Երեկ գրապահարանումս գիրք էի փնտրում, պատահական տեսա Անրի Վեռնոյի «Մայրիկը» ստեղծագործությունը:  Միանգամից վերադարձա մանկություն, կյանքիս ամենաերջանիկ հատվածը։ Քանի անգամ եմ այդ գիրքը վերցրել ու առաջին բառերից հիասթափված փակել, բայց մի անգամ որոշեցի, որ մինչև վերջ պիտի կարդամ, որից հետո այդ գիրքը դարձավ իմ հավատարիմ ուղեկիցը։

Չգիտես ինչու, սկսեցի ժպտալ, բայց արցունքներս այնքան արագ էին հոսում։ Արդեն 45 տարեկան եմ. ինչքա~ն եմ վախեցել մեծանալուց, փորձել եմ այնպես անել, որ մանկությանս նավակը ինձանից չհեռանա, բայց չեմ կարողացել այն պահել։ Բացեցի «Մայրիկից»  պատահական մի էջ. այնտեղ գրված էր. «Մանկություն` մեծանալու անհագ ցանկությամբ, պատանեկություն` աճող ձգտումներով»: Իրոք, 15 տարեկանում այնքա~ն երազանքներ ունեի, այնքան մանկական նպատակներ, որոնց մի մասին դեռ նոր եմ հասել։ Իրոք, արդեն հայտնի բժիշկ եմ, կատարել եմ ամենամեծ նպատակս՝ հայտնվել եմ «Ֆորբս» պարբերականում, ունեմ իմ հեղինակած գիրքը, որտեղ պատմում եմ իմ մանկության մասին։ Այնքա~ն եմ երազել, որ հասնեմ այս ամենին, բայց հիմա ուղղակի ցանկանում եմ կրկին վերադառնալ մանկություն։ Ցանկանում եմ կրկին լինել միամիտ, բարի, անհոգ, բայց հասկանում եմ, որ կյանքը ամենամեծ հարվածն է ինձ հասցրել. ես մեծացել եմ։ Ամբողջ աշխարհը տեսել եմ, ծանոթացել նոր մարդկանց հետ, ձեռք եմ բերել նոր ընկերներ, հասկացել եմ կյանքի իմաստը, և, ամենակարևորը, հասկացել եմ, որ մենք տարիների ընթացքում կորցնում ենք մեր անհոգությունը, ինչ-որ տեղ նաև մեր Ես-ը: Իսկ ամենավատն այն է, որ ընտելանում ենք ամեն ինչի հետ հարմարվելու մտքին, մինչդեռ մանուկ հասակում ստեղծագործում էինք, փորձում ինչ-որ բան փոխել. գուցե չէր ստացվում, բայց չէինք հիասթափվում, շարունակում էինք գործել, համառորեն որոնում մեր նպատակին հասնելու նոր ուղիներ: Իսկ հիմա արդեն շատ հաճախ ուղղակի լռում ենք, և, ինչպես Անտուան դը Սենտ Էքզյուպերին է ասել. «Մեծահասակները շատ հաճախ մոռանում են, որ ժամանակին իրենք էլ են փոքր եղել»։

Չգիտես ինչու, գրեթե ակամա որոշեցի այս նամակը գրել: Այն գուցե կարելի է նաև կոչել ինքնախոստովանություն, ուղղակի մի պահ հիշեցի, որ մի օր ֆրանսերենիս ուսուցչուհին ասել էր. «Երբ թղթին փորձում ենք հանձնել մեր մտքերը, դրանք ավելի իրական են դառնում, և երբ տարիներ հետո կարդում ենք, հասկանում ենք, թե ինչքան նոր հատկանիշներ ենք ձեռք բերել, ինչպես նաև թե ինչքան հատկանիշներ ենք կորցրել: Հասկանում ենք, թե ժամանակի ընթացքում մեր ես- ը ինչպես է միաձուլվում մեր շրջապատի մարդկանց հետ, և հասկանում ենք, որ պետք է շատ համարձակ լինել, որ քո տեսակը պահես»։

Ինչքա~ն աներևակայելի հնարավորություններ, անմեկնելի ուղիներ, կեռմաններ, ոլորապտույտներ ունի մարդու ուղեղը: Ես սկսեցի իմ նվաճումների մասին խոսելուց, ապա վերադարձա մանկություն, իսկ հետո սկսեցի ուղղակի «փիլիսոփայել»…

Մանկությունը մեր կյանքի ամենաերջանիկ շրջանն է, որ լի է երազանքներով, կյանքի մասին հիասքանչ պատկերացումներով: Դա այն զմայլելի շրջանն է, երբ մենք ուղղակի հավատում ենք, որ կյանքը միշտ լինում է առատաձեռն: Սակայն հետո գալիս է մի ժամանակ, երբ Կյանքը մեզնից խլում է ամենաարժեքավորը, ամենալավը, նա ինչ-որ առումներով, ինչ-որ հարցերում «կոտրում» է մեզ, իսկ ամենասարսափելին այն է, որ նա ի զորու է «սպանել» մեր ներսում ապրող երեխային, որն, ի վերջո որևէ ձևով պարտադիր վերադառնալու է…

Ծնվում ենք ակամա, ապրում ենք զարմացած, մեռնում ենք կարոտով։

Ահա իմ գյուղը` Դարբասը,  իր արկածներով: Արկածախնդիր մարդիկ, արկածներով լի բարբառ: Ես շատ եմ սիրում իմ գյուղը, հատկապես գյուղի բարբառը: Մեր նախնիները թողել են մեծ ժառանգություն, սնել ու մեծացրել են արկածախնդիր մարդկանց, ովքեր գյուղի հպարտությունն են այսօր:

Բառեր, որոնք մենք օգտագործում ենք ու զվարճանում: Երբ երեխաներով վոլեյբոլ ենք խաղում, ասում ենք. «Թոփը թոլ ըրա»` գնդակը գցիր:

Յոխշա, ենիշա, տվեր, տիեր, փիադա: Այս բառերը օգտագործել են մեր պապերը, իսկ հիմա՝ մենք: Երբ ինչ-որ մեկը խոսքի մեջ չափը կորցնում է, դրա պատասխանն է. «Պուլերը արդեն կոխ ես տալիս» (Խմորի գնդերն արդեն տրորում ես), կամ` «Քեզ թարազվի պահի»: Ճնգլաճոտ ասում են մեզ՝ երեխաներիս:

Խարքանդազ (գոգաթիակ), դրմղ (փոցխ), քամար (գոտի), քիսա (դրամապանակ)`hնում գործածված բառեր, որ այժմ չեն օգտագործում:

Կլխըլվա-գլուխ լվանալ, յաթաղ տալ-նստել, ի կա-տուր ինձ, դե հա տուր-արագ արի, ունքալ-վերցրու: Փարվառ, տերտեր, կարպետ, թիքա, մակար` բառեր, որոնք գտա հարցազրույցի  միջոցով: Պարզվում է, դեռ մեզնից մեծերն օգտագործում են պապերի թողած արժեքները:

Դարբասում մարդկանց մեծամասնությունը բարեխոս է, բայց կան նաև չարախոսներ: Ինչպես ասում են մեծերը. «Անտառը առանց չախկալի իլիլ չի»: Անեծքներ, որոնք օգտագործում են մեր գյուղում, և դրանք ավելի շատ լսում ենք մեր հարևան Վալյա տատիկից .«Ղուրդուղուշի փայ տառնաս», «Կլնըկափին կաս», «Ծակեր հանես», «Յուրդումդ կատու կլավա», «Խզը խուռ մնաս», «Մեծ կուտուրդ  անջոկտ մնա», «Թուն բաթուն տառնաս», «Ըրածս աշկերտ ունի», «Ըռնըթաթախ տառնաս», «Կեծակը տանի», «Թիքեքդ հվաքվի», «Չափարնիդ կուտրատվի, ածվի փորդ»:

Ահա և բարեմաղթանքները. «Աչքդ լույս լինի, փոխնալ քեզ իլի», «Մի կուտուր հացը սեղանատ անպակաս իլի», «Տոնդ ավադ կենա», «Օջախդ շեն կենա», «Վոննը կալիքդ բարի իլի» և այսպես շատ ու շատ բարեմաղթանքներ:

Իսկ ո՞ւր մնացին մեր արկածախնդիր բարեկամները: Գյուղում կային չորս արկածներով հարուստ մարդիկ՝ Սեդրակ Ասրյանը, Գոգոլ դային, Գելոգը և Քրիստափոր պապին (ողջ է միայն Քրիստափոր պապիկը):

Կատակում են Դարբասցիները

Սերգեյը (Գելոգը) դիմում է բժշկին.

-Բժի՛շկ, ես ռեմատիզմ եմ, չե՞ս կարա` մի դեղ ու դարման անես:

-Բայց ինչի՞ց գիտես, որ ռևմատիզմ ես:

-Բա ոնց չգիտեմ, լուցկին աման ռես գրպանմս տինիլից,  թրջվմա:

Քրիստափոր պապիկի տունը գերեզմանատան մոտ է: Նա շատ հավ ունի, և հավերը միշտ գերեզմանատան խոտն էին ուտում: Մի օր բարեկամներից մեկը հյուր է գնում ու տեսնում, որ հավերը գերեզմանատանն են, և ասում է.

-Քրի՛ստ, հավերդ հիմա լավ ձու կածեն, կամաչ խոտ են ուտում:

-Ճիշտ է, լավ ուտում են, համա ձու չեն ածում: Գերեզմանատան քարերը տեսնելով՝ հավերս հուզվում են:

Գոգոլ դային իր ընկերների հետ գնում է քեֆի: Քեֆի ժամանակ խորովածը ինքն է բաժանում.

-Էս մեկը ինձ, էս էլ` քեզ:

Ու այսպես տասը մարդկանց մեջ բաժանում է: Վերջում ընկերներն ասում են.

-Գոգոլ դայի, էս քեզ հունց վեր շատ իլավ խրովածը:

-Հու՞նց շատ իլավ, չասեցի՞`  մինը ինձ, մինը` քեզ:

Սա էլ իմ գյուղի առօրյան:

-Շա՜տ շոգ ա:

-Հա, շա՜տ-շա՜տ, բայց կարևորը, որ տատիկի մոտ կլինենք:

Ամեն անգամ Երևան գնալիս այս նույն խոսակցությունն է ծավալվում իմ և եղբորս միջև: Գուշակեցի՞ք, թե ինչու ենք ամեն ամառ գնում Երևան: Դե, իհարկե, մեր սիրելի տատիկի մոտ: Մայրիկիս մայրիկը, որի անունը Ասյա է, մեզ շա՜տ է սիրում: Ճիշտ է, նա չորս թոռնիկ ունի, բայց յուրաքանչյուրի հանդեպ էլ առանձնահատուկ սեր և մեծ հոգատարություն է ցուցաբերում: Երբ մոտենում ենք դռանը և զանգը տալիս, գիտենք, որ մեր սիրելի տատիկը ուր որ է կբացի և կասի մեր շա՜տ սիրելի ու ավանդական դարձած նախադասությունը.

–Մատաղ լինեմ ձեզ…

Երբ մտնում ենք տուն, ամեն ինչ այնքա՜ն հարազատ է, չէ՞ որ մանկության ուրախ հուշերի մեծ մասը այդ տան ու իմ բարի տատիկի հետ է կապված: Ահա հյուրասենյակում դրված է հին, բայց հիշողություններով  լի մայրիկիս դաշնամուրը, որն  անհամբեր սպասում է, թե երբ պետք է իրեն նվագեն: Ահա իմ մանկության լուսանկարներից մեկը, որտեղից կարծես ժպտում եմ ինքս ինձ: Ահա պատշգամբից երևացող Արա լեռը,  որը հպարտ կանգնել է և վսեմ հայացքը ուղղել մեզ վրա: Ահա և պատշգամբի պատին խնամքով նկարված նկարները, որոնք մեր մանկությունից են մնացել:Եվ վերջապես, ահա և տատս, ով նայում է ինձ՝ իր գեղեցիկ և կանաչ աչքերով, որոնք ամենևին էլ իրենց փայլը չեն կորցրել տարիների ընթացքում, և ժպտում է՝ լցնելով իմ սիրտը անսահման բարությամբ: Տատս, ով իր կյանքում շա՜տ դժվարություններ է տեսել և կարողացել է հաղթահարել դրանք, ամենևին էլ չի ընկճվել և շարունակել է կյանքին նայել իր բարի ու գեղեցիկ կանաչ աչքերով և ապացուցել, որ բարությունը հաղթում է ամեն ինչին: Ես միշտ հիացել ու հպարտացել եմ նրանով` նրա անկոտրում կամքով, նրա բարությամբ ու գեղեցկությամբ: Նա լցրել է իմ Երևանյան ամառները իր քնքշությամբ ու հոգատարությամբ:

Տատիկիս պատրաստած համեղ ճաշատեսակների մասին բոլորը գիտեն, իսկ նրա պատրաստած տոլման՝ մատներդ էլ հետը կուտես, էլ չեմ խոսում բուտերբրոդների մասին: Անգամ թոռնիկներով որոշել էինք, որ տատիկի հետ պետք է բուտերբրոդներ պատրաստենք ու վաճառենք, այն էլ շատ թանկ գնով: Երբ տատիկը հարցնում էր, թե ինչո՞ւ ենք ուզում այդքան թանկ վաճառել, մենք պատասխանում էինք.

–Որովհետև տատիկի կախարդական ձեռքերով են պատրաստվել:
Տատիկն էլ մեղմաբար ժպտում էր ու գրկում բոլորիս:

Հիմա տատիկն էլ է մեծացել, մենք էլ: Հիմնականում չի ստացվում, որ բոլոր թոռներով տատիկի հետ լինենք: Դե, ինչ կարող ենք անել, ցավոք մանկությունն էլ է ավարտվում: Այնքա՜ն կուզեի, որ այն հավերժ լիներ…
Երևանյան ամառները իմ կյանքի ամենալուսավոր ու ամենասիրելի պահերն են եղել: Գուցե ամեն ինչ վերանա, և ոչինչ հավերժ չլինի, բայց հիշողությունները հավերժ մնում են մեր սրտերում: Իսկ երևանյան ամառները հավերժ կմնան իմ սրտում, որպես մանկության ամենաթանկ հուշեր…