղ՝ Վանաձորում, սիրով եմ պատրաստում, հաճախորդներս էլ շատ հավանում են, շատերն ասում են՝ Արցախում փորձել ենք, անգամ այնտեղ պատրաստվածն այսպիսի համ չունի, բայց դե մենք գիտենք, Արցախի հողում աճած կանաչին ուրիշ համ ու հոտ ունի, այն հողի վրա պատրաստած ժենգյալով հացն էլ լրիվ ուրիշ է»։

Աստղիկի պատրաստած ժենգյալով հացերը մատչելի են՝ գինը զգալիորեն տարբերվում է շուկայական գնից։ Իսկ պատրաստման ընթացքը բավականին ժամանակատար է։
«Սկզբում լվանում եմ կանաչին, հետո՝ խմորը հունցում, մինչ խմորը կհասունանա՝ հնարավորինս մանր կտրատում եմ կանաչին, հետո խմորից գնդեր եմ հունցում, բացում գնդերը և կտրատած կանաչին դնում գնդերի մեջ։ Եփում եմ արդեն տաքացված վառարանում»։

Կնձմնձուկ, ճռճռոկ, վարթուկ, պտուտկուն, թրթնջուկ և այլն, սրանք են այն կանաչիները, որոնք յուրահատուկ համ են փոխանցում արցախյան խոհանոցի յուրահատուկ ուտելիքին՝ ժենգյալով հացին։

Աստղիկի խոսքով՝ մի օր անպայման վերադառնալու են Արցախ. «Ես չեմ պատկերացնում, որ երբևէ Արցախը հայտնվի Ադրբեջանի կազմում։ Այդպիսի բան պարզապես հնարավոր չէ։ Վերադառնալու ենք, անպայման… Իսկ իշխանություններին մի բան կասեմ՝ Արցախը հայկական է և միշտ մնալու է հայկական…»։

Արցախի համն ու հոտը և ավանդույթները կշարունակեն տարածվել Հայաստանում և ողջ աշխարհում։ Իսկ արցախահայությունը՝ իրենց տեսակին բնորոշ՝ հայրենիքում թե հայրենիքից հեռու, կապրի և կարարի հանուն Արցախի՝ մի օր նորից վերադառնալու հույսով՝ հայրենի գյուղ, հայրենի տուն…

 

nane exiazaryan

Եկեք հիշենք

Իմ շրջապատում կան մարդիկ, ովքեր մոռացել են այն փաստի մասին, որ Արցախը դեռ շրջափակման մեջ է։

Մետրո նստելիս տեսնում ես տարբեր մարդկանց, ու ինչքան մարդ՝ այնքան տրամադրություն ու դեմքի արտահայտություն։ Շատերը իրենց առօրյա հոգսերի մասին են մտածում, մյուսը, թե` երբ է վերջապես դիպլոմայինը սկսելու գրել, մեկը, թե` ինչ է ուտելու, մյուսն էլ, թե` բա ո՞նց կլինի էս երկրի վիճակը։ Մարդկանց մեծամասնությունը ոչ թե մոռացել է, այլ անզորության  պատճառով ուղղակի մոռացության են մատնել այդ փաստը, որ գոնե գիշերը քնելուց մի երկու բանի մասին ավելի քիչ մտածեն, որ կարողանան հանգիստ քնել։

Երբ դեռ շրջափակման սկիզբն էր, շատերն էին իրենց սոցհարթակներում տարածում տարբեր նյութեր, կոչեր, բայց հիմա շատ քչերի մոտ կարող ես տեսնել, որ օրինակ, 100 օրը արդեն լրացել է, ինչ Արցախում մարդիկ շրջափակման մեջ են։ Ես ինքս սոցցանցերից շատ չեմ օգտվում, բայց երբ հիմա մտնում եմ ու փորձում եմ տեղեկություններ իմանալ իրավիճակի մասին, թեկուզ մեդիա դաշտում շատ քիչ հոդվածներ եմ հանդիպում, որ իմ հետաքրքրության դաշտում են։ Կարելի է ասել, որ ավելի շատ բան իմանում եմ այնտեղ գտնվող  ընկերներիս ինստագրամյան «սթորի»-ներից, քան մեդիա դաշտից։

Ես հասկանում եմ, որ դու տանն ես ու ֆիզիկապես ոչինչ չես կարող անել, որ օգնես այնտեղ գտնվող մարդկանց, ու դա է քո այս պահին իրավիճակի մասին չմտածելու, չհիշելու պատճառը։ Բայց թեկուզ մի փոքրիկ գրառումը, որ անում ենք ամեն առիթի համար, մեկ անգամ ևս ընկերոջդ «սթորի»-ով կիսվելը, կամ հենց Արցախի մասին մի փոքրիկ հոդվածով կիսվելը չի կարող շատ ժամանակ պահանջել յուրաքանչյուրիցս։

Պետք չէ մոռանալ: Եթե չես կարող ինչ-որ բանով օգնել, պետք է անընդհատ հիշել և հիշեցնել, որպեսզի այն մարդիկ, ովքեր միգուցե ունենան միջոցներ, կարողանան օգնել։

Արցախում այս պահին գտնվող մարդիկ հաստատ ուժեղ են, ու մենք մեր՝ թեկուզ փոքրիկ քայլերով, պետք է դա հիշեցնենք բոլորին, ինքներս մեզ։

Եկեք օրվա մեջ հիշենք, թե ինչ է կատարվում աշխարհում ու մեր երկրում։

Արդեն 101 օր է` Արցախը շրջափակման մեջ է:

 

narek babayan

Ի՞շթար ես, է

Ոնց էլ չլինի, ձեր կյանքում գոնե մի անգամ ինչ-որ բանից բողոքած կլինեք։ Ու չփորձեք հակառակը համոզել, ես գիտեմ, որ հաստատ բողոքած կլինեք։ Մենք ապրում ենք մի երկրում, որտեղ քարերից հետո բողոքն է իշխում։ Բոլորը միշտ, ինչ-որ բանից բողոքում են։ Կրակն ես ընկնում՝ մեկին հարցնում ես. «Ո՞նց ես»։ Լավագույն դեպքում դուք կստանաք` «Էլ ո՞նց պիտի լինեմ, ինչպես միշտ»։ Իսկ վատագույն դեպքում դուք մի երկու ժամով «ընկղմվում եք» այդ մարդու կենսագրության սև էջերի մեջ։ «Էս վատ ա, էն վատ ա, երկիրը երկիր չի», և այլն։ Հիշում եմ, երբ հայրս իր ծանոթներից մեկին հարցրեց. «Ո՞նց ես»։

-Ի՞շթար ես է, պատմի` շկամ…

-Էն ընչի՞ խարցուցիր, մկը լալը-շիվանը կտնեմ՝ կմնաս ծեռս շիվար։

Իրոք, ես արդեն հոգնել եմ։ Դպրոցականները դասերից են բողոքում, մեծահասակները՝ աշխատանքից, ծերերը՝ թոշակից։ Դե ես էլ սկսեմ բողոքել, տեսնեմ` դուրներդ գալի՞ս է, որ այդքան բողոք եք լսում։

«Գարունը ցեխ ա, ամառը շոգ ա, աշունն անձրև ա, ձմեռը` ցուրտ։ Սենց ո՞նց ապրենք»։ Այս խոսքերով սկսելու եմ բոլորին զզվացնել, որ հասկանան՝ ոչ ոքի հաճելի չի բողոքներ լսել, հերի՛ք է։  Վերջերս մի հետաքրքիր բան եմ տեսել համացանցում։ Հզոր մեքենայի վարորդը ուղղաթիռ էր ուզում, որ առանց խցանումների այստեղ ու այնտեղ գնար։ Ավելի համեստ մեքենայի վարորդը ավելի լավն էր ուզում։ Հեծանվորդը մեքենա էր ուզում, թեկուզ ամենավատը։ Հետիոտնը հեծանիվ էր ուզում… Եվ այդ ամենին հետևում էր մի հաշմանդամ, ով ուղղակի քայլել էր ուզում։ Ասածս ի՞նչ է։ Շուրջներդ նայեք, ուրախացեք նրանով, ինչ կա։ Հետևեք եղբորս օրինակին։ Նա «Ո՞նց ես» հարցին միշտ պատասխանում է` «Շատ լավ»։ Եվ ես նրան դեռ տխուր վիճակում չեմ տեսել։ Լավատես եղեք, ու ամեն ինչ լավ կլինի… էհ, հոգնել եմ նյութեր գրելուց։ Ուզում եմ տնօրեն դառնալ։

vahe11-1038x576

Թե ինչու սիրել կամ չսիրել հայերին

Ես հայ ազգին շատ եմ սիրում: Բայց ոչ դրա համար, որ բոլոր հայերը ընդհանրապես շատ լավ մարդիկ են: Ուղղակի իմ շրջապատում՝ իմ գյուղում, վատ մարդիկ շատ քիչ են: Այսինքն, վատ մարդը ընդհանուր է ասված: Եկեք ասենք՝ էն մարդիկ, ում արարքները  մնացածին դուր չեն գալիս: Օրինակ, ինձ դուր չի գալիս անտարբեր մարդը: Ուրեմն…

Ուրեմն, ամսի 6-ն էր: Առավոտյան ինձ մի կերպ արթնացրի, իջա կանգառ, նստեցի մեր ավտոբուսը ու գնացի Եղեգնաձոր, որ էդտեղ էլ իջնեմ, նստեմ մի ուրիշ ավտոբուս ու գնամ Երևան: Դե, այդ մասը հետաքրքիր էլ չի: Մենակ ասեմ, որ հետևիս նստած աղջիկը, որ ինձնից երևի մի երկու տարի մեծ էր, ամբողջ ճամփին էդ սփինեռը էնքան ֆռռացրեց, որ արդեն կարող էի վայրկյանով ասել, երբ կֆռռացնի ու երբ կկանգնի: Ինչևէ: Պիտի գնայի համալսարան՝ ատեստատս տալու համար: Ու քանի որ ես գիտեի, որ հաստատ մի բան էն չի լինի, մի տեսակ նույնիսկ հաճույք ստացա, երբ ասացին, որ ինչ-որ ստացական է պետք, որը ես թողել եմ մի 120 կմ-ի վրա: Իհարկե, ես գտա ճարը: Ինձ ասացին, որ նկարն էլ է բավական: Ես էլ դուրս եկա, զանգեցի ընկերոջս ու ասացի, որ գա համալսարանի մոտ: Որովհետև իմ հեռախոսով դժվար նկարը ցույց կարողանայի տալ (ինչ հիանալի է, երբ առանց սմարթֆոնի ես ապրում, հետ ես վարժվում նորմալ կյանքին): Վերջը: Նստել եմ համալսարանի դիմացի նստարաններից մեկի վրա ու նայում եմ գնացող-եկող մարդկանց: Ուրեմն, ամեն ինչ այնպես կատարվեց, որ ես չհասցրեցի էլ տեսնել՝ որտեղից եկան: Մի տատ ու մի իմ տարիքին աղջիկ, իրար թև մտած քայլում էին: Մի կին, 35 տարեկան կլիներ, քայլում էր դեպի համալսարան, էլի ինձնից մի երկու մետրի վրա: Ամեն ձեռքում էլ մի վեց լիքը լցված տոպրակ: Ուրեմն, իրար ընդառաջ էին քայլում: Հասան իրար: Կինը նայեց աղջկան ու ասաց:
-Excuse me.

Մյուս կինն ու աղջիկն իրենց ուղղությունը փոխեցին՝ «на одиннадцать часов»:
-Excuse me?

Կինն ու աղջիկը բանի տեղ չդնելով նրա ասածին, արագ հեռանում էին:
-Hey. I’m not a beggar. I’m a professor at this university.

Էս բառերը ասաց էնքան նեղացած տոնով, որ ես ծիծաղից փորս բռնեցի: Հետո իհարկե, հասա նրան, ու պարզվեց, որ իրեն ուղղակի պետք էր էսինչ շենքը: Նոր էր եկել Հայաստան: Ինչ ափսոս էր: Հայերի մասին առաջին հիշողություններից մեկը վատը եղավ նրա համար: Այ, սրա համար արժի չսիրել հայերին: Իսկ այ, ինչի սիրել…

Ուրեմն նույն օրը գալիս եմ կանգառ, որ նստեմ մեր «գազելը» ու վերադառնամ տուն: Երևանից, էլի: Իմ սովորության համաձայն եկա ու նստեցի էն վերջին անկյունի նստարանին: Տեղ համարյա չէր մնացել. կողքիս երկու տեղ  ու առջևի մի ծալովի նստարան: Մի կին երկու տղայի հետ եկավ ու անդորրս խախտելով հարցրեց.
-Ստեղ ազատ ա՞:
-Չէ, ոնց որ:

Մի 10 վայրկյան երեքի ձայնը ցածրացավ, ոնց որ իրար մեջ խորհրդակցեին, ու տղաներից մեկը ասաց.
-Ախպերս, որ խնդրեմ՝ չես հելնի դեմը նստես, մենք նստենք ստեղ:
-Հա,- ասացի,- ինչի՞ չէ որ:
-Ապրես, ցավդ տանեմ:

Հա, ուրեմն դուրս եկա գնացի, նստեցի էն ծալովի նստարանին: Չէի հասցրել պայուսակս նստարանի տակ տեղավորել, մի չաղլիկ կին եկավ ու ցանկություն հայտնեց իմ տեղը նստելու: Ես արդեն ուզում էի ասել, որ էլ տեղեր չկան, իսկ ես ուզում եմ էսօր տուն գնալ, էն էլ մեր վարորդը ինձ առաջարկեց իր կողքին նստել: Ես էլ զարմացած, որ էդտեղ զբաղված չէր, ուրախ դուրս եկա ու նստեցի մի մե՜ծ ու սիրուն աչքերով աղջկա ու վարորդի արանքը:

Շարժվեցինք: Վարորդը «բարդաչոկից» վերցրեց ծամոնը, մի հատիկ վերցրեց, հետո տուփը տվեց ինձ ու ասաց, որ աղջկան էլ տամ: Մենք էլ շնորհակալություն հայտնելով վերցրինք: Էս մեր վարորդը կարգին մուժիկ էր, ու մենք ուրախ ասել-խոսելով եկանք:

Հետևի նստարաններից մեկին մի չաղ մորքուր էր նստել: Էն տիպիկ քծիպ հայերից: Ուրեմն, մեկ էլ չհասկացա՝ ոնց, տեսնեմ՝ վարորդի հետ վիճում է, թե ինչու են ուղևորները տոմսի գումարը սկզբից տալիս: Մեր հոպարն էլ, առանց հեգնանքը թաքցնելու, ձեռ էր առնում մորքուրին: Մորքուրը, թե.
-Բա էս ո՞ր երկրում ես տեսել տրանսպորտ նստելիս փողը սկզբից տաս: Ամբողջ աշխարհում ֆռռաս, տենց բան չկա, մենակ մեր մոտ ա: Որովհետև անտեր երկիր ա:
-Չէ, այ ցավդ տանեմ: Թարսի պես, օրենքով՝ մարդը իրա տոմսը պիտի առնի ու նոր նստի տրանսպորտ,- հոպարը վառեց ծխախոտը:
-Չկա տենց բան: Հիմա ինձ մի արի բան սովորացրա, էլի: Ոչ մի քաղաքակրթված երկրում տենց բան չկա:
-Բայց չէ, է: Օրենքով առնում՝ նոր են նստում,- կիսաձայն ասացի ես՝ ցույց տալով օգնությունս հոպարին:
-Հա, տղա ջան, ես էլ տենց գիտեմ: Այ, ցավդ տանեմ, օրինակ, որ նստում ես սամալյոտ, էթում-հասնում ես, նո՞ր ես փողը տալի, կամ պոեզ:
-Հա, բայց սամալյոտների պասաժիրներին որ բան ըլնի, էդ ապահովագրման փողերը տալիս են, չէ՞, ընտանիքներին:
Նայեցի հոպարի դեմքին: Քմծիծաղելով գլուխը տարուբերում ու ծտծտացնում էր:
-Է, մորքուր ջան: Հըմի որ Աստված չանի, մի բան ձեզ լինի, կարո՞ղ ա ես փող չտամ: Մի տեղից կճարեմ, կտամ, էլի:
-Նենց էլ խեղճ-խեղճ ես խոսում, ոնց որ փող չես ստանում: Հեսա, էս ռեսը տարար, 20 000-ը կդնես ջեբդ, քեզ ի՞նչ կա:
-Է՜, մորքուր ջան: Բանից բեխաբար ես: Որ իմանաս՝ ցելի օրը 2 անգամ գնում-գալիս եմ Երևան, 5000 փող եմ ստանում:
-Պահ-պահ-պահ…
Էստեղ իրականում մտքիս մեջ ասացի՝ ցավ-ցավ-ցավ…

Իսկ հոպարը ընդհանրապես ոչ իրեն վատ էր զգում, ոչ էլ նյարդայնանում: Մենակ դեմքի հեգնանքով լի ժպիտը ավելի էր լայնանում:
-Է, մորքուր, է՜…
-Հա, ի՞նչ: Ի՞նչ գործ ա, որ: Սաղ օրը քո համար նստած ավտոյի մեջ քշում ես, էլի:
Մեկ էլ հետևից մորքուրի կողքից մի հոպար էլ խառնվեց:
-Խի՞ ես, է, տենց ասում: Էս գործն էլ իրա դժվարությունն ունի: Սրա վեշը տար, դրա վեշը հասցրա, սրան տեղ գտի, էն մեկի մուննաթը տար:
-Հա, դե լավ,- մեղմանալով ասեց մորքուրը,- ես տենց տեղյակ չեմ:
-Բա որ տեղյակ չես՝ ի՞նչ ես մարդու ականջին նստե: Հիմա էս ա էսօրվա դրությունը:
-Է՜, չգիտեմ, է,- մորքուրը մեղմացավ ու արդեն սկսեց խոսքը փոխել,- ախր, էս ի՞նչ անօրեն երկիր ա: Մարդ պետք ա թողնի գնա ստեղից, գլուխը փախցնի: Երկիր չի էլի, հո զոռով չի՞: Ո՞վ ա սենց բան տեսել:
-Դե հիմա՝ էս ա: Պիտի յոլա գնանք,- եզրափակեց հետևիս հոպարը:
-Ժողովրդի ձեռը մի կոպեկ փող չկա, էն վերևներն էլ չգիտեն՝ փողը ոնց ծախսեն:
Ոչ ոք ձայն չհանեց: Նայեցի կողքիս նստող մե՜ծ ու սիրուն աչքերով աղջկան: Իր դեմքին էլ էր հեգնանքը սառել: Հոպարը կողքիցս արմունկով բզեց.
-Երևի երկիրը երկիր չի,- աչքով տվեց, մի թեթև քմծիծաղ ու գլուխը թեքեց ճանապարհին:

Այ հիմա ասեք՝ մենք մարդ չենք, որ ապրում ենք նման մորքուրներով, տատիկներով ու աղջնակներով լիքը Հայաստանում: Մարդ ենք: Հիմա «յոլա» ենք գնում, էլի: Իսկ իրենց համար Հայաստանը…  Է… Երկիրը երկիր չի, էլի:

Հուլիս, 2017

Նպատակի ու հաղթանակի մասին

Տեքստս սկսում եմ երեք կաչաղակների մասին պատմելով, որոնք հայտնվում են պատուհանիցս այն կողմ, ծառի ճյուղերին, որը չգիտեմ, ով է տնկել, ով ջրել կամ ով մեծացրել:

Պատուհանները մարդու կյանքի պատմության մեծագույն բացահայտումներից են, պատուհանը ինքնին բացահայտում է: Հազարամյակներ առաջ  գետնափոր տներին պատուհաններ չեն եղել, հետո եղել են փոքրիկ կլորները` մաքուր օդ կացարան բերելու համար: Ժամանակները փոխվում են, պատուհանները` ևս: Լավ, պատկերացրեք, թե չլինեին  պատուհանները, մեր կյանքը արդյո՞ք նույնը կլիներ:  Հա, միգուցե մաքուր օդ տանդ մեջ չէր լինի, սենյակումդ ու գուցե հոգումդ էլ լուսավոր չէր լինի: Մարդիկ չէին խոսի պատուհանների մասին, և որ հիմա ամենահետաքրքիրն  է, ես չէի տեսնի այդ կաչաղակներին, որոնք փեղկի, ծառի ճյուղերի նստած են, որոնց արմատների մասին տեղյակ չեմ, ու կապույտ երկնքի հետ շատ իրական ու բնական բնանկար չին ստեղծի:

Մեր կյանքի լավագույն մասերը, կարելի է համարել դրանք, երբ նպատակներիդ կամ երազանքներիդ հասնելու ճանապարհին ես գտնվում: Հիանալի է, բայց մենք հիմնական գործը անելով մոռանում ենք այն գեղեցիկը, որը մեր կյանքի աղն է: Այդ նպատակներից մեկի իրագործման համար էլ ես հայտնվեցի Վայոց Ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում: Վերադառնում եմ երեք կաչաղակներին, որոնց երևի դուք չտեսնեք, որովհետև հենց փորձում եմ նկարել, միասին թռչում-գնում են:

Տեքստիս շարունակությունը նվիրում եմ Խաչիկում գտնվող բոլոր  այն տներին, որոնց միայն կտուրներն են նշմարվում ձյան հաստ շերտի տակից: Այն կտուրներին, որոնք երկար ժամանակ ծուխ չեն տեսել,մարդկային ձայն չեն լսել, չեն տխրել, բայց չեն էլ ուրախացել: Տուն տանող ճանապարհը` հանգիստ, բայց փակ: Ձյունն էլ մեղմ ու անշտապ է գալիս, գիտի` իրեն մաքրող չկա:

-Ժամանակ կար, ակումբում մեծ խաղեր, երեկույթներ էինք կազմակերպում: Բոլորս գնում էինք, ուրախանում: Հիմա, հիմա դասարանների մեծ մասում մի երկու հոգի են, գյուղի ժողովուրդը քչացել ա, ամեն մեկը իրա խնդիրն ունի, ամեն մեկը իրա տնով,-պատմում են խաչիկցիները:
Երեկոյան քայլքի ժամանակ ձայներ, որոնք ոչ այնքան հեռու գտնվող զորամասից էին գալիս, պարզ արձագանքում էին: Մայրամուտը Խաչիկից աննկարագրելի է, բայց փողոցներում մարդ չկա, վայելող չկա, միայն արձագանքը: Հա, ես իմ նպատակին կամաց-կամաց հասնում եմ, շուրջս եմ նայում վայելելու համար կյանքը. աղը քիչ է: Գրեթե վստահ եմ, որ նույն իրավիճակն է տիրում Հայաստանի համայնքների մեծ մասում: Տեքստս ավարտվում է, կարճ թելի նման, տխրած երկար չեմ գրում, կարծում եմ, որ կարդացողն էլ է տխրում:
Տեքստս ուզում եմ ավարտել: Շատ մարդիկ սիրում են Խաչիկն էնպես, ինչպես ես եմ սիրում իմ հարազատ քաղաքը: Ես չեմ ուզում, որ այստեղի դպրոցի դասարաններում երկու հոգի լինեն, չեմ ուզում միայն զբոսաշրջիկները վայելեն այս գեղեցկությունը, բայց միևնույն ժամանակ, ուզում եմ մասը լինել գյուղի ակումբում իրականացվող միջոցառումների: Վերադարձը հետընթաց չէ, վերադարձը հաղթանակ է: Այստեղ ձեզ սպասում են:

 

Փետրվար, 2016

Ընդամենը յոթ տարի առաջ

Նամակ Ձմեռ Պապիկին

«Բարև, Ձմեռ Պապ։ Անկեղծ ասած կարոտել էի այս արտահայտությունը, որը վերջին անգամ 9 տարեկանում էի գործածել։ Անսովոր է։ Բայց այդքան տխրելու պատճառ չկա, քանի որ ես ունեմ փոքր քույրիկ ու իր հետ էլի 9 տարի կհավատամ հրաշքներին, քո գոյությանը ու հեքիաթային հերոսներին։ Սակայն ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ ես ու ծնողներս իր համար հրաշքներ կստեղծենք, ինչպես օրինակ, նամակի անհետացումը տոնածառի տակից կամ նվերների հայտնվելը։

Հավատա, Ձմեռ Պապ, այնպես կանեմ, որ քրոջս հեքիաթը երկար տևի, զվարթ մանկությունը 1-2 տարի ավելի լինի, քանի որ ինչքան երկար ես հավատում Ձմեռ Պապին, այնքան ավելի արտասովոր է դեկտեմբերի 31-ը։ Հիշում եմ, թե ինչքան էի ուրախանում, երբ տան զանգն էի լսում Նոր Տարվա գիշերը, իսկ նամակ գրելը մի այլ արարողություն էր։

Ձմեռ Պապ, ես գիտեմ, թե ինչ եմ ուզում քեզնից։ Ուզում եմ, որ ես էլի հավատամ քո գոյությանը, ուզում եմ ծնողներիցս թաքուն նամակ գրել ու թաքցնել տոնածառի մոտ, որ իրենք չգտնեն, իսկ հետո զարմանամ` չգտնելով նամակն իր տեղում։

Այո՛, Ձմեռ Պապ, ես ուզում եմ երեխա դառնալ։ Բայց ի՞նչ վատ բան կա այդտեղ։ Երեխաները բարի են, անկեղծ, ուրախ, հավատում են քեզ ու ամեն ինչին նայում են իրենց մեծ, պսպղուն, անմեղ աչքերով։ Նրանք չգիտեն շատ բաներ, ուստի ամեն ինչ իրենց համար ավելի հեշտ է, և վերջ ի վերջո, նրանք ժամերով դաս չեն անում։

Գիտես, Ձմեռ Պապ, ես ուրախ կլինեմ քո յուրաքանչյուր նվերին, չէ՞ որ ուզած-չուզած քույրիկիս հետ ինչ-որ հեքիաթի հերոս կդառնամ»:

Գոհար Կարախանյան

Երեք սերունդ, երեք ավանդույթ

Կրկնությունը գիտության մայրն է։ Ես հաճախ եմ առաջնորդվել այս խոսքերով։ Որոշ դեպքերում անգամ դրանք դարձել են իմ կարգախոսը։ Բայց, մի ասացվածք էլ կա, ասում է՝ ամեն ինչ չափի մեջ է գեղեցիկ։ Հիմա շատերի մեջ հարց կառաջանա։ Էս տղան ինչի՞ համար է ասացվածքներից խոսում։ Ասեմ։ Ես ուզում եմ մի օրինակ բերել, որի ժամանակ անխտիր բոլորն առաջնորդվում են առաջին ասացվածքով, լիովին մոռանալով երկրորդը։ Շատերն արդեն հասկացան, որ խոսքս մեր՝ հայկական, ավանդական, «խոզի բդոտ» ու «ստալիչնիոտ» նոր տարիների մասին է։ Ախր, ինչքան էլ կատակեմ, դրա մեջ իրականություն կա։ Բոլորն էլ երևի նկատել են, որ ամեն տարի կրկնվում է նույնը։ …«Խոզի բուդ, ստալիչնի, չարազ, օղի, օղի, օղի, արաղ, արաղ․․․Ո՞վ եմ ես»։ Վայ, տեսեք է։ Քիչ էր մնում հազարավոր տան տնտեսուհիների վիրավորեի, «բլինչի՜կն» էի մոռացել։

Ես իրոք զարմանում եմ, երևի այդքան որ ասում են` հրաշք ա, հրաշք ա, սրա մասին են ասում։ Ամեն տարի նույնը, ու ոչ մեկը չի հոգնում։ Խոզի բուդն էլ, բլինչիկն ու էն մնացած ամանորյա եսիմինչիկները լավ ուտվում են։ Միակ բանը, որ չի ուտվում, բայց բոլորը գնում են, դա անձեռոցիկն ա։ Լավ, կատակեցի։ Էն որ ասում էի` օղի, օղի, օղի։ Հենց էդ ժամանակ էլ անձեռոցիկը հացի տեղ ուտվում ա։

Ամանոր տոնելը ես բաժանում եմ 3 տարիքային խմբերի։

Առաջինը՝ մանուկներ։ Ամանոր է, բոլոր երեխաներն ուրախ,զվարթ, մեծ հույսերով նամակ են գրում հեռավոր Լապլանդիայում ապրող Ձմեռ պապիկին, չիմանալով նույնիսկ, որ այդ նվերները իրենց ծնողներն են գնում։ Չնայած, հիմիկվա երեխաները այնքան են մեծերի, Հայաստանի վերաբերյալ բողոքները լսում, խելքները կտրում ա, որ հայկական փոստը նույնիսկ Մեղրիից Բագրատաշեն չի ձգվում, էլ ո՞ւր մնաց հասնի Լապլանդիա։ Ու դա այն դեպքում, որ Լապլանդիայի տեղը նույնիսկ Ձմեռ պապը կարգին չգիտի։ Ու մեկ էլ,էս երեխեքի մեջ մի զվարճալի բան էլ կա, որ ոչ-մեկին չեն թողում իրենց նամակը կարդա, ու իրենք էլ 4-5 տարեկան են, գրել չգիտեն։

-Կտա՞ս նամակդ կարդամ։

-Չէ՛, ոչ մեկին էլ չե՛մ տա։

-Բա ախր, դու գրել չգիտես, ո՞նց ես գրել։

-Մամային խնդրել եմ, ինքն ա գրել։

-Բա ասում ես` ոչ մեկին ցույց չես տվել։

-Հա՛, էլի որ։ Մաման փակ աչքերով ա գրել, չի կարդացել։

Լավ, ինչևէ։ Անցնեմ հաջորդ տարիքին։ Այս տարիքը ես անվանում եմ «բոմբասալյուտային» տարիք։ Էս տարիքի երեխեքը «Ամանոր նշել» ասելով, հասկանում են պայթուցիկներով մարդկանց շաքարը բարձրացնելն ու Նոր տարվա գիշերը հրավառություն անելը։ Տնաշեններ, հերիք ա էլի։ Մի օր էլ էնքան եք պայթեցնելու էդ «սալյուտները», որ Նոր տարին վախից Հայաստան չմտնի։ Շրջանցի ու գնա։ Առանց էդ էլ, մաքսատան գները տեսնելով էս խեղճ Նոր տարին մի եսիմ ինչքան էլ չի ուրախանում Հայաստան մտնելով։

Եվ վերջապես «ամենաողբերգական» տարիքը։ Այս տարիքում մարդիկ մոռանում են, որ աշխարհում լավ բաներ էլ գոյություն ունեն։ Միայն առաջնորդվում են` «Նոր տարին ինչպես դիմավորես, այնպես էլ կանցկացնես» կարգախոսով ու հասկանում, որ վերջ։ Այս տարին էլ, մնացածի պես անցկացնելու են պարտքերի մեջ լողալով։ Այս տարիքում մի սովորույթ էլ կա, որ ինձ համար մի-քիչ, չնայած մի-քիչը ո՞րն ա, լավ էլ տարօրինակ ա թվում։ Դա իրար հյուր գնալու ավանդույթն է։ Ախր, ինչո՞ւ: Ի՞նչ իմաստ ունի գնալ էն մարդու տուն, ով մի կես ժամ առաջ ձեր տանն էր, ու իր լյարդի հետ միասին շնորհավորում էր ձեր Նոր տարին։ Դե իհարկե, իրար սեղան գնահատելու պահն է էստեղ։ Մարդիկ մի բլոկնոտ վերցնում են ու սկսում են գնահատել բոլորի սեղանները։ Այս դեպքում հաղթում է նա, ով բոլորից շուտ էր շրջել տներով։ Նա պարզապես տեսնում է, թե իր սեղանը ումինից ինչով է պակաս, մահվան գնով էլ լինի, գնում ու լրացնում է, ու վերջ։ …Մե խինդ, մե ուրախություն… Նա դառնում է «տարվա սեղան» մրցանակաբաշխության հաղթողը։ Էհ…Մեկ ա, չեմ հասկանում էլի։

Դե լավ, էլ չշարունակեմ։ Ուղղակի առիթից օգտվելով ուզում եմ շնորհավորել Հայաստանում և Հայաստանից դուրս ապրող հայերի Ամանորն ու Սուրբ Ծնունդը։ Ցանկանում եմ մի պարկ առողջություն, այս նոր՝ 2016 թվականին շատ հաջողություններ, թող մեր պանդուխտները վերադառնան հայրենիք։ Եվ ամենակարևորը, շառից-պարտքից հեռու, ժողովուրդ ջան։

Հուսամ մեր սերունդը ամանորյա նոր ավանդույթ կստեղծի, և այս ամենը հիշելով, մի լավ կծիծաղեն:

Նարեկ Բաբայան

vahe

Բաբկեն պապուս հեքիաթը

Հիմա բազմոցին նստած էս նյութը գրելով հիշում եմ մանկությանս կախարդական պահերից մեկը: Մտքով թռչում եմ տասը տարի հետ ու ահա ես եմ վեց տարեկան Վահեն եմ` խուճուճ շեկ մազերով՝ հայելու միջից նայում եմ ինձ: Վիզս երկարեցի ու նայեցի պապիկիս սենյակ: Հա էլի, էնտեղ ա: Գնացի ու զոռով հրելով նրան, պառկեցի կողքին՝ մահճակալի վրա:
Պապիս նվնվաց, որովհետև այգուց հոգնած եկել էր հանգստանալու, իսկ ես, կոպիտ ասած, հարամ էի անում էդ հանգիստը: Ու պապիս` հաշտվելով այն մտքի հետ, որ պետք է իր ծոցում գալարվելով չթողնեմ հանգստանա, աչքերը փակելով ձևացնում էր, թե քնած է: Բայց ես էլ հո՞ գիտեմ, որ ձև ա բռնել:

-Պապի, այ պապի, հեքիաթ պատմի, էլի:

Ու պապիս բացելով սկզբից մեկ, հետո մյուս աչքը ու ծանր հոգոց հանելով ասում էր.

-Ախ, ես ի՞նչ հեքիաթ պատմեմ, չեմնալ ոչ մե հեքիաթ:

-Մեղուների հեքիաթը պատմի,- ասում էի ես ու իմանալով, որ պապս չի մերժի, ավելի հարմար էի տեղավորվում:

Մի երկու «չեմուչում» արտահայտող բառերից հետո պապս հաշտվեց իր պարտության հետ ու սկսեց.

-Իրիկվա ժամը 8-ին զանգիմ Թումայենց Խաչիկին, ասիմ. «Յար մեր տուն` քյոմագ պտի անես» ասաց. «Լավ իկյաս եմ»: Մեղուների ռամկեքին մուխ փչի, որ քնեն, գրուզավիկը էկավ, լավ է, բոլի, էլ չեմ հիշել…,- փորձեց ինձնից պոկվել պապս, բայց հասկանալով, որ փորձն անհաջող էր, շարունակեց,- գրուզավիկն էկավ, ես ու Խաչիկը սկսիյ մեղուները լցել մեջը, լցիյ, հետո նստայ, որ էթայ Կարմրաշեն …

Լսում եմ պապիս «հեքիաթը», ու կոպերս ծանրանում են, ու արդեն կիսաքուն լսում եմ տատիկիս խոսքերը. «Բաբկեն, ջուր տվին քել բիբարները ջրի»:

Ու հետո, երբ մի քիչ էլ մեծացա, մեղուները Կարմրաշեն տանելու գործընթացին մասնակցելուց հետո միայն հասկացա, որ դա ամենևին էլ հեքիաթ չէր, այլ պապիս հոգսերից մեկը:

Բայց ես մինչ օրս էլ հիշում եմ էդ «հեքիաթը», բայց կիսատ, որովհետև կեսից միշտ քնում էի…

 

Դեկտեմբեր, 2015