Նստած կարդում էի Ռուբեն Զարյանի հուշերը քսաներորդ դարի գրական գործիչների վերաբերյալ: Կարդում էի գրողների փոխհարաբերությունների, միմյանց ստեղծագործություններին գնահատական տալու մասին: Որոշեցի այդ մասին գրել, ուզում էի անցնել հետազոտությունների և ինձ զգում էի ինչպես Շերլոկ Հոլմսը՝ հերթական գործը բացահայտելիս, երբ հայրս դուռը բացեց հետևյալ խոսքերով.

-Բալես, մի հատ խանութ գնա:

Շքամուտքից դուրս եկա բակ, որտեղ սովորականի նման երեխաները խաղում էին: Նրանցից մի քանիսը պահմտոցի էին խաղում: Ուշադրությունս գրավեց գազարագույն շապիկով ու սև շորտով մի տղա, որն իր թաքնված տեղից կամաց մոտենում էր «փակելու» վայրին, որպեսզի ազատի իրեն, բայց փակողը նկատեց նրան ու «թքեց»: Տղան սկսեց կռվել ընկերների հետ՝ ասելով.

-«Թավը չի», ուշադիր ինձ էիք նայում, ու տեղս իմացավ:

Երբ վերադառնում էի խանութից, տեսա, որ արդեն տղան է հաշվում, իսկ նրա ընկերներից երկուսը կամաց մոտենում են նրան: Տղայի՝ հաշվարկը վերջացնելուց հետո այդ երկուսը միանգամից «թքեցին» իրենց: Ես մտածեցի, որ տղան կսկսի նորից կռվել, բայց ոչ, նա սկսեց փնտրել մյուս թաքնված ընկերներին:

Նայում էի նրանց և հիշում իմ ու ընկերներիս խաղը: Մենք պահմտոցի էինք խաղում ուշ ժամի, որ ավելի հետաքրքիր լինի: Սև շոր էինք հագնում, երբեմն էլ վերնաշապիկներով փոխվում էինք, որպեսզի փակողը շփոթվի ու սխալ անուն արտասանի: Շատ անգամ բակի մեծահասակներն էլ էին միանում, ու խաղն ավելի հետաքրքիր էր ստացվում: Մտորումների մեջ խորացած՝ չնկատեցի, թե ինչպես տուն մտա:

Այդ փոքրիկ միջադեպը երևի հետաքրքիր մի հոդված խլեց, բայց հիշեցրեց իմ մանկությունից մի ուրախ շրջան:

Գիշեր էր: Մտամոլոր նայում էի տան բացված փոքրիկ լուսամուտից: Ընդամենը կարողացա յոթ աստղ հաշվել: Դեռ զգում էի նրա բույրը, հիշում էի նրա հետ անցկացրած ամեն մի վայրկյանը: Լուսինը շատ պայծառ էր ու կարծես իր լույսը փոխանցել էր քաղաքի բոլոր շենքերին: Քթիս տակ երգում էի, երբ նկատեցի կողքի հարևանին, որը նույնպես լուսամուտից դուրս էր նայում, երևի ականջի ծայրով էլ լսում, թե ոնց եմ երգում: Մոռացա երգելու մասին: Ուշադրությունս գրավեցին շատ հեռվում երևացող լույսերը, որոնք նույնպես յոթ հատ էին՝ աստղերի նման…

Դիմացի փողոցի հարևանի շունն արդեն քնել էր, իսկ երեք աղջիկները դուրս էին եկել զբոսնելու, աջ կողմինը շատ գեղեցիկ էր: Նորից զգացի նրա բույրը, արդեն քիչ էր մնում խելագարվեի:

Դըմփ, դըմփ… Լսվեց բարձր առանձնատնից եկող հրավառություն ձայնը: Շատ գեղեցիկ գույներ էին: Սիրում եմ հրավառությունը:

-Հով ջան, գնա քնելու, ժամին նայե՞լ ես:

-Լավ:

Առավոտյան ժամը 08:34 էր, երբ արթնացա ու սպասում էի, որ գիշերը շուտ գա: Կարոտել էի երեկվա քաղաքի լույսերին:

Ամեն երեկո ինձ արդեն ծանոթ անծանոթ մի պապիկ մտովի ինձ տեղափոխում է մանկություն, երբ պառկում էի պահարանի մեջ (ինձ համար ամենահարմար տեղը) ու հեռուստացույցով դիտում «Չեբուրաշկան ու կոկորդիլոս Գենան»:

Այդ պապիկը, հավանաբար, մեր դիմացի շենքից է: Ամեն երեկո նա միացնում է կոկորդիլոս Գենայի երգը՝ «а я игаю на гармошке у прохожих на виду, к сожаленью, день рожденья только раз в году»…

Գիտե՞ք, այս մուլտֆիլմի երգը կարծես բարության չափաբաժին լինի, որն ընդունում ենք ամեն երեկո՝ օրն ավարտելիս: Գուցե դա կո՞չ է, որ չմոռանանք սովետական, հին մուլտֆիլմերը, որոնք բավականին հաջողված են, և որոնցից բավականին շատ բան կա սովորելու:

Գիշերվա ժամը երկուսն էր: Քունս տանում էր, ես ո՞ր օրվա էդքան դիմացողն էի, ժամը 11-ն անցավ՝ պետք ա քնեմ: Արդեն գլխիս տեղը հարմարեցրել էի ավտոբուսի չոր պատուհանին, որ քնեմ ու… Էլ չեմ հիշում ինչ եղավ, երևի իսկապես քնել էի:

ՌԴ-ից, ավելի ճիշտ՝ Սարատովից, պետք է հասնեինք Հայաստան: Շուրջ երկու օր: Առաջին անգամ էի ավտոբուսով այդքան երկար ճանապարհ անցնելու: Չգիտեմ՝ ինչքան էի քնել, երբ արթնացա ինչ-որ մեկի բարձր խռռոցից՝ վերջին շարքի երրորդ նստարանին նստած մարդն էր: Էլ այդպես էլ քունս չտարավ: Չգիտեի՝ ինչ անեմ: Հիշեցի բարեկամիս թխած խաչապուրու մասին ու ընկա տոպրակի մեջ, որ գտնեմ: Արդեն փշուրներն էի մաքրում վրայիցս, երբ մի բարձր դմփոց լսեցի: Պարզվեց, որ ավտոբուսը կանգնել էր, ու պետք է անիվը փչեին, բայց ինչպես ասում են՝ ունքը հանելու տեղը տվեցին աչքն էլ հանեցին: Էնքան էին փչել, որ ակը չէր դիմացել ու պայթել էր:

Չէինք էլ հասկանում, թե ինչպես է ժամանակն անցնում: Արդեն մտերմացել էինք ավտոբուսի ժողովրդով, ու ով ինչ գիտեր՝ պատմում էր: Ամենահամով ուղևորն էլ Արտաշեսն էր՝ ութ ամսական: Շատ էի զարմացել, թե ոնց էր խելոք մնում այդ երեխան՝ մի ծպտուն չէր հանում, մենք էլ հերթով պահում էինք փոքրիկ մարդուկին: Ընթացքում երևի բոլորն էլ քնում էին, էլի վեր կենում… Հաշվեցի բոլոր մարդկանց, վարորդներին էլ հաշված` քառասուն հոգի էինք, երկու աղջիկները կարծես ռուսներ լինեին, մի տղա կար՝ վրացահայ, իսկ մյուսներս հայեր էինք՝ Հայաստանի բոլոր մարզերից: Վրացահայ տղան՝ Դավիթը, մեր տրամադրությունը միշտ բարձր էր պահում, շատ հումորով ու սրամիտ տղա էր: Իմացանք, որ էշին էլ վրացերեն ասում են «վիռո»: Մի տատիկ էլ կար՝ ասող-խոսող, շատ հավեսով էր, արդեն ուզում էինք ամուսնացնել, էն էլ փեսացուն ամաչկոտ պապիկ էր. դեմքն արդեն կարմրել էր:

Խոսում էինք դեսից-դենից, եթե ճանապարհն ավելի երկարեր, միգուցե բարեկամներ էլ դառնայինք վերջում: Ափսոս, այդ երկու օրը կարճ տևեց, ու արդեն հրաժեշտի պահն էր:

Երբ կարդում եք Հայաստանից Ռուսաստան, կամ հակառակ ուղղությամբ մեկնող ավտոբուսների մասին, հիշեք, որ ավտոբուսի մեջ քառասուն, գուցե ավելի, գուցե պակաս կյանքեր են, որ ճանապարհի ընթացքում միահյուսվում են իրար: