Երբ սկսում եմ մաղել հիշողությունս, հաստատ չեմ կարողանում հիշել օրերն ու դեպքերը, նույնիսկ դեմքերն եմ մոռանում, հիշում եմ միայն հայացքները: Ճամբարում էի, բացի մեր խմբից այնտեղ հանգստանում էին նաև մի քանի երեխաներ մանկատնից` իրենց ղեկավարի հետ: Աղջիկներից մեկը անընդհատ մի անկյունում նստած էր, հայացքը՝ կծկված, տխուր, ընկճված: Ամառ էր, այդ հայացքը չէր մրսում, բայց տաքություն էլ չէր նկատվում: Չէր խոսում, մեկ-մեկ սկսում էր պատմել ինչ-որ բանի մասին, բայց մտացրիվ, բան հասկանալ չէի կարողանում:
-Լուսինե:
-Ուրախ եմ:
Ձեռքը պարզեց, ես էլ սեղմեցի ձեռքը: Սկսեց շոշափել դեմքս, ձեռքերս:
-Ինչ գեղեցիկ ես…
Ախ, այս փոքրիկ աղջնակը հասկացավ մի բան, հասկացավ մի բան, ինչ ես 17 տարի պահանջում էի հայելուց: Իսկ ես հասկացա մի բան, հասկացա , ավելի ճիշտ բացահայտեցի, նրա գունավոր աշխարը այն գույներով, որը նա երբևէ չէր տեսել…
«Քեզ քո երազնե՞րն են մոտ թվում, թե՞ նպատակները: Ամենանպատակասլաց մարդու հետ նույնիսկ կարող եմ վիճել. իմ նպատակն ինձ ավելի մոտ է, քան նրանը: Պատճառը այն չէ, որ ես ավելի նպատակասլաց եմ , այլ այն, որ ես չեմ կարող երազել, իսկ նա միգուցե ամեն գիշեր երազում է՝ ավելի մոտենալով իր նպատակին: Իսկ իմ գիշերները դատապարտված են առանց երազ լինելու. իմ ամբողջ կյանքն է դատապարտված նման գիշեր լինելու:
Մի այդպիսի անիծված գիշեր էլ ես եմ ծնվել: Մի հարցրու մորս ու նրա սիրո մասին. դա նման է ինձ գույներ սովորեցնելուն: Իմիջիայլոց, մի քանի օր առաջ մի փոքրիկ մոտեցավ ինձ, երբ զբոսանքից հետո հանգստանում էի այգում, ու սկսեցինք զրուցել: Մանկապարտեզում գունավոր թղթեր էին նվիրել. սկսեց թղթերը ցույց տալ ու հարցնել , թե ինչ գույնի են դրանք: Ի պատասխան հարցերի, պատասխանում էի, որ սև են: Անասելի զվարճացել էր: Նույն զվարճությամբ էլ մորը պատմեց կատարվածը: Կույրս չկարողացավ տեսնել նրա մոր դեմքը, բայց օդում վախվորած արհամարհանքի ձայն զգացի:
Ա՜խ այդ մայրերը… Միգուցե մորս ինձ թողնել-հեռանալու պատճառը իմ՝ գույներ չտարբերե՞լն էր: Ու նա ինձ բերեց այնտեղ, ուր մեռնում են բոլոր գույները:
Մանկությո՞ւնս: Մանկությունս այնքան դժվար է անցել, որքան և պատանեկությունս: Ո՞վ կարող է ինձ հստակ պատասխանել՝ որտեղ է ավարտվում մանկությունը և սկսվում պատանեկությունը: Միգուցե ձեր պատանեկությունը սկսվում է, երբ սիրահարվում եք կամ սիրահարվում են ձեզ, երբ ընկերների հետ գնում եք խնջույքի կամ երբ հասկանում եք, որ ձեզ դպրոցի գնահատականները չեն հետաքրքրում, ու դուք ավելիին եք արժանի: Ես զրկված եմ եղել այդ ամենից, զրկված այնքանով, որ կարող էի տեսնել նրա դիմագծերը միայն շոշափելով նրա երեսը: Իսկ ինձ սիրահարվե՞լ…Մի´ ծիծաղեցրեք: Ինձ տեսնելիս նույնիսկ հարցնում էին՝ տղա՞ է, թե՞ աղջիկ, ուր մնաց, թե սիրահարվեին: Իսկ մի դայակի մտքով անցել էր իմ մազերը ավելի կարճ կտրել, քան մանկատան մյուս տղաներինը: Տեսնես, ինչու եմ մեղադրում դայակին՝ մազերս կարճ կտրելու համար, կամ այն բոլոր-բոլոր գեղեցիկ ձայնով տղաներին, ովքեր չսիրահարվեցին ինձ:
Իմ ամբողջ կյանքը անցել է ու երևի կանցնի ուրիշների կյանքի հետ համեմատելով: Իմ մանկությունը վերջացել է, երբ վերջացել է մյուսների մանկությունը, իմ պատանեկությունը սկսել է այն ժամանակ, երբ սկսել է մնացածի պատանեկությունը: Բոլոր դեպքերում, իմ մանկությունը ավարտվեց այն ժամանակ, երբ մնացածը վայր դրեցին իրենց խաղալիքները և սկսեցին սովորել:
-Իսկ ի՞նչ ենք անելու կույրի հետ:
-Մենք չունենք հնարավորություն հատուկ գրքեր գնելու:
Ահա և վերջ… Ուսմանս ճակատագիրը որոշված էր:
Բայց ներկա էի լինում դասերին, լսում բոլորին ու լուռ մնում, սիրում բոլորին, բայց միաժամանակ նախանձում նրանց: Նրանք ինձ ընկերներ չէին, իսկապես, բոլորի մեջ էի ու մենակ, բոլորից սիրված ու արհամարհված: Իմ ամենաիրական ընկերը մի ձայնարկիչ էր, որ արդեն հոգնել էր բոլոր այն երգերից, որոնք լսում էի օրը մի քանի անգամ: Ձայնարկիչի համար այդ երգերը, իսկ ինձ համար ձայնարկիչի բացակայությունը կատարյալ ինքնանահատակություն էր: Բայց ամեն դեպքում հայտնվեց մեկը, ում սիրեցի ավելի շատ, քան ձայնարկիչիս: Ամերիկյան ինչ-որ կազմակերպություն կամավորներ էր տրամադրում մանկատներին, բայց այնտեղից վերջինս պիտի ընտրեր մեկին, որի հետ պիտի աշխատեր: Նա հավանեց ինձ (միգուցե խղճաց, բայց ես կուզեի, որ բոլոր խղճահարությունները այդպիսի ավարտ ունենային):
13 տարեկան էի, կամ ավելի ստույգ 13 տարեկան էին իմ հասակակիցները: Ինձ ասացին, որ ինչ-որ կամավոր հետաքրքրվել է ինձանով և ուզում է աշխատել ինձ հետ: Շատ ուրախացա, բայց զարմանքս էլ պակաս չէր, բոլորը սկսեցին ինձնով հետաքրքրվել, հաճելի զրույցներ էին սկսում, ինձ տաղանդ էին նույնիսկ անվանում: Բայց թե ինչու էին ինձ երանի տալիս, չէի հասկանում: Չէի հասկանում,ես պետք է սովորեի այն ամենը, ինչ նրանք հասցրել էին սովորել այս 13 տարիների ընթացքում:
Երկու տարի, երկու երևելի տարիներ: Ուղղակի ես լիարժեք երջանիկ էի: Ես տառեր էի սովորում` հայերեն ու անգլերեն, հատուկ գրքերով: Մենք լինում էինք տարբեր վայրերում, նա ինձ պատմում էր այն բոլոր վայրերի մասին, ուր գնում էինք: Իմ պատկերացրած երկիրը ամենակատարյալն էր, քանի որ այն իրականում գոյություն չուներ:
Ամեն լավ բան իր ավարտն ունի, բայց այն նոր լավ բանի սկիզբը չէր:
Ես 15 տարեկան էի: Նորից նույն գաղջ իրականությունն է, նորից իմ ձայնարկիչը, բայց ուրիշ մարդիկ: Նրանք ավագ դպրոց էին տեղափոխվել, նորերն էին եկել այդտեղ: Ինձ թվում է` ես այստեղ հավերժ մանուկ եմ մնալու, բոլորը կգան ու կգան, իսկ ես… Ես կմնամ նույնը:
Քեզ քո երազնե՞րն են մոտ թվում, թե՞ նպատակները: Ամենանպատակասլաց մարդու հետ նույնիսկ չեմ էլ ուզում վիճել, քանի որ ես էլ նպատակներ չունեմ…»
Սպիտակ մազերն ու երկար մորուքը մատնում էին նրա իրական տարիքը: Իսկ կնճիռներն ու աչքերի տակ գոյացած պարկերն ասում էին, որ նա երիտասարդ է ծերություն կոչվող թագավորությունում: Ֆիդայական մորուքը դեռ պատերազմ էր շնչում, բայց արտաշնչում միայն ու միայն խաղաղություն: Խոսում էր ամեն ինչից, պատմում իր գյուղից, իր պատանեկությունից: Հոգու խորքում հայտնված թախիծը, որն արտահայտված էր աչքերում, ասում էր, որ նա ամեն ինչ կտար այդ մաքուր չպղծված բնությունը նորից վայելելու համար, նորից այն գյուղ գնալու, որտեղ ծնվել ու մեծացել էր: Բայց այն, ինչ չէին արել քաղաքային փոշին ու գործարանները, արեց թշնամին՝ փակելով դրախտը բոլոր կողմերից: Աչքերում հայտնված թախիծը կարոտի ու անհասանելիության խառնուրդ է: Յուրաքանչյուր պահի համար մի ավանդական խորհուրդ կար լեզվի տակ, մի խրատ, որ խորհրդավորություն էր մտցնում սովորական, առօրյա զրույցների մեջ, որը լսել և չանել չէինք կարող, քանի որ ոչ թե վախենում, այլ հարգում էինք նրան և այն ճշմարտությունը, որը թաքնված էր նրա խոսքերի մեջ, այն ճշմարտությունը, որը զերծ էր պահում մեզ տարբեր ստերից: Յուրաքանչյուր մանկանան «հանցագործություն» կամ պատանեկան «անօրինություն» պատասխան էր ստանում շատ հանգիստ և ուսուցողական կերպով: Զարմանալի է՝ պատերազմի թոհ ու բոհի մեջ թրծված այդ մարդը մեր՝ իր երեխաների հետ զրուցելիս և այդ զրույցներով մեզ դաստիարակելիս դառնում էր մի ուրիշ մարդ. պատերազմի ընկերները նրան տանը տեսնեին, երևի չճանաչեին, որ ինքն է: