Կիրակնօրյա ընթերցանություն խորագրի արխիվներ

marat sirunyan

Տուրիստագան կերթամ, լաո

Զանգ տվեցին գյուղից՝ պապդ մահամերձ է: Թողեցի քաղաքը, ուսում, աշխատանք և ահա սնարի մոտ էի մշեցի պապիս: Ասում էին, թե կավանդի հոգին. շատ է ծերացել…

Համբուրեցի Սասնո ձորերի պես խորն ընկած կնճռոտ ճակատն ու ականջին շշնջացի.

-Վեր կաց, ա՛յ պապ, Էրգիր ենք գնալու, վեր կաց,- ապա չորացած ձեռքի մեջ դրեցի Արևմտյան Հայաստանի տուրիստական տոմսեր:

Կիսաբաց աչքերը շողացին արցունքի կաթիլներից: Հրաշքի նման պապս վեր կացավ անկողնուց, առույգացավ, ապրեց…

Սրբապատկերի նման ծոցում էր պահում տոմսերը: Ամբողջ գյուղը գալիս էր տեսության պապիս, որ ծեր առյուծի նման ուրախության մռնչոց էր արձակում սրտից. «Տուրիստագան կերթամ, լա՛ո…»

***

Հասավ օրը մեկնելու: Պապս նորափեսայի նման զուգվել, զարդարվել էր, անգամ կապել էր վաղուց մոռացության մատնած փողկապը.

- Լաո՛, Էրգրից փոշոտ, կեղտոտ, արնոտ ու արցունքոտ էգա, գոնե հիստագ էրթամ: Էս գալստուգ լե կաբեր իմ, որ զիմ տուն քանդող գյավուր շան տեսնամ, թալիմ վիզն ու խեղտամահ էնիմ,- բացատրում էր նա:

Բավականին մարդ էր հավաքվել նրան հրաժեշտ տալու: Բոլորին հերթով գրկում էր ու արցունքն աչքին ամենքին ասում` «Էրգիր կերթամ, կհասկնա՞ս», «զիմ Մուշ ու Սասուն կերթամ», «տուրիստագան կերթամ, լաո՛…», «տուրիստագա՛ն…»:

Ամենքին հրաժեշտ տվեցինք ու նստեցինք մեքենա, գնում էինք Երևան, այնտեղից ավտոբուսով պիտի մեկնեինք Էրգիր: Մեքենայի մեջ գրեթե բառ չփոխանակեցինք. պապս մտքերով արդեն Էրգիր էր հասել, կամ ավելի ճիշտ նա այնտեղից երբեք չէր էլ հեռացել: Երբեմն աչքերին արցունքներ էին երևում, որ հոսում էին այտերի կնճիռ-ձորերով էրգրու գետերի նման…

Վերջապես հասանք: Ավտոբուսի մոտ մի խումբ մարդիկ էին հավաքված, ոմանք ներս ու դուրս էին անում: Պապս իջավ մեքենայից, մի պահ նայեց շուրջբոլորը, ապա հավաքվածներին և շրջվելով ինձ, ասաց․

- Լաո՛, ուրա՞նկ լե Էրգիր գիկան:

- Չգիտեմ, պապ, երևի,- պատասխանեցի ես ու պապիս ուղեկցեցի դեպի ավտոբուս:

Հավաքվածների մեջ տարբեր տարիքի և սեռի ներկայացուցիչներ էին: Պապս ջերմորեն ողջունեց բոլորին և չշտապեց տեղավորվել ավտոբուսում: Սկսեց հարցուփորձ անել հավաքվածներին, որոնց մեջ տարբեր խավի ներկայացուցիչներ կային. մեկը ուսուցիչ էր, մեկը՝ ուսանող, մեկը՝ հոգևորական, մյուսը՝ տաքսիստ… Հարցուփորձի արդյունքում պարզվեց, որ ուսուցչուհին բարի մի կին էր, ով երկար տարիներ էր դպրոցում դասավանդել, ու միշտ երազել էր լինել իր պապերի հողում: Ուսանողուհին լրագրող էր դառնալու, դիպլոմային աշխատանքը Արևմտյան Հայաստանի թեմայով էր, որոշել էր գնալ, իր աչքով տեսնել այն: Տաքսիստն էլ ասում էր, թե գրեթե բոլոր երկրներում եղել է, հիմա էլ գնում է մեր հայրենիքը տեսնի. տուրիստականով է գնում, որպեսզի գումար խնայի: Այսպես մի քանիսի հետ ծանոթանալուց հետո պապս որոշեց տեղավորվել ավտոբուսում՝ մյուսների հետ ճանապարհին ծանոթանալու մտադրությամբ:

Ավտոբուս բարձրանալուն պես պարզ դարձավ, որ ուղևորների թվում կա նաև մի համասեռամոլ, ով նստած էր առաջին շարքերում: Մազերը երկար էին, ականջակալներից բացի լավ երևում էին ականջողերը, գլխին գույնզգույն գլխարկ էր, մի ականջողանման բան էլ փոքրիկ քթին էր երևում, և դա ավելի շատ էր աչքի ընկնում, քան քիթը: Եվ բնականաբար այդ ամենը չէր կարող չնկատել պապս:

- Լաո՛, էս մարդ-կնիգ լե Էրգիր գիկա՞, էս ո՞ր երգրից է,- մի կերպ բարկությունը զսպելով՝ արտաբերեց պապս:

«Խեղճ մարդ, եթե իմանաս, որ հայ է, երևի նորից մահվան դուռը գնաս»,- մտածեցի ես, բայց այս անգամ հանգամանքները բարի չգտնվեցին, և իմ այդ մտքի վրա պճնված երիտասարդը խոսեց.

- Մի րոպե, էդ ի՞նձ եք մարդ-կնիկ ասո՞ւմ, Ձեզ չափավորեք հա՞, էս ինչ հետամնացություն ա…

- Էս դու հա՞յ իս, ես քու…,- ձեռնափայտը օդ բարձրացրեց,- Էս գալստուգ գտեսնա՞ս, ափսոս է` էն գյավուր շան համար է, թե չէ, էն Աստվաձ, քու վիզ թալելով գխեղտեի,- բարկությունը նետեց պապս և քիչ էր մնում իրոք խեղդեր նրան:

- Հանգիստ, պա՛պ, նյարդերդ հանգիստ պահիր,- ետ պահելով՝ փորձեցի հանգստացնել և նստեցնել պապիս,- իսկ, դո՛ւ, ձայնդ կտրիր, ի՞նչ է, գլխիցդ ձե՞ռ ես քաշել,- շրջվելով համասեռամոլի կողմը՝ փորձեցի լռեցնել նաև նրան:

Վերջինս քթի տակ ինչ-որ բան փնփնթաց, իսկ պապս մի քանի «քաղցր» խոսք էլ ուղղեց նրան, տեղավորվեց առաջին նստարանին, ապա ուշադրությունն ավելի հետաքրքիր բան գրավեց: Ավտոբուս բարձրացավ հաղթանդամ, մորուքով, հենց առաջին հայացքից էլ ֆիդայի հիշեցնող մի տղամարդ: Բարևեց և փորձեց առաջանալ, սակայն պապս նրան կանգնեցրեց, խնդրեց նստել կողքին.

- Արի՜, լաո՜, արի՛, արի տեսնամ դու հո՞ւմ տղեն իս, քու կռիվ վի՞ր հեդն ի:

- Է՜հ, իմ կռիվը թուրքի հետ էր, պա՛պ ջան, կուզեի որպես զինվոր ու տեր գնայի Էրգիր, էն էլ որպես տուրիստ եմ գնում… ,- պապիս հարցին մտածկոտ պատասխանեց տղամարդը:

 

- Լաո՛, մենկ միշտ լե Էրգրու տերն ինք, տուրիստ էրթանք, թե կռվով, մեգ է, մենկ ինք տերը: Դու կռվեր իս, որ մեր էս մե բուռ հող պահիս, ես քզի ղուրբան,- համբուրեց ազատամարտիկի ճակատը ու ոգևորված սկսեց երգել.

« Հայոց սարեր շողն էր պադել,

Դաշտերուն կանաչ մանյագ:

Վերջին կռունկներ լե հիկան

Լավ լուր բերին մըր համար…»

Պապիս երգին միացանք նաև ես ու այդ ազատամարտիկը, դա հետաքրքրեց նաև դրսում կանգնածներին, և նրանք էլ հերթով բարձրացան ավտոբուս: Բոլորն արդեն իրենց տեղերում էին, եկավ շարժվելու ժամանակը:

Երբ ավտոբուսը շարժվեց, ասացի պապիս.

- Պա՛պ, երկար ճանապարհ է, թե մի բան պետք լինի ասա, հանկարծ ծարավ կամ սոված չմնաս:

- Լաո՛, էրթլու ճամփեն գալու ճամփից երգար չի էղնի…,- ժպտալով, բայց թաղծոտ աչքերով պատասխանեց նա:

Երևանյան տապը քիչ-քիչ մեղմանում էր, զրույցներն էլ քիչ-քիչ թեժանում էին: Գնալով հեռանում էինք մայրաքաղաքից ու մոտենում էինք հայրաքաղաքին` Գյումրուն, այնտեղից պետք է անցնեինք Վրաստան, որտեղից էլ՝ Էրգիր: Մինչ Գյումրի ընկած ճանապարհին ավելի շատ լեռներ ու ձորեր, քարեր ու քարափներ էին, քան անտառներ ու ծառեր: Մեղմ քամի էր ավտոբուսի պատուհաններից ներս թափանցում, անցնում էր ամենքի կողքով, ամենքի մտքերը խառնում ու միախառնում: Հասանք և ետևում թողեցինք Գյումրին էլ. բավականին գեղեցիկ քաղաք էր:

- Է՛խ, փոխվել էր Գյումրիս, որքան վաղուց չէի եղել,- հանկարծ կարոտով ու թախծոտ խոսեց ուսուցչուհին:

- Երևի՞ հարազատներ ունեք այնտեղ,- ժպտալով հարցրեց նրա կողքին նստած կինը:

- Ես Գյումրում եմ ծնվել: Կլինեի 20 տարեկան, երբ երկրաշարժ եղավ, ստիպված եղանք ընտանիքով տեղափոխվել Երևան: Միշտ իմ աշակերտներին սովորեցրել եմ լինել հայրենասեր: Սիրել, պահել-պահպանել այն հողը, որտեղ ծնվել ու հասակ են առել: Բայց ամեն անգամ ինձ մեղավոր եմ զգացել, որ ես ինքս թողել ու հեռացել եմ իմ ծննդավայրից, սակայն, ինչ արած, կյանքն է այդպիսին: Մեկին պոկում է իր հող ու ջրից, տանում օտար ափեր՝ սրտում միշտ բորբ պահելով կարոտը: Մեկին էլ թողնում է իր հողի վրա, բայց, ավա՛ղ, ոմանք իրենք են հեռանում իրենց արմատներից:

- Ղուրբա՜ն քզի, մըր ցավ հիրար նման է, մեր կարոդներ մե գույն ունին: Բայց, լաո՛, քու գորձ` սուրբ գորձ է: Դու մադղաշներուն հայոց գիր ու գրագանություն գսովրծուս, հայու պադմություն գսովրծուս, հայություն գսովրծուս, լաո՛, քզի ղուրբան:

- Շնորհակալ եմ, Գևո՛րգ պապ, ու քանի դեռ կարող եմ, կսովորեցնեմ, Ձեր մասին էլ անպայման կպատմեմ՝ որպես հայի ճիշտ կերպար:

Պապս ժպտաց. նրա համար մեծ ուրախություն էր, որ եկող սերունդներին կրթողն այսպիսին է: Ինչո՞ւ չէ, նաև ուրախ էր, որ իր անունը այդ եկող սերունդները լսելու էին. ինչպիսի պատիվ` հայի ճիշտ կերպար: Իսկ ճամփան դեռ անխղճաբար երկարում ու երկարում էր…

Եվ ահա մոտենում էինք Վրաստանին. որքան մոտենում էինք, այնքան զրույցները քչանում էին: Երբ հասանում էինք սահմանային անցակետին, հեռվից երևացին ոստիկանական մեքենաներ, և դա նկատելուն պես մեր տուրիստական խմբի անդամներից մեկը կարծես խուճապի մատնվեց, չգիտես՝ ինչու: Այնպես էր իրեն պահում, կարծես պետք է իրեն բռնեին: Անհանգիստ շարժումներ էր անում, ինչ-որ բաներ մրթմռթում քթի տակ, և քանի որ նա նստած էր անմիջապես իմ ետևում, այդ ամենը ինձ համար շատ նկատելի էր և շատ տարօրինակ: Եվ ահա անցանք այդ անցակետը, ոչ մի խնդիրներ չառաջացան, ինչն էլ երևի ամենաշատը ուրախացրեց իմ ետևում նստող երիտասարդին…

Արդեն Վրաստանում էինք: Պապս, որ մինչ այդ աշխույժ զրույցներ էր վարում, լուռ էր: Հասկանում էի նրան, օտար երկիր էր՝ սրտին ոչ հարազատ: Մարդու խոսելու իշտայն էլ չէր գալիս: Բայց լրագրողուհին` Սոնեն (ով առաջին հայացքից էլ իմ աչքին ու սրտին դուր էր եկել) պապին խնդրեց պատմել իր պատմությունը, թե ինչպե՞ս է փրկվել…

- Ի՞նչ պադմիմ, ղուրբան քզի, իմա՞լ պադմիմ, թե զիմ հորն ու մոր իմալ սրի քաշին, մըր գեղ հրի տվին, թալնին ու սբանին, այրին ու սբանին, տեղահան էրին ու սբանին, իմ քուր- ախպրներուն ողջ-ողջ այրին ու սբանին, ընձի լե իմ հոխպեր փրգեց: Ընձի փրգեծ, բայծ ինկ չփրգվավ… Սբանին… Ա՛խ, օսմա՛ն, ես քու… Սբանին, լաո՛, սբանին…,- հուզված, զայրացած ու ոգևորված խոսում էր Գևորգ պապս:

- Իսկ Դուք քանի՞ տարեկան էիք այն ժամանակ և քանի՞ տարեկան եք հիմա:

- Չորս թե հինգ տարեգան էի, լաո՛, լավ չեմ հիշեր: Հմգա հարուր հինգ տարեգան իմ: Մահս ընձի կսպասե, հմը մշեծի իմ` զիմ չորկողություն կենիմ. գուզիմ գոնե զիմ էրգրում մեռնիմ: Համ լը տարիկն ու թիվն ի՞նչ կաբ ունին, քզի ղուրբան, երգու տարի հուդա-հունա, մեգ է թուրկը մարդ չի դառնա,- պապս հայացը պատուհանից դուրս հառեց` հեռուները:

- Ա՞յ պապի, էդ մեռնելը դեռ մտքիցդ չհանեցի՞ր, քեզ մեռնել չկա, ա՜յ մարդ, բա ինձ պսակե՞լը- պապիս հուզմունքը փորձեցի ցրել կատակով։

Խիտ բեղերի տակից երևաց պապիս խորհրդավոր ժպիտը։

 

Արդեն հասնում էինք Կարս, նորից անցակետ էր, և Սոնեն պապին խնդրեց, որ հետո կրկին շարունակի պատմությունը: Անցակետի մոտ հավաքված ոստիկաններից այս անգամ այն երիտասարդը կարծես էլ այնչափ չէր վախենում, այս անգամ ավելի հանգիստ էր, հիմա էլ շատացրել էին տարօրինակ հեռախոսազրույցները:

Մթնել էր, երբ հասանք Կարս: Տեղավորվեցինք հյուրանոցում, վաղը վայելելու էինք Կարսն ու Վանը: Պապս երևի ամբողջ գիշեր չքնեց. Էրգրում էր ախր: Շատ շուտով հասնելու էր նաև իր ծննդավայր` Արածանու ափին գտնվող Գոպ գյուղը:

Շատ չուշացավ առավոտը, ահա բացվեց, ու Հայոց լեռնաշխարհը լույսով պատվեց:

Օրվա մի մասը հիացանք Կարսով, ապա շարժվեցինք Վան: Վան հասնելուն և հյուրանոց մտնելուն պես այն երիտասարդը, որն անհանգստանում էր ոստիկան տեսնելիս տուրիստական ընկերության աշխատողների հետ զրուցելուց հետո բաժանվեց մեզնից և ինչ-որ տեղ գնաց. հետո պարզվեց՝ ինչ-որ հանդիպման է: Գրեթե բոլորս մոռացել էինք նրա մասին, մինչև մութն ընկավ և մենք գնացինք հյուրանոց: Հենց այնտեղ էլ իմացանք, որ ոստիկանները ձեռբակալել էին նրան՝ բավականին մեծ չափաբաժնով թմրանյութ ձեռք բերելու պահին: Ինչպես ասում են` ահա, թե որտեղ էր թաքնված շան գլուխը: Փաստորեն, ճիշտ էի նկատել, որ նա վախենում էր ոստիկաններից, իսկ թե ինչու, կածում եմ արդեն պարզ էր…

Բոլորս հավաքված՝ կատարվածից էինք խոսում, երբ պապս ինձ կանչեց մի կողմ. ուզում էր ինձ հետ առանձին զրուցել: Պապս կյանք տեսած մարդ էր և հասկացել էր, որ առանձնահատուկ ուշադրություն եմ դարձնում լրագրողուհուն` Սոնեին.

- Ընոր հեր լը անիձաձ, լաո, համեն շնճավոր ու չոր գլխու տերն ի․․․Դու էն ըսե՝ քավնի՞ս, – հայացքը Սոնեի կողմն ուղղելով ծիծաղեց պապս,- քիչմ էլ դիմածի` հենց մըր գեղի վանկում լե գկարկիմ ձզի,- ավելի լիաթոք սկսեց ծիծաղել:

- Է՛, պա՞պ,- ես էլ սկսեցի ծիծաղել՝ նույնպես հայացքս Սոնեի կողմը դարձնելով:

- Վա՛յ, վայ, հլը էն կողմ իշե՛, լաո՛, էն մեր մարդ-կնիգնի չէ՞,- հանկարծ ծիծաղից սթափված՝ նորից խոսեց պապս,- էն ուր նմաննի ո՞վ է:

Երբ հայացքս իր ցույց տված կողմը դարձրի, տեսա, որ, իրոք, նա մեզ հետ եկած համասեռամոլ երիտասարդն էր, ինչ-որ իր գաղափարակից մեկին էր գտել ու բավական մտերմիկ զրույցի էին բռնվել.

- Հա, ինքն է. «նմանը նմանին կսիրե» պապ ջան,- պապիս հետաքրքրությունը բավարարեցի ես և նորից սկսեցինք ծիծաղել երկուսով:

- Էրթանք, լաո՛, էրթանք, քնինկ․ հեկուց լը դի աբռինք…

Իրոք, հոգնած էինք բոլորս էլ, գնացինք քնելու, իսկ Գևորգ պապը՝ երևի սպասելու. շուտով հասնելու էինք Մուշ…

Առավոտյան բոլորս հավաքվել էինք նախաճաշելու, բայց բացակայում էր համասեռամոլը: Սկսեցինք փնտրել նրան, բայց հյուրանոցի աշխատողն ասաց, որ նա իրենց աշխատողի հետ է գնացել, և մի թուղթ էր տվել, որ մեզ փոխանցի: Պարզվում է` նա գնացել էր երեկվա մեր տեսած իր գաղափարակից երիտասարդի հետ և գրել էր, որ իրեն չսպասենք, այլևս չի վերադառնալու: Տուրիստական ընկերության աշխատողները փորձեցին ինչ-որ բան իմանալ նրանց գտնվելու վայրի մասին, բայց ապարդյուն: Եվ որպեսզի մենք իզուր ժամանակ չկորցնենք, նրա տվյալներն էլ տվեցին ոստիկաններին՝ նրան գտնելու համար: Իսկ մենք ուղևորվեցինք Վանա լիճը վայելելու, այնտեղից էլ արդեն գնալու էինք Մուշ:

- Մեգ է, կարմիր կով ուր կաշին չի փոխե, ըդոց վերջ էդ լե բդի եղնիր… Էրթա՛նք, էրթանք մըր ճամփով: Ուր արմադներեն զադվուգ ու հեռածուգ մարդ էլ ետ չի դառնա, էնոր ո՛չ ազգայինն է հեդաքրկիր, ո՛չ ազգն ու ուր պադմուտյունը: Էդոր համար է պետկ ազգն ու ազգայինը չմոռնալը, արմադները չուրանալը: Եվրոպա-մևրոպա, լավ է, լաո՛, տվեկ լե, առեկ լե, հո՞րի չէ, բայծ ձըր հայություն պահեկ, ձըր կարկ ու բարկ պահեկ: Հայն ուրիշով չի աբռի, որ ուրիշին նմանվի, հայն ուր հայությամբ կաբռի, ուր միասնությամբ կաբռի: Ըսոնց լը հիշեք ու համեն հիշելուց հող տվեք գլխներուն, չնայաձ հող սուրպ է, լաո՜, ափսոս է․․․

Շարժվեցինք դեպի Մուշ: Գևորգ պապն անդադար պատմում էր իր գյուղի, Մուշի ու տեղացիների մասին, այնպես էր ներկայացնում, կարծես ամենը դեռ կանգուն են և երբ հասնենք իրենց գյուղ, բոլորին հրավիրելու էր հայրական տուն, ղոչ էր մատաղ անելու: Այս անգամ բախտի բերմամբ իմ կողքին Սոնեն էր նստել: Բավականին երկար զրուցեցինք. զրույցի ընթացքում ավելի ու ավելի էի տարվում նրանով: Բարի, ազնիվ, խելացի ու նաև, անկասկած, պապի սրտով աղջիկ էր. նշանակում է՝ կարելի է հարս տանել: Կարծես նա էլ իմ հանդեպ անտարբեր չէր:

Հանկարծ պապը մեր կողմը շրջվեց.

- Լաո՛, իմա՞լ իք: Բան չմնած, հանդը քասնինկ մըր Գոպ, էնդեղի վանկում լե գկարկինք ձզի,- բոլորը մեր կողմ նայեցին և սկսեցին ծիծաղել, իսկ Սոնեն շիկնեց ու կամացուկ ժպտաց:

Արդեն Էրզրումի նահանգի Խնուս քաղաքի տարածքում էինք, որից հյուսիս-արևմուտք` Արածանիի Քյոքսու վտակի ափին է գտնվում Գոպը` պապի գյուղը: Տուրիստական ընկերության և խմբի անդամների հետ պայմանավորվել էինք, որ անպայման պետք է գնայինք այնտեղ: Պապն անթարթ նայում էր ավտոբուսի պատուհանից դուրս, լուռ էր, ցամաքող աչքերից արցունքները չէին պակասում: Տեսնում էր, որ իր սրտին ծանոթ ու հարազատ վայրերն էին, բայց աչքին՝ ոչ հարազատ: Ամեն ինչ այլ էր` ավերված, կիսաքանդ, մեռած: Ամեն քարից լսում էր եղեռնական աղաղակներ, զգում էր քարերի ու ծաղիկների մղկտոցը: Ծաղիկներն արնագույն էին, իսկ ժեռ քարերից շատերը ճաք էին տվել.չէին դիմացել… Է՛, հա՜յ, քար ես, էլի՛, դեռ քարն ի՞նչ է, քարն անգամ ճաք է տալիս, իսկ դու տանո՜ւմ ու տանում ես… Վա՜յ, հա՛յ… Վա՜յ, հայո՜ւ Աստված…

- Կայնի՜, լաո, կայնի՜:

Ավտոբուսը կանգնեց, պապս շտապով իջավ, մի պահ նայեց շուրջբոլորն ու ծնկածալ ընկավ գետնին.

- Էս մեր գեղնի, լաո՜, էստեղ լե մեր վանկն էր… Շեներն հո՞ւր ին, լաո՜, վանքն էլ չկա, լաո՜, չկա՜…

Ես փորձում էի պապիս բարձրացնել, բայց ապարդյուն: Բոլորը մեկ շուրջբոլորն էին նայում, մեկ պապին: Երևի խղճում էին. խեղճ մարդը մինչև հիմա չէր հավատում կամ չէր ուզում հավատալ, որ իր էրգիրն ու տունն էլ չկան:

Վերջապես վեր կացավ պապը: Քայլեց դեպի մոտակա քարակույտը, նորից ծունկ իջավ ու սկսեց համբուրել այդ քարերը: Իր մոտ կանչեց քահանային, ինչ-որ բան կամացուկ ասաց նրան, ապա կանչեց ինձ ու Սոնեին, մյուսները հետևեցին մեզ: Երբ մոտեցնք պապիս, նա ինձ ու Սոնեին իրար կողքի կանգնեցրեց, մեր ձեռքերն իրար միացրեց ու դառնալով քահանային՝ ասաց.

- Տերդե՛ր, հմգը ես էրգու լաճերուն գկարկիս։ Գտեսնա՞ս քու աստվաձ մըր էրգիր ու վանկ ինչ օրի է բերե, բայծ մալուր մի մնա, կարկե էս էրգու աղունիգներուն, թող մըր վանկ նորիծ կենտանուտյան շունճ առնի, մեգ լը տեսար Աստծու հաչք լե մըր վրա բացվավ…,- առանց ինչ-որ պատասխանի սպասելու՝ կարգադրեց պապս, ապա նստեց քիչ հեռվում, մի քարի վրա, որը վանքի քարերից չէր, տարբերում էր:

Մեզնից ոչ ոք չփորձեց առարկել: Բոլորս էլ հասկանում էինք իրավիճակը, չուզեցինք պապի խոսքը գետնով տալ և որոշեցինք բեմադրել այդ ամուսնության կարգը: Բացի դրանից՝ այդ ամենը հետաքրքրություն առաջացրեց բոլորիս մոտ: Կարգի ընթացքում անընդհատ նայում ու հիանում էի Սոնեի գեղեցկությամբ: Աչքերը կապույտ էին Վանա լճի պես ու Վանա լճի պես խորը, շուրթերը նման էին վարդի թերթերի, Մշո բարդիների նման սլացիկ ու բարակ մեջք ուներ նա, մեծ քնքշանքով ու կյանքով լի էր` ծաղկած ծիրանենու նման: Լուռ էր և գլուխը կախ՝ կամացուկ ժպտում էր խոնարհ նորահարսի պես: Պսակի կարգն ավարտված էր արդեն: Բոլորը կատակով շնորհավորում էին մեզ: Մոտեցանք պապին, գրկեց ու շնորհավորեց մեր պսակը՝ ամենայն լրջությամբ:

- Քզի լը կարկի, լաո՛: Ընդանիկն ու օջախը սրպուտյուն է, ձեր պսագ լը սուրպ ու հաստադ էղնի: Մնաց զիմ տուն տեսնամ…

Իրիկնային մեղմ քամի էր, որի ձայնը երբեմն նմանվում էր հայկական դուդուկի կամ շվիի արձակած հնչյուններին: Ես ու Սոնեն երջանիկ էինք: Իհարկե, հասկանում էինք, որ այդ ամենը բեմադրություն էր, բայց, միևնույնն է, մեզ համար հաճելի էր: Մենք առաջին հայացքից էլ սիրահարվել էինք միմյանց: Եվ թեև մի քանի օր է, ինչ ճանաչում էինք իրար, այնուամենայնիվ, թվում էր, թե վաղուց ենք ծանոթ: Երբ մի պահ մենակ էինք, ակնարկեցի, որ կցանկանայի այս ամենը իրական լիներ, իսկ նա լռեց ու ժպտաց, երևի համաձայնության նշան էր…

Պապը հրաժարվեց ճանապարհը ավտոբուսով շարունակել դեպի գյուղի խորքերը: Պարզվեց իրենց տունը վանքից ոչ շատ հեռու է եղել: Մի փոքր ճանապարհ էինք անցել ոտքով, երբ պապը կանգ առավ: Մի քանի քայլ այն կողմ տան քանդված պատեր էին, սևացած` հավանաբար ծխից: Իսկ մի փոքր ավելի հեռվում մի մարդ ոչխարի հոտ էր արածեցնում:

- Իդը զիմ տունն ի, լաո՜, իդա լը էն գյավուր շունն ի, որ էս օրի է հասուծե զիմ տուն, հա՞,- արձակելով փողկապը և ատամները կռճտացնելով խոսեց պապը,- օսման ես քո՜ւ…,- ձեռնափայտը մի կողմ նետելով՝ գոռաց պապը և կարծես գերբնական ուժ առնելով վազեց դեպի հովվի կողմը:

Վերջինս վախվորած ետ-ետ գնաց ու ընկավ՝ ոտքը քարին զարկելով: Ես հազիվ կարողացա կանգնեցնել պապին: Նրա աչքերում այդ հովիվը իր տունը քանդող թուրքն էր երևում: Իր տունն այդ վիճակում տեսնելով՝ պապս կարծես խենթացել էր, երևի աչքին էլ ծնողներն ու հարազատներն էին երևում արնաշաղաղ, ամոթանք էին տալիս, որ այդպես ավեր է թողել տունը: Այդ ամենը հասկացվում էր նրա զառանցագին խոսքերից…

Մի կերպ հանգստացրեցինք պապին: Մեր օգնությամբ հասավ ավերված տան պատերին ու խնդրեց թողնել իրեն այդտեղ մենակ: Մենակ թողեցինք, խմբի անդամների մի մասը գնաց գյուղի տարածքով շրջելու, մի քանիսս էլ գնացինք հովվին բացատրելու, թե ինչ էր կատարվում, քանի որ նա ձայնը գլուխն էր գցել: Մեզ հետ էր նաև ազատամարտիկը և երբ հասկացանք, որ այդ թուրքը մեզ չի ուզում հասկանալ և շարունակում էր բացականչել, թե իրեն սպանում են հայերը, ազատամարտիկը մի ապտակ հասցրեց նրա երեսին, ինչից հովիվն ընկավ գետնին, հետո ազատամարտիկը թուրքերենով շատ հանգիստ բացատրեց նրան, որ հայերը անմեղ ու խաղաղ մարդուն չեն վնասում և որ դա իրենց «շնորհն» է:

Հանկարծ ձայն տվեց մեր տուրիստական խմբի անդամներից մեկը, նա կանգնած էր պապի մոտ: Շտապեցինք նրանց մոտ և մոտենալուն պես պարզ դարձավ, որ Գևորգ պապս հոգին ավանդել էր: Կանչողն ասաց, որ հասցրել է միայն մոտակա սարալանջը ցույց տալ և ասել, որ դա գյուղի գերեզմանոցն է եղել, իրեն այդտեղ թաղեն, իսկ վերջին շնչում շշնջացել է.

- Տուրիստագան կերթամ, լաո՜…

Որոշ գումարի դիմաց կարողացանք թույլտվություն ստանալ, որ պապին հենց այնտեղ թաղենք: Ինչպես նաև ձեռք բերեցինք բոլոր անհրաժեշտ փաստաթղթերը: Է՜հ, թուրքին ի՞նչ կա, էդ հողում՝ մի մեռել ավել, մեկը պակաս, բան չի փոխվում… Կարգով ու ծեսով հողին հանձնեցինք պապիս.

- Երազանքդ կատարվեց, պա՛պ, հոգիդ Աստծուն քո հողի վրա հանձնեցիր, հիմա էլ քո հողում հանգչիր խաղաղությամբ: Մի օր ծոռներդ գերեզմանիդ էլ տուրիստականով չեն գա, պա՛պ, երկնքից հսկիր մեր Էրգիրը, մինչև մի օր քո գաղթած ճամփով թոռներդ ետ դառնան…

Բոլորը լալիս էին… Քահանան՝ արցունքն աչքերին, թաղման ծեսն էր կատարում…

***

- Փաստորեն, պապիկն իր էրգրում մնա՞ց,- պատմությունս ավարտելուն պես հարցրեց տղաս:

- Էրգրում մնաց, Գևո՛րգ, մեր Էրգրում,- ժպտալով ուղղեց Սոնեն:

marat sirunyan

Քո անունը

Քո անվան տառերն առաջին,
Քո անվան տառերն առաջվա,
Քո անունը մնաց իմ շուրթին,
Քո անունը հավետ կմնա…

Քո անվան տառերը բարեգութ,
Քո անվան տառերը բանտապահ.
Ինձ դարձրին անճար, մերկ աղքատ,
Ինձ դարձրին մեղսագործ, մահապարտ:

Քո անվան տառերը չարիք,
Քո անվան տառերը կախարդանք
Քո անվան տառերով ես տարված
Իմ անունն անգամ մոռացա…

Բայց կյանքը մի օր խենթացած
Կջնջի անունդ աշխարհից,
Ու այդժամ, վախենամ՝ ես նորից
Շիրիմից անունդ շշնջամ…

Ու լքված շիրիմիս վրա,
Փշի տեղ ծաղիկ կբուսնի,
Ծաղիկը թոռոմի-կգնա,
Անունդ հավետ կմնա…

seda mkhitaryan

Երեք երգ

Ներսում անվստահ դատարկություն է։
Ընթացքի, շարժման բացակայություն։
Նույն այդ բաների հսկա ցանկություն։
Ու ներսում քեզնից հեռավորություն։

Ներսում անկարող հսկողություն է։
Հավատքի, հույսի անհավատություն։
Ձգտման կատաղի անհնարություն։
Քեզ մոռանալու անմիտ ցանկություն։

Ներսում պարտված հաղթություն է։
Դատարկ, անզգա զգացողություն։
Կարոտից հետո եկած մենություն։
Ներսում ավարտվող կիսատություն է…

***

Քնելը միակ փրկությունն է։
Այն միջոց է, որ լուռ լինի շուրջդ
Ու քեզ չմեղադրեն լռելու համար։
Քնած ես ու չես խոսում։
Սիրում եմ, երբ չեն խոսում։
Ոչինչ չի երևում, որովհետև քնած ես։
Ու կարող ես տեսնել այն, ինչ ուզում ես։
Ոչ թե այն, ինչ կա։
Գրողը տանի, ես հենց նոր տեսա,
Որ իմ ափի մեջ նոր գծեր են հայտնվել։
Ես քնած չեմ, ու բացի նոր գծերից,
Որ հայտնվել են ափիս մեջ,
Չկան նաև աչքերդ։
Որովհետև ես քնած չեմ։

***

Լուսինը միակ տեղն է
Ուր հնարավոր է, որ
Մեր հայացքները հանդիպեն։
Գիշերը միակ ժամն է,
Երբ հնարավոր է, որ
Մեր մտքերը հատվեն։
Քո պատուհանը լուսնին չի նայում։
Իսկ գիշերը դու ուղղակի քնած ես։

Lilit Andriasyan

Քաղաքի ամենագեղեցիկ կինը

Ամեն ինչ փոխվում է էն պահից, երբ կյանքիդ մեջ հայտնվում է էն աղջիկը։ Էն աղջիկը, որ նման չի լինում ունեցածիդ, ոչ էլ երազածդ է, բայց մեջը մի բան կա, որ հայացքդ չի թողնում իրենից թեքես։ Լինես դու քսան, թե քառասուն, էդ մեկը պիտի գա, որ մտքերդ իրար խառնի, որ խանգարի քնել։ Որպես կանոն, պիտի գա ուշացած, անժամանակ, ամառային չսպասված սառը անձրևի նման, որ վերնաշապիկիդ արանքից լցվում է ծոցդ ու մարմնովդ սարսուռ է անցնում։ Ամեն ինչ փոխվում է էն պահից, երբ կյանքիդ մեջ հայտնվում է էդ աղջիկը։ Ու դու ոչ կարող ես ներս թողնել, ոչ կարող ես թողնել, որ գնա։ Համբուրելու մտքից շուրթերդ պիտի սառեն, բայց պիտի ռիսկ չանես մոտ գնալ։ Էն աղջիկը, որ դեռ չես հասկանում՝ ինչդ է, ամեն ինչ է դառնալու քեզ համար, ու դեռ պիտի գոռգոռաս, հայհոյես աջուձախ, որ ներսումդ կուտակված մաղձը հանես։

Լինես դու քսան, թե քառասուն, էդ մեկը պիտի գա, ու դու չես էլ հասկանալու, թե ոնց եղավ, որ երբեմնի սիրածիդ ծոցը էլ մտնել չես ուզում:

1.

Քաղաքն այնքան էլ մեծ չէ՝ իրար կորցնելու համար, բայց դժվար է այստեղ իրար գտնելը: Ծակուծուկերը շատ են ու շատ են գեղեցիկ կանայք, հատկապես, մի երկու բաժակ խմելուց հետո: Բայց դե ամեն կին չէ, որ հաճո է քիմքիդ: Ես նողկում եմ ամեն տեսակ նվնվացող կանանցից, եթե մինչև անգամ աստվածային գեղեցիկ են: Սրանք միշտ պաշտպանության կարիք ունեն, սրանք քո մեջ ոչ թե կողակից են տեսնում, այլ թիկնակ, որին կարող են հենվել, պատ, որի տակ կարող են պատսպարվել, ուս, որի վրա կարող են ազատություն տալ իրենց արցունքներին: Կարճ ասած՝ ցանկացած տափակություն, բայց ոչ այն, ինչ կա իրականում: Սրանց համար դու մարդ չես, մարմին ես, որը պիտի հսկի իրենց, տիրի, ապտակի, կռվի հիմար քամիների հետ, տրվի տափակ սադրանքներին ու վերջում միշտ աղերսի ներել: Այս տեսակը սիրում է իշխվել: Սրանք պատրաստ են ամեն տեղդ լինել՝ ոտքերիդ տակ, ձեռքերիդ մեջ, գլխիդ, կոշիկներիդ մոտ, ուսերիդ, բայց ոչ երբեք կողքիդ: Դու պարտավոր ես միայնակ վանել դևերին սրանց հիմար երազներից, իսկ իրենք երբեք իրենց նեղություն չեն տալիս արթնանալ: Կարող են լաց լինել ամեն տափակ բանից, կարող են լպրծուն սիրային զեղումներ ունենալ ու պատրաստ են լպստել կոշիկներդ, միայն թե չլքես իրենց: Որպես կանոն, պատմության կեսից սրանց լքում են: Սրանք չեն հասցնում հասկանալ, որ իսկական կինը միշտ պիտի կարողանա ամուր կանգել իր երկու ոտքերի վրա, պիտի կարողանա ժամանակին ազատվել իրեն կաշկանդող ձեռքերից։ Նա պիտի իր խաչի կրողը լինի և իր համար սրբեր ու ստեր չունենա։ Նա պիտի կարողանա ապրել, որպեսզի ապրեցնի նրան, ում սիրում է։ Նրա մեջքը պիտի ամուր լինի, ուսերը պիտի պատրաստ լինեն կրել լեռների ծանրությունը։ Նա պիտի կարողանա դժոխքից դուրս գալ վերածնված, վերաձևված ու նորովի։ Ցանկացած կին ինքն է ընտրում՝ լինել փալաս, թե աստվածուհի, կարևորը ճիշտ պահին հավասարակշռությունը պահելն է։ Ու եթե ինչ-որ տեղ նրան հավասարեցնում են հողին, նա այդ հողից պիտի ծիլ տա, պիտի կանաչի։ Կինը պիտի իրեն զգա տարածության և ժամանակի մեջ, նա պիտի կարողանա շնչել։ Նա պիտի լինի անկրկնելի ամենուր՝ տանը, փողոցում, աշխատանքի մեջ կամ անկողնում։ Նա պիտի լինի անմրցելի։ Նա պիտի սովորի չվիճել, պիտի կարողանա զիջել և դրա արդյունքում շահած դուրս գա։ Նա պիտի անմնացորդ սիրի մեկին ու մնա սիրված հազարներից, պիտի լինի անմատչելի հազարների համար ու մեկի համար՝ ամենահասարակը, ամենամոտը, ամենաթափանցիկը։ Նրա մատները պիտի շոյել իմանան ու կործանել, նա պիտի կարողանա խաչին հանել և իջեցնել խաչից։ Կինը պիտի մի քիչ սատանայոտ բան ունենա իր մեջ ու լինի ամենակատարյալն ու աստվածայինը։ Կինը պիտի ոչ մի կախում չունենա տղամարդուց, պարզապես պիտի կարողանա սիրել նրան՝ իր բոլոր ձևերով ու երանգներով։ Այնքան բան պիտի կարողանա անել կինը, որպեսզի մնա անմրցելի, ամենավերևում, բայց ցանկացած պահի պիտի պատրաստ լինի իջնել ներքև, թավալ գալ ցեխերի մեջ՝ հանուն նրա՝ ում սիրում է, ու դա նրա միակ արժանիքն է լինելու, միակ գիծը, որը տարբերելու է նրան բոլորից։ Նա պիտի ունենա մեկին, ում սիրում է, ու հանուն նրա պիտի հազար անգամ դաշն կնքի սատանայի հետ, պիտի նրա հետ անի աշխարհի բոլոր էշությունները, բոլոր մեղքերը պիտի կարողանա գործել ու սովորել լինել երջանիկ՝ ոչ թե նրա ուսերին նստած կամ ձեռքերից կախ, այլ կողքին, երկու հոզոր աշխարհների պես, որոնք պահում են մոլորակի բալանսը։ Կինը պիտի ապրի և ապրեցնի այն տղամարդուն, ում սիրում է: Այս կանանց հետ արժե դժոխք գնալ:

2.

Ես երբեք չեմ երազել Փարիզի աղյուսապատ փողոցների ու քեզ հետ թևանցուկ մայթերը չափչփելու մասին։ Ինձ համար ամեն տեղ էլ Փարիզ է, երբ դու ինձ հետ ես: Անգամ կիսաքանդ մայթեզրերին, անգամ ջրափոսերի մեջ հնչում է «Շանզելիզեն», երբ դու ինձ հետ ես:

Ես երբեք չեմ երազել Մոնեի վերջին կտավը թանգարանում շոշափելու մասին։ Ինձ համար ամեն տեղ թանգարան է, ու քո ուսերը ամենասիրուն կտավն են, որ Մոնեն անգամ պատկերել չի կարող։ Դու ամենագեղեցիկ բանն ես, որ ստեղծվել է երբևէ երկրի վրա, ու ես շնորհակալ եմ բախտին, որ դու իմն ես այնքան, որքան ես եմ քոնը, ու ես թքած ունեմ աշխարհի բոլոր կրքերի վրա, երբ դու ինձ հետ ես։ Դու իմ ամենամեծ մոլորությունն ես, ես մինչև ոսկրերս վարակված եմ քեզնով։ Իմ խելահեղ Փարիզն ես, մեկ-մեկ էլ կեղտոտ արվարձան, որտեղ սրբագործվում են մեղքերս: Երբ դու ինձ հետ ես, ես նվաճում եմ Սիրիուսը:

Ես նրան հանդիպեցի պատահական, հիմար շենքի հիմար աստիճանների վրա՝ իմ հիմար վերնաշապիկով: «Հանդիպեցին» մի փոքր մեղմ հնչեց. ես նրան պարզապես ոտնատակ էի տալիս, եթե կատաղի հայացք չգցեր վրաս ու չմռթմռթար քթի տակ: Ես երկար մնացի կանգնած այն դիրքով, որով երևի կանգնում են վարորդները, երբ դուրս են պրծնում անխուսափելի վթարից: Գեղեցիկ մռութ ուներ գրողի տարածը: Ժամանակն է ազատվել այս անճաշակ վերնաշապիկից:

Շուրջ երկու օր ես նույն ժամին հայտնվեցի նույն տեղում, բայց այդպես էլ նա ոչ մի տեղից դուրս չեկավ, իսկ երրորդ օրը, երբ մոռացել էի այդ արարածի գոյության մասին, բուսնեց իմ դիմաց՝ իր երկաթե ոտքերով: Ծանոթացանք:

Նա հրաշալի էր: Նա ամեն ինչ գեղեցիկ էր անում: Իմ այդ առեղծվածային X կինը, որ կին էլ չէր՝ աղջիկ էր՝ տաք ու արևոտ, ամառ էր բերում իմ ձմռան օրերի մեջ: Նա ամեն ինչում հրաշալի էր, ու ես ցանկանում էի նրան: Նրա ամեն մասնիկը ինձ երկար թողնում էր իր ազդեցության տակ ու այն րոպեները, երբ նա իմ աչքի առաջ էր, ինձ համար ձգվում էին դարերի չափ: Ես ոտից գլուխ սիրտ էի, երբ նա ինձ հետ էր:

Ես սիրահարվեցի հանկարծակի, միանգամից: Նա կարկուտի պես թափվեց իմ գլխին ու ջարդեց ամեն բան իմ կյանքի մեջ: Ես լուսավոր քաղաքից վերածվեցի ավերակի, իմ ներսում փշուր-փշուր եղավ ամեն ինչ: Ես խեղդվեցի նրանից եկող ջրերի մեջ, ես վերածվեցի ավազի, որ վերածնվեմ նորից: Իմ այդ առեղծվածային X կինը իմ կյանքը շրջեց գլխի վրա:

Երբ ինչ-որ բան սիրում ես, այն սկսում է կառավարել քո կյանքը։ Լինի դա աշխատանք, գիրք, մեքենա, մարդ, թե ինչ-որ տափակություն։ Երբ ինչ-որ բան վեր ես դասում քո անձից, այլևս դու ինքդ քեզ չես պատկանում։ Այլևս դու ի զորու չես վերահսկել քո հույզերը, զգացմունքները, խոսքերը։ Լինի դա սիրած աղջիկ, թե շուն, լինի դա LSD, թե մի բաժակ օղի, կամ էլ Մարկեսի վերջին գործը, այլևս նա է որոշում, թե ինչ ես ուզում անել դու և ինչ չես ուզում։ Երբ ինչ-որ բան սիրում ես, նա այլևս դուրս է գալիս ամեն տեսակ համեմատություններից, նրանից չի կարող շատ լինել։ Նա տարածված է երակներիդ միջով, ուղեղիդ լորձաթաղանթների վրա տուն ունի ու պիտի որոշի, թե ինչպես է ճիշտ քեզ համար շնչելը։ Ու դու չես էլ նկատելու, չես էլ հասկանալու, որ քեզ կառավարում է ինչ-որ մետաղի կտոր, ինչ-որ դեղ, կամ ինչ-որ մեկը։ Դու հիմա կմտածես, որ տափակություններ եմ դուրս տալիս, որ դու ուժեղ տիպ ես ու ուզածդ պահին կարող ես հրաժարվել դեղերից կամ սիրածիցդ, պարզապես չես ուզում, ու չես էլ նկատի, որ ոչ թե դու չես ուզում, այլ չի ուզում նա։ Նա, ինչը քո մեջ քեզնից շատ է։ Երբ ինչ-որ բան ներս ես թողնում քո կյանք, դու արդեն ինչ-որ չափով նրանն ես։ Դու ուզած չուզած հաշվի ես նստում նրա հետ՝ անգիտակցաբար, ու ենթագիտակցորեն քո մտքերը ուղղված են դեպի նա։ Մեզ միշտ ինչ-որ բան ինչ-որ տեղից կառավարում է, ու նրան մենք ենք բերել մեր կյանք՝ բախտ կամ պատահականություն կոչվածների շողքի տակ, որ որքան հնարավոր է մեզնից հեռացնենք դրա հետևանքների համար պատասխանատվություն կրելու բեռը։ Այդպես մեզ կառավարում եմ մեր սերերը, թուլությունները, կախումները ու մենք միշտ ինչ-որ տեղից կախված ենք, որքան էլ դու ասես, որ զիլ տիպ ես ու ազատ ես քո որոշումների, մտքերի, զգացմունքների մեջ։ Նա կառավարում է իմ կյանքը: Ես պաշտում եմ այդ աղջկան:

3.

Փոքր քաղաքում դժվար է սեր խաղալը, հատկապես, երբ դու՝ նվաստդ, երկու երեխա ունես: Հիմա դու կկարծես, որ ես շան որդի եմ, կսկսես խղճալ այն կնոջը, ում հետ անկողին եմ կիսում, ինձ կհամարես անողնաշար, ինձ կհաձնես Աստծո դատաստանին: Քո գործն է:

Դու, որ հենց նոր փռեցիր լվացքն ու մի կողմի նետեցիր գոգնոցը, որից ձեթի ու խավիարի հոտ է գալիս, ինձ չես հականա: Դու կմեղադրես ինձ ամեն տեսակ դավաճանության մեջ, դու կինո կսարքես մեր տունը, երբ ուշ եմ գալիս: Դու կնվնվաս, դու չես հասկանա, որ ես ուզում եմ լաց լինել, բայց կստիպես, որ սրբեմ արցունքներդ: Դու չես հասկանա, որ ես քաքի մեջ եմ ու ուզում եմ ինձ գրկես, փրկես: Դու ամեն քայլին կկապես իմ ոտքը՝ երեխաներով, ու ամեն առիթի կմտցնես աչքս: Դու նրանց՝ այդ թույլ ու անպաշտպան էակներին, մահակ կսարքես իմ գլխին ու կպահանջես, որ քնեմ հետդ, որովհետև դու իմ կինն ես, որովհետև ես երդում եմ տվել Աստծո առաջ, որ կկատարեմ ամուսնական իմ բոլոր պարտականությունները, նույնիսկ, եթե դու այդ պահին գրավիչ չես: Իսկ դու չես էլ ցանկանա փոխվել: Դու չափից դուրս հնազանդ դուրս եկար, իսկ ես զանգվածային անհնազանդություններ էի ուզում: Ես ուզում էի, որ դու գոնե մեկ օր չհասցնես տները հավաքել, բայց հագնես ամենասիրուն ներքնազգեստդ: Դու ամեն ինչում կեղծ բարեպաշտ դուրս եկար: Ես ուզում էի նայել քեզ ու քո մեջ գտնել այն ամենը, ինչ չի բավականացնում ինձ դրսում: Ես ուզում էի քեզ պատմել իմ կռիվները, ես ուզում էի պաշտպանես ինձ՝ ինձնից: Ես պաշտպանության կարիք ունեի: Իմ գլխին թափվել էիր դու՝ քո բոլոր նվնվոցներով ու պահանջներով, ես ողջ կյանքս պարտքի տակ էի ընկել: Դու բարեպաշտ էիր, բայց ուզածդ պահին կարող էիր լրբի պես ճղճղալ, երբ պակասում էր մի բան: Դու իդեալական մայր ես, դու խնամում ու հոգ ես տանում նրանց մասին, ինչպես ոչ ոք, բայց քո մեջ ոչինչ չի մնացել այն աղջկանից, ում համար կորցնում էի գլուխս: Դու լավագույն մայրն ես ու դա քո լիարժեք ալիբին է, թե ինչու չես իմ կողքին, երբ պետք ես:

Երանի մեկը գար ու փրկեր ինձ քեզնից, անջատեր այս ձանձրալի կինոն: Դու իդեալական դրամատուրգ ես: Մեր տանը մշտական տրագեդիաներ են, ու դու չես էլ հասկանում, թե որ պահից ես սկսեցի խմել, որ պահից մեր երեխաները սկսեցին գոռալ իրար վրա:

Ես սիրահարվեցի հանկարծակի, միանգամից: Նա կարկուտի պես թափվեց իմ գլխին ու ջարդեց ամեն բան իմ կյանքի մեջ: Ես վերածվեցի ավերակի, իմ ներսում փշուր-փշուր եղավ ամեն ինչ: Ես խեղդվեցի նրանից եկող ջրերի մեջ, ես վերածվեցի ավազի, որ վերածնվեմ նորից:

4.

Նա հատիկ-հատիկ հավաքեց իմ բոլոր փշուրները, նա ինձ սովորեցրեց սիրել: Ես կորցնում եմ գլուխս, երբ նա ժպտում ու թեքում է հայացքը: Իմ այդ առեղծվածային X կինը, որ իմն էլ չէ, որ աղջիկ է՝ արև ու ոսկի, տեսնես ով է նրան վերածելու կնոջ: Ես նրան երբեք չեմ դիպել: Ես նրան չեմ խառնելու իմ ավերված կյանքի մեջ:

Այն պահերը, երբ մենք միասին ենք ու գրողը տանելու աստիճան երջանիկ, կարիք չկա ընդհատել լուսանկարչական ապարատի հիմար ծլնգոցով, միայն թե աշխարհում մի տեղ մեկը իմանա, որ մենք միասին ենք։ Այն վայրկյանները, երբ դու զայրացած ես, կամ ես ողջ սրտով ուզում եմ լալ, այն վայրկյանները, երբ դու սատանայի պես սիրուն ես ու գրավիչ կամ սրբի պես անմեղ փակում ես աչքերդ՝ արևի սանձարձակ ճառագայթներից պաշտպանվելու համար, կարիք չկա ընդհատել։ Կարիք չկա խանգարել, երբ ես կամաց-կամաց սկսում եմ խելագարվել, երբ քո երակներում համատարած ես եմ, ու կտրվում է շունչդ։ Ես նախընտրում եմ ապրել, վայելել լույսի ամեն մի կաթիլ, որն ընկնում է դեմքիդ ու խուտուտ է տալիս գլխիդ մեջ։

Նա հրաշալի է ամեն ինչում, ես ուզում եմ հպվել նրա հոգու մերկությանը, ես ուզում եմ նա ճանաչի ինձ այնպես, ինչպես չի կարողացել ոչ ոք:

Նա սպիացնում է վերքերս, նա երգեր է նվագում իմ հիվանդ հոգու համար: Նրա կողքին ես ինձ տղամարդ եմ զգում ու զգում եմ երիտասարդ:

Գիշերները՝ տղերքի հետ հարբած տուն գնալիս, ու առավոտյան՝ ստամոքսացավի ու գլխացավի արանքում, կանգնած է նա, ու հերթական վեճից ես փախչում եմ գլխիկոր՝ չնկատելով, որ այն հիմար վերնաշապիկն է հագիս, որով ես այնքա՜ն հիմար եմ:

Իմ օրինականը հանգիստ մեկնված է մեր ամուսնական մահճակալին: Հոր տնից է բերել ու հետն էլ մի քանի դարակ, որտեղ կուչ են եկել իմ հատուկենտ տաբատներն ու վերնաշապիկները ու մի վերարկու, որի կոճակը այդպես էլ չի կարել:

***

Իսկ դու հոգուս վրա կոճակներ դիր: Գնա-արի, աղջիկ, աչքիս առաջ թռվռա, որ հավատամ, որ աշխարհի վրա գույները չեն մեռել, ու մեկ-մեկ խեթ նայիր, հպվիր ուսիս, ու թող ինձ Ապոլոնն զգամ, երբ կողքիս ես: Քո կին դառնալու ճանապարհին թող տիրեմ հոգուդ, ու մռութդ մի կախիր, երբ մեկ-մեկ քեզ տղամարդու պես եմ նայում: Ինձ մանկան պես քո գիրկն առ ու արթնացրու, երբ քնիս մեջ սկսում եմ խեղդվել: Ինձ հավաքիր, աղջիկ, ինձ մարդ դարձրու: Փշուր-փշուր արա իմ հնացած երազները:

Նա մխվել է իմ գլխի մեջ, ես նրան ամեն տեղ տանում եմ հետս: Նա իմ գլխի մեջ է, երբ քնում եմ մեկի հետ, երբ հարբած հետ եմ տալիս:

Իմ այդ առեղծվածային X կինը…

marat sirunyan

Խելոք մնա, աշխա՜րհ, խելոք մնա

Խելոք մնա, աշխարհ, խելոք մնա,
Թե չէ մարդիկ քեզ էլ
Կանեն պատառ-պատառ,
Կբաժանեն իրար՝ անհավասար
Ու դեմ դիմաց կելնեն՝ ահեղ մարտի․․․

Խելոք մնա, աշխարհ, խելոք մնա,
Թե չէ կառնեն ձեռքեդ
Քո անիրավ չարխը,
Ու իր բաժին՝ չարքաշ բախտի համար,
Քեզ կանիծի անգամ ինքը՝ բախտը․․․

Խելոք մնա, աշխարհ, խելոք մնա,
Թե չէ, մեկ էլ տեսար՝
Մարդկանց խելքին փչի
Քեզ էլ թողնել մենակ ու հեռանալ
Էլ քո հալը, աշխարհ, ո՞ւմ կհուզի․․․

Մեկ էլ միտք եմ անում, թե ի՞նչ խղճով,
Ու ի՞նչ հույսով
Պիտի խելոք մնաս,
Մեկ է՝ մի օր կանեն պատառ-պատառ,
Մի օր, անշուշտ, չարխդ ձեռքեդ կառնեն․․․

Թող որ գնան, աշխարհ, թող հեռանան․
Դե մտորիր հապա,
Թե օրերից մի օր,
Քո խեղճ հալը, աշխա՜րհ, ո՞վ հարցրեց,
Քո վերքերը՝ հազար, ո՞վ փարատեց․․․

Չէ՜, գավդ բեր, աշխարհ, մենք ի՞նչ խելոք
Մեզ վաղուց են արդեն
կարգել կարգին խելառ․․․
Ու թող այդպես լինի․ պապս կասեր՝
Խելոք մարդու օրը, թող որ կտրի․․.

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Shushan nersisyan

Բալենու օրագրից

Ինձ գտնելու համար տարվա եղանակներից քեզ բաժին հասավ գարունը, իսկ դու չգիտեիր, որ ծաղկած բալենին թափ տալ չի կարելի…

***

Սիրուն էի ու միայնակ: Իմ կողքին ոչ մի ծառ չկար:

Տարվա բոլոր հնարավոր ու անհնար եղանակներն ապրել էի միայնակ: Բնության բոլոր մարտահրավերների դեմ մենակ եմ եղել: Մենակ եմ եղել մեղմ քամիների ու ուժեղ փոթորիկների ժամանակ (փոթորկին դիմանալ դեռ մի տեղ հնարավոր էր, մեղմ քամիները չէր կարելի միայնակ վայելել), մենակ եմ եղել ամռան ամենատաք արևների ու գարնանային անձրևների ժամանակ, մենակ եմ եղել աշնանն ու ձմռանը:
Ոչ ոք երբեք չէր տեսել, թե ես ինչպես եմ ծաղկում, որովհետև գիշերը բոլորը քնում են, իսկ ես մշտապես գիշերն էի ծաղկում: Սիրուն էի ծաղկում (ես այդ մասին լսում էի անընդհատ, երբ անցորդներն ինձ մոտ մի քիչ ավելի երկար էին կանգնում): Ասում են, որ ես ժպտում էի անկեղծ ու սիրուն, ու որ իմ բոլոր թերթիկներից սեր էր կաթում:

Ես ժպտում էի, ու անցորդները սիրահարվում էին: Ես դա տեսել եմ…

Ինձնով հիացել են, ես՝ չէ: Ժամանակավոր հրապուրանքներն ինձ համար չէին: Ես էի այդպես որոշել, ու դա ինձ դուր էր գալիս այնքան ժամանակ, մինչև իմ տեսադաշտում չհայտնվեց նոր ծառ:

***
Գարնանային մի օր ինչ-որ անծանոթներ եկան՝ բահերով զինված մարդիկ, իրենց հետ ջուր էին բերել ու մի ծառ: Մի քանի ժամում հողը փորեցին, փխրեցրին, խոնավացրին, ու իմ տեսադաշտում նոր ծառ հայտնվեց: Ես այլևս մենակ չէի:
Մենք չէինք խոսում իրար հետ մի պարզ պատճառով. մենք խոսել չգիտեինք, բայց հասկանում էինք իրար ու շատ լավ էինք հասկանում: Մենք չնկատեցինք էլ, թե ինչպես մտերմացանք, բայց ես զգում էի, որ հայտնվել եմ իմ նոր հարևանի ծառային էության մեջ:

Այդ տարի առաջին անգամ ես երկար, շատ երկար մնացի ծաղկած, երևի որովհետև զգում էի, որ այդ գարունն իմ կյանքի վերջին գարունն էր, երբ ինձ վիճակված էր ծաղկել: Ու ես սկսեցի սովորել իմ նոր կարգավիճակին, իմ՝ այլևս մենակ չլինելուն…

***
Մի օր զգացի, որ քո նոր տեղը քեզ դուր չի գալիս, ու դու ուզում ես տեղափոխվել: Ես չէի հավատում, որովհետև ընտելացել էի քո ներկայությանը: Ես սովորել էի, որ քամիների ժամանակ ես այլևս ստիպված չեմ լինելու միայնակ մնալ, այլ կպչելու եմ քեզ, հետո դժվարությամբ եմ ճյուղերս պոկելու քեզնից: Վերջին փոթորկից հետո որոշել էինք չառանձնացնել մեր ճյուղերը, ես այդպես ավելի պաշտպանված էի: Ես սովորել էի այլևս մենակ չլինելուն: Բայց քո ծառային էությունը արժանի չէր իմ հավատարմությանը: Դու որոշել էիր գնալ:

Ինձ համար ամենաերկարը ճյուղերն առանձնացնելու ցավոտ գործընթացն էր: Այնքան զգուշությամբ էիր առանձնացնում իմ ճյուղերը քեզնից, այնքան նուրբ, որ չվնասես: Բայց վնասեցիր: Ճյուղերից մի քանիսն այնպես էին խճճվել, որ առանձնացնելու համար ստիպված եղար քեզ ուժով պոկել ինձնից: Մեզ առանձնացրիր՝ իմ մի քանի ճյուղը խճճված թողնելով քո ճյուղերի մեջ:
Ինձ այդպես, ինչպես դու, ոչ մի քամի երբեք թափ չէր տվել: Իմ թերթիկները մի քանի վայրկյանում թափվեցին, ու ես ամբողջությամբ մերկացա: Ես դարձյալ մնացի միայնակ, որովհետև դու չգիտեիր, որ ծաղկած բալենին թափ տալ չի կարելի:
Ես դարձյալ մնացի միայնակ: Իմ կողքին դարձյալ ոչ մի ծառ չկար:

***

Այս տարվա գարնանը ես առաջին անգամ չծաղկեցի: Չուզեցի ծաղկել: Իմ ապրվելիք հետագա գարունները սովորական գարուններ են լինելու, իսկ քանի որ սովորական գարուններ աշխարհում չկան, ուրեմն իմ կյանքում այլևս գարուններ չեն լինելու:
Ես որոշել եմ: Չորանում եմ: Աստիճանաբար, դանդաղ, տխուր:

***

Ինձ կորցնելու համար նույնպես տարվա եղանակներից քեզ բաժին կհասնի գարունը, որովհետև դու չսովորեցիր, որ ծաղկած բալենին թափ տալ չի կարելի։

Gohar Petrosyan

Մնաք բարով

Ես գնում եմ, էլ չեմ գալու,
կտրեք թելերը իմ ու ձեր,
Հանգիստ տվեք իմ խենթ մտքին,
թողեք ճախրեմ դեպի վեր:

Չմեղադրե՛ք, չքարկոծե՛ք
հեռանալուս լուրի համար,
Ես պարզապես ցավից խեղդված
Չտանջվել ուզեցի:

Ես չէի ուզում ջնջել սակայն
տարիների էջերը իմ,
Բայց վերջակետներ շատ դրվեցին
սպիտակ թերթերիս էջերին:

Ձեր փուշ դարձած խոսքերը այն,
որ ծակում էին իմ հոգին՝
Բողբոջել են, ծաղիկ դարձել
ու թոշնում են ձեր ձեռքին:

Ես չեմ տվել ձեզ ցավ ու չոռ,
չեմ էլ սպասել ջերմ խոսքի,
Բայց վարդերն իմ մեխակ դարձան
և թեքվեցին մի կողքի:

Իմ աչքերը փակվել ուզեցին
որ միտքս անուրջով ապրի,
Բայց ցավերս ի հայտ գալով
հանեցին ինձ պայքարի:

Ես ջնջո՛ւմ եմ էջերը կյանքիս,
կտրո՛ւմ եմ թելերը բոլոր,
Անուրջներ ինձ պետք չեն, երբե՛ք,
ոչ մի վիշտ ու ուրախություն պետք չի ցաված իմ սրտին:

Ձեր փշերն էլ թառամեցրի,
ու թքեցի ձեր չորացած ծառի վրա,
Փտում եք դուք ձեր իսկ սրտի սև անկյունում
ու տենչում եք արևի մի սպիտակ լույսի:
Ոռնում եք դուք մութ անտառի լքված, սոված գայլի նման
և փախչում եք հայելիների անեծքներից,
Որ չտեսնեք, որ չնայեք, չխորտակվեք ձեր աչքերում,
որ չխեղդվեք նախանձի ձեր անծայր ծովում:

Ես քայլում եմ հստակ ու պարզ,
առանց անպիտան խղճի խայթի
Պատռում եմ ձեր երեսներն այն,
որ կրկնապատկվել էին հանկարծակի:

Մոռանում եմ ձեզ մութ անցյալում, քայլում եմ ես իմ վեհ ուղով:
Այրվե՛ք անվերջ, ես գնում եմ՝ ձեր եղածի հետ ձեզ թողնելով.
նախանձի ծով, ծակող փշեր ու չորացած ծառի ճյուղեր:
Մնաք բարով…

jenya yeghikyan

Մեր մեջ ասած

Քեզ սիրեցի, անձրև եկավ

Մաքուր օդը սերս առավ-տարավ։

Ամբողջ գիշեր քեզ նկարեցի

Գլխիս վերևում տեղ ունես. չորս պատերից մեկը քեզ եմ հատկացրել։

Ես ոտքից գլուխ կարոտ եմ

Ներեցի,

Հազար անգամ բազմապատկվեցի

Հիմա

Ասա՛

Քանիսի՞ բաժանվեմ։

***

Քեզ սրտիս խորքերում եմ պահում,

Մայրամուտն ինձ հետ դժվար թե տեսնես։

Անկյունում վրձին եմ թողել

Թող քեզ համար մայրամուտ նկարի

Տակն էլ կստորագրեմ՝ իբրև թե միասին էինք։

***

Բոլորն ունեն իրավունք

Ես

Ասա՛

Անիրա՞վ եմ քեզ սպասում,

Թե՞ հարցականներ սխալ,

Կամ թե շարադասությունը

Անիրա՛վ,  քե՞զ եմ սպասում։

 

***

Քո՝ ինձ ուղղված ուշադրության մասին պետք է սառույցին գրեմ

Ոչ թե գրիչով

Այն էլ գունավոր

Էլ ուր մնաց, թե քեզ նկարելու համար մատիտս սրեմ…

***

Այդքան գրքեր եմ բացել, կարդացել

Նվիրածդ ոչ մի ծաղիկ,

Ոչ մի էջի արանքում,

Թեկուզ ինձնից թաքուն,

Թեկուզ քեզնից նեղացած՝

Չչորացավ։

 

marat sirunyan

Խատուտիկի նման

Խատուտիկի նման միշտ մենակ ես մնում,
Բայց ամենքի համար դառնում սիրո «նամակ»:

Խատուտիկի նման
դու ամենքի առաջ
հոգիդ բաց ես անում,
բայց ամենքը՝ անգութ
մի շարժումով դժխեմ
քեզ անում են ծվեն-ծվեն…
Անխղճորե՜ն…

Խատուտիկի նման թևաթափ ես լինում,
Բայց ամենքի համար թռչում կրկի՜ն-կրկի՜ն…

Խատուտիկի նման,
հազար կյանք է քո մեջ,
ու հազարն էլ նման,
ու հազարն էլ տարբեր,
ու հազարն էլ մեկին
նվիրելու պատրաստ…
Վերանալո՜ւ…

Խատուտիկի նման քեզ էլ չեն նկատում,
Քանզի ծակելու տեղ դու շոյում ես հոգին…

Խատուտիկի նման,
դու առաջ ես մեկնում՝
ձեռքդ քամուն… Իսկ այն,
խլում ու տանում է
ամեն հուշ ու գաղտնիք.
թողնում միայն մի բուռ…
կարո՜տ…

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Լուսանկարը՝ Մարատ Սիրունյանի

Gohar Petrosyan

Նա, ով հեռացավ մնալու պահին

Դատարկ փողոցում քայլում ես մենակ՝
Մարդկանց ամբոխից կտրված մտքով,
Հիշում պատկերներ ստվերների տակ
Ու հոգոց հանում մի թունդ կարոտով։

Հիշում ես դեմքեր՝ դիմակներ հագած,
Որ ծանր մի օր հանկարծ հեռացան.
Միայնակ հոգիդ պատվեց մշուշով
Ու սուզվեց մտքիդ ծովը ցամաքած։

Նա, ով հեռացավ մնալու պահին՝
Կարոտախտ ծնեց քո այրված սրտում,
Եվ նրանք, ովքեր մնալ ուզեցին՝
Կորուստներ դարձան ցավածդ կյանքում։

Հաշվիր… մեկ, երկուս, հարյուր երկուս…
Կարոտած դեմքեր՝ արդեն անցյալով,
Որ խորտակվեցին կյանքի մշուշում
Ու քեզ մեծացրին լոկ հեռանալով…

***

Լավ է չունենաս, քան թե կորցնես

Աչքերդ փակիր, որ տեսնես կյանքը
Եվ ցավ էլ չզգաս, որ այն չտեսնես,
Փակիր ականջներդ՝ չլսես ձայները,
Որ վաղն էլ չլսելուց չխելագարվես։

Ձեռքդ բռնած սիրած էակդ
Կարող է թողնել քեզ ու անհետանալ,
Վզիդ կարոտով փաթաթված զավակդ
Կարող է հանկարծ անդարձ հեռանալ։

Եվ լավ է չսիրել, քան թե մոռացվել,
Եվ լավ է չծնել, քան ցավով կորցնել։

Քեզ «բալես» ասող լուսավոր մայրդ
Կարող է մի օր խամրել ցավերից,
Քեզ միշտ ուժ տվող քույր կամ եղբայրդ
Կարող են հիշել քեզ միայն նեղ օրին։

Միշտ քեզ հետ քայլող հավատարիմ ընկերդ
Կարող է մի օր գամվել սայլակին,
Քեզ կերպար տվող գրքերը մի օր
Կարող են այրվել ինչ-որ կրակից։

Գլխիդ վերևում փայլող արևը
Կարող է մի օր խավարել լուսնից,
Ցավդ մեղմացնող այն արցունքներն էլ…
Է՜հ, մի օր էլ կխեղդվես այդ արցունքներից։

Լավ է չզգաս, քան թե դատարկվես,
Լավ է չգրկես, քան ցավով հիշես,
Լավ է չսիրես, քան թե կարոտես,
Լավ է չունենաս, քան թե կորցնես…