Արդեն գարուն է: Գիժ մարտը: Եղանակը  խաբուսիկ է. մեկ` արևոտ, մեկ` մշուշոտ: Գյուղում էլ չի տարածվում վառարանների ծուխը: Մարդիկ բացել են դռները և պատուհանները ձմեռվա խոնավությունը և մի տեսակ մենակությունը ցրելու համար: Արդեն փողոցները լիքն են մարդկանցով: Իսկ տատիկներն ու պապիկները սկսել են այգին մտնել, հողը մշակել: 

Արդեն քանի օր է` պապիկս ողջ ցերեկը տուն չի մտնում: Այգում խաղողի վազերն է էտում: Այնքան է տարվում գործով, որ շատ հաճախ մոռանում է ճաշելու մասին: Տատիկս էլ բարկանում է, գնում այգի և սկսում.

-Այ մարդ, դե բոլա էլ, սաղ օրը տանջվար, տնաշեն: Դու սոված չե՞ս, արի` մի կտոր հաց կեր:

-Է՛հ, էլի սկսիր, այ կնիկ, սոված չեմ, գործ եմ անում:

Ի դեպ, պապիկս աշխարհի ամենահամառ  մարդկանցից մեկն է, և նրան անհնար է համոզել: Տատիկս նրան լավ իմանալով, էլ չշարունակեց: Նա նաև շատ աշխատասեր է և գործին նվիրված: Ոչ մի համալսարան չի ավարտել, սակայն այնքան խելացի է և հնարամիտ, որ զարմացնում է բոլորին: Ինչքան որ ես եմ հիշում, մեր տուն ոչ մի վարպետ, ոչ մի էլեկտրիկ, ոչ մի արհեստավոր չի եղել, ամեն ինչ պապս է իր ձեռքերով պատրաստել և վերանորոգել:

Մենք ընտանիքում երեք երեխա ենք, օրական մի բան ենք կոտրում, քանդում: Տատիկս վերցնում է, տանում պապիս արհեստանոց և խնդրում, որ նորոգի, իսկ պապս միշտ նույն պատասխանն է տալիս.

-Վա՜յ, էս էրէխեքը սաղ քանդում են, ջարդում, ոչ մի բան էլ չեմ սարքի: Տար քցի, արդեն զահլաս տարաք,- բարկանում էր, նեղանում, սակայն երկու ժամ հետո բերում էր և ասում.

-Վերջին անգամ եմ սարքել,- և այսպես ամեն անգամ:

Ես աշխարհի ամենահարուստ մարդն եմ, քանի որ ունեմ հրաշալի տատիկ և պապիկ: Հպարտ եմ նրանցով:

Գնացել էի հարևան գյուղ՝ Ոսկեպար, որտեղ ապրում են Վարդուհի տատիկս ու Լևոն պապս: Հաճախ եմ գնում նրանց տեսակցության, ու ամեն անգամ մեծ դժվարությամբ եմ հեռանում նրանցից: Տատս ու պապս ասացին, որ շուտով գնալու են սար:

Գյուղում ավանդույթ կա, որ բոլոր այն ընտանիքները՝  հիմնականում ծերերը, ովքեր ունեն շատ անասուն, ամեն տարի գարնանը գնում են սար՝ անասուններին պահելու, քանի որ այնտեղ խոտը շատ առատ է, և անասունների կաթնատվությունը, յուղատվությունը բարձրանում է: Եվ ինչպես բոլորը, իմ տատն ու պապը ևս բացառություն չեն կազմում ու ամեն տարի գնում են սար:

Ամառային արձակուրդներն սկսելուն պես առաջին հերթին որոշեցի այցելել նրանց: Սակայն սարը շատ հեռու է մեզնից, ու մեքենաներ հաճախ չեն գնում:

Ամեն օր քնում-արթնանում  էի այն հույսով, որ հաջորդ առավոտ մեքենա կլինի, կգնամ նրանց այցելության:

Մի արևոտ օր, հազիվ աչքերս բացելով, լսեցի ծանոթ ձայն: Քեռուս ձայնն էր, ու ակամա լսելով նրա ձայնը վազեցի դուրս:

-Բարլուս , գալի՞ս ես սարը:
-Հա, բա ոնց չեմ գալի, սպասի, առանց ինձ չգնաս,- ասացի ու վազելով մտա տուն՝ անհրաժեշտ իրեր վերցնելու:

Մի քանի րոպե անց ճանապարհ ընկանք:

Ճանապարհը շատ երկար էր՝ մոտ չորս-հինգ ժամ, որն ասես չէր վերջանում: Եվ հանկարծ երևաց Պոպոզ ղաշը: Պոպոզ ղաշը ուրթի ամենաբարձր սարն է, որի գագաթին կա մի խաչքար, որը պապիկիս եղբայրը՝ Աշոտ պապիկն է հեռուներից բերել և հաստատել այդտեղ՝ Պոպոզ ղաշում: Խաչքարի մոտ կա մի տաղավար, ուր ամեն Վարդավառի տոնի հավաքվում ենք, զրուցում, հաց ուտում , ուրախանում, ծիծաղում… Հետո սարի աջ փեշին երևաց մեր «կոկոլը»  (կոկոլը փոքրիկ խրճիթն է): Կոկոլի առաջ երևաց  տատս՝ սպիտակ մազերի երկար հյուսով: Տատս սրտատրոփ սպասում էր ինձ ու քեռուս: Հասնելով կոկոլին՝ իջանք, ու մեծ կարոտով վազեցի տատիս գիրկը:

-Տատի՜…
-Ջանի՜…
-Բա ո՞ւր ա պապը,- միանգամից հարցրի ես:
-Պապը գնաց կովերը բերի ջուրը, հիմի կգա,- ու տատս սկսեց ձայն տալ պապիս:
-Լևա՜ն, Լևա՜ն, արա Լևա՜ն: Եկել են, երեխեքս եկել են:

Ու մի քանի րոպե անց երևաց պապս՝ արագ-արագ քայլերով մոտենում էր մեզ:

-Պապի՜, պապի՜, պապի՜…,- տեսնելով նրան ակամա գոռացի ես:
-Հե՜յ, հե՜յ, հե՜յ… Գալիս եմ, գալի՜…

Մինչ պապս կհասներ, ես ու տատս մի լավ սեղան գցեցինք, և պապիս հասնելուն պես նստեցինք հաց ուտելու, ու ինչպես միշտ, պապս արեց նույն արտահայտությունը:

-Այ կնիկ՝ Վարդուշ, անգույն, թունդ կոֆես բե՛ր:
-Սպասի էլի, այ մարդ, երեխեքս նոր են եկել, մին կարոտս առնեմ, հետո կոֆետ կտամ (հիմա կմտածեք, թե հաց ուտելու ժամանակ ինչ սուրճ, որովհետև սուրճը հիմնականում խմում են հաց ուտելուց հետո: Պապիս «կոֆե» բառի տակ թաքնված էր օղի բառը):

Ու այսպես ծիծաղով ավարտեցինք մեր ընթրիքը: Արդեն մութն ընկել էր, տատս ու պապս գնացին անասնագոմ՝ իրենց ամենօրյա գործերը անելու: Արդեն բոլոր գործերը ավարտել էինք, տատս վառեց լամպը, որը միանգամից լուսավորեց փոքրիկ տնակը:  Նստեցինք սեղանի շուրջ, ու տատս սկսեց ինձ ու քեռուս հարցեր տալ:

-Բա ին՞չ  կա, է, գյուղերում, լա պատմեք. ո՞վ գնաց, ո՞վ եկավ, ո՞վ մնաց, ո՞վ ամուսնացավ, ո՞վ մեռավ,- էսպես մի շարք հարցերի շարան:

Մինչ պատմում էինք տատին գյուղի անցուդարձից,  լսեցինք բարձր խռմփոցի ձայն: Պապս հոգնած քնել էր: Տատս մարեց լամպի լույսը, մենք էլ քնեցինք:

Հիմա արդեն մեկ տարի է անցել: Չնայած տատս ու պապս մի տարով էլ են ծերացել, բայց այն նույն խանդավառությամբ ու ոգևորությամբ պատրաստվում են այս տարվա մեծ ուղևորությանը դեպի Չալտաշ, այն փոքրիկ կոկոլը, Պոպոզ ղաշը, որտեղ շա՜տ-շա՜տ ուրախ ու տխուր օրեր են անցկացրել միասին:

Գարնանը` մայիսին, բոլորը վերցնում են իրենց անասուններին և գնում են սարերը, որպեսզի ամռանը կաթը ավելի առատ լինի և կովերի «արոտը լավ լինի»: Ամռանը պանիրը, ջիլը (թել պանիր) ավելի համով է լինում: Սովորաբար երեխաները չեն սիրում սարերը: Ինձ համար աշխարհից կտրված  վայր է, ճիշտ է, օդը մաքուր է, բայց չկա էլեկտրականություն, ինտերնետ, հեռուստացույց, իսկ այս դարում կյանքն առանց տեխնիկայի անհետաքրքիր է. երեխաների մեծամասնությունը այդպես է կարծում: Առաջ, պատմում են, որ սարերում շատ երեխաներ էին լինում, հիմա` մեկ-երկու երեխա: Մեծերը պատմում են, որ էն ժամանակ կրակ էին վառում և բոլորով հավաքվում էին շուրջը, խոսում դեսից-դենից:
Ամառային մի օր էր, կովերի բառաչից վեր կացա, տեսա, տատիկս կթում է փրփրալից տաք կաթը: Խանում տատս ձայն տվեց և ասաց.
-Դավի’թ, արի կաթը տար:
-Տատի’, տատի’, կաթը կտա՞ս:
Վերջացնելով կթելու գործը, տատս սկսեց կաթը մշակել: Պանրի մերանը` պեպսինը, տատս լցնում է կաթսայի մեջ կաթի վրա, հետո գդալն առնում ու խաչեր է անում, որպեսզի կաթն առատ լինի: Տատս ասում է, որ իր մայրն ու տատն էլ այդպես են արել պանիր մերելուց: Տատս մերեց կաթը, և ես ցանկացա ուտել «ղազանդիբի», որը կիսախմորված կաթն է:

Տարվա այդ շրջանում բոլոր թոռներով սարում ենք լինում, խաղում տարբեր խաղեր, օգնում տատիկիս: Սարում երբեմն դժվար է լինում, երբեմն կարող ես հանդիպել գայլերի , բայց մենք չենք վախենում, որովհետև և’ մենք ենք սովորել նրանց ներկայությանը, և’ նրանք` մեր:  Շատ եմ սիրում, երբ մարդիկ սարում գոռում են. «Հո’ արի,ա’ կով» կամ «Արի’, ջեյրան ջա’ն, արի’, մարալ ջա’ն» և խոր-խոր ձորերից ի պատասխան լսվում է անասունների  բառաչը: Ես սիրում եմ սարը, իսկ սարը` ինձ:

Այն, որ մենք` հայերս,  տարբերվող և յուրահատուկ ազգ ենք,  բոլորիս է հայտնի,  նույնիսկ աշխարհի մյուս ծայրում ապրող առաջին հայացքից անհոգ թվացող ամերիկացիներին: Ամերիկացիներն էլ իրենց հերթին ունեն իրենց յուրահատուկ սովորույթները, վարքուբարքը, որոնք անզուգական են միայն նրանց համար, բայց հաճելի շատերի համար…

Յուրաքանչյուր շարքային ամերիկացու օրը անցնում է չափից դուրս զբաղված: Հիմա հավանաբար կմտածեք` ինչ պիտի անեն, որ էդքան զբաղված լինեն:  Հավատացեք, որ դպրոց, աշխատանքի,  եկեղեցի գնալը արդեն իսկ «հագեցնում է» օրը,  ու ընտանիքի հետ համեմատաբար քիչ ժամանակ են անցկացնում աշխատանքային օրերին` անհամբերությամբ սպասելով շաբաթ-կիրակիին` «Վիքենդին»…
Եվ իրոք, «վիքենդները»,  որպես օրենք,  անցնում են շատ հետաքրքիր և ուրախ. մեկը մյուսին է զանգում, պլանավորում` ինչ պիտի անեն, ում հրավիրեն,  ու փարթին սկսվում է… Հազար տեսակի ուտելիքներ` թաքո ին ը բեգ (իմ ամենասիրածը), չիլի,  չիզբուրգեր, հոթ դոգ, ֆրենչ դիպ… Լավ, ախորժակներդ գրգռեցի երևի…

Ասածս ինչ է, ամերիկացիները չեն կարող պատկերացնել իրենց օրը ու նամանավանդ փարթիները առանց ուտելիքի ու լավ ուտելիքի (հայերից հետո երկրորդ ուտող-խմող ազգն են)… Մե~ծ կրակ են վառում,  հոթ դոգերը խորովում և սկսում զրուցել տարբեր թեմաներից:  Ու դու էդտէղ հասկանում ես, որ իսկական Ամերիկան հենց սա է, ոչ թե Նյու Յորքի անծայր փողոցները:
Ու ընտանիքի, ընկերների հետ անցկացրած ամեն մի պահը անմոռաց է ու «քրեյզի»:

Ու երևի պատահական չէ այն, որ տարբեր ազգերի խառնուրդ համարվող ամերիկացիները առանձնանում են իրենց բարությամբ ու անսահման մարդամոտությամբ:  Բավական է միայն փողոցում տեսնեն մի անծանոթի,  ով զբոսնում է իր շան հետ,  ու կսկեն երկար-բարակ զրուցել,  օրինակ այսպես.

-Վա~յ, ինչ սիրուն շուն ունեք: Ի՞նչ տեսակի է: Քանի՞ տարեկան է:

Ու այդպես շարունակ, մինչև ընտանեկան հարցեր ու դեսից-դենից քննարկումներ:

Ու մի պահ պատկերացրեք էս դեպքը Հայաստանում:  Բոլորս էլ ամենայն հավանականությամբ կմտածենք հետևյալը.

«Տեսնես` ո՞վ էր, ի՞նչ էր ուզում, ինչո՞ւ էդքան բան հարցրեց… »

Դե, մենք հայ ենք, իրենք` ամերիկացի…

Մեկ այլ տարբերություն է նաև այն,  որ բոլոր ամերիկացիները կիսվում են միմյանց հետ ցանկացած թեմայով, ու կապ չունի` ինչ թեմա է…

Օրինակ, «թինեյջըրները» դպրոցից գալիս են տուն ու ծնողներին «զեկուցում»  ամեն ինչ` սկսած լանչի մենյուից, մինչև ընկերների հետ ունեցած խոսակցությունները`  ամենայն մանրամասնությամբ:  Ու երևի ճիշտն էլ դա է, որովհետև ծնողներդ գոնե կիմանան, որ դպրոցում ինչ-որ մի բան արել ես…

Բազմամշակույթ ամերիկացիների կյանքից թերևս այսքանը:  Մնացածի մասին հետո կպատմեմ, «օր,  ինչըղ կսէ,  հեդաքրքիր էղնի,  ըբը»…

Ժամը երեքին տասնհինգ է պակաս: Դպրոցի զանգը տվեց: Վերջապե՜ս տուն, հաց կուտեմ, կհանգստանամ:

Հոգնած, սոված և արդեն անգիտակից վիճակում գնում եմ տուն, բացում եմ դուռը և… ինչպես միշտ, հյուրեր ունենք` կամ հարևաններ կամ բարեկամներ:

Քաղաքավարությունից դրդված ասում եմ.
-Բարև ձեզ:
-Բարև, ազիզ ջա՜ն, ես ի՞նչըխ ես փոխվել, սիրունցել, մեծ աղջիկ ես դարձել…,- ու էլի նմանատիպ նախադասություններ:
-Ահա, մերսի:
-Արի` հլը նստի, տեսնինք` ինչըխ ես:
-Լավ,- պատասխանում եմ ես ու ստիպված նստում:
Աչքս սենյակին է, որ գնամ ու հանգստանամ: Բայց ինչքանո՞վ է հաճելի հյուրերին անտեսել և գնալ, մանավանդ, երբ նրանց հետ երեխաներ էլ են լինում: Արհեստական ժպիտով նստում եմ սեղանի շուրջ և նայում նրանց դեմքին: Ընդհանրապես չեմ լսում կամ հասկանում, թե ինչ են խոսում, որովհետև հոգնած եմ: Ահա և սկսվում է «հարցաքննությունը»:
-Ի՞նչ ես որոշե, ի՞նչ բդի դառնաս:
-Դե, հլը չեմ որոշել:
-Բժիշկ դառի, ազիզ ջան:
-Հա, դե օր կըսեք բժիշկ, ուրեմն բժիշկ կդառնամ,- սրամտելով պատասխանում եմ ես:
-Դասարանը քանի՞ հոգի եք:
-20,- թե ասա` ձեզ ինչ կամ ձեր ինչ գործ:
-Լավ կսորվի՞ս:
-Ահա:

Եվ այսպես շարունակ: Անցնում են րոպեները, ժամերը…
Մտքումս մտածում եմ. «Մարդ էլ չկրնանա իրա տունը հանգիստ հաց ուտե կամ հանգստանա»:

Ահա և հանկարծ որոշում են գնալ, ինչպիսի երջանկություն…
Ճանապարհում եմ մինչև դուռը, և մեկից դեպի սենյակ` քնելու: Ու այսպես գրեթե ամնեն օր:

Չէ, չմտածեք, թե հյուրասեր չեմ, ուղղակի կան ժամեր, որ ես ուզում եմ հաց ուտել, մենակ մնալ ու հանգստանալ…