Մեր գյուղերի բառն ու բանը խորագրի արխիվներ

janna sargsyan lori

Լոռվա բարբառը

Վստահ եմ՝ յուրաքանչյուրիդ գոնե մեկ անգամ հետաքրքրել է Լոռվա բարբառը, փորձել եք խոսել, նույնիսկ կրկնօրինակել: Հիմա շատ տարածված է մեր բարբառը կրկնօրինակելը ու բարբառով կատակելը։ Բայց հաճախ այդ կրկնօրինակումների մեջ սխալ բառեր են օգտագործում, որոնք իրականում չենք օգտագործում մենք՝ լոռեցիներս։ Ձեզ եմ ներկայացնում առօրյա-խոսակցական բառեր՝ Լոռվա բարբառով:

Կացի- կանգնիր

Նարդիվան- աստիճան

Ղաստի- դիտմամբ

Քյալամ- կաղամբ

Մորմոնջ- մրջյուն

Քյոշա, պուճախ- անկյուն (երկու բառերն էլ «անկյուն»-ին են համարժեք)

Տխիլ- պնդուկ

Հանդ- դաշտ

Բիձիկ- հորեղբայր

Շըշացնել- գժվեցնել

Գիտեմ ոչ- չգիտեմ

Մտիկ անել- նայել

Լա դենը գնա- մի կողմ անցիր

Արի կուշտս- արի ինձ մոտ

Ըմանչիլ մի- մի ամաչիր

Բեզարեցի- հոգնեցի

Մի զադ էլ կա ոչ- ոչ մի բան էլ չկա

Թեզ արա- արագացրու:

anahit badalyan tonakan

Կապանի բարբառը

Ձեզ եմ ներկայացնում փոքրիկ, կապաներեն-գրական հայերեն բառարան, որում ներառել եմ առօրյայում ամենակիրառական արտահայտությունները։

Լըհանդի – հենց այնպես

Հունց ը՞ս – ո՞նց ես

Հինչ ըս անու՞մ – ի՞նչ ես անում

Հաց ը՞ս օտում – ճա՞շ ես ուտում

Օզում ըմ քինիմ տոն – ուզում եմ գնալ տուն

Տեռտակ-մեռտակ խոսե մա – դատարկ բաներ մի խոսիր

Տի պեներ մա ասե – նման բաներ մի ասա

Յոլայ ըք քինում – գոյատևում ենք

Ըռհաթի – ձագար

Եր կաց, քինի հաց պեր – վեր կաց, գնա հաց բեր

Բոլ-բոլ կեր, վըր քըշտանաս – բավականաչափ կեր, որ կշտանաս

Քինի փիչին քըշտեն նստե, թըքաց – գնա, վառարանի կողքին նստիր, տաքացիր

Եկ, տըսնամ՝ հի՞նչ ա տըռած – արի, տեսնեմ՝ ի՞նչ է պատահել

Սա եկա, կըտաս ուրան – սա վերցրու, կտաս նրան

Տու մին-մին լսե մըզ, մին-մին դյուզ պեներ ըք ասում – Դու մեկ-մեկ լսիր մեզ, մեկ-մեկ ճիշտ բաներ ենք ասում

Ակուշկան պեց ըրա, պատա տոնը օդափոխվե – Պատուհանը բաց արա, տունը մի քիչ օդափոխվի

Եվ, վերջապես, բոլորի ամենասիրելի արտահայտությունը՝

Տա լա տի լա, տա լա լա լա – դա այդպես էր, այդպես էլ կար:

anahit badalyan tonakan

Ուղղությունը՝ Կապան․ բարբառս

Բոլոր նրանց համար, ովքեր դեռ չգիտեն, ասեմ, որ ես Կապանից եմ։ Կյանքում կան բաներ, որոնցով ես իսկապես հպարտ եմ, և կապանցի լինելն էլ դրանցից մեկն է։ Ես սիրում եմ իմ քաղաքի հետ կապված ամեն մի փոքր բան՝ ավտոբուսի ամենահեռու կանգառից մինչև Գարեգին Նժդեհի հուշահամալիրի կանաչ նստարանները։ Իմ ապրած ամեն երջանիկ վայրկյանի համար ես պարտական եմ իմ քաղաքին, ես այստեղ ապրել եմ մանկությունս՝ կյանքիս ամենաանկեղծ, ամենագունազարդ ու, երևի, ամենաանմոռանալի ժամանակաշրջանը։ Այնքան բաներ կան, որ զարդարում են իմ քաղաքը։ Խոսքս միայն արտաքինի մասին չէ։ Քաղաքը զարդարողը մենք պիտի լինենք՝ կապանցիներս։ Ու, ինձ թվում է՝ մենք կարողանում ենք։

Կապանը զարդարող ամենագեղեցիկ «դեկորացիան» մեր բարբառն է։ Գիտե՞ք, ես չեմ կարող նկարագրել՝ ինչ հարազատություն, անմիջականություն ու մտերմություն եմ զգում ամեն անգամ, երբ Երևանից գալիս եմ Կապան, իջնում եմ մեքենայից, ու բակից լսվում են հարևանների «Երևանա՞նս կյամ», «Մհենգ հի՞նչ մրցույթի ըս լյա մասնակցում», «Խե՞յս տի ճլորած, շտաղա՞նս կյամ» և նմանօրինակ «կապաներեն» արտահայտությունները։ Ինձ համար նույնիսկ կարևոր չէ, թե ինչի մասին են խոսում նրանք, ինձ համար կարևորն այն ջերմությունն է, որը զգում եմ, երբ լսում եմ, որ շուրջս խոսում են Ղափանի բարբառով։ Էդպես ես էնքան համարձակ ու վստահ եմ ինձ զգում, մեր լեզվով ասած։ Ես հազվադեպ եմ բարբառով խոսում։ Դպրոցում բնականաբար խոսում ենք գրական հայերենով, տանը մերոնք նույնպես նախընտրում են գրական հայերենով խոսել, ամենալավ ընկերուհիս Գորիսից է, իր հետ Կապանի բարբառով չեմ խոսում, դե, մի քանի ուրիշ ընկերուհիների հետ, հա, մեկ-մեկ խոսում եմ բարբառով։ Հա՜, մեկ էլ պարապմունքի ժամանակ պահեր են գալիս, որ մեկ էլ երեխեքով մի պահ մոռանում ենք լոգարիթմն ու տարածաչափությունը ու սկսում ենք իրար հետ բարբառով խոսել, ու, եթե անկեղծ, ես ահագին նոր բառեր եմ սովորել մեր բանավեճ-խոսակցություններից։ Օրինակ՝ երբևէ կպատկերացնեի՞ք, որ «կատաղած» բառը մեր լեզվով հնչում է այսպես՝ «ղուդուրմիշ լյած», կամ մենք «իսկույն»-ի փոխարեն ասում ենք՝ «ըլբհալ»։ Հա, գիտեմ, որ փորձում եք գոնե փոքրիկ նմանություններ գտնել, բայց չի ստացվում։ Ու հենց սրանով էլ տարբերվում է բարբառս։ Տիրապետելով հայրենի հողիս բարբառին՝ ես համարում եմ, որ մի լեզու ավել գիտեմ։ Ինչքան էլ գրական հայերենով խոսեմ, ունեմ ակցենտ ասվածը։ Այն ակցենտը, որը միայն մենք ունենք։ Ու ամեն անգամ, երբ խոսում են երևանաբնակներին տրվող հնարավորությունների՝ համեմատաբար ավելի լայն շրջանակ ունենալու մասին, ես, մեկ է՝ գիտեմ, որ ես անբացատրելի ավելի մեծ հնարավորություն ունեմ․ ոչ մի երևանաբնակ չի կարող խոսել այն ակցենտով, որով ես եմ խոսում, դե էլ չեմ խոսում բարբառի մասին։ Դե չեմ ասում, թե սովորելն անհնար է, բայց ոչ մի երևանցի երբեք իրեն այդքան ջերմ ու անմիջական չի զգա՝ լսելով այն բարբառը, որն իմ ամենասիրելին է։ Ինչքան էլ սովորեն ու յուրացնեն, եկեք համաձայնենք, որ նրանցից և ոչ ոք թաքուն չի ժպտա, երբ Երևանի փողոցներով քայլելիս հանկարծ «բա որտե՞ղ ես»-ի փոխարեն լսի՝ «պա շտըղը՞ս» արտահայտությունը։

Ես գիտեմ, որ մեր բարբառում կան մի շարք բառեր, որոնք ունեն, օրինակ՝ պարսկական կամ թուրքական ծագում, բայց դրանք մեր բարբառին այնպես են ձուլվել, ասես բնավ էլ օտար լեզուներից չլինեն:

Ես գիտեմ, որ այն ժամանակ, երբ մի այլ երկրում ներկայացնելիս լինեմ իմ Հայաստանի պատմությունն ու մշակույթը, անպայման պատիվ եմ ունենալու խոսել իմ հայրենիքի ներսում իմ փոքրիկ ամենահայրենիքի՝ իմ Կապանի բարբառի մասին։ Բարբառ, որը մեր «ես»-ն է, մեր հետքը պատմության, անցյալի ու ապագայի մեջ․․․

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Ռոկֆոր: Եղիպատրուշ

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Աշխարհիս երեսին ամենից հասարակ, բայց ամենահամեղ պանիրները, դարի պատմություն ունեցող կճուճները ու Ռիմա տատը մի տեղ՝ մի գործողության մեջ: Եթե կարճ, ինչպես երգում է Ռիմա տատիկի փոքրիկ թոռը. «Տատիկս պանիր կհորե, տատիկս պանիր կհորե…»:

Տարբեր գյուղերում պանիր հորելու տարբեր ձևեր կան: Գյուղերում պանիրը հորում են որպես ձմռան պաշար՝ հաշվի առնելով անասունների ցամաքելը ձմռանը: Եղիպատրուշում պանիրը հորում են մինչև Վարդավառի տոնը, իսկ բացում միայն դեկտեմբեր ամսին: Յուրաքանչյուր ընտանիք ունի իր բաղադրատոմսը: Ռիմա տատը գյուղացուն բնորոշ համեստությամբ ասում է.

-Համը հո բաղադրիչների՞ց չէ, ինձնից է, ինձնից:

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Բացելով Ռիմա տատի գաղտնիքները՝ ասեմ, որ նախքան պանիրը հորելը, այն նախ կուտակում են հատուկ աղաջրերում: Հորելուց մեկ շաբաթ առաջ պանիրը հանում են ջրից՝ թողնելով, որ քամվի, ապա կտրում են շերտերով: Հաջորդ փուլում նախապատրաստում են կճուճները:

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Կճուճի առաջին շերտում լցնում են պանիր, ապա համեմունքներ՝ պղպեղ (կանաչ, դեղին, կարմիր), զանազան կանաչիներ, բայց առավել շատ՝ սխտորուկ կոչվող կանաչին: Հաջորդաբար նույն գործողությունը կրկնելով, վերջին շերտին ավելացնում են դաղձ, կապում կճուճի բերանը, ապա դնում մութ տեղում:

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Լուսանկարը` Զարա Ղազարյանի

Ձմռանը գյուղում օգտագործում են հորած պանիրը, որը ոչ այլ ինչ է, քան շատ ծանոթ ռոկֆորը: Եթե սովորական պանիրը կարելի է գնել 1500-2000 դրամով, ապա այս պանիրը կրկնակի թանկ է: Եթե օրերից մի օր փորձելու կամ գնելու կլինեք այս պանրից, հիշեք, որ համի գաղտնիքը ոչ մի բաղադրիչի մեջ էլ չէ, այլ աշխատանքի՝ գյուղացու աշխատանքի:

marat sirunyan

Մեր գյուղի բառն ու բանը

Տարիներ առաջ, խոտհունձի ժամանակ, երկու երիտասարդ Լեռնավանի սարերում հանդիպում են համագյուղացի մի տարեց մարդու։ Հնձվոր ծերունին գլուխը դրած մի քարի քնով էր ընկած․
-Այ քեռի, էդ ընչի՞ ես էդ չոր քարին գլուխդ դրել, գոնե պենջագդ ծալե, դիր գլխուդ տագ։
- Է՜հ, տղե՜ք ջան,- տեղում թեքվելով պատասխանում է ծերունին,- էս գլխուն էս էլ է շադ ․․․

Հենց այսպես են ծնվել ժողովրդական իմաստաբանության անգին գոհարները։ Ոտքի վրա, աշխատանքի ու հանգստի ընթացքում, միանգամից։ Այդ մտքերն արտահայտողները շատ հաճախ հասարակ ռամիկ մարդիկ են, բայց չէ՞ որ հենց այդ ժողովրդից իմաստուն, ոչ ոք ու ոչինչ երբեք չի եղել ու չի լինի․․․
Ձեզ եմ ներկայացնում ժողովրդական բանահյուսության գոհարներ Լոռու մարզի Լեռնավան գյուղից:

1. Համեն ղուշ իրա երամի հեդ դի քելե:
2. Ամանն ինչքան խուփ մնա, էնկան միջինը համով գմնա:
3. Մերը «մե՜ր, ե՛կ»-ն է մաշե:
4. Որ տան կատուն նիհար, շունը՝ գեր. էդ տան աղջիկն առ ու բեր:
5. Ոչ ոռ ունի, ոչ փաչա, շունը վրեն չի հաչա:
6. Անոտի մարդու հետ շունն էլ ճամպա չի էրտա:
7. Մարդ կա իրիցին գսիրե, մարդ կա՝ իրիցկնգան:
8. Գոջին կեղդ ուդելը մորեն գսորվի:
9. Շունն իրա կեղդն ուդելը չի թարգե:
10. Փապախդ ծեձե, ծեձե, դիր գլուխդ:
11. Կեսուր՝ կեսը սուր:
12. Արևը չարոխին զոռեց, չարոխն էլ՝ ոտքին:
13. Տա լակուն, որ տա ձակուն, որ տվեց ձակուն, էն չի տա լակուն:
14. Մահանա բալեն՝ կշտանա նանեն:
15. Շեմ շլորիկ, խուփ գլորիկ:
16. Նմանվան խնամվան:
17. Էշին նստելը մե այիբմ է, հնգնելն՝ երգու:
18. Ղալավն (աթարի կույտ) որ շադ ուռավ, բլի գը:
19. Էշը իշու քովը կաբես, յա առեն կառնի, յա փառեն (կամ լավը կսովորի, կամ՝ վատը)։
20. Հերսը հելնի կդրե գլուխ, հերսը հիճնի՝ չկա գլուխ:
21. Եզն, որ գնգնի, դանգվորը գշադնա:
22. Աձան հավը կչկչան կեղնի:
23. Լավ մարդու ձեռները կռճամանն է լվացած:
24. Սուդ հիվանդ էղե, վանկի հավերը կուդեն:
25. Հուրդեղ մալեզ, էնդեղ խլեզ (Որտեղ հաց՝ էնտեղ կաց):
26. Օրը՝ մալեզ, օրը՝ խլեզ (Այսօրվա օրով ապրող):
27. Պար ես մդէ, շորորաս դի:
28. Հարի պալդոնդ հակնիս, ավտոբուսն էլ կերտա:
29. Սեր էնողին սեյրան կթվա (Կողքից նայողին հեշտ կթվա):
30. Մե «չէ»-ն հազար չարե կազադե:

Qnarik Khudoyan aragatsotn

Հաշտեցման երկու Ամանորները

Ամանորը սիրված և սպասված տոն է շատերիս համար։ Իմ ազգի համար Ամանորից առաջ կա ևս մի կարևոր տոն, որն իր կարևորությամբ չի զիջում ոչ մի Ամանորի։ Դա եզդի ազգի նախահոր տոնն է։ Եզդի ժողովուրդը պատկանում է աշխարհի հնագույն ազգերի թվին։ Եզդիներն ունեն իրենց ազգային սովորույթները, ավանդույթները և տոները, որոնք պահպանվել և պահպանվում են մինչև օրս մասամբ։ Այդ տոներից մեկը հենց եզդիների նախահոր տոնն է։ Դա փոփոխական տոն է և նշվում է դեկտեմբեր ամսվա մեջ։

Տոնի շատ հետաքրքիր ավանդույթներից է մարդկանց հաշտեցումը. նեղացած մարդիկ պետք է այցելեն միմյանց և հաշտվեն։ Սա շատ լավ առիթ է բոլորի միջև համերաշխություն հաստատելու համար, որպեսզի մարդիկ Նոր տարին դիմավորեն բաց սրտով։

Ըստ հինավուրց ավանդույթների՝ եզդիները, այդ թվում և մենք, Ամանորը պետք է նշենք ապրիլ ամսին։ Բայց քանի որ շրջապատված ենք հայերով, մենք նույնպես Ամանորը նշում ենք դեկտեմբերի 31-ին։ Բացի Ամանորից, մենք հայերի հետ միասին նշում ենք այլ տոներ, ինչպիսիք են՝ Սուրբ Զատիկը, Վարդավառը….

Եզդիները հայերի կողքին են նաև տխրության պահերին՝ սգո օրերին։ Դրանով իսկ ապացուցվում է, որ եզդիները հայերի դարավոր բարեկամներն են։

Չնայած այս ամենին, մենք տոնում ենք նաև մեր ազգային տոները՝ դրանով իսկ ապահովելով մեր վաղվա գոյությունը։ Իհարկե, կան տոներ, որոնք հնարավոր չէ նշել միշտ, այնպես, ինչպես հայկական տոներն են երբեմն մոռացվում։ Բայց կարևոր տոները մենք պարտադիր նշում ենք՝ պահպանելով մեր ազգային ինքնությունը։

Lilit Avetisyan

Գյուղում հաճախ գործածվող օտար բառեր

Խորհրդային Միության ժամանակաշրջանում 15 հանրապետություն հաշտ ու համերաշխ ապրում էին: Այդ թվում էին նաև ադրբեջանցիներն ու հայերը: Նրանց հետ խաղաղ ապրելու ընթացքում հայերը օգտագործում էին ադրբեջաներեն, ռուսերեն բառեր և արտահայտություններ:

Մենք՝ անգեղակոթցիներս, նույնպես գործածում ենք որոշ օտար բառեր:

ալջագ- ձեռնոց

ջորաբ- գուլպա

բախչա- այգի

չայնիկ- թեյնիկ

չայ- թեյ

ակուշկա- լուսամուտ

գյուշա- անկյունաքար

կազան- կաթսա

քյուլաշ- ծղոտ

Այս բառերը մինչ օրս էլ հիմնականում օգտագործում են տատիկներն ու պապիկները:

Երկու փութ արիշտա

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Հիշում եմ, թե ինչ ոգևորվածությամբ էի անցյալ տարի աշնանը գրում տնական արիշտայի մասին և կարծում էի, որ այս տարի այդ թեմայի շուրջ որևէ ասելիք չեմ ունենա։ Բայց ես էլ հայ եմ և սովոր եմ ժամանակից շուտ որոշում կայացնել։ Իսկ այս տարվա աշունն իր արիշտայով ինձ այլ բան ապացուցեց։

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Երբ ցորենը քաղեցինք, տատիս առաջին ցանկությունն էր, որ այս տարվա արիշտան պատրաստենք տնական ալյուրով։ Անցյալ տարի թեև տատս գոհ էր արիշտայից, բայց իր տեղը չէր գտնում, որ արիշտան պատրաստել էինք պետական ալյուրով, քանի որ ավանդական արիշտան պետք է մուգ գույն ունենա։ Այս տարի նրա խիղճը հանգիստ էր, քանի որ ունեինք երկու տեսակի աղացած ալյուր` առաջին տեսակի և երկրորդ։ Իսկ գյուղի ավանդության համաձայն, տնական արիշտան պետք է մուգ գույն ունենա, որովհետև այդ գույնը նրան տալիս է հետաքրքիր երանգ և համ։ Տատիկս էլ որոշեց արիշտան պատրաստել երկրորդ տեսակի ալյուրով։ Մնացել էր, որ նա օրը որոշեր։

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Այս անգամ օրը ընտրելու հետ կապված տանը տարաձայնություններ առաջացան, քանի որ ես և եղբայրս դասի էինք, իսկ այլ հարմար օր տատս չէր գտնում արիշտա պատրաստելու համար։ Ինչևէ, տատս չփոխեց իր որոշումը և պատրաստեց հարմարանքներն ու պարագաները խմորը հունցելու համար։ Քանի որ պատրաստմանը մասնակցող «անձնակազմը» փոքրաթիվ էր, նա մեզ ասաց, որ այս տարի մեկ փութ խմոր կհունցի, իսկ յուրաքանչյուր փութ խմորը հունցվում է տասնվեց կիլոգրամ ալյուրից։ Մինչ նա պատրաստում էր տեղը և կշռում ալյուրը, ես, եղբայրս և մեր քեռակինը դույլերով ջուր էինք բերում խմորի համար։ Տատս հունցեց խմորը, և ես ու եղբայրս հերթով տրորում էինք այն։ Հունցելուց և տրորելուց հետո թողեցինք, որ այն հանգստանա մինչ առավոտ։

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Առավոտյան, ինչպես միշտ, տատիկը շուտ էր արթնացել ու հերթով արթնացնում էր բոլորիս։ Տղամարդկանց ճանապարհում էր աշխատանքի, իսկ թոռներին` դասի։ Ես ու եղբայրս իհարկե մտահոգված էինք արիշտայով, բայց տատս թույլ չտվեց, որպեսզի արիշտայի պատճառով բացակայենք դասից։ Երբ դասերն ավարտեցինք ու եկանք տուն, պարզապես ապշած էինք, որովհետև արիշտան արդեն փռված էր պարաններին, և տանը ալյուրի ոչ մի  հետք չկար։ Հարցուփորձ անելուց հետո պարզ դարձավ, որ իմ ու եղբորս փոխարեն տանեցիներին օգնելու են եկել հարևանները, և ամբողջ պատրաստման պրոցեսը տևել է ընդամենը մեկուկես ժամ։ Բայց պարաններին փռված արիշտան այնքան շատ էր, որ կարծես մեկ փութ խմորից պատրաստված չլիներ։

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Լուսանկարը՝ Լաուրա Սեկոյանի

Եվ իրոք պարզվեց, որ տատս բոլորի հետ «չար» կատակ էր արել և մեկի փոխարեն երկու փութ խմոր էր հունցել։ Վերջացնելուց հետո տանեցիները հարևանների հետ միասին ամփոփել էին իրենց աշխատանքը մեկ բաժակ սուրճի ու քաղցրավենիքի շուրջ։ Տատս այդ ողջ օրը մտահոգված էր արիշտայով, որովհետև օրը այնքան էլ արևոտ չէր, և նա կարծում էր, որ արիշտան չի չորանա։ Բայց հաջորդ օրը կեսօրից հետո արդեն արիշտան չոր էր և հավաքելուց հետո պատրաստ էր բովման։

laura sekoyan

Ալյուրն աղացինք

Աշուն է եկել, և դա արդեն ամեն ինչ փոխում է։ Ամռանը մեր բակի ճոճանակն էր հարևանների սուրճ խմելու ու զրուցելու վայրը, իսկ աշունն այդ վայրը տեղափոխվում է մեր հյուրասենյակ։

Սովորական աշնանային օրերից մեկն էր, երբ պատուհանից տեսա դարպասից ներս մտնող հարևաններին։ Ավանդական սուրճից ու մի թեթև բամբասանքից հետո բոլորը սկսեցին բողոքել աշնան հոգսերից՝ չմոռանալով ավելացնել սպասվող ձմռան հոգսերը։ Մի մասը բողոքում էր, որ ծախսերն են շատ, մյուսը՝ դեռ շատ բաներ չի հասցրել անել: Նմանատիպ շատ բողոքներ էին հասնում ականջիս, երբ հարևան Հասմիկը փոխեց թեման։ Նա տատիկիս ասաց, որ պայմանավորվել է մեքենայի վարորդի հետ, որը էժան գնով կտանի Քաղսի՝ ալյուր աղալու։ Տատիկս, իհարկե, համաձայնեց, և սկսեցին խոսել այն մասին, թե ով որքան ցորեն է տանում աղալու։

Հաջորդ օրը, երբ դասից եկա, մառանի ցորենի պարկերը չկային։ Երկու-երեք ժամ անց տեսնեմ՝ մի մեքենա եկավ, որի մեջ ալյուրով լցված պարկեր կային։ Այդպես մառանը նորից լցվեց, բայց այս անգամ ալյուրի պարկերով։ Տատիկս յոթ հարյուր կիլոգրամ ցորեն էր տարել աղալու, իսկ հարևան Հասմիկը՝ երկու հարյուր կիլոգրամ։ Բավականին գումար էին ծախսել ալրաղացում։ Իսկ գթասիրտ վարորդը, կիսելով գյուղացու հոգսը, քիչ գումար էր վերցրել։ Երեկոյան նորից հավաքվեցին մեր տանը՝ այդ առիթով սուրճ խմելու, և տատս, որը հասցրել էր արդեն խմոր հունցել ու հաց թխել, մի բաժակ սուրճի շուրջ գովում էր նոր աղացած ալյուրը։

Եվ իսկապես, տնական ալյուրից թխված հացերը շատ համեղ են։ Թեև աշունը շատ ծախսատար է, բայց այդ ծախսերը չանելն անհնար է։ Աշնան ծախսերն ուղղված են ապահով ու հանգիստ ձմեռ ունենալուն, իսկ միայն ալյուր աղալը դեռ բավական չէ։

astghik hunanyan

Մալիշկեցի սկեսրոջ մասին, կամ պատմություններ սովետից

Պատմությունները պատմեց մի կին՝ իր մալիշկեցի սկեսրոջ մասին, ու քանի որ չգիտես ինչու, նախընտրեց գաղտնի մնալ, բոլոր անձնանունները փոխած եմ գրել…

Պատմություն 1-ին.  Մե օր բաժակի հերթ էր, կնացե կայնե հերթ, որ բաժակ առնի, առե, պերե, դը պոչով բաժակ էր, մեհ էլ ոշմե պան չունեհեր, ուրախացիրեյ վրան, որ տունը պոչով բաժակ կը, հարևանների հետը փորձակեսեհեր։

Պատմություն 2-րդ. Պատերազմեն առաջ իրանց կովն ինգե, սատկե, էդ միսն էլ հո չեներ թափի, ծախած։ Իրանցը մե պարեկամ ի էլե, ինչ էլե, էկե էդ մսեն տարե։ Ընցե մե 30 տարի, էկե օխտանասունական (70-ական) թվականները, էդ կնիկը նստե նստե, մեկե հիշե, որ տայհ մսի փողը չի տված, կնացե փողն առնի ծեռներեն, դը տայհ շոտվըկեն են մեռե, երեխեքեն ի ուզե։ Ասե՝ եռեսուն տարի առաջ տուք ընձնե իրեյ կիլո միս եք առե՝ փողը չեք տվե, շոտ փողս տվեք։

Պատմություն 3-րդ.  Առատունը կլեր, կեթար Մալըշկյը, կիներ մեյ-մեկ սաղ պարեկամների տները կֆռռար, իշքան միրգ կը կժողեր կիկյար տուն՝ խաղող ի, խնձոր ի, տանձ ի, պանի ի։ Ասեսեհեր՝ այ կնիկ, ընչե՞ս էտքան առե պերե, ասեսեր՝ ոչինչ, փողը կտայ, էլ, էս նվեր ի տված, էն նվեր ի տված։ Կսներ մե քյանի օր, կիկյար կասեր՝ դը փողերը տվեք տանեմ տամ, առե պերիր եմ,  խո ծրի չե՞ն տվե։

Պատմություն 4-րդ. Որ Մալըշկյայեն պերեսեր խաղող պանը, հավասար շարեսեր թելի վրը, կախեսեր առիքյը (առաստաղին)։ Ծմեռը շարան-շարան պերեսեհեր ուտեսեհեր, ոնց որ խաղողը նոր քաղես, ուտես,  թարմ էր մնալ։ Էդ խաղողից շատ էր սիրալ կյատա թխել։ Մե օր էլ որ առանց թոնդիրը չոռնալ՝ վառել ի, շմոլ գազը հելել լցվել սենյակը, էս խեղճի հուշն էլ էթալ։ Բժիշկ էյ կանչել, դը վերջը, դեղ  պան ի տալ, Մանուշակն աշկերը պացել մեկ էլ.

-Վա՜յ, Սիմոնյան ջա՞ն, բը ընչե՞ս շըլվարով եկել։ (Դե բժիշկը բժշկական խալաթը չէր խաքե):

-Բը ի՞նչ անեմեր, Մանուշակ մայրիկ, շըլվարս խանեմեր նոր իկայմե՞ր։

Պատմություն 5-րդ.  Ուրեմն էն վախտը, որ զինքյը ցածի տունն էր մնա,  մեյ էլ բնակշենքնեհեր մնալի, ինքն իրա խմար կաթով լավաշ կթխեր, կուտեր, կյատան, հալվան անպայման էր, մե խատ սնդուկ ուներ, էդ սնդուկի մեջ պաստայանի կար, դե մեհել շատեհեր էթալ, ամեն ինչ էդ տանն էր, որ ուզեսեհեր ճաշ էփեհեր, էթասեհեր, մե քիչ յեղ, կանաչի, սոխ պանեհեր պերել, տաղ եփեսեհեր։ Գյուլնազը (տեգորս կնիկը)  շոշոտ էր էթալ, ես չեմեր էթալ։ Մե օր եկավ, ասաց՝ մաման կյատա էր թխե, էն ինչ խամով էր, որ չտեսնված։ Էդ վախտ էլ մանդարինի սեզոնն էր։ Ես էլ ջղայնացամ, ասիմ՝ քել մանդարին առ պե ուտեյ, որ զինքյը առանց մեզ ի ուտել, մեհ էլ առանց իրա կուտեյ։ Խեղճը կնաց, առավ, պերեց, հենց տրեց սեղանին՝ Մանուշակը վրան կռեց։

-Վայ ծեր տերը խորեմ, էդ ընձի պանի տեղ չեք տնե՞լ։

Պատմություն 6-րդ.  Ըլեսեհեր վերը, մինչև էթալը Մանուշակ տատիին ասեսեմեր՝ հանկարծ ոչ մեկի խետ չկայնես զուռցաս, մե տեղ կեթայ, կիկյայ։ Մինչև կխասնեյեր խանութը՝ ինը խայիր տեղ կկայներ, բը թե՝ էտ էս պարեկամս ի, էտ էն պարեկամսի, տարը տսնենմ, դարը տսնեմ, նոր էթայ։

Պատմություն 7-րդ. Մարդս պանիրտրեստը աշխատեսեր, կոլեկտիվով պտի էթաներ Չեխոսլովակիա։ Խետը պտի փող տաներ, որ առևտուր աներ, բը ի՞շթար տաներ, որ արգելվուկ էր, ու էդ վախտ սկեսրոջս  կլխում լավ միտք ի ծագել։ Ասել՝ յարեք կոշիկի կրունգի մեջը պախեյ, վա՞վ կտսնի։ Տարայ Հովարդը կոշիկի կրունգը խանեց, տասանոցները տրեց մեջը (դը էդ վախտ տասանոցները արտասահմանում լավ փոխվեսեներ), հետո կրուգը հետ տրեց տեղը, մարդս կնաց։ Ի՞նչ պերի, որ լավ ըլի՝ ավտոյի «աբիվկը»։ Մեյն էլ, մե չամադան ծամոն՝ էլ երկար, էլ կլոր՝ իշ ձևի ասես։

-Յա, Հերիքնա՞զ, ախչ մտետ կնացե՞, որ քոնն էլ մե խորոտ կաստում յուֆկը եմեր պերե։

Պատմություն 8-րդ. Բը առատունը շոտ տեղեն կլեր։ Մինչև մեյհ ըլեսեհեր,  տսնասեհեր ծմերույները շլկե իկյալ։ Ասեսեհեր՝ այ կնիկ, ընչե՞ս էդքան առե, ասեսեր՝ տուն կը՝ մեշոյներով ի տանել, մեյհ որ էրկու խատ առնեյ՝ վի՞ր աշկը կխանեյ։

Պատմություն 9-րդ.  Պանիրտրեստի ձիրեկտրը իրա ծանոթին ուզեսեր գործի ընդուներ, դար խմար պտի մե խոքու խաներ, մարդուս իտևնե թիկունք չկար, դար խմար իրան գործեն խանին։ Դը մարդս կնաց ձիրեկտրի շոֆեռի խետ զուռցաց (իրա ծանոթն էր), էդ էլ ասաց՝ կանոխ սաղ հարցերը կլուծեյ, փող կտայ, կմնաս, հանգիստ քել տուն։ Մինչև պապիդ կխասներ տուն, Մանուշակը մտնել ձիրեկտրի մոտ, ասել.

-Գյա տու վի՞ր շունն ես, որ Մանուշակի տղուն կործեն խանես,- ու էլի լիքը պաներ, տուս իկյալ։

Մարդս էլ առատունը առանց իմանալ փողը տարե, որ տը, ասիրեն՝ Մարտիկ ջան, գործերդ շա՜տ վատ ի, Մարտի՜կ ջան։

Պատմություն 10-րդ. Բալա ջան, Մանուշակը, իրա տղեքը ու  ամբողջ Հայաստանը էնքան սև օրեր են տսե, էլ տու սուս։ Էն ժամանակ, որ Մանուշակի մարդը՝ սկեսրայրս,  կնացե պատերազմ, Մանուշակը չի իմացե ճժերին պախի, ուտելու պան չի էլե, աշխատանք չի էլե, ստիպված էրկու երեխուն տվե մանկատուն, էդ վախտը ճժերին մանկատունը ժողե, պախես էր։ Դը մարդուս՝ Մարտիկին, ու փստիկ ճժին տվեց մանկատունը, իսկ էն նորածինը, որ 8 ամսական էլե, չտիմցավ, սովից մեռավ, ճոչին էլ վերցեց, կնաց Մալըշկյը, խոր-մոր մոտը։ Բայց պատերազմի վախտը էդ տունը պլավ, կոլխոզը պերեց, սարքեց, դը որպես պատերազմի վախտը զոհվածի ընտանիքին օգնություն, 8 տարի հետո Մանուշակը երեխեքին հավաքեց մանկատնից, պերեց տուն, մանկատուննե տեղափոխվավ Լեննական։

Բա՜, բալա ջան, մարդ կարա ներսեն տխուր լինի, ցավ տենա, ցավ ապրի, բայց կյանքում ցույց չտը ու մենակ լավով վարաքի մնացածին, այ տենց էր Մանուշակ տատը…