Ani asryan

Մի օր կվառվի՞ տանս ճրագը

Կարոտ, թախիծ, հիշողություն, քաջություն, հպարտություն…

Այս յոթ ամիսների ընթացքում մտքիցս դուրս չի եկել այն պատերազմը, որին ականատես եղա:

Մեկի տան դուռը փակվեց, և ծուխը մարեց: Մեկի մայրը տխուր նայում էր ինձ, երևի տղայի հայացքն էր փնտրում, իսկ ես հազիվ էի զսպում արցունքներս: Մյուսի մայրը ծեր է, խնամողը հարսն է, նա տղայի մահվան լուրը լսել էր հեռուստացույցից: Շարունակե՞մ, ո՛չ, շարունակել պետք չէ, իմաստ էլ չկա:

Երևի ազգս սկսել է ապրել` գիտակցելով, որ մեր քաջերը դրա համար ուրախ կլինեն և ամպերի միջից իրենց ժպիտն էլ կերևա:

Մեր տունն էլ սկսեց ապրել, մեր տան ճրագն էլ վառվեց` հիշելով նրա հայացքը: Մեծ Մակիչը հորեղբայրս է, իսկ փոքրը՝ մյուս հորեղբորս որդին: Մենք բոլորս ապրում ենք մի տան մեջ: Հորեղբայրս զոհվեց Ֆիզուլի-Հորադիս պաշտպանական դիրքում: Նրա մահը մեծ կորուստ էր իմ ընտանիքի համար, սակայն այդ ցավը սփոփեց հորեղբորս որդին` իր աշխարհ գալով: Նրա մեջ մենք տեսնում ենք հորեղբորս, պապս նայելով Մակիչիկին, հիշում է իր որդու մանկությունը: Մակիչը հիմա հաճախում է մանկապարտեզ և մեր տան ճրագն է: Պապս հատուկ ուշադրություն է տածում նրա նկատմամբ: Ամեն օր ասում է.

-Մակիչիս հաց տվալ ե՞ք:

-Հա, պապի, մի քիչ կերել է:

-Մակի՜չս, քանք խանութ` պապին քեզ հինչ առնի՞:

-Պապի, ուզըմ եմ ծամոն, լայզեր:

-Մակիչիս սասն ա, էն հի՞նչ իլավ խոխիս:

Ամբողջ օրը տանը լսվում է.

-Մակի՜չ, Մակիչ, արի՛ տուն:

-Մակիչ, խելոք պահի քեզ:

-Գնա՛ լվացվիր, կեղտոտ են ձեռքերդ:

-Խաղալիքներդ հավաքի՛, այ տղա:

Երջանիկ ենք մենք, երջանիկ փոքրիկ Մակիչով:

Երևի ազգս սկսել է ապրել` գիտակցելով, որ մեր քաջերը դրա համար ուրախ կլինեն և ամպերի միջից իրենց ժպիտն էլ կերևա:

shushan stepanyan portret

Կարոտում եմ Ձեզ

Երբ մտքումս նրա անունն եմ տալիս, սիրտս արագ է բաբախում, դեմքիս ժպիտ է հայտնվում, ու սկսում եմ կարոտել:

Իմ սիրելի՜ ընկեր Հակոբյան, կարոտել եմ, շատ եմ կարոտել: Ինչ իմանայի, որ չորս տարի առաջ կյանքն ինձ կարող էր Ձեզ նվիրել: Ու հիմա կաք իմ սրտի մի անկյունում՝ բարությամբ լի, խաղաղ ու արևոտ աշխարհում:

Աշխարհիս տխուր թելերն էլի կապվել են իրար, ու նորից նույնն է՝ կարոտ…

Երբեք չեմ պատկերացրել, որ աշակերտը կարող է իր ուսուցչին այդչափ սիրել, և որ ուսուցիչը այդչափ կարող է նվիրվել իր աշակերտներին, նրանցից ամենքի երջանկության թրթիռով ապրել ու նրանց հետ տխրություն կիսել: Ես երջանիկ եմ. այս սերն իմն է:

Չորս տարի առաջ, ավագ դպրոց, նոր միջավայր ու կրկին ինձ հավատարիմ թերարժեքության մեծ զգացում. «Բոլորն ուժեղ էրեխեք են էս դպրոցում, բա ես ո՞նց եմ էստեղ սովորելու»: Ու այս նախադասությամբ «ներշնչված»՝ պիտի ոտք դնեի ավագ դպրոց, որ կյանքիս մի նոր փուլ կերտեմ:

Բայց ահա և նա, նա, ով հենց առաջին իսկ դասին մեր անգլերենի մակարդակը ստուգելու, նախկինում դասավանդած ուսուցչի անունն իմանալու, մեր ծնողների ինքնությունը պարզելու փոխարեն մեզ բոլորիս թևեր նվիրեց ու ասաց, որ կարող ենք, որ կհասնենք այն ամենին, ինչի որ ձգտում ենք: Ասաց, որ բոլորս հավասար ենք, ու որ անհնարին բան չկա, պետք է ցանկանալ ու շատ աշխատել: Եվ բացարձակապես հուսալքվածիս նա թևեր տվեց՝ իր ներշնչող խոսքերով կարելով սրտիս:

Գնալով նրա՝ ներշնչանք դարձած խոսքերն ինձ համար շնչելու պես կարևոր դարձան, ու ամեն օր մի նոր խորհուրդ, հույսի մի նոր թել, ու ավելի էին ուժեղանում թևերս. չէ որ ես պիտի թռչեի:

Ես սիրում էի անգլերեն լեզուն, քանի որ նախկին դպրոցի ուսուցչուհուս նվիրումը նույնպես մեծ էր, ու նրանով էր ծնվել սերս անգլերեն սովորելու (ի դեպ, նա նույնպես հրաշալի մարդ ու հրաշալի մասնագետ է): Դե, բայց ամեն տեղ, ամեն ինչում մենակ սերը քիչ է, շատ քիչ: Հա, սիրում էի անգլերեն, բայց այդքան ջանասեր չէի, լեզուն չէի զգում, սահուն չէի թարգմանում ամեն ինչ: Գուցե յոթերորդ, ութերորդ դասարաններում հենց այդքանն էլ հերիք էր, բայց քանի որ ես միշտ մտածում էի. «Իբր, ի՞նչ գիտեմ. երկու բառ ու մի հատ «Պարզ ներկա»՝ «դու, դազ»… Ես դառնում էի ավելի պահանջկոտ ու սկսում էի շատ աշխատել, բայց, դե, մեկ է, էլի ջանասեր չէի, էլի մի երկու բառ ու` «դու, դազ»:

Նրա հետ առաջին դասից հետո ժպիտի երանգով պարուրված՝ մտա տուն, կանգնեցի հայելու առաջ ու ասացի. «Դե, տես, Շուշ ջան, թե դու ինչ լավ անգլերեն ես իմանալու: Մենակ պիտի ընտիր աշխատես»:

Ու եկավ մի օր, երբ ես դաս պիտի պատմեի: Պատմեցի շատ սխալներով ու մտածում էի, որ հուսախաբ կանեմ և՛ իրեն, և՛ ինձ, որ կմտածի, թե ես բան չգիտեմ: Երբ վերջացրի, նա ժպտաց ինձ (մենակ ես գիտեմ, թե ինչքան եմ այդ ժպիտը սիրում) ու ասաց.

-Ապրես, աղջիկս, մի քանի սխալ ունես, դրանք էլ ընթացքում կշտկվեն: Այ, տեսեք, երեխաներ, Շուշանն ինչ ճիշտ արտասանեց այս բառը:

Ու նույն կերպ ամեն անգամ, երբ մեզնից մեկը դաս էր պատասխանում, մենք մեզ երկնքին ավելի մոտ էինք զգում: Չի եղել մի դեպք, երբ ասեր՝ վատ էր պատասխանդ, կամ` նստիր, «երկուս»: Հազար սխալ բառի դիմաց նա լսում էր մեր մեկ կամ երկու ճիշտ պատասխանն ու դրանով մեզ ոգևորում:

Եվ այդպես երեք տարի, ու ես զգում եմ անգլերենը, սահուն թարգմանություններ եմ անում, մտքերս եմ կարողանում փոքր-ինչ արտահայտել: Ես թռչում եմ արդեն, և հենց այն օրից, երբ նա ասաց. «Մենք միասին շատ բան կսովորենք, անհնարին ոչինչ չկա»:

Մի տարուց ավելի է, ինչ նրա կերպարն իմ ամենօրյա հիացմունքի առարկան չէ, ինչ նրա ձայնը ուշ-ուշ եմ լսում: Ու երբ Սիսիան եմ գնում, արագ վազում եմ նրան տեսնելու: Դուռը բացում է իմ սիրելի՜, իմ պաշտելի՜ ընկեր Հակոբյանը, ու գրկում ենք իրար: Մի քանի վայրկյան, ու մենք լուռ ենք, բայց հենց այդ լռությամբ ամեն ինչ ասված է:

Ու գուցե շատերին թվա, թե իրենք էլ ունեն այսպիսի մեկին, բայց, չէ, հավատացնում եմ, իմ ընկեր Հակոբյանն ուրիշ է:

tatev arustamyan1

Չմնանք առանց հեքիաթ

Քեզ հաստատ փոքր ժամանակ պատմել են ամենատարբեր հեքիաթներ, հիշո՞ւմ ես` որն էր քեզ ամենահարազատ դարձած հեքիաթը։ Ես չեմ հիշում: 

Անցնող տարիների հետ աչքերիս առաջ պատկերվում է ինձ ցանկալի հեքիաթը: Իմ հեքիաթում գերակշռում են ձյունե թմբերը, սպիտակ ծառերն ու իրար սեր տվող մարդիկ:
Երբ բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ, ընկա հիվանդանոց, ցանկություններս, որոնք միայն ենթագիտակցական աշխարհիս համար են, ի հայտ եկան: Ես խնդրեցի հերթապահ բուժքրոջը, որ երգի ինձ համար: Պատասխանը եղավ. թե երգել իմանայի, ի՞նչ գործ ունեի էստեղ: Ու իմ հեքիաթի հերոսների շարքին ավելացան ոչ միայն հեքիաթ պատմողները, այլ նաև սպիտակի մասին երգողները:
Իմ հեքիաթը գնալով ճերմակում է քո մազերի պես:
Ու երկարում սիրուդ զուգահեռ, իմ ամենաթանկ:
Աշխարհը` լուցկու տուփ դարձած, փորձում է ջերմացնել, իսկ մենք հերթով դուրս ենք ցատկում լուցկու հատիկների պես` այրելով ինքերս մեզ` ներսում պահելով բնության շռայլած զգացմունքները: Ահա, իմ աշխարհում մարդիկ ոչ թե հեքիաթային, այլ հեքիաթոտ են, վարակիչ, իսկ իրենց կարոտը մոխրագույն է` դատարկ մնացած տներից ելնող ծխի պես:
Երեք խնձորների փոխարեն երկնքից աստղեր են թափվում ինքնամոռաց, աստղաթափ։ Պատմողի, լսողի ու թաքուն ականջ դնողի փոխարեն աստղերը բաժին են հասնում հավատին, սիրուն ու ինքնամոռաց նվիրվողին։
Մեր հեքիաթները տարիքի հետ համաչափ փոխում են իրենց գույներն ու ձևերը, բայց ոչ երբեք բովանդակությունը։ Իսկ բովանդակությունն ամփոփված է ընդամենը մի քանի բառի մեջ, թե բարին միշտ հաղթում է չարին, ասել է թե՝ մենք վերացնում ենք մեր մեջ եղած բացասականն ու վատը։
Չմնանք առանց հեքիաթ,
Չուշանանք,
Չմնանք առանց չապրած կյանքի.
Ապրենք…

Գյուղական համ ու հոտ

Դեռ նոյեմբեր ամիսն է, բայց ձմեռը արդեն հյուր է եկել մեզ: Այն զգացնել տվեց իր գալուստը դեռ հոկտեմբեր ամսվա կեսերից: Ձյունը եկավ, նորից հալվեց ու նորից արևը իր կենսաժպիտ շողերով ողջունեց մեզ: Գյուղացիները դեռ չէին վերջացրել ձմռանը պատրաստվելու աշխատանքները, ուստի բոլորը նորից անցան աշխատանքի, քանի աշունը մի նոր անակնկալ չէր մատուցել: 

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Ամբողջ օրը լսվում է «դրուժբայի» ձայնն, ու ամեն անգամ այդ ձայնը լսելիս հասկանում եմ, որ ձմեռը մոտենում է: Գյուղացիները իրենց փայտն են կտրում, որ ձմռանը կարողանան ջեռուցել իրենց տները: Մի կողմից էլ` կացնի ձայնն է լսվում, որը սկսում է իր գործը կատարել «դրուժբայից» հետո:

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Այնուհետև սկսում են փայտերը դասավորել: Սկսվում է նաև ձմռան պաշար հավաքելու գործընթացը: Երբ տատիկս ինձ ասում է.

-Սոնա’, մի քինա էն ճղոպուրի տակը վհաքի,- ես հասկանում եմ, որ արդեն հոկտեմբեր է: Հոկտեմբեր ամսվա գլխավոր ընդեղենը դա ճղոպուրն է`ընկույզը: Շատ հեշտ կարելի է գուշակել, թե երբ է ընկույզի սեզոնը: Երբ մեծ ու փոքրի ձեռքերը ամբողջովին սևացել են, ուրեմն սեզոնը սկսված է:

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Ընկույզը բերում ենք տուն, մաքրում, ապա դնում արևի տակ, որ չորանա, քանի որ սկզբում այն թաց է լինում: Այնուհետև տատիկս անցնում է ընկույզը կոտրելու և միջուկը մաքրելու գործին.

-Էս մաքրածս լրցրեք մի տոպրակի մեջին, տիրեք մի տեղ, վեր ղարկեմ Սեյրանիս, հեսա մի տոպրակ էլ մաքրեմ, էտ ալ կղարկենք Սվետիս:

-Տատ, անընդհատ մաքրում ես, աչքերդ չի՞ ցավում:

-Բալա, հինչ անեմ ցավըմա, բա խոխորցս մհար չմաքրե՞մ:

Ու առավոտից երեկո տատիկս այդ գործով է զբաղված:

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Ընկույզից սուջուխ էլ ենք պատրաստում, որը Նոր տարվա «չարազի» սեղանի գլխավոր զարդն է: Սուջուխ պատրաստելու համար ընկույզները շարում են թելերի վրա, այնուհետև պատրաստում են թանձր զանգված, որտեղ օգտագործվում են ալյուր, դոշաբ, շաքարավազ, ջուր, մեխակ և դարչին: Ընկույզով շարված թելերը մտցնում են այդ թանձր զանգվածի մեջ, այնուհետև կախում են, որ չորանա: Չորանալուց հետո ստացվում է սուջուխը: Սիրում եմ տատիկիս ու մայրիկիս հետ սուջուխ պատրաստել:

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Այսօր մայրիկիս հետ որոշեցինք գինի պատրաստել ձմռան համար: Դե իհարկե, մեր այգու համեղ խաղողից: Սկսեցինք խաղողը մաքրել, լվանալ, այնուհետև ճզմել, որ հյութը դուրս գա: Այդ ամենից հետո խաղողահյութը դրեցինք, որ թթվի ու դառնա գինի: Ամեն հոկտեմբերի գինի ենք պատրաստում, ու ամեն անգամ այդ գինին խմելիս եղբայրս ասում է.

-Մամ, էս գինի՞ ա: Ոնց որ սոկ լինի:

Բայց դե գինի է, ուղղակի ինչպես հայրիկս է ասում, «գրադուսը քիչ ա»: Այս տարի էլ կպարծենամ, որ գինին ես եմ պատրաստել…

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Լուսանկարը` Սոնա Զաքարյանի

Այս պարզ թվացող, բայց միևնույն ժամանակ, բարդ աշխատանքները գյուղացու առօրյայի անբաժանելի մասն են կազմում: Գյուղացին իր արդար աշխատանքով է ապրում` իր մի կտոր վաստակած հացը ուրիշների հետ կիսելով: Իսկ գյուղական աշխատանքները շատ հաճելի են ու հետաքրքիր: Եթե հետաքրքրեց ուրեմն այցելեք մեզ: Հասցե` Սյունիքի մարզ, դրախտային Դարբաս:

nina arsutamyan portret

Թե` խելքս շատ էր կտրում

Մոտ հինգ տարեկան էի, և մեր տանն ամեն օր վեճ ու կռիվ էր: Հիմա ասեմ` ինչու:

Քույրիկս սովորում էր հենց մեր գյուղի` Գորայքի միջնակարգ դպրոցի 2-րդ դասարանում: Նրա համար գնում էին տարբեր գրենական պիտույքներ, ես նույնպես ցանկանում էի գնալ դպրոց` այդ իսկ պատճառով ամբողջ օրը հորս և մորս խնդրում էի ինձ նույնպես տանել դպրոց, քանի որ, ես նույնպես ցանկանում էի ունենալ տարբեր ձևի գրենական պիտույքներ, ուսերիս գցել գեղեցիկ պայուսակ, հագնել «թիթիզ-թիթիզ» շորեր և իհարկե, ամենակարևորը, տառերը և թվերը իմանալն էր:

-Պա~պ, մա~մ , խնդրում եմ, ինձ էլ տարեք դպրոց:

Այս նախադասությունը կարծես դարձած լիներ իմ օրվա խոսակցականի մեծ մասը: Բայց ես միայն լսում էի.

-Նինա ջան, չէ, դեռ ժամանակը չէ,- ասում էր մայրս,- Նինա ջան, համբերի, մյուս տարվանից կգնաս: Համ էլ Գրիգորը (հորեղբորս տղան է), վատ կզգա մենակ, մի դասարանից կլինեք, միասին կսովորեք, մի նստարանի կնստեք:

Ես նեղացած գնում էի նստում սենյակում, հանում քրոջս` Զաբելի գրքերը և սկսում իբրև դաս անել: Վերցնում էի ամենասիրածս տիկնիկը և սկսում իրեն «դաս տալ»: Հետո կրկին գնում էի մորս մոտ և սկսում նվնվալ.

-Մամ, լավ էլի, խնդրում եմ,- և սկսում լաց լինել:

Օրեր էին անցնում, որոնք կարծես ինձ համար տարիներ լինեին:

Արդեն սեպտեմբերի մեկն անցել էր, տատիկենց տանը հացի խմոր էին անում: Տատս կաթսայի մեջ լցնում էր խմորի համար անհրաժեշտ բաղադրիչները, իսկ մայրս` խառնում էր դրանք: Դե, ես կրկին ժամանակ չէի կորցնում և նստում էի թոնրի կողքին և սկսում.

-Մամ, լավ էլի, խնդրում եմ…

Տատիկս թեման փոխելու համար ինձ ասում էր, թե այս խմորով քանի լավաշի գունդ կլինի: Խմորն արեցին, և գնացինք մեր տուն: Մեր տունը գտնվում էր հենց տատիկենց փողոցում: Կրկին ես նվնվում էի:

-Մամ, լավ էլի, այ մամ, ես ինձ խելոք կպահեմ, ինչ ասես` կանեմ: Մենակ` Զաբելի, Տաթևի հետ գնամ դասի, լավ էլի…

Մեր դիմացով քայլում էր դպրոցի տնօրենը և ականջի պոչով լսում մեզ:

-Մամ, նայի` գալիս ա, գնա ասա, էլի, գնա… Ես էլ գնամ, լավ էլի, խնդրում եմ…

-Նելլի ջան, ինչո՞ւ է երեխան այդպես նվնվում,- հարցրեց տնօրենը:

-Ընկեր Թադևոսյան, ուզում է դպրոց գնալ, բայց մենք ուզում ենք իր տարիքի երեխաների հետ մյուս տարի գնա:

Էլի ինչպես միշտ անպոչ գդալ, մտա խոսակցության մեջ.

-Խնդրում եմ, էլի, ասեք, որ ես կարող եմ գալ…

-Այո, իհարկե, կարող ես: Վաղը Նինայի փաստաթղթերը կբերես, և նա կդառնա մեր դպրոցի աշակերտուհի:

Այս մեկ նախադասությունից հետո այնքան էի ուրախացել, որ էլ ասելու չի: Ես դարձա առաջին դասարանցի:

Բայց հիմա ժամանակ է գալիս, որ զղջում եմ, իսկ ժամանակ է գալիս, որ չեմ զղջում:

Թե` խելքս շատ էր կտրում:

Լուսանկարը՝ Ռոզա Թարվերդյանի

Հայաստանի գյուղերը. Շաքի, Սյունիքի մարզ

sona abunts

Իղձեր ու երազանքներ

… Բարձրահարկ երկու շենք՝ իրար միացած ամուր պարանով: Շուրջս մարդիկ են. եկել են ինձ երկրպագելու, ուժ տալու: Պատրաստվում եմ քայլել այդ թելի վրայով և մի շենքից հասնել մյուսին: Վախս հաղթահարելու օրն է: Հանում եմ կոշիկներս, վերցնում եմ երկար ձողս, որով պետք է հավասարակշռությունս պահեմ լարախաղացի պարանի վրա, նաև վերցնում եմ հեռախոսս: Երազանքս է այդ բարձրության վրա, այդ պարանի վրա ունենալ սելֆի: Այո, հանգիստ ասացեք` ապուշ երազանք է, անհեթեթ, կյանքին վտանգ սպառնացող: Բայց դե ի՜նչ արած, իմ սիրտն էլ դա՛ է ուզում: Ծափահարություններ… Եվ ես բարձրացա: Ճոճվում եմ աջ, հետո` ձախ, հետո նորից` աջ, այնուհետև` հետ ու առաջ…

Մի քանի րոպե հետո շտապօգնության մեքենան կանգնած է լինում ներքևում, տասնյակ մարդիկ են հավաքվում: Ինչո՞ւ: Երևի զգում են, թե ինչ է կատարվելու: Աջ, ձախ, ա՜, թըմփ… Վերջ:
Հետո չեմ հիշում՝ ինչ է կատարվել, որովհետև ոտքերիս ուժեղ ցավից տեղիցս վեր եմ թռչում. երազն ավարտված է: Ու ես մտածում եմ՝ ինչքան անպիտան ու թույլ եմ ես. անգամ երազում չեմ կարողանում երազանք իրականացնել:
Գլուխս իջեցնում եմ բարձին, շարունակում քունս ու փորձերս:
…Ծով է, քամի, ավազ ու արև: Մեր նավը լողում է օվկիանոսի կենտրոնում: Ես արդեն հագել եմ ռետինե լողազգեստը և պատրաստվում եմ սուզվել ջրի խորքը: Ցա՛տկ: Մեկ, երկու, երեք, չորս հինգ… Այսպես մինչև վաթսունը հաշվեք, ու շունչս կկտրվի:
Հիսունհինգ, հիսունվեց, հիսունյոթ, հիսունութ, հիսունինը… Բավական է: Ինձ կոտորում եմ ջրի տակ, չգիտեմ` ինչ անել, որ փրկարարները իջնեն ու դուրս հանեն ինձ: Անխելքները չեն մտածել, որ անփորձ է, կարող է` խեղդվի, կարելի է հետը սուզվել: Մինչ ես ինձ կկոտորեմ, մեկ էլ տեսնեմ սպիտակ շնաձուկ կոչվածը երախը բացած շտապում է ինձ մոտ:
Նորից մեկից սկսեք հաշվել, մինչև հասնեք երեքին, ես էլ չեմ լինի:
Մեկ, երկու, երեք… Ա՜, հա՛մփ:
Շնաձկան ատամների ծակոցից վեր եմ թռչում տեղիցս: Աստվա՜ծ իմ, կրկին չստացվեց: Ո՞նց բաց թողեցի ջրի տակ լինելու և վայելելու հնարավորությունը: Բայց, ինչո՞ւ չեք ասում, որ ես մեղավոր չեմ, շնաձուկը ինձ կերավ: Թե չէ` հաստատ դեռ երկար էի ջրի տակ մնալու, դե՛, գիտեք հնարավորություններս:
Գլուխս իջեցնում եմ բարձին, շարունակում քունս ու փորձերս:
…Փոքրիկ պատուհան, կողքիս անծանոթ թռչող, պատուհանից կարծես սպիտակ սավան է կախած. դուրսը ամպեր են, ուրիշ ոչինչ: Ինքնաթիռում եմ, արդեն պատկերացրիք: Հաջող վայրէջք ենք կատարում: Նստում եմ օդանավակայանից Փարիզ տանող ավտոբուսը: Հասնում եմ Փարիզ: Ավելին, հասնում եմ Էֆոիս աշտարակը: Մեքենան դեռ չկանգնած ես դուրս եմ թռչում մեքենայից, գլորվում գետնին, վեր կենում ու ինչքան ուժ ունեմ վազում դեպի աշտարակը: Վազում եմ, հասնում եմ, անվերջանալի աստիճաններով եմ արդեն բարձրանում: Իմ երազանքը ավելի շատ ոչ թե աշտարակը տեսնելն է, այլ աշտարակից բացվող տեսարանը տեսնելը: Բարձրանում եմ, բարձրանում, չեմ հասնում, չի վերջանում: Հերթական արագ քայլերս եմ անում, ու մեկ էլ… Այս անգամ էլ` դը՛մփ: Ահաբեկիչներն էին: Պայթեցրին երազանքս: Պայթյունը տեղում վառում է ինձ ու շպրտում իրականություն: Քրտնախաշ եղած արթնանում եմ, մի քիչ սթափվում, ընկալում, որ ընդամենը ցավոտ երազ էր, անկատար երազանք:

Կտրվի երևակայությունս, որ ոչ մի կերպ չի թողնում ուզածիս հասնեմ: Այս անգամ գլուխս բարկացած եմ դնում բարձին ու փորձում շարունակել փորձերս, որոնք, ինչպես ինքս ինձ խոստացա, պետք է ցանկացած գնով իրականություն դարձնեմ: Հասկացե՛ք, արդեն քինախնդրության հարց էր, «սկզբունք» կոչվածի: Գլուխս խոնարհում եմ բարձիս: Գնացինք:
…Սառնամանիք, բուք ու բորան, ծովի մակարդակից 2500 մ բարձրության վրա եմ գտնվում: Ուժեղ քամին գետնից հավաքում է ողջ ձյունը և դրանով ուժեղ ապտակներ տալիս: Բայց ես դիմանում եմ, ընկնում եմ, հետո, ուժերս հավաքելով, վեր եմ կենում ու շարունակում ճամփաս: Արդեն կեսում եմ: Արարատի մեջտեղում եմ: Կողքովս Աբովյանի ուրուն է քայլում, բարձր ձայնով հետը զրուցում եմ ու շարժվում առաջ:
-Աբովյա՛ն ջան, ո՞ւր ես, չկաս այսքան տարի:
-Եթե ուզում եք ինձ տեսնել, եկեք այստեղ՝ Արարատ: Իմ հոգին այստեղ է: Ով ի սրտե ցանկանա ինձ տեսնել ու գա այստեղ, ես կհանեմ նապաստակի մորթու նման ճերմակ իմ անտեսանելի ծածկոցը, և նա կտեսնի ինձ:
-Իսկ այսպիսի ցրտի պայմաններում ո՞նց ես մնում:
-Կանգնի՛ր, չշարժվես: Տե՛ս, դիմացդ արևմուտքն է, որտեղ գտնվում է Հայաստանը: Այստեղից միշտ ջերմություն է փչում: Հետևումդ արևելքն է՝ Թուրքիան, այստեղից սառնամանիք է գալիս: Հայաստանից եկող տաքությունը չեզոքացնում ու ոչնչացնում է թուրքական սառնամանիքը, ես էլ հանգիստ ապրում եմ: Նայի՛ր, քիչ մնաց, հասնում ենք գագաթին:
-Բարև ձեզ, հարգելի հեռուստադիտողներ, ուղիղ եթերում դուք դիտում եք «Հայաստան-Չեխիա» ֆուտբոլային մրցախաղը:
Հայրիկս միացրեց հեռուստացույցը… Արթնացրեց:
Այլևս չեմ դիմանում, ուզում եմ բարձր լացել, ախր, ինչքա՞ն կարելի է տապալել երազանքներդ:
Չէ՛, երևի արթնանամ ու իրականում սկսեմ պայքարել ու իրագործել դրանք: Թե չէ` երազելով բան դուրս չի գա:

shushan stepanyan

17.am-ի հետ

Դե, հիմա էլ ես պատմեմ ճամբարային իմ օրերի, իմ կյանք մտած 17.am-ի, իմ նոր ընկերների, իմ` Սևանից եկող հույզերի ու ապրումների մասին: Ուրեմն, մի օր մեր Սոսեի (ինձ թվում է, որ գրեթե բոլորդ էլ իրեն գիտեք) մորաքույրն ինձ ասաց, որ «Մանանա»-ից են եկել Սիսիան: «Շուշան ջան, դու լավ ես գրում, գնա հանդիպմանը»: «Է՜հ, էդ ինչ պիտի գրեմ, որ հավանեն, որ իրենց ուժեղ խմբի անդամ դարձնեն»,-մտածում էի մինչ գնալս: «Վերջ, գնում եմ: Մարդ ես, մեկ էլ տեսար` իմ գրածներն էլ հավանեն ու տպեն իրենց կայքում»: Այնքան լավ անցավ հանդիպումը: Ակտիվ քննարկումներ, հետաքրքիր ֆիլմերի դիտում: Երեխաների ակտիվությունն ավելացավ, և սկսեցին հարցերին հետաքրքիր պատասխաններ տալ, և ճիշտ պատասխանների դիմաց մեզ 17.am-ի նոթատետրեր նվիրեցին: Մեզ ասացին, որ երկու` մեզ ներկայացնող նյութ ուղարկենք ու սպասենք իրենց պատասխանին: Գրեցի, ուղարկեցի ու հավատում էի, որ գրածներս կհավանեն, որ կասեն` լավ ես գրում: Ինչքան էլ ընկերներիդ, հարազատներիդ կարծիքով դու լավ ես գրում, միևնույնն է, կարիք ունես գործից հասկացող, հմուտ, ճիշտ խորհուրդներ տվող մարդկանց խոսքերի: Մեկ ամիս սպասել եմ, ու օրեցօր ինձ թվում էր, որ դժվար էլ զանգեն կամ գրեն, բաց հետո նամակ ստացա, որ կրկին կհանդիպենք Սիսիանում: Մի օր էլ մի շատ հաճելի ձայնով աղջիկ (արդեն սիրելի դարձած Դիանան էր) զանգեց ու ասաց, որ այսինչ օրը հանդիպում ենք, ու իրենց դասընթացների մասնակիցներից մեկն եմ: Անկեղծ, շատ ուրախ էի:

Հիմա արդեն կայքում տպված ութ նյութ ունեմ ու Սևանի մեդիա ճամբարի մասնակիցներից մեկն եմ: Այնքան հավես են անցնում օրերը, ու որ հետադարձ հայացք եմ գցում «մինչ 17.am-ը» ու հետո, շատ փոփոխություններ եմ նկատում. ավելի ինքնավստահ եմ դարձել, էլ չեմ ասում. «Ուֆ, մեկ ա, անկապ եմ գրել», «Հա, ինչ, էսպես բոլորն էլ կարող են գրել»: Սկսել եմ սիրուն լուսանկարներ անել և ուրիշ աչքով եմ նայում աչքիս տակ ընկած լուսանկարները, կարողանում եմ ընկալել դրանք, փոքր-ինչ վերլուծել: Չգիտեմ, իրոք, այնքան շնորհակալ եմ «Մանանա»-ին` մի քանի ամսվա ընթացում այսքան բան տալու համար:

Ինչ լավ էր, որ գնացի…

nina arsutamyan portret

Սևան մեդիա ճամբար. Եվ որտե՞ղ է լավ

Երբեմն ինքս ինձ հարց եմ տալիս, թե որտե՞ղ է կյանքը ավելի երջանիկ, և արդյո՞ք քեզ շրջապատող միջավայրը կարող է քեզ փոխել: Ապրելով գյուղում, երբեմն ինձ թվում է, որ կյանքը ժամանակ առ ժամանակ կանգ է առնում, քանի որ բնակչություն չկա, բոլորը գնում են քաղաք, իրենց հետ տանելով իրենց երեխաներին` իմ ընկերներին, և մեզ` գյուղի երիտասարդներիս, անելու ոչինչ չի մնում: Մինչդեռ քաղաքում զբաղմունքը ավելի շատ է, երեխաները իրենց բավարարված են զգում, սակայն չեն կարողանում հասկանալ, թե որն է իսկական մանկությունը: Իսկ գյուղում ապրող երեխաները վայելում են մանկության ամեն մի պահը ոչ բարենպաստ պայմաններում: Քաղաքում հետաքրքրությունների շղթան ավելի երկար է:

Ժամանակ է գալիս, որ հասկանում եմ, թե ինչքան կարճ ժամանակ է մնացել, որ ես հեռանամ գյուղիցս, որպեսզի ուսումս շարունակեմ: Հենց այդ փաստն է, որ ինձ էլ ավելի է կապում գյուղիս և գյուղիս մարդկանց հետ: Իսկ հետո ժամանակ է գալիս, որ մտքումս ինքս ինձ հետ վիճում եմ, որ պետք է գնամ քաղաք և ապրեմ լավ ու գունավոր աշխարհում: Երբեմն էլ ժամանակ է գալիս, որ ցանկություն չունեմ նույնիսկ մի քայլ անգամ դնել գյուղիցս դուրս, քանի որ գյուղում եմ ծնվել, իմ կյանքի մեծ մասը ապրել եմ այնտեղ, սկսել եմ խոսել, ծիծաղել: Հենց այստեղ է կյանքիս ամեն մի դրվագը, ամեն մի վայրկյանը, ուրախ թե տխուր օրերը անցել: Երբեմն էլ ափսոսում եմ գյուղից քաղաք տանող այդ երկար ու ձիգ ժամերի համար, որոնք ինձ բաժանում են իմ գյուղից:

Իմ մտքերն իրար հակասում են: Բայց մի օր պետք է, ցավոք սրտի, հեռանամ: Ւսկ ո՞ւր գնամ, որպեսզի նույն շրջապատը, նույն ժամանակները լինեն:

Չէ որ չեմ կարող իմ սիրելի մարդանց հետս քաղաք տանել, իմ սիրելի միջավայրը, գյուղի մաքուր օդը և գյուղական, ընկերական ու բարի միջավայրը քաղաք տեղափոխել:

Ինձ հետ կգան միայն կարոտով լցված իմ հուշերը: Ինչքան էլ ինձ ասեն, որ քաղաքում կյանքը ավելի լավ է, հետաքրքիր: Համամիտ եմ, բայց արդյո՞ք ես կարող եմ ինձ ազատ զգալ, զգալ ինչպես իմ գյուղում եմ ազատ զգում:

Ես ուղղակի քաղաքում կլինեմ «վանդակում փակված թռչուն», ով ուզում է դուրս գալ, վայելել իր ազատությունը, պարզել իր թևերը, որպեսզի ճախրի և սավառնի անծայրածիր և անուշ բույրով օծված օդում:

Եվ այս ամենից հետո իսկապես մեծ հարց է ծագում. և որտե՞ղ է լավ:

Սևան մեդիա ճամբար. Փոքրիկ հայացքներ

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Լո՜ւյս, բարի լույս, աշնան արև, սառը խշշոցներ ու քամու պար, ափերը գրկող ալիքներ ու ալիքվող խաղաղություն: Քնելու մեծ ցանկություն, բայց արթնանալու կանչ ու համեղ նախաճաշ:

Ու լույսս կապույտով ավետվեց. իմ խաղաղ երկինքն ու իմ կապույտ Սևանն էին:

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Պիտի գնայինք ֆոտոարշավի. փառատոնի: Դե, պարզ էր, որ շատ մարդիկ էին լինելու: Գիտեի, որ հաստատ մի քանի բարի հայացք պիտի ապրեմ: Տեղ հասնելուն պես, ամենքս անցանք մեր գործին: Երգ, պար, ուրախ հայություն, համով հյուրասիրություն, հավես մթնոլորտ: Կարտոֆիլի ուտեստներ, երեխաների տաշի-տուշիներ ու վառած աթարի հոտ:

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Շահբազյանի

Մինչ բոլորը լուսանկարում էին, ես ուղղակի քայլում էի ու փնտրում իմ հայացքները: Քայլում էի, ուշադիր նայում: Մի քանի րոպե, ու գտա, այն էլ` փոքրիկ, բարի հայացքներ: Մեկը մյուսից սիրուն, պարզ, խորը: Ամենասիրուն հայացքներից մեկը կարոտ ուներ, անունն էլ Վան էր (գուցե մեր Վանի կարոտն էլ կար): Հիմա էլ, որ գրում եմ, աչքերիս առաջ է Վանի հայացքը` խոշոր աչքերով ու ժպիտի գույնով:

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Հենց մեկին մոտենում էի ու հարցնում. «Կգա՞ս` քեզ նկարեմ», ամաչկոտ հայացքով, ցածրիկ ձայնով ու ժպտացող աչքերով համաձայնություն տալով`ասում էր. «ուհո~ւմ»: Ես, ճիշտ է, շեղվել էի ֆոտոարշավի բուն թեմայից, բայց այնպես հավես էր ուղղակի նկարել տեսածդ հայացքները ու իրենց հետ խոսել քո հայացքով: Եվ ինչքան էլ սիրուն նկարած լինեմ իրենց, իրենց հայացքները, մեկ է, նկարներն այնքան չեն խոսի, ինչքան սրտի բառերը` հայացքներ ապրած:

Տեսա, զգացի, սիրեցի ու ապրեցի փոքրիկ հայացքներ…

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի

Լուսանկարը՝ Շուշան Ստեփանյանի