Երբևէ այնքան անմիտ ու ինքնավստահ չէի եղել, քան այն օրը, երբ սկսեցի իմ 2 ամիս պլանավորած ճամփորդությունը (Դանիա-Շվեդիա-Նորվեգիա)՝ ունենալով ընդամենը 1 տոմս՝ Ցվիկաու քաղաքից դեպի Դրեզդենի գնացքի կայարան: Մինչ օրս զարմանում եմ, թե ոնց էինք համարձակվել երկշաբաթյա ուղևորության համար, որը ներառում էր Ցվիկաու-Դրեզդեն-Կոպենհագեն-Մալմո -Ստոկհոլմ-Նարվիկ-Ցվիկաու ուղղությունները, չունենալ մնալու տեղի որևէ ամրագրում, իսկ տոմսերից ունենալ միայն  դեպի Դրեզդենինը:

Ինչևէ, ես փայլուն աչքերով էի, գարունը նոր էր սկսվում. դե, նոր էի Հայաստանից տեղափոխվել, ու շորերիս վրայից դեռ չէին մաքրվել գյուղի՝ փետրվարը մարտ ամիս հիշեցնող օրերից դեռևս ինձ մնացած հազիվ նշմարվող կանաչի հոտը, իսկ միտքը, որ ես մեկնում եմ Սկանդինավներ, ինձ հիշեցնում էին այն օրերը, երբ դպրոցում կանգնում էի դասարանի անկյունում, իսկ աշխարհագրության դասատուն ցույց էր տալիս քարտեզից տարբեր կետեր, ու ես պետք է կռահեի, իսկ վերջում հարցնում էր՝ հը՞ն, հիմա ո՞ր երկիրն ես քո ամենասիրելին դարձրել:

Ինչ խոսք, շատ անհավատարիմ ու դավաճան աշակերտ էի, ամիսը մեկ մի նոր երկիր էի շատ ուսումնասիրում ու որոշում, որ ես սիրահարվել եմ (ինչ տխմարն էի, գոնե էդ տարիներին Վալենտինը կտոնեի, էլի):

Ինչևէ, ժամանակն էր երբեմնի սերերիս այցելելու:

Էլի մի ամբողջ գիշեր քնեցի ֆլիքսբասում: Մի անհայտ ծագման էակ որոշել էր, որ գիշերվա 3-ին տհաճ հոտով ուտելիքներ ուտելը լավ գաղափար է, իսկ քնելիս ինձ վրա գլուխը հենելը՝ կատարելությանը հասնելու միակ ուղին:

Ուղևորությունը պահի տակ ընդհատվեց, ինչ-որ փակ տարածք էինք մտել, որից մի 3 ժամ քնած մարդը հազիվ էլ թե գլուխ հաներ: Իջանք բասից ու սկսեցինք բարձրանալ տարօրինակ աստիճաններով: Պարզվեց, մտել էինք նավ ու 2 ժամ Բալթիկ ծովի վրա պետք է անցկացնեինք: Ես աղոտ հիշում էի, որ երբևէ չեմ դավանել հեթանոսություն, բայց չգիտես ինչու` մի 10 րոպե մտքումս գոռում էի.  «Աստվածնե՜ր, ինչի պետք ա նավերից վախեցողին ասեին, որ ինքը 2 ժամ պետք ա մնա բաց ծովում»:

Վերջապես երևաց դանիական դրոշը, ու ես Դանիայում էի, էն լեգոների երկրում, որի անունը ինձ հանդիպած բոլոր գրքերում մարկերով ընդգծել էի, որի թաց կանաչը ինձ աշխարհագրության գրքերի հոտն էր հիշեցնում, որի մայրաքաղաքում ես ինձ զգում էի ոչ թե ձուկը ջրում, այլ հենց ջուրը՝ որպես օվկիանոս:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Էդքան քաղցր ու ժպիտով ազգ դեռ չէի տեսել, անընդհատ ժպտում էին, ցանկացած հարցով օգնում, ստիպում էին,որ սիրահարվես…

Կոպենհագենում ես առաջին անգամ կորա: Տարօրինակ ցանկություն էր միշտ մեջս առաջանում.  մի կողմ դնել քարտեզը և ուղղակի սրտիս թելադրածով քայլել, մի երկու հատ կրուասան առնել ու գնալ առաջին իսկ պատահած կամուրջի վրա նստել ու ամեն անցորդի մասին փորձել կարծիք կազմել՝ ելնելով դիմագծերից:

Էդ կամրջին նստած էի, երբ մի աշտարակ նկատեցի հեռուներում ու որոշեցի, որ պետք  բարձրանամ ու էդտեղից քաղաքը վայելեմ: Խարխուլ փողոցներով մեկ ժամ տևած ճանապարհից հետո, մի կղզուց մյուսը չհասկանալով անցնելուց հետո, վերջապես հասա նպատակակետիս:

Բայց նորից  հիշեցի, որ ես անմիտի մեկն եմ: Ախր, ո՞վ էր տեսել Եվրոպայում երեկոյան ժամը 6-ին բաց եկեղեցի, քիչ չի, մի հատ էլ կողքի աշտարակը բարձրանալու հնարավորություն: Շատ էի նեղվել, երևի թե անգիտակցաբար մի քանի անգամ նույն ճանապարհով անիմաստ քայլեցի ու վերջապես գլուխս վեր բարձրացրի:

Մթնում էր, ու  ես չգիտեի, թե քաղաքի որ մասում եմ: Ինձնից գոհ հանեցի հեռախոսս, որ հասկանամ, թե ուր եմ գնում, ու 10%… Ես նորից  հիշեցի, որ հեթանոս չեմ եղել երբևէ, բայց «աստվածներ» ասելուց հետո, քարացած կանգնել էի անհայտության եզրին, և ունակ էի էնքան բարձր գոռալու, որ Կոպենհագենի կենտրոնից հասկանան, որ օգնության կարիք ունեմ:

Միակ բանը, որը կարողացա ինքս ինձ հասկանալ, դա այն էր, որ ես քաղաքի արևմուտքում եմ, ու պետք է քայլել, շատ արագ քայլել: Բարեբախտաբար ճիշտ էի գնում, անընդհատ զգում էի, որ մոտենում եմ կենտրոնին: Ինձ մոտ էդ բնազդը միշտ ուժեղ էր, քաղաքների կենտրոնները աչքերս փակ էլ զգում էի, թե որ ուղղությամբ կլինեն: Ու հենց էդ զգալու գաղափարը, ու էն, որ ես 2 ժամ նավով ծովում եմ եղել ու հաղթահարել եմ վախս, ինձ ուղղակի տանում էին առաջ: Վերջապես մի զույգ տեսա, բարի-բարի հարցերիս պատասխանեցին, ու պարզվեց, որ ես էդ անտեր հյուրատան անունը սխալ եմ հիշում: Էդ կրկնակի շոկ էր, որ ես քաղաքի կենտրոն հասնելուց հետո էլ նույնիսկ չգիտեի, թե ուր գնալ:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Անընդհատ մի կղզուց մյուսն էի անցնում, հետ էի նայում, ժպտում, հասկանում, որ ես իրոք ադրենալին եմ ստանում էս ամենից, հիշում, որ ի վերջո, հենց էս է ինձ մեծացնելու, ու էդպես մեծանալով, բայց փոքրացող քայլերով գնում էի առաջ: Չերկարացնեմ, ի վերջո երեկոյան ուշ գտա իմ մնալու տեղը, ես երջանիկ էի ու… Ոչ թե նրա համար, որ ես գտա, այլ նա համար, որ ես անցա էդ ճամփով: “The Mountain between us” ֆիլմն էր մտքիս, թե ոնց էին անհայտ լեռներում երկու անծանոթ մարդ դեգերում՝ վայելելով էդ լեռների անտանելի սիրունությունը ու վերջում գտնում ճիշտ ճանապարհը:

Իսկապես, ես խելառ ու հիմար էի: Բայց քանի՞ անգամ ենք մենք հիշում էն օրերը, երբ մենք «նորմալ» էինք:

Բայց ես զգացի Կոպենհագենը: Էդ քաղաքը քեզ պետք է կուլ տա, որ դու ներսից տեսնես իր բարությունը, պետք է էդ քաղաքում շենքերին չնայես, պետք է էդ շենքերի մեջ քո պատկերը գտնես ու  նայես, որ քեզ հասկանաս: Պետք է դուրս գաս քեզանից, որ դատարկվես, որ մաքուր քաղաքի մարդասեր ժպիտները դատարկությունդ լցնեն, իսկ դու քեզ վերադառնաս միայն  կեսիդ չափով, բայց էն կեսիդ, որը ամեն դժվարությունից առաջացած մաղձը դուրս է նետել բաց օվկիանոսի մեջ, ու հիշես, որ էդ քաղաքում դու քեզ չէիր էլ զգում ջուրը՝ որպես օվկիանոս, այլ ջուրը՝ որպես քո մտքերի մաքրման միջոց:

Իմ հուշերի մեջ շատ բան դաջեց էդ քաղաքը: Ես երբևէ էդքան իրականությանը առերեսված չկայի: Ես վախի նոպայով ինձ հետ էի պահել մի բանից, որը կոչել եմ կոպենհագենյան իրականություն: Ես գտել էի վերջապես էն կետը, որը միշտ քարտեզի վրա հեռվից հեռու գտնում էի: Ես գտել էի, որ էդ քարտեզի առաջ եթե ես կանգնեի մի քանի տարի ու հպարտանայի, որ ակնթարթում գտնում եմ իմ ուզած երկրները, ես առաջ չէի գնա, այլ միայն կբոյովանայի, իսկ էդ կետին հասնելու համար մի հասարակ քայլ էր պետք: Դրա համար էլ մինչ օրս ցանկացած նոր քաղաքում լինելիս իմ ամենաառաջին նպատակն է՝ քայլել այդ քաղաքում նվազագույնը 30 կիլոմետր մեկ օրվա ընթացքում:

Լուսանկարը` Հայկ Քալանթարյանի

Սկզբից ուզում էի ամբողջ ճամփորդության ընթացքը գրել, բայց հետո հասկացա, որ մտքերս թաքնված քարանձավից դուրս եկան, ես էլ  անթաքույց կերպով ապրած օրերս գրչով թղթին հանձնեցի, որ էդ քարանձավը ինչքան էլ փակվի, տարիներ հետո թղթերը մի ակնթարթում բացեն:

Ես հասկացա, որ մտքերս շատ են, իսկ շարունակությունը՝ չգիտեմ էլ երբ, բայց օրերից մի օր կգրեմ:

Բարև,
Գրում եմ տանից 3780 կիլոմետր հեռավորության վրա, օտարության մեջ` Պունե, Մահարաշթրա, Հնդկաստան, ու դե իհարկե, կարոտը սրտումս, բայց մեկ է, տանը։ Պարադոքս կթվա, բայց արդեն սովորական բան է։
Էստեղ  ամեն ինչ տարբեր է, ամեն-ամեն ինչ։ Նույնիսկ տրանսպորտն է հակառակ կողմից։
Էստեղ ես չեմ կարող ազատ, երբ սիրտս տա, դուրս գալ եղևնիների տակ քայլել, որովհետև նախ ապահով չի, հետո ժամանակ չունեմ, ու հա, մեկ էլ եղևնիներ չկան: Փոխարենը` ջունգլիներ են, որոնք արդեն հարազատացել են։ Ժամանակն էլ է տարբեր: Ճիշտ է, մեծ չի տարբերությունը, բայց մեկ է, տարբեր է։ Ու որ ամենակարևորը՝ էստեղ մամա չկա, որ ինձ ամեն առավոտ արթնացնի, ես էլ ասեմ․
-Է՜, մամ, լավ էլի, թող մի քիչ էլ քնեմ։
Ինձ էստեղ հիմնականում արթնացնում են տանիքիս վրա վազվզող կապիկները։
Էստեղ մամայի եփած համով ճաշիկներն էլ չկան։ Փոխարենը, կան տարօրինակ անուններով ուտելիքներ, ու հա, երևի հասկացաք, որ դրանք էլ են հարազատ դարձել: Մեկ էլ կա Լիլիթը, ում հետ միշտ փորձում ենք համով բաներ պատրաստել, դե իհարկե, չի ստացվում, բայց մենք մեզ համոզում ենք, որ «տուն տանելու աղջիկներ ենք»։
Կա լիքը-լիքը կարոտ ու էմոցիաներ, որոնք հաճախ չեմ կարողանում կառավարել։ Էստեղ լսում եմ երգեր, որոնք տանը հաստատ չէի լսի, ու եթե նույնիսկ ինչ-որ մեկը լսեր, կա՛մ կխնդրեի, որ անջատեն, կամ էլ ականջակալներս կդնեի, կսկսեի իմ երգերը լսել։ Հա, ու ասեմ, Թաթայի երգերի մեջ էլ շա՜տ հարազատություն կա: Դե կարոտն է, ի՞նչ կարող եմ անել։
Մի սենյակում ապրում եմ Մեքսիկայից, Սլովենիայից ու Հնդկաստանից սենյակակիցներիս հետ, ովքեր արդեն դարձել են քույրեր, և ում հետ ամեն շաբաթ կիրակի փոփքորն ենք սարքում ու Նեթֆլիքս նայում, որ ցրվենք դասերի թոհուբոհից։
Ամեն առավոտ դասի գնալու ճանապարհին, ծանոթ մարդկանց տեսնելիս չեմ ասում «Բարև», էստեղ բարևին փոխարինում է «Նամաստե»-ն։ Ճիշտ է, դա էլ է հարազատ դարձել։

Հնդկաստանը էն Հնդկաստանը չի, որը պատկերված է հնդկական սերիալներում, և որոնք մեր պապիկ-տատիկները մեծ հետաքրքրությամբ նայում են։ Թաջ Մահալից բացի, էստեղ շատ ու շատ սիրուն բաներ կա տեսնելու։
Համարյա 7,5 ամիս էստեղ ապրելու ընթացքում հասցրել եմ տեսնել անթիվ անհամար տաճարներ ու թագավորական պալատներ, փորձել եմ մրգեր, որոնց անունն էլ չգիտեի, հանդիպել եմ մարդկանց, ում փոքր ժամանակ ես ու մանկությանս ընկերները, եթե հանդիպեինք կասեինք՝ «հելոներն» են։
Էստեղ տեսել եմ աշխարհի ամենասիրուն ու ամենատպավորիչ արևածագերն ու մայրամուտները, չնայած, ո՞ր արևածագը կամ մայրամուտը չի տպավորիչ։
Արշավ չի եղել քոլեջի կողմից կազմակերպված, որ բաց թողնեմ։
Ունեցել եմ անթիվ, անհամար քննարկումներ տարբեր թեմաների շուրջ։

Երբեք չէի պատկերացնի, որ 17-ամյակս կնշեմ տանից շատ հեռու, մի բլրի վրա (քոլեջիս ֆիզիկական տեղակայմանը էդպես ենք ասում), ընկերներիս  հետ, էնպիսի երկրներից, ինչպիսիք են` Մեքսիկան, Սլովենիան, Հնդկաստանը, Նիկարագուան, Սիրիան, Չինաստանը, Նամիբիան, Տաջիկստանը ու էլի շատ երկրներ։ Չէի պատկերացնի, որ մի սենյակում կունենամ իմ անկյունը՝ զարդարված սպիտակ լույսերով ու ընկերներիս նկարներով, որպեսզի թեկուզ նկարներից կարողանամ կարոտս առնել։
Երբեք չէի պատկերացնի, որ ուսուցիչներիս անունով կդիմեմ ու դասերից հետո թեյ կխմեմ իրենց հետ։ Կամ չէի պատկերացնի, որ 16 ժամ գնացքով ճամփորդելիս, մեր դպրոցի Գլոբալ քաղաքականության  դասատուին կպատմեմ Ապրիլյան հեղափոխության ժամանակ ունեցածս արկածների մասին։ Չէի պատկերացնի, որ կանցնեմ էնպիսի առարկաներ, որոնց մասին երազում էի Հայաստանում սովորելու ժամանակ, օրինակ՝ Ֆիլմ կամ Հոգեբանություն։ Հա ու մեկ էլ չէի պատկերացնի, որ իմ դպրոցում կլիներ ուսուցիչ, ով համագործակցում է ՆԱՍԱ-ի հետ։
Շատ կուզեի էս փորձը կիսել ընթերցողներիս հետ, հոդվածի միջոցով, բայց դեռ տեխնիկան էդքան չի զարգացել։
Չգիտեմ` էլ ինչ գրեմ: Մի բան հաստատ գիտեմ՝ ես տանն եմ, ինչքան էլ տանից հեռու եմ։

Էս ժամանակը աճելու, կրթվելու, զարգանալու ու ավելի ինքնուրույն դառնալու ժամանակ է։ Հա, ու արդեն մի քիչ ինքնուրույն եմ. առաջին անգամից հետո Երևան-Շարժա-Մումբայ, հետո էլ 5 ժամ դեպի քոլեջ ճանապարհը կարողանում եմ մենակ անցնել առանց վախենալու։
Անչափ հպարտ եմ, որ ունեմ հնարավորություն ներկայացնելու հայրենիքս օտարության մեջ, ինչը բավական մեծ պատասխանատվություն է ներկայացնում։ Ճիշտ է, դրսում հայ աղջիկ լինելը շատ դժվարություններ ունի, բայց իհարկե, հաղթահարելի դժվարություններ են։
Դե ինչ ասեմ, գնամ հոգեբանությանս թեստի համար պարապելու: Երբ նորից մաման զանգերիս չպատասխանի, ես էլի կուզեմ զգացմունքներս արտահայտել ու կգրեմ հոդված։
Մա՛մ, դե պատասխանի, էլի՜․․․

Մովսես գյուղի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում Ճրագալույցի պատարագ է:

Պատարագիչ քահանան` Տեր Աբել Քարդաշյանը:

Տոնի առթիվ համայնքը որոշել է ղափամա պատրաստել:

Կարծում եմ արդեն հասկացաք, որ շատ համեղ էր:

Առավոտյան սարսափելի վատ տրամադրությամբ կարթնանաս, կանջատես զարթուցիչի նողկալի ձայնը, կփաթաթվես փափուկ վերմակովդ, մի ձեռքով կբռնես տաք թեյիդ բաժակը, մյուսով՝ դարակիդ խորքերից գտած, խոնավությունից դեղնած էջերով հին գիրքն ու դեմքիդ լուրջ արտահայտություն տված՝ կսկսես ընթերցանությունդ: Հետո վեր կկենաս, կավելացնես թեյդ, կփակես գրքիդ կիսատ էջն ու ծալապատիկ կնստես բազմոցին: Կդնես ականջակալներդ, խլացնելու չափ բարձր կմիացնես ձեր սիրած երգն ու կզգաս, որ թացանում են աչքերդ, որ դուք այդպես էլ չգտաք տարվա ձեր եղանակը, որ դուք անտեղի վատնեցիք ձեր ժամանակը այն գտնելու համար: Այն չեկավ, որովհետև չկար, կամ գուցե եկավ ու աննկատ անցավ ձեր կողքով: Դուք անտեղի չափչփեցիք երևանյան փողոցները, տրորեցիք գետնի չոր ու տանջահար տերևները: Դուք իզուր սրճարաններում սպանեցիք ձեր ժամանակը թեյ խմելով, իզուր իրար աչքերի չնայեցիք ու չխոստովանեցիք իրար, որ ախր չկա այդ անիծյալ հինգերորդ եղանակը: Դուք իզուր իրար գտաք ու իզուր էլ իրար կորցրիք: Դուք իզուր գրախանութներից չգնեցիք Վահան Տերյանի ժողովածուներից ու իզուր իրար համար չարտասանեցիք ինչ-որ սիրուն բանաստեղծություն: Դուք իզուր իրարով անցաք, երբ առաջին անգամ տեսաք իրար ու իզուր իրարից անցաք, երբ պատահաբար հանդիպեցիք փողոցում: Դուք իզուր չուզեցիք խմել ձեր իսկ պատրաստած թեյը, այլ փոխարենը նախընտրեցիք ինչ-որ մեկի պատրաստածը: Դուք իզուր կուչ եկած չնստեցիք բուխարու առաջ: Ի վերջո, իզուր էիք այդքան «քաղաքավարի» իրար հետ. աղջիկն իզուր էր մազերը կոկիկ հարդարում: Ավելի լավ չէ՞ր լինի՝ երկար մազերն անփութորեն պոչիկ աներ, շրթներկ ու դիմափոշի չքսեր, լավ արդուկված վերնաշապիկը չհագներ, իսկ տղան մանրակրկտորեն չածիլվեր ու չհագներ տոնական կոշիկները: Դուք իզուր էիք արևագալի փոխարեն միշտ հանդիպում սարսռեցնող արևամուտին:
Ու դուք այդպես էլ չգտաք այդ կործանարար հինգերորդ եղանակը: Փոխանակ գտնելու՝ կորցրիք իրար, որովհետև իզուր էիք գտել իրար ու այդպես իզուր էլ կորցրել…

Երկար ժամանակ է, ինչ չեմ գրել: Այնպես չէ, որ գրելու բան չկար: Ուղղակի դժվար է գրել Տեր Աբելի մասին: Մոտ վեց տարի առաջ նա եկավ մեր գյուղ՝ որպես Մովսեսի և հարակից գյուղերի հոգևոր հովիվ, եկավ՝ իր հետ բերելով լույս: Այսօրվա նման հիշում եմ, թե ինչպիսի հայրական ջերմությամբ առաջին անգամ օրհնեց մեզ, թե ինչպես էինք ամեն դասամիջոցի դասասենյակի պատուհանից հետևում, թե արդյո՞ք նա կերևա եկեղեցու բակում: Տեսնելուն պես դուրս էինք ցատկում մեծ և փոքր․

-Օրհնեցե՛ք, Տեր հայր։

-Աստված օրհնի։

Այնքան լայն ու սիրառատ էր ժպտում: Այդ օրհնանքում այնքան ջերմություն կար և հիմա էլ կա և օրեցօր ավելի է մեծանում: Այնքան պինդ էր գրկում մեզ, կարծես իր երեխաները լինեինք, որոնց մանկուց ծնկներին էր մեծացրել:

Տարիների ընթացքում շատ բաներ եղան: Դե, ինչպես գիտեք, գյուղ եկավ ընկեր Մանուկյանը՝ կնքահայրս, որի մասին խոսել եմ արդեն: Տեր Աբելի և իր գլխավորությամբ գյուղում համայնքային լավ ծրագրեր իրականացրինք: Ասեմ, որ դրանք վարակիչ եղան հարակից գյուղերի համար:

Քահանաները Աստծո կողմից ուղարկված մարդիկ են, ովքեր մեզ են փոխանցում նրա խոսքը, բայց առաջին անգամ եմ տեսնում, որ որևէ հոգևոր սպասավոր այսպես նվիրումով ծառայի նաև համայնքի զարգացման գործերին, իր շուրջը հավաքի մեծերին,  փոքրերին, ջահելներին, ալևորներին:

Դեռ վերջերս մասնակցեցի մի երգի մրցույթի և ունեցա շատ մեծ ձեռքբերում: Ամեն անգամ մրցույթի հերթական փուլից առաջ զանգահարում էի Տեր Աբելին և խնդրում օրհնել: Նրա խոսքերը քաջալերում էին ինձ, օգնում հասնել նպատակիս: Բոլոր մասնակիցները զարմանում էին, թե ամեն անգամ այդ ում հետ եմ խոսում, որ սկսում եմ ժպտալ և մեկ-մեկ էլ բարձրաձայն ծիծաղել: Նա օգնում էր ինձ ոչ միայն խորհուրդներով, այլ նաև պատրաստում էր մրցույթին, պարապում էր ինձ հետ: Արդեն մրցույթի հանրապետական փուլին, երբ ինձ թվում էր՝ ձայնս ուր որ է կկտրվի, և չեմ կարողանա երգել, հիշեցի, որ մի կարևոր բան չեմ արել․ չեմ զանգահարել Տեր Աբելին, հեռախոսը շտապ վերցրի ու…

-Օրհնեցե՛ք, Տեր Աբել ջան,- խոսքիս վրա տեսա, թե ինչպես բոլոր մասնակիցները թեքվեցին իմ ուղղությամբ, ես ուղղակի ժպտացի։

-Աստված օրհնի, Ալլա ջան, ո՞նց ես տրամադրված մրցույթին։

-Ես շատ եմ հուզվում. անհանգիստ եմ։

-Բալիկս, եթե անհանգստություն չլինի, չես կարող, երգերիդ մեջ ազնվություն չի լինի։ Հիշիր, որ պարտությունից ավելի շատ բան ենք սովորում, քան հաղթանակից:

Ես չհաղթեցի, բայց ուրախ եմ դրա համար, որովհետև շատ բաներ սովորեցի: Իրականում ես հաղթել եմ, քանի որ իմ ճանապարհին Տեր Աբելի խորհուրդներով և օրհնանքով եմ շարժվել:

Գիտեք՝ կյանքում կարևորը հաղթանակները չեն, կարևորը պարտության աչքերին նայելն է, և այն ուրախությունը, ոգեշնչող ուժը, որ ունես կողքիդ: Հասկացա, որ հաղթել եմ այն ժամանակ, երբ ուրախացել եմ մրցակից ընկերներիս հաղթանակով:

Տեր Աբելի խորհրդով սկսեցի երգել Պատարագներին, հանգստանալ դրանց մեջ: Ճանաչել Աստծուն, սիրել նրան: Պաշտել Պատարագներին խնկարկվող խունկի հոտը, հոգևոր երգի հնչյունները: Քիչ-քիչ էլ հասկանալ արարողակարգի խորհուրդը, սկսեցի հանգստանալ դրա մեջ: Աննկարագրելի է այն սերը և հարգանքը, որը տածում եմ Տեր Աբելի հանդեպ: Աստված նրան ուղարկեց, որ սովորենք սիրել, սովորենք ներել, հասկանալ, ժպտալ անգամ այն ժամանակ, երբ մեզ շատ վատ ենք զգում:

Անկեղծ ասած, մինչ այսօր էլ դասամիջոցներին փնտրում եմ նրան եկեղեցու բակում, ճանապարհին, ամենուր: Ուզում եմ դուրս վազել ու պինդ-պինդ գրկել նրան: Կորցնել Տեր Աբելի՞ն․ անգամ վատ երազում չեմ ուզում տեսնել, զգալ:

Ուզում եմ միշտ տեսնել նրան և ասել՝ օրհնեցե՛ք, Տեր հայր։

Դպրոցական տարիներից  թումանյանական մի քառյակ  կա, որը ինձ անընդհատ տարօրինակ հուշումներ էր տալիս. «Տիեզերքում Աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին»:

Փետրվար ամսի  ցուրտ օրերն էին,  վառարանից ինձ հասնող չորացած փայտերի՝ ականջիս մշտապես հաճոյախոսող ձայները այդ օրը  փնթփնթում էին, որ իրենց վրա շուտով  գյուղական համեղ ծիպուլի (ձեր լեզվով՝ պլեճ) վերածվող կարտոֆիլները անուշադրության են մատնվել այն երիտասարդի կողմից, որը սիրում էր էդ կարտոֆիլները հենց հում էլ ուտել:

Բայց էդ  երիտասարդը հում կարտոֆիլները ուզում էր փոխարինել էդ հում ու չփորձված երիտասարդին փորձարկելով ու հասկանալով,  թե ինչ դուրս կգա իրենից՝ որպես ճամփորդ: Երկար ամիսներ էին սպասվում էրազմուսյան կյանքի համար, ու ես նստած էի գյուղի մեր տան ամենասիրելի տեղում՝ էն աթոռին, որից աչքերիս առաջ տարիներ շարունակ բացվել է երկու տեսարան ՝ դասագրքերս, գրքերս, համակարգիչը ու տնական համով ուտելիքները, որոնք դրված էին դրանց մոտ, կամ էլ ուղղակի սենյակիս պատը: Երևի թե էդ երկու տեսարաններն էլ ինձ ամենից շատ մոտիվացիա տվողներից են եղել, քանի որ ամեն անգամ, երբ ուժասպառ նայում էի դժվարամարս գրքերից այսկողմյան աշխարհին, առաջինը տեսնում էի էդ պատը, որը ինձ դաս է տալիս. «Նայիր ներքև՝ էդ անտանելիներին, որ հետո կարողանաս պարզ ու հպարտ աչքերով նայել աշխարհին»: Իմ կարծիքով եկել էր ժամանակը մի քանի ամսով բարձրացնել գլուխս ու աչքերիս գերլարվածություն հաղորդել: Դե, վերջապես ունեի հնարավորությունս շուրթերիս վրա հաճախ պտտվող ու իմ երազած «ես»-ը բնութագրող տողերը ափերիս մեջ տեսնելու:

«Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին»:

Երկրի փառքից անտեղյակ, բայց երկրի փառքին քայլ առ քայլ հասած՝ ես վերցրի ճամփորդական ուսապարկս ու  Flix Bus-ով 10 ժամ տևած գիշերային երթուղով հասա Ֆրանսիայում գտնվող, բայց ինձ համար մինչ օրս գերմանական հատուկ ճարտարապետությամբ ու ոգով  Ստրասբուրգ քաղաքը:

Ուժեղ անձրևն ու պայուսակի ծանրությունը ինձ դեռևս չէին թույլատրել աչքերս վեր բարձրացնել թաց փողոցներից, բայց աչքերս երևի թե ունակ էլ չէին այդ գեղեցկությունը մինչև վերջ ընկալելու: Փառահեղության մի ճիչով աչքերիս առաջ բացվեց Cathedrale Notre-Dame de Strasbourg-ը՝ վեհ, անասելի խրոխտ, գոթական ճարտարապետության ամենաազդեցիկ երանգներով… Երանելի էի: Ձեռքերս  դողում էին անասելի վախով, իսկ շնչառությունս ուղղակի վախենում էր, որ ես կմոռանամ իրեն ու անվերջ կհիանամ:

Բայց ժամանակն էր զբոսաշրջիկից դառնալու իմ երազածը՝ ճամփորդը:

Անձրևում էր ուժեղ, իսկ մնալու տեղ բացարձակ չկար ու չէր գտնվում, բոլոր հնարավոր տարբերակները՝  մնալու տեղ գտնելու, չէին աշխատում, իսկ անձրևի ամեն մի կաթիլ ինձ հիշեցնում էր, որ հիվանդանալուն պես օտարությունը կապտակի ինձ, քանզի նույնիսկ մի բաժակ թեյի համար պատասխանատվությունը ամբողջությամբ իմն էր, իսկ մյուս կողմից էլ ժամանակն էր հասկացնում, որ հիվանդանալու ժամանակ չկա, պետք է հնարավորինս շատ բան տեսնել քաղաքում: Չգիտեմ էլ՝ ինչքան տևած դեգերումներից հետո  ինչ հրաշքով  գտնվեց մի տուն՝ քաղաքի կենտրոնում, ընդամենը 22 եվրո՝ այն էլ երկու գիշերվա համար: Դե, 1-0,  հաշիվը բացեցի ես, մեկնարկը ոգևորիչ էր:

Աննկարագրելի սիրուն էին ստրասբուրգյան օրերը, թարմ կյանքով լեցուն, ֆրանսիացիների գրավիչ արիստոկրատությամբ ու հեծանիվների տեղատարափից մի քիչ վախեցած: Քաղաք էր այն՝ հասարակի մեջ ճոխություն ներարկող: Սիրտ էր տալիս ինձ, երբեմն չափից դուրս ծեր էր դարձնում ինձ, որ ավելի լավ տեսնեմ, թե ոնց է կառուցվել քաղաքը, բայց ուժեղ քամին ինձ վերադարձնում էր մանկություն՝ նկարչական ալբոմներիս մեջ խզբզած տնակների իրական գեղեցկությունը ամուր գրկելու: Այդ քաղաքում էդպես էլ չգտա իմ տարիքը, ես չափազանց տպավորված էի թվերի աշխարհ գեթ մի ակնթարթ ինձ տեղափոխելու համար:

Քաղաքի անվերջ դյութող ծաղիկների բույրը վայելելուց,  կամուրջների անհամարության մեջ ամեն անգամ մի նոր բան բացահայտելուց  ու մանկան պես ուրախանալուց հետո ճանապարհը  ուղղորդեց դեպի Ֆրանկֆուրտ՝ Գերմանիայի ֆինանսական կենտրոնը:

Առավոտյան ժամը 7-ն էր, ավտոբուսը ուշանում էր, իսկ Flix Bus-ի կայքում ոչ մի տեղեկատվություն  չկար, զանգերին էլ չէին պատասխանում, որ հասկանանք, թե ինչ է պատահել, ու որքան պետք է սպասենք, բայց ավելի շատ զգացողություն էր, որ ավտոբուսը ուղղակի արդեն գնացել է, ինչը, թերևս, կլիներ ուրախալի հանգամանք, քանզի օր ավել կվայելեի Ստրասբուրգը, բայց ելնելով այն հանգամանքից, որ կրթաթոշակը դեռևս բանկային հաշվին չէր փոխանցվել, իսկ ավտոստոպով Ֆրանսիայից Ցվիկաու հասնելը ֆանտաստիկայի ժանրից էր, պետք էր խուճապի մատնվել:

Հասանք Ֆրանկֆուրտ: Ցուրտ էր, անտանելի ցուրտ: Ամենադաժան օրերից մեկը  իմ ճամփորդության, բայց հիմա հիշվողներից՝ ամենաոգևորիչը:  Մեկ օր էր նախատեսված մնալ Ֆրանկֆուրտում, քանի որ դասերից չէր կարելի բացակայել:

«Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր»:

Ճամփորդության այդ փուլը հիմա պատմեմ, թե ինչով էր առանձնահատուկ: Հաջորդ առավոտյան ամենաշուտ ու կարևորը՝ ամենաէժան գնացքը մեկնում էր դեպի Ցվիկաու առավոտյան 7-ին, և որոշված էր  չամրագրել  գիշերելու տեղ, որովհետև ամեն իրեն հարգող ճամփորդող ի վիճակի է մինչ գիշերվա հազարը թափառել սիրուն ու հավես քաղաքներում՝ լսելով   Scorpions –ի «Wind of Change» երգը: Ամենասիրուն ու ընդարձակ գետն էր  Մայն գետը, իսկ այդ գետի ափին քայլելը ուղղակի սրտիդ մեջ ներարկում էր մի նոր աշխարհընկալման մակարդակ, որից զատ կամ որի հետ պետք էր հաշվի նստել բոլոր նպատակները կառուցելիս: Հիացնում էին գետն ու կամուրջները անվերջ, բայց մարդու համար, ով այդքան ուժեղ քամիներ Հայաստանում հազարից մեկ էր տեսնում, դժվար էր դիմակայել այդ ամենին, իսկ դողալու արագընթաց տեմպերը ուղղակի ստիպում էին հասկանալ, որ դու գիշերելու կարիք ունես, իսկ քո պատկերացրած  դիմացկունը դեռևս չի էլ ձևավորվել: Մի ելք կար՝ գիշերել գնացքի կայարանում: Բավականին երկար ու բարդ ճանապարհով Գերմանիա հասած մարդուն այդ մի քանի ժամերը թվում էին շուտասելուկի պես մի բան, մինչև որ փորձեց կայարանում փակել աչքերը:
Սառնամանիք… Զարմանալի բան էր, կայարանում ոչ մի փակ տարածք չկար, ամեն կողմից քամի էր փչում, կողքիդ նստած կամ կիսաքնած էին մարդիկ, ովքեր ուղղակի ուզում էին միմյանց գրկել ու տաքանալ մինչ առավոտ: Տարօրինակ մարդիկ անընդհատ գալիս ու հրում էին, փող էին խնդրում՝ չամաչելով նույնիսկ նշել, որ խմիչք գնելու համար, իսկ բացասական պատասխանից հետո երևի թե հայհոյում ու առաջ էին անցնում՝ վստահ լինելով, որ զբոսաշրջիկներից ոչ մեկն էլ չի հասկանալու… Դե, խելացի էին. էդպես էր, որ կար:
Մի ելք կար՝ գիշերել McDonald’s-ում, ու դա արդեն իսկ հույս էր ներշնչում… Բայց էդտեղ էլ գործերը հաջող չստացվեցին. անվտանգության աշխատակիցները ուղղակի դուրս էին գցում էն մարդկանց, ովքեր փորձում էին աչքերը փակել ու քնել, իսկ ես… քնել էի ուզում ուղղակի, սառած էի չափից դուրս, իսկ չգիտեմ ինչի առանց կրթաթոշակ ստանալու էդտեղ հասած ուսանողին իր գումարը  չէր էլ  հերիքի մի ամբողջ գիշեր անընդհատ ինչ-որ բան պատվիրելուն, որպեսզի դուրս չգցեին ինձ:  Փակվում էին աչ… Զգաստացիր, հիմա դուրս կգցեն, բայց փակ…

-Don’t sleep…

-Ատում եմ ձեզ,- դուրս էին  թռչում իմ բերանից օտարերկրացիներին ոչ հասու այս բառերը, բայց միաժամանակ աչքերով փորձում էի  ցույց տալ, որ դուք, սրիկաներ, դուք նողկալի եք… Մի կերպ դուրս շպրտվելով այդ հիմար վիճակից, որին կարող էի երբևէ հանդիպել, հաջորդ փորձությունը ի հայտ եկավ: Տեսնելով, որ դեռևս 5 ժամ կա, գուգլում գտնվեց մի նյութ, ըստ որի, եթե գնել եք մեկ  քաղաքից մյուս քաղաք տանող տոմսը, ապա նույն ուղղությամբ (ներառյալ change  կոչեցյալը) կարող եք գնալ այդ օրը ցանկացած գնացքով: Շատ խառն էր գերմանական գնացքների համակարգը, վստահ էլ չեմ, որ մինչ էսօր էդ ամենը ճիշտ գիտեմ… Հրճվեցի, միանգամից պարզվեց, որ կա էդ նույն երթուղով այլ գնացք, և ընդամենը մեկուկես ժամից: Երևի թե գերերջանկության ու ապահովության նոպան էր պատճառը, որ ինձ ստիպեց գումար տալ այդ պահին մի մարդու, ով փող էր հավաքում խմիչք գնելու համար: Շատ հիմարն էի, է…
Ուրախություն կար մի տեսակ, ցամաքն էր երևում, սովն արդեն մոռացության էր մատնվում, բայց  «duble check» կոչեցյալը իրենն արեց… Պարզվեց, որ տոմսերը նայելուց ամիսը 03 նշելու փոխարեն նշել եմ  04 ու սխալ տոմս եմ գտել: Շոկի մեջ էի, գումար հավաքողը նորից կողքովս անցավ, ու ես նորից գոռացի՝ ատում եմ քեզ: Է, բայց խեղճ մարդն ի՞նչ աներ, հո ինքը չէ՞ր մեղավորը:
Իսկ առավոտյան կողմ ցուրտն ավելի սաստկացավ, տարօրինակ ու ոչ սթափ վիճակում գտնվող մարդիկ ավելի շատացան, ու ես աչքերս սառած նայում էի իրականությանը, բայց սփոփանքս այն էր, որ ժամեր անց կփոխեմ իրականությունս… Ախ, էդ ժամերը բայց…
Նորից ճամփա դեպի McDonald’s, նորից նույն անվտանգության աշխատակիցները, նորից դուրս շպրտված կարգավիճակը… Նորից նույն կայարանի նույն նստարանները… Մեջքս քարանում էր…

Չգիտեմ էլ՝ ոնց, բայց աչքերս ունակ եղան տեսնելու ու անմիջապես փայլելու, գնացքը եկավ: Գոյությունս մի կերպ քարշ տալով ընկա գնացքի նստարաններին ու դրանից հետո միայն հիշում եմ, որ արդեն իմ քաղաքում էի՝ անվտանգ ու իմ սիրելի տրամվայի մեջ՝ կիսաբաց աչքերով նստած:

Իրականությունս գտած լինելով ու իրերս վայր դնելով՝ աչքերիս առաջ երևացին այն բոլոր փորձությունները, որոնք ինձ սպասվում էին ընդամենը 4 օր անց դեպի Սկանդինավներ ճամփորդության ժամանակ: Դե, էդ մասին էլ՝ մյուս օրագրում:

«Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին»:

Տիեզերքում աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին.
Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին.
Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր,
Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին։