Մշակույթ խորագրի արխիվներ

Արվեստը պետք է զգալ, ոչ թե հասկանալ

Հայաստանի նկարիչների միության անդամ Մերի Եփրեմյանը նկարել սկսել է մանուկ հասակից։ Նկարչուհին դժվարանում է իրեն նկարագրել, գերադասում է, որ իր մասին ոչ թե ինքը, այլ ուրիշները խոսեն։

Նպատակասլաց ու արագ որոշումներ կայացնող մարդ է, սիրում է ստեղծագործել ազատության մեջ։ Մերին մասնագիտության ընտրության հարցում չի տատանվել, իրեն որևէ այլ ոլորտում երբեք չի էլ պատկերացրել։ Նկարչուհին Հայաստանի գեղարվեստի պետական ակադեմիայի շրջանավարտ է։ Մագիստրատուրայի շրջանակներում, փոխանակման ծրագրով մեկնել է Սանկտ Պետերբուրգի Շտիգլիցի ակադեմիա։

-Շտիգլիցում ուսանեցի գերազանց, վերադարձա Հայաստան` դիպլոմային աշխատանքս պաշտպանելու: Այն համարվեց լավագույնն ու Հայաստանի նկարիչների միության անդամ դարձա,- պատմում է Մերին։

Գեղանկարչուհին 2012 թվականից ցուցահանդեսներ է ունեցել։ Մեծ արձագանք է ստացել հատկապես գրաֆիկայի առաջին անհատական ցուցահանդեսը՝ 2017 թվականին։

Մերի Եփրեմյանը մեզ հետ զրույցում խոսեց նաև Սանկտ Պետերբուրգում և Բելառուսում վերջերս տեղի ունեցած ցուցահանդեսների մասին:

-2021 թվականին Բելառուսում միջազգային ամենամյա ցուցահանդես կայացավ` բիենալե, որին մի շարք երիտասարդ նկարիչներ էին մասնակցում Շվեդիայից, Էստոնիայից, Ղազախստանից, Ռուսաստանից և այլ երկրներից։ Ես պատիվ ունեցա ներկայացնելու Հայաստանը, և 17-րդ դարի շքեղ ցուցասրահում միայն ինձ շնորհվեց պատվոգիր,- ոգևորությամբ նկատում է նկարչուհին՝ հավելելով,- տպավորություններս բառերով անհնար է նկարագրել։

8 երկրի ներկահացուցիչների շարքում Մերի Եփրեմյանի կտավը միակն էր, որ արժանացավ «Լավագույն աշխատանք» մրցանակի։

Մերին երազկոտ մարդ է և ունի բազմաթիվ երազանքներ, որոնց մեծ մասն արդեն կատարված է համարում՝ ընդգծելով․

-Այսօր էլ քայլ առ քայլ մյուս երազանքներիս ետևից եմ գնում։ Երջանիկ մարդ եմ ինձ համարում։

Ինչպես զրույցի ընթացքում նշեց նկարչուհին`ցանկացած միջավայր նկարելու ցանկություն է ստեղծում, սակայն բնությունն ու սեփական արվեստանոցը առանձնահատուկ են իր համար։

Մերի Եփրեմյանը նաև մոդելինգով է զբաղվում:

-Սիրում եմ աշխատել տեսախցիկի հետ, ոչ ստանդարտ, ոճային կերպարներ ստանալ հագուստից, ու ամեն ինչին որպես արվեստ մոտենալ,-նշում է Մերին, որն իր այդ ձգտումը համարում է իր առանձնահատկությունը։

Մերին դասավանդում է նաև արվեստի դպրոցներում։ Որպես լավագույն խորհուրդ սաներին՝ ընդգծում է․

-Պետք է արվեստն անսահման սիրել ու կոչմանը հավատարիմ մնալ` ինչքան էլ փորձություններով հարուստ լինի ուղին։ Նկարչությունն անսահման խորը աշխարհ է։

Մերի Եփրեմյանը վստահ է․

-Արվեստը պետք է զգալ, ոչ թե հասկանալ։

Եթե մարդը դերասան է, ուրեմն շնորհալի է

Այս անգամ արվեստային խորհրդավոր վարագույրը փորձել ենք բացել  Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնի  դերասան, բեմադրիչ,  մանկավարժ Սամվել Բաղինյանի հետ:

 -Ե՞րբ առաջավ Ձեր մեջ դերասան դառնալու ցանկությունը։ Ի՞նչը նպաստեց դրան։
- Ցանկությունն առաջացավ 3֊րդ դասարանում  (1964թ), երբ Իջևանի կուլտուրայի տանը տեսա  «մարդ-թատրոն» մեծն Սուրեն  Քոչարյանի ելույթը (թումանյանական դպրոցական ծրագրով),  իսկ նպաստեց ժող. թատրոնին կից, դպրոցական թատերախմբում ներգրավվելը:

- Իսկ սկզբնական շրջանում ինչպիսի՞ դժվարությունների հանդիպեցիք, և ինչպե՞ս կարողացաք հաղթահարել դրանք։

-Դժվարություններ եղել են և՛ ժող. թատրոնում (երբ սկսնակ դերասան էի), և՛ Գեղարվեստաթատերական ինստիտուտում, և՛ Ստեփանակերտի բեմում, և՛ լեհական թատրոնում, և՛ այսօր… Սակայն դրանք հաճելի դժվարություններ են, ստեղծագործական հաճույքով վարձատրվող դժվարություններ: Դրանք հաղթահարվում են միայն նվիրումով ու կլանված աշխատանքով:

-Եղել եք լեհական թատրոնում: Ինչո՞վ էր տարբերվում հայկականից։

-Շատ բաներով էր տարբերվում։ Ցանկացած լեհական թատրոն ունի երկու, շատ հաճախ երեք բեմ ու դահլիճ (մեծ, միջին կամ փոքր, կամերային)։ Չկա դերասան, որն ամեն թատերաշրջանում մի քանի դեր չխաղա։ Ոչ ոք իրավունք չունի և ինքն էլ չի հրաժարվում փոքր կամ էպիզոդիկ դերերից։ Նույն տաղանդավոր դերասանը մի ներկայացման մեջ գլխավոր դերակատար է, մյուսում՝ էպիզոդիկ: Լեհերը երբեք որևէ  դերասանի մասին չեն ասում «շնորհալի», «շնորհաշատ» և այլն։ Եթե դերասան է՝ ուրեմն անպայմա՛ն պետք է շնորհալի լինի։ Եթե ասում ես  «շնորհալի դերասան», ուրեմն կա նաև  «ապաշնո՞րհ դերասան»:  Եթե մարդը դերասան է, ուրեմն շնորհալի է:   Նաև՝ լեհ դերասան-դերասանուհիները շատ համեստ են (երբեք գլուխ չեն գովում)։ Երբ մեկին (արժանի) հաճոյախոսություն ես անում, անհարմար է զգում և քեզ ընդհատում.  «Տո ես ի՞նչ եմ արել որ… Դու այսինչին նայիր այնինչ դերում (իր ընկերներից), տես թե ի՛նչ հրաշք է»:

- Լեհաստանում աշխատելու տարիներին, ցանկանու՞մ  էիք Հայաստան վերադառնալ։

-Եթե նման ցանկություն չլիներ՝ չէինք վերադառնա։ Ինչքան էլ այնտեղ լավ էր, միևնույնն է, կարոտը խեղդում էր (քանի՞ դերասանի կարող եք թվարկել, որոնք աշխատել են ռուսական, լեհական, գերմանական կամ ֆրանսիական թատրոնում, հաջողություն ունեցել և ապա՝ ամեն ինչ թողել ու վերադարձել Հայաստան):

-Ի՞նչն  է փոխվել հիմա Հայ բեմում։ Ասում են, որ առաջ այն ռոմանտիկ էր, իսկ հիմա ավելի մաթեմատիկական է դարձել։ Կա՞ նման բան։

- Չեմ կարծում։ Թատրոնն ինքը միշտ էլ ռոմանտիկների համագործակցություն է… Ավելին, այսօրվա (թատրոնին նվիրյալ) դերասաններն առավել ռոմանտիկ, առավել անձնազոհ են, քանի որ նախկինների հսմեմատ, նյութապես ավելի անապահով են ու իրավական առումով՝ ավելի խոցելի:

-Ինչքանո՞վ է Հայ թատրոնն այսօր քայլում ժամանակին համահունչ։  Ինչպիսի՞ փոփոխություններ են տեղի ունեցել, որոնք անակնկալ են եղել ձեզ համար։

-Ներկայիս, հայտնի դեպրեսիայի շրջանում՝ հուսադրող, դրական շարժ է նկատվում համարյա բոլոր թատրոններում:  Օրինակ՝ վերջերս մի քանի հետաքրքիր բեմադրություններ եմ դիտել Սունդուկյանում, Համազգայինում, Պարոնյանի փոքր բեմում:   Թատրոնը միշտ էլ պարտավոր է հարցեր տալ և երբեմն պատասխաններ փնտրել։ Դա է նրա առաքելությունը։ Ինձ թվում է, որ մեր հայ թատրոնը շարունակում է քայլել այդ ճանապարհով և ստեղծագործական առումով, բավականին բարեփոխվել է և շարունակում է բարեփոխվել:

-Ինչպիսի՞ հիշարժան դերեր և ներկայացումներ կհիշեք ձեր մասնակցությամբ։

-Վերջին երեք տարին (արտերկրից վերադառնալուց հետո) հանգրվանել եմ Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոնում: Իհարկե, բոլորիս հայտնի պատճառով, անտրամադիր եմ, անհանգիստ, բայց ստեղծագործական զբաղվածության  առումով՝ գոհ եմ: Խաղացել եմ Հարդինգի դերը՝ «Թռիչք կկվի բնի վրայով», Փադիշահ՝ «Ալլադինի կախարդական լամպը», հայրը՝ «Էվրիդիկե», «ներմուծվել եմ» «Հարսնացուն հյուսիսից» ներկայացման մեջ, հետաքրքիր դեր եմ ստացվել (նոր բեմադրվող) Բրեխտի «Արթուրո Ուիի կարիերան, որը պետք է կանխվեր» պիեսում…  Նաև զբաղված եմ մեր թատրոնից դուրս՝ մի կոմերցիոն նախագծում: Եթե ավելացնեմ, «Նարեկացի» արվեստի միությանը կից, մեր ստեղծած Սուրեն Քոչարյանի անվան պոեզիայի թատրոնում զբաղվածությունս՝ հաստա՛տ ձանձրանալու ժամանակ չի մնում:

-Ի՞նչ կարծիք ունեք այսօրվա երիտասարդ կադրերի մասին։

- Ես թատրոնի երիտասարդության նկատմամբ մեծ համակրանք ունեմ։ Հավանաբար դա գալիս է նրանից, որ իմ երիտասարդ տարիներին, Արցախի թատրոնի ավագ սերնդի մեր հրաշալի արտիստները՝ առանձնահատուկ սիրով են վերաբերվել ինձ (խորհուրդներ տվել, օգնել, ոգևորել):   Սունդուկյան թատրոնը այսօր հրաշալի, կայացած երիտասարդություն ունի, և բարեբախտաբար սերնդափոխությունը անվտանգ ու սահուն է իրականանում։ Ես նրանց  շատ եմ սիրում ու գնահատում, քանի որ այսօր (նյութական առումով) դժվար է մնալ թատրոնի նվիրյալ արտիստ… Կեցցեն մեր երիտասարդները:

-Իրականացրել եք բեմադրություններ Լեհաստանում, ինչպիսի՞ պահեր ապրեցիք: Արդյոք դժվար չէ՞ր դերասանական գործունեությունից հետո բեմադրություններ անել:

-Իհարկե դժվար էր։ Երբ նման անսպասելի առաջարկ ստացա, սկզբում շատ մեծ սթրես ապրեցի։ Բայց քանի որ ժամանակին, Արցախի թատրոնին կից դերասանական ստուդիայում բեմադրություններ էի արել (նաև` արտապլանային ներկայացում թատրոնում) և ամենակարևորը՝ որպես դերասան 80-ականներին, աշխատել էի Ստեփանակերտ հրավիրված այնպիսի տաղանդավոր վարպետ ռեժիսորների հետ, ինչպիսիք էին՝ Նիկոլայ Ծատուրյանը, Վահե Շահվերդյանը, Արմեն Էլբակյանը, երջանկահիշատակ փայլուն  մանկավարժ-ռեժիսոր Ռաֆայել Ջրբաշյանը, և շատ բան էի «գողացել» նրանցից, կարողացա գլուխ հանել և ոչ միայն «չխայտառակվեցի», այլև նույնիսկ որոշ (թող ներվի ասել) հաջողություն ունեցա:

- Երբ մենակ եք լինում, ինչի՞ մասին եք հաճախ մտածում։

- Ցավոք սրտի (պատերազմից հետո), մեծ դժվարությամբ եմ ինձ ստիպում մտածել կենտրոնանալ ասմունքային ծրագրերիս կամ թատրոնում հերթական դերիս վրա: Ուղեղիս մեջ անընդհատ մի միտք է պտտվում.  ո՞նց կարողացանք կորցնել նորմալ երկիր ունենալու այս հազվագյուտ շանսը: Իմ բաժին մեղքի զգացումն է ազատ (և ոչ միայն այդ) ժամերիս մտածմունքը, ցավն  ու ափսոսանքը:

«Աստված և Հայրենիք»

«Հայաստան» կինոթատրոնում կայացավ «Աստված և Հայրենիք» գրքի շնորհանդեսը։ Հեղինակը` մասնագիտությամբ բանասեր Լալա Ղանդիլյանը, սկսել է ստեղծագործել դեռ վաղ դպրոցական տարիքից։ Սա բանաստեղծուհու առաջին գիրքն է։ Ինչպես նշեց`ստեղծագործություններում միշտ գերակշռել է հայրենիքի թեման։

-Գրելն իմ տարերքն է, սակայն երբեք չեմ մտածել գիրք ունենալու մասին։

Թե ինչպե՞ս ծնվեց գիրք տպագրելու գաղափարը` Լալա Ղանդիլյանը պատասխանեց.

-44 օրյա պատերազմ կոչվող արհավիրքը անջնջելի հետք թողեց հոգումս, և հոգեկան տառապանքներս բանաստեղծություններ դարձան։  Տղայիս մոտ միտք առաջացավ` ստեղծել գիրք` բարեգործական նպատակով։ Այսպես էլ «ծնվեց» իմ «Աստված և հայրենիք» բանաստեղծությունների ժողովածուն։

Ինչպես հավելեց բանաստեղծուհին, գիրքը կյանքի է կոչվել ընտանիքի ջանքերով, իսկ տպագրելու հարցում բոլորն օգնել են մեծ նվիրումով ու  անշահախնդրորեն, քանի որ բարեգործական նպատակ է հետապնդել։ Գրքի վաճառքից ստացված ամբողջ հասույթը կծառայի 44 օրյա պատերազմում վիրավորում ստացած զինվորների ապաքինմանը։ Ժողովածուում տեղ են գտել հեղինակի  աղոթքները, հայրենիքը գովերգող ու պատերազմում ընկած զինվորների հիշատակը հավերժացնող բանաստեղծություններ։ Հարցին` արդյո՞ք  նախատեսվում է հետագայում ունենալ նոր ժողովածուներ, գրքի հեղինակը պատասխանեց, որ  մշտապես ստեղծագործում է  և ժամանակը հասունանալուն պես կունենա նոր գրքեր։ Շնորհանդեսի ավարտին Լալա Ղանդիլյանը «Աստված և Հայրենիք» բանաստեղծությունների ժողովածուն նվիրեց 44 օրյա պատերազմում զոհված տղաների հարազատներին։ Մեզ հետ զրույցում հեղինակը նշեց, որ գիրքը տպագրվել է 500 օրինակով։ Առաջիկայում կարող են ձեռք բերել ինչպես իրենից, այնպես էլ «Բուկինիստ» գրախանութների ցանցից։

Երգիծանկարիչների «Լևանա» փառատոնը մեկնարկել է

Հոկտեմբերի 2-ին Հովհ. Թումանյանի թանգարանի բացօթյա տարածքում Հայաստանի Երգիծանկարիչների Ասոցիացիան անց կացրեց «Լևանա» խորագրով փառատոնը, որը նվիրված էր Հայաստանի Հանրապետության Անկախության 30-ամյակին:

Փառատոնի հիմնական մասնակիցներն էին երիտասարդ երգիծանկարիչներ, ուսանողներ։

Փառատոնի կազմակերպիչն էր Ճարտարապետության և շինարարության Հայաստանի ազգային համալսարանը (ՃՇՀԱՀ)` դասախոս, ծաղրանկարիչ, բեմադրիչ Սուքիաս Թորոսյանի գլխավորությամբ:

Փառատոնի հովանավորներն են տեր և տիկին՝ Լևոն և Աննա Աֆեյանները:

Փառատոնի մասնակիցները 18-25 տարեկան երիտասարդ երգիծանկարիչներ էին, ուսանողներ, ովքեր ներկայացրել էին իրենց հեղինակած երգիծանկարները, պատկերապատումները, կոմիքսները և ժյուրիի կողմից արժանացել իրենց ստեղծագործությունները ցուցահանդեսում ներկայացնելու պատվին: Փառատոնի առանցքային նպատակներից էր` հումորային ժանրում մեր կենցաղը, բարքերը, տարակարծությունները մեկնաբանելը, ժամանակի խնդիրները քննադատելը: «Լևանա» փառատոնը նպատակ ունի խթանելու գրաֆիկական հումորի որպես արվեստի առանձին ճյուղի զարգացմանը Հայաստանում:

Փառատոնն ուղեկցվում էր կենդանի երաժշտությամբ, որը ինքնատիպ տրամադրություն էր ստեղծում: Այցելուները, անգամ եթե նախապես չգիտեին փառատոնի մասին, անպայման մոտենում էին, դիտում երիտասարդների աշխատանքները, քաջալերում մասնակիցներին:

Ցուցահանդեսի մասնակից ուսանողները պարգևատրվեցին ի հիշատակ 44-օրյա պատերազմում հերոսացած Ալբերտ Հովհաննիսյանի մրցանակներով:

Փառատոնին ես նույնպես մասնակցում էի իմ երկու աշխատանքներով: Անկեղծ ասեմ. ես կիսատ էի թողել ուսումս և երկու տարի առաջ զորակոչվել բանակ: Իմ ծառայությունն անցավ քառասունչորսօրյա պատերազմի միջով: Պատերազմը շատ բան է փոխել իմ կյանքում: Կորցրել եմ ընկերներիս, ապրել պատերազմի բոլոր ծանր պահերը… Իմ ներկայացրած աշխատանքներից էլ կարող էիք դա զգալ: Միայն դասախոսիս` պարոն Թորոսյանի քաջալերմամբ ու խորհրդով հաղթահարեցի ինքս ինձ և որոշեցի մասնակցել փառատոնին: Շնորհակալ եմ: Պատերազմից հետո իմ ամենակարևոր ու պայծառ պահերը ապրեցի այդ օրը:

Նրանք, ովքեր տեղյակ չէին փառատոնից, տեղեկացնեմ, որ ցուցահանդեսը գործելու է 10 օր:

Ուրախ կլինենք լսելու ձեր կարծիքները և խորհուրդները

Լուսանկարները` Սերյոժա Առաքելյանի

meri avetisyan

Հայ թատրոնն այսօր

Յուրաքանչյուր շղթա բաղկացած է օղակներից, և այդ օղակներից  նույնիսկ մեկի բացակայությունը խախտում է շղթայի համաչափությունը: Այդպիսի մի շղթա է պետականությունը, որի օղակներից մեկն էլ հանդիսանում է մշակույթը: Որքան ամուր է պետականությունը, այնքան ամուր ու ազդեցիկ է արվեստը և մշակույթը: Դեռևս  Քրիստոսից առաջ հինգերորդ դարում թատրոնը  ծնվեց և  իր բուռն արտահայտումը ստացավ Հին հունական քաղաքակրթության զարգացման շրջանում: Թատրոնը, որպես արվեստի ճյուղ, արմատավորվեց, զարգացավ ու իր մեջ ներառեց արվեստի մյուս բնագավառները: Այլ կերպ ասած, թատրոնը  արվեստների միավորումն է, և թատրոնն է իր ինքնաարտահայտման բնույթով ունակ մարդու հասցնել հոգևոր ինքնամաքրման, մաքրագործման, կամ ինչպես Հին հույները կասեին. «Կատարսիսի»:  Թատրոնը  յուրաքանչյուր դարաշրջանում  արտահայտվեց յուրովի: Թվում էր, թե քսաներորդ դարասկզբին կվերանա թատրոն ասվածը, քանի որ զարգանում էր ֆիլմ արտադրությունը: Սակայն թատրոնի արմատները ավելի խորն են և նույնիսկ հիմա` քսամեկերորդ դարում, արդի թատրոնը իր դրսևորման յուրահատկությամբ շարունակում է գրավել հանդիսատեսին:

Առհասարակ թատրոնը մնայուն արժեք է, ճկուն է` կարողանում է որսալ իրեն անհրաժեշտը, դա կարող է լինել նորարարություն, գաղափար կամ մեկ այլ բան: Թատրոնը  հասարակության արատները ծաղրողն ու քննադատողն է, բայց միևնույն ժամանակ, ամեն ինչ կենցաղից ավելի բարձր կերպով ներկայացնելու արվեստը: Բեմում փոքրիկ մարդկային խնդիրը դառնում է համամարդկային և հուզում բոլորին, նույնիսկ մարդասպանին կարող են կարեկցել և ընդունել, որովհետև մենք տեսնում ենք նրա հոգու շերտերը: Սակայն բեմում ամեն ինչ պայմանական է, կեղծ  և պատրանք: Միևնույն ժամանակ գրավիչ, հետաքրքիր և մարդկային, ահա թե ինչն է թատրոնի հավերժական լինելու գաղտնիքը:

Ըստ թատերագետների քսանմեկերորդ դարասկզբում թատրոնը անցումային փուլում է: Մեզ մոտ` Հայաստանում, թատրոնն ետ է մնացել իր ժամանակաշրջանից: Չենք կարող ասել, որ չունենք թատերագետներ, սակայն նրանք  չեն ստանում համարժեք պետական աջակցություն, նրանց ստեղծագործությունները գրեթե չեն բեմադրվում: Պետությունը հարկ եղածի  պես չի խրախուսում թատրոնի կամ առհասարակ մշակույթի զարգացմանը, ամեն ինչ բարձիթողի վիճակում է: Բացակայում է արդի թատրոնի մատուցման ձևը, որոշ պետական թատրոններ դեռևս նախորդ դարերի  ցուցադրման ոճն է  և կարծես թե չեն ընդունում նորը: Ցավոք,  քիչ է նաև երիտասարդ սերնդի ներգրավվածությունը:  Մարզերում սահմանափակ են ներկայացումները, և կարելի է ասել, ոչինչ  չի նպաստում թատրոնի հետագա աճին: Այնինչ պետք է թատրոնը վերելք ապրելուց բացի ներկայացներ ժամանակաշրջանը, օգներ ժողովրդին հաղթահարելու անցած արհավիրքները և խոսեր նրանց անունից : Ոչ թե մնար նույն տեղում. դա վտանգավոր է, որովհետև ուժեղը միշտ հաղթում է թույլին, իսկ մենք հիմա թուլացել ենք  և պիտի վախենանք  օտար մշակույթների  ազդեցությունից, քանի-որ վտանգ  կա սեփականը կորցնելու: Իսկ սեփական մշակույթքը ու ազգային արժեքները կորցրած ժողովուրդը միաձուլվելուց բացի դառնում է ոչ ոք և մնում պատմության քառուղիներում:

Մշակույթի հետ մեկ տեղ անկում է ապրում նաև կրթությունը: Ժամանակակից Հայ իրականության մեջ  ամենինչ գնում է լճացմանը , ինչը և սարսափելի հետևանքների կարող է հանգեցնել: Սակայն մենք ունենք ազգային գենոֆոնդ: Մեր ժողովուրդը ստեղծագործող է, արարող  և իմաստուն: Այդ ժողովրդի անհատներն են  մեր վաղվա քաղաքակրթության ու մշակույթի զարգացման միակ հույսը, նրանք պիտի  ամբողջ աշխարհին ներկայացնեն մեր դարավոր մշակույթը և ստեղծագործ ժողովրդի  ամուր կամքն ու գաղափարները:

Ուլգյուրը՝ Մոմիկի ծննդավայր

Հայաստանի գեղեցկագույն վայրերից մեկում՝ Վայոց ձորի Աղավնաձոր գյուղից 5 կմ հյուսիս-արևմուտքում է գտնվում միջնադարի հայ հայտնի քանդակագործ, ճարտարապետ, մանրանկարիչ Մոմիկի ծննդավայրը՝ Ուլգյուրը։ Ըստ հնագույն պատմության՝ Աղավնաձորը նախկինում քարավանատուն է եղել, արդեն միջնադարում դարձել է գյուղատեղի, իսկ ավելի ուշ բնակեցվել Խոյից, Սալմաստից ու Վանից գաղթած բնակիչներով։

Ուլգյուրում, որը նախկինում ունեցել է նաև Ժամիդուզ անվանումը, գտնվում է տարածաշրջանի պատմամշակութային ամենակարևոր կոթողներից մեկը՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռը։ Այն կառուցել է Մոմիկը՝ 13-14-րդ դարերում։ Մատուռում երկու վիշապակոթողներն են, որոնք վերածվել են խաչքարի։ Այս կոթողներից մեկին փորագրված են արձանագրություններ, որոնց հիման վրա հետագայում կազմվել է Մոմիկի տոհմածառը։
Եկեղեցու գերեզմանատանը հայտնաբերվել են  Մոմիկի ծնողների՝  Գրիգորի և Ավթայի, եղբոր՝ Գոհարտուռի, հարսի՝ Խերիկի, նրանց զավակներ Խլաթի և Խազի ու այլ ազգականների տապանաքարերը։
Սուրբ Աստվածածին մատուռը վերակառուցվել է խորհրդային տարիներին, իսկ մյուս՝ Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցուց պահպանվել են միայն հիմնապատերը։

Մոմիկի ծննդյան հստակ տարեթիվը, ցավոք, անհայտ է։ Բայց անհերքելի է, որ նա ծնվել է 13-րդ դարում։ Ապրել է Երիցակ վարպետի հետ մի գյուղում՝ շատ աղքատ։
Ենթադրվում է, որ Մոմիկն իր գործունեությունն սկսել է Կիլիկիայում։ Հայտնի դարձել է Կեռաս թագուհու պատվերով մի Ավետարան ծաղկելու շնորհիվ։ Եղել է Օրբելյան տան նկարիչ-ճարտարապետը։ Ստեփանոս Օրբելյանն ասել է. «Եթե քարը նրա կամքին ենթարկվում է մոմիկի պես, ապա եկեք նրան տանք Մոմիկ մականունը»։

Մոմիկի գործերից պահպանվել են ձեռագիր ավետարաններ, գրքեր։ Նա կառուցել է Նորավանքի, Արենիի եկեղեցիները։ Նրան են վերագրվում նաև Եղեգիսի Զորաց, Տաթևի Սուրբ Գրիգոր եկեղեցիները։

Ըստ ավանդազրույցի՝ Մոմիկը սիրահարված է եղել Սյունյաց իշխանի գեղեցիկ դստերը։ Իշխանը խոստացել է դստերը կնության տալ այն պայմանով, եթե Մոմիկը սեղմ ժամկետում կառուցի հոյակերտ, դեռևս նմանը չունեցող մի տաճար։ Երբ ճարտարապետը վանքի կառուցումը հասցրել է ավարտին, ծառան իշխանի հրամանով գմբեթի վրայից հրել ու ցած է գցել նրան։ Այսպիսով, 1333-ին է վախճանվել Մոմիկը, իր ընկած վայրում էլ այժմ հանգչում է։

Իսկ վարպետի ծննդավայր Ուլգյուրը այժմ էլ կանգուն է՝ հայտնի վայոցձորյան յուրահատուկ բնության անկրկնելի հմայքով, հայաստանյան լեռնոտ դիրքով և հավերժ սուրբ մնացող ուխտատեղի Մոմիկի կառուցած Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի-մատուռով։

20200823_114414~2

Սրբալույս մյուռոն

Դարեր առաջ Հայոց աշխարհում ծառաշատ, եդեմային մի անկյուն կար, որ գտնվում էր Տարոնում՝ Մշո դաշտից հարավ: Դա պատմական Եղրդուտն էր: Ասում են՝ հնում մշեցի ծերունիները գալիս էին, ըմբոշխնում այդ արտասովոր գեղեցիկ տեսարանը և 20 տարով երիտասարդանում: Երրորդ դարում այստեղ վանք է կառուցվել: Մինչև Եղրդուտ անունն ստանալը կոչվել է Շիշ Յուղո վանք, որ նշանակում է նաև Մյուռոնաման:

Մյուռոնամանի քաշը շուրջ 70 կիլոգրամ է, իսկ տարողությունը՝ 180 լիտր, պատրաստված է մաքուր արծաթից, Մոսկվայի հայ ոսկերիչների կողմից։ Մյուռոնը գործածվում է մկրտության ժամանակ՝ դրոշմի խորհուրդը կատարելիս։ Հայ եկեղեցու կանոնների համաձայն՝ մյուռոնը պատրաստվում է Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի օրհնությամբ Մայր տաճարում յոթ տարին մեկ անգամ։

myuron1

Մյուռոնը քրիստոնեական բոլոր ուղղափառ եկեղեցիներում օծման համար սրբազան բուրավետ յուղ է, որ կաթողիկոսի օրհնությամբ ու ձեռքով պատրաստվում է ձիթապտղի յուղից, որին խառնվում է բալասան և 40 տեսակի հոտավետ ծաղիկներ, փայտեր ու բույսեր: Մյուռոնով մկրտվելը սրբությամբ օծվելն է: Իսկ այս նյութի իմաստը խորախորհուրդ և էապես հրաշալի մեկնաբանություն ունի, քանզի երկբայական փութով չի փոխում իր տեղը և ոչ էլ նենգությամբ լքում բնակատեղին, որովհետև այն չի մաքրվում օճառով և ոչ էլ ընդդիմակա մի բանով արտաքսվում:

Ըստ Նարեկացու՝ մեռոնն աներևակայելի զորություն է, որ բարետեսիլ օծում է բռնամարտիկ, մերկամրցանակ ըմբիշներին որպես զորավոր ճգնավորական հնարք, սատանայի ճիրաններին անորսալի դարձնող, դևերի և ախտերի ահարկու ախոյան։ Երբ Հերովդես թագավորի հրամանով գլխատում են Հովհաննես Մկրտչին, մեռոնը վերցնում է մի մեղավոր կին՝ Մարիամ Մագդաղենացին և զատկի տոնից 6 օր առաջ դրանով Հիսուսի ոտքերն է օծում, այնուհետև սրբում իր մազերով։

Մյուռոնի խորախորհուրդ էությունը Հիսուսի փրկչական առաքելության վրա է խարսխված, ինչը հասու և տեսանելի է միայն հոգևոր իմացությամբ՝ հավատի աչքերով։

eva harutyunyan

6/8-ի տակ ռաբիսվելու զարմանահրաշ արվեստը կամ աստիճանական հրաժարում մեր ինքնությունից

«Ռաբիզ- ռաբիզ երգում եմ,

Եվրոպական հագնվում,

Ողջ աշխարհը ման եմ գալի,

Հայերիս ուրախացնում»։

«Անուշս, քո ցավը տանեմ»։

«Հավանել է քեզ իմ սիրտը ու պոկվել տեղից»։

«Քեզ հետ ասել-խոսելը

Եվ ցավ է, և մուրազ է»։

«Առաջին սերը ձնծաղիկի պես

Ինձ ոտից գլուխ մի անգամ չափեց»։

Այս և այլ փառահեղ արտահայտություններ կարող ենք ամեն վայրկյան լսել, որովհետև 6/8-ը դարձել է մեր երգարվեստի արքան։ Այս արքայի ամենամտերիմ ու անբաժան բարեկամներից մեկն էլ մուղամն է՝ համեմված լացակումած դուդուկով ու աղավաղված կլարնետով։ Այնքան շատ ենք կլարնենտն այս ոլորտում տեսնում, որ դասական համերգներին այն նկատելիս էլեկտրաշոկի ենք ենթարկվում, մտածելով՝ մի՞թե կարելի է արժեզրկել այդ գործիքը՝ դասական երաժշտության մեջ օգտագործելով։

Հիշում եմ, թե փոքր տարիքում ինչպես էի ամեն օր անհամբերությամբ սպասում, որ ռադիոյով երգեր լսեմ։ Այն ժամանակ մի տեսակ ջերմություն ու բարություն կար երգերում, իմաստ կար բառերի մեջ, իսկ երաժշտության մեջ՝ մեղեդի, հոգի։ Չեմ ասում, թե այսօրվա երգերն անիմաստ են, ոչ։ Փառք Աստծո, կան որոշ երգիչ-երգչուհիներ, խմբեր, որ բարձրորակ երաժշտություն են մատուցում, բայց ցավոք այդ երաժշտությունը շոուբիզնեսի երևի թե 20 տոկոսն է կազմում, եթե ոչ ավելի քիչ։ Դե, որովհետև շոուբիզնեսից վաղուց միայն բիզնես արմատն է մնացել, իսկ շոուին փոխարինելու են եկել գռեհիկ ու վուլգար հագուկապը, անհասկանալի ազատ ու անճաշակ բեմական կեցվածքը։ Այսօր ագռավից մի փոքր մեղմ կռկռացողը կարող է երգիչ հայտարարել իրեն, որովհետև երաժշտական ստուդիաներում կարելի է անհավանական հրաշքներ գործել, դե իսկ բեմում անկենդան երգելը նրանց ամենացանկալի զբաղմուքն է։ Այսօր ամեն երկրորդն իրեն կարող է պոետ հռչակել, որովհետև երգեր լսելիս երբեմն ապշում ես, թե ընդամենը մի քանի հանգեր համաձայնեցնելով, ինչպիսի գլուխգործոցներ կարելի է ստեղծել։ Տասն անգամ կարդալուց հետո էլ զգում ես, որ ոչ մի իմաստ չես գտնում բառերում, բայց ախր, ո՞վ է հարցնում քո կարծիքը, չէ՞ որ այդ խոսքերի հեղինակը քեզնից տասնյակ անգամ ավելի իմաստուն է ու փորձառու։ Էլ չեմ ասում, որ եթե մի քիչ էլ գումար ունենաս, ապա մի քանի օրում աննկարագրելի ճանաչում ձեռք կբերես։ Այսօրվա վեցության երգերի մեծ մասը կորած սիրո, գտնված սիրո, գտնվելիք սիրո, թաքնված սիրո, մոռացված սիրո, կարճ ասած՝ սիրո հազարավոր դրսևորումների մասին են։ Ամա՜ն, իսկ եթե այս երգերը չլինեին, ինչպե՞ս էինք իմանալու, որ սերը կարող է կորչել, թաքնվել, ծնվել ու մեռնել․․․ Վերջապես սիրուն հասնելուց հետո թեման միանգամից անցնում է մեկ այլ մակարդակի՝ գալիք հարսանիքին։ Զարմանալի է, որ կոնկրետ նշանդրեքի մասին շատ երգեր չունենք, բայց պետք չէ անհանգստանալ, հաստատ դա էլ կունենանք։ Հարսանիքի ժամանակ չենք մոռանում գովերգել զույգ ծաղիկներին, քավոր-քավորկնոջը, ծնողներին, ընկերներին, հարսի շորը․․․ Շուտով կսկսենք փառավորել հարսի կոշիկի համարը, զգեստի երկարությունը, փեսայի կոստյումի գինը, հարսի շրթներկի համարը, փեսայի փողկապի գնման օրը, մեղրամսի ինքնաթիռի տոմսի գինը և այլ կարևոր ու իմաստալից հարցեր։ Չմոռանանք, թե ինչպիսի ողբերգական վիճակ է լինում, եթե հանկարծ նորապսակները բաժանվում են։ Դե, ինչպես գիտենք ցավ զգալիս ավելի զգացմունքային ու խորը երգեր են գրվում։ Չգիտեմ՝ արդյոք դա այս դեպքում էլ է գործում իր ուղիղ իմաստով, թե ոչ, բայց այն, որ ցավոտ երգերի յութուբյան հոլովակները ընդամենը մի քանի օրում կես միլիոնից ավելի դիտումներ են հավաքում․․․ Բոլորս տառապում ենք այդ զույգի հետ միասին և երբ վերջապես կարողանում ենք հաշտեցնել, արդեն անցնում ենք երեխաների թեմային։ Ու այսպես մինչև խորը ծերություն։

Նախկինում, երբ այս 20 տոկոսը 6/8-ը կամ մի փոքր ռաբիսն էր, երբեմն գուցե հաճելի էր դա լսելը, իսկ այսօր․․․ Այո, հարսանիքների բոլորս ենք մասնակցում։ Բոլորս էլ հավաքույթներին պարում ենք դրա ներքո։ Երբ ընկերներով հավաքվում ենք, երեկոյի մեկ պատվավոր համարը շախով-շուխով երգին ենք նվիրում, մանավանդ՝ գինովցած ժամանակ, բայց խոսքն այն մասին է, որ դա կարող է ուղղակի ամենօրյա կյանքի անբաժանելի մասը դառնալ։ Վատն այն է, որ այդ աղբը երբեմն հեռուստատեսությամբ է ցուցադրվում։ Ի՞նչ պետք է սովորեն դա նայող երեխաները։ Ի՞նչ արժեքային համակարգ, մտածելակերպ պետք է ունենան։ Դե, տղաները հավանաբար իրենց ապագա յարի համար բազմաթիվ գեղեցիկ արտահայտություններ կսովորեն, աղջիկներն էլ փոքր տարիքից հարսանիքի պատրաստություն կտեսնեն կամ էլ կսովորեն հագուստը տանը մոռանալ ու այդ տեսքով դուրս գալ տնից։ Այսօր կան դեռահասներ, որոնք հպարտանում են իրենց հնչեցրած կլկլոցների քանակով ու, երևի թե, ծաղրում են իրենց դասարանում ջութակ նվագող երեխաներին։ Ախր ,այդ պաշտելի վեցության ռաբիս երաժշտությամբ դաստիարակվողի բնավորությունը, պահվածքը, աշխարհայացքն էլ այդպիսին լինելու։ Այդ երգերի տեսահոլովակները դիտելով պահելաձև, վարվելակերպ է սովորելու։ Ցավոք, նրանք չեն իմանա Էլվինա Մակարյանի, Տաթևիկ Հովհաննիսյանի, Զառա Տոնիկյանի մասին, դե իսկ Կոմիտասի, Արամ Խաչատրյանի, Առնո Բաբաջանյանի մասին հիշատակելն ավելորդ է։ Հույս ունեմ, որ գոնե մեր այսօրվա որակյալ երաժշտություն մատուցողներից մի քանիսին կիմանան, որ մեր ժողովրդական երգերը չեն մոռացվի, հակառակ դեպքում մենք քայլ առ քայլ գիտակցված անմտությամբ կհրաժարվենք մեր արմատներից, մեր մշակույթից, մեր հարստությունից՝ վերջնականապես տեղը զիջելով արաբաթուրքական ելևէջներին։ Լավ է, որ դեռ ունենք մի քանիսին․ մութ թունելի վերջում դեռ մի փոքր լույս է երևում։ Հուսամ, որ այդ լույսը մի օր այնքան պայծառ կշողա, որ կկուրացնի վեցության իրականությունը ու ուշքի կբերի, կվերածնի մեր երգարվեստը։

Վերջում ուղղակի կասեմ, որ անշուշտ, ճաշակին ընկեր չկա։ Իմ նախընտրած երաժշտությունն էլ մեկ ուրիշի համար կարող է անորակ լինել։ Համենայնդեպս, ես մանկուց չեմ նախապատրաստվել հարսանիքիս ու հինգ բառով տասը երգ չեմ փորձել գրել։

«Անուշը» Վանաձորում

2020 թվականի մարտի 6-ին Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան Պետական դրամատիկական թատրոնի դերասանները, Հ. Թումանյանի 150-ամյակին ընդառաջ, իրենց յուրահատուկ արվեստով Վանաձորի հանդիսատեսին ներկայացրին «Անուշ» բեմականացումը, որը մասնակցում էր նաև Հայաստանի թատերական գործիչների միության «Արտավազդ» ամենամյա մրցանակաբաշխությանը: Ներկայացումը բեմադրվել է ՀՀ Ժողովրդական արտիստ Վահե Շահվերդյանի կողմից: Հայաստանի թատերական գործիչների միության «Արտավազդ» ամենամյա մրցանակաբաշխությանը մասնակցում են Հայաստանի բազմաթիվ թատրոններից, ինչպես նաև Ստեփանակերտից: Հիշեցնենք, որ մրցանակաբաշխության փորձագետների կազմում են ՀՀ ԿԳՄՍ փոխնախարար Արա Խզմալյանը, դրամատուրգ, «Գրական թերթի» և «Դրամատուրգիա» ամսագրի գլխավոր խմբագիր Կարինե Խոդիկյանը, Երևանի մնջախաղի պետական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ժիրայր Դադասյանը, Գյումրու Վ․ Աճեմյանի անվան դրամատիկական թատրոնի տնօրեն, բեմադրիչ Լյուդվիգ Հարությունյանը, ԵԹԿՊԻ-ի թատերական ֆակուլտետի դեկան, պրոֆեսոր Աննա Հեքեքյանը, Երևանի կամերային թատրոնի տնօրեն, բեմադրիչ Լուսինե Երնջակյանը, թատերական և կինոբեմադրիչ Արամ Շահբազյանը: Բացի այս գործից՝ Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան Պետական դրամատիկական թատրոնը «Արտավազդ» ամենամյա մրցանակաբաշխությանը ներկայացրել էր նաև «Վարազդատ» ներկայացումը:

Թատերական աշխարհը և արվեստը ապրում են և շարունակելու են ապրել և ապրեցնել ժողովրդին: Հանդիսատեսի հոտնկայս, անվերջ, չդադարող ծափահարությունները վկայում են այն մասին, որ հանդիսատեսները գնահատեցին թե՛ դերասանների պրոֆեսիոնալ խաղը, թե՛ բեմադրիչի հմուտ ու գրագետ մոտեցումը ներկայացման յուրաքանչյուր ակնթարթին, և թե՛ առհասարակ, մեծանուն վարպետի նմանօրինակ պոեմներին:

Դե, իսկ յուրաքանչյուր դերասանի արվեստը նրա խոսքի և մարմնի շարժման մեջ է: