Մենք ուղղակի «մենք» չենք: Մեր «մենքը» մնացած բոլոր ազգերի «մենքերից» ամենահզորն ու ամենաուժեղն է: Բայց մեր խնդիրն այն է, որ մեր «մենքը» գնալով դառնում է «ես»՝ ամեն մեկը իր անհատական «ես»-ի մասին մտածելով։

Այս տարին իր ամեն ինչով դաս էր, որ պետք է ամեն մեկս վերցնեինք պետքականը ու օգտակարը։ Ոմանք վերցրին, ոմանք չվերցրին, ոմանք էլ ընդհանրապես չմասնակցեցին դասին։

Այս տարին ինձ համար գնահատման, սիրելու, ներելու, օգնելու, հաղթահարելու ու պայքարի տարի էր։ Հաջորդ տարուն սպասում եմ շատ ակնկալիքներով, բայց միայն չեմ սպասելու, այլ գործելու եմ, պայքարելու եմ։

Պայքար բառը շատ եմ սիրում. շատ մեծ ուժ ունի  ցանկացած պարագայում։ Վարժություններ անելիս, երբ կանգ եմ առնում, լսում եմ. «Հանձնվեցի՞ր», ու մեջս հենց պայքարն է արթնանում, ու սկսում եմ ավելի լավ անել։

Ես ու ընկերս պայքարում ենք ու պայքարելու ենք մնացած տղերքի հետ միասին։ Այս տարում շատ բաներ տեսանք, հասկացանք, ապրեցինք, կորցրեցինք, բայց ուզում եմ, որ շարունակենք ապրել՝ իրար մասին հոգ տանելով, մեկի ցավը ճիշտ պահին կիսելով, սիրելով, նվիրվելով, որովհետև մենք ուրիշ տարբերակ չունենք։

Մենք ուղղակի «մենք» չենք:

Փոխվեցին ուսանողի օրագրի գալիք բոլոր տողերը, որոնք պիտի գրվեին, պիտի դառնային պատմություն: Որպես հասարակ ուսանող պիտի պատմեի ձեզ մի առեղծված, մի օր, մի ժամ, որն իր հետքն էր թողել կյանքումս: Բայց փոխվեց ամեն ինչ՝ իմ, քո ու նրա կյանքերը փոխվեցին, ինչքան որ հնարավոր էր:

Օրը փոխվել էր, աչքերս փակվեցին օրվա ծանր ու տխուր մտքերից։ Քնեցի նույն մտքով՝ հաղթելու ենք, ես երբեք չեմ կասկածել դրանում, ամեն օր եմ այդ մտքով քնել։ Եթե քնեի այդ գիշեր, եթե չտեսնեի այն, ինչ տեսա, եթե չլսեի, չզգայի, եթե ընկերներ չկորցնեի, եթե առաջվանը լինեի… Եվ հիմա եմ զգում, որ ես ոտքից գլուխ վրեժ եմ դարձել։ Ուզում եմ առնել բոլոր նրանց վրեժը, ովքեր չկան, բայց անզորության հանդարտ հոսանքը ինձ միշտ տապալում է այնտեղ, որտեղ կանգնում եմ։

Երբեք ու ոչ մի ազգ չի կարող ասել, որ հասկանում է մեզ, չհավատաք, չի կարող, մինչև իր տանը, իր ծննդավայրում չսպանեն իր հայրենակցին, եղբորը, հորը, սիրուն մի բանի համար միայն։ Մեր դեպքում «հանցանքը» հայ լինելն էր։ Դժվար է հայ լինելը, ու հիմա եմ հասկանում միայն, թե ինչու։

Հուսահատության մի դառը զգացում համակեց ինձ։ Զգացի՝ նորից հաղթեցինք աշխարհին, նորից վազեցինք արդարության ետևից ու նորից մենակ մնացինք, աշխարհն էլ սփոփեց մեզ, որպես պարտվող։

Ու այսօր մենակ ենք թողնում քեզ, ինչպես մենակ են թողնում տան փոքրին, բայց ում ամենից շատն են սիրում, ում ատամներով պաշտպանում են, բայց մի օր անզորությունից լքում են ու գնում, որ ավելի լավը դարձած ետ գան։ Մենք էլ թողնում ենք քեզ, քո հողի վրա ընկավ ընկերս, եղբայրս, հարազատս, գրկի՛ր նրանց, սու՛րբ պահիր նրանց արյունը ու սպասի՛ր։ Մենք ետ ենք գալու։ Չգիտեմ՝ քանի օրից, քանի տարուց, բայց գալու ենք։

Երազանքս գրկելու եմ ու ապրեմ, ամուր գրկելու եմ քեզ չտեսած, քեզ հետ չնկարված ու քեզնով չհիացած օրերս, գրկելու եմ քո գրկից եկած զինվորներին ու հոտն եմ առնելու քո, շունչդ եմ զգալու, վանքիդ «Տեր ողորմեա»-ն եմ լսելու։ Հաղթանակի ոգով, հաղթանակը ամուր բռնած, բայց պարտված, իրենց ձեռքերն եմ համբուրելու։ Ծնկելու եմ, աղոթեմ ու զգամ, որ քո վանքում եմ, զգալու եմ, որ իմն ես, որ ապրեմ։

Համբուրում եմ վանքիդ պատերը, գրկում եմ ամեն մի քարդ, փարվում եմ  բնությանդ։ Տե՛ս ինձ, զգա՛ ինձ ու ձա՛յն տուր, կանչի՛ր ինձ, ու ես կգամ։ Կթողնեմ տունս, կթողնեմ նրան, ում տեսա մի օր ու սիրեցի, կթողնեմ ամենաթանկը ու կգամ, որովհետև քեզնից թանկ էլ ոչինչ չմնաց։

Հայրենիքս, տունս, ես, երազանքներս չքացան: Հասկացա, որ դատարկ բաների մասին եմ երազել։ Հիմա ապրում եմ, որ մի օր գիրկդ գամ, որ եղբայրներիս կարոտն առնեմ, իրենց ոտնահետքերն ամենից երանելի ճանապարհին են մնացել, որ կենդանանան ու ինձ հետ քայլեն։

Ու գիտե՞ս ինչու. ես հասկացա, որ պարտական եմ, բայց ինքս էլ չգիտեմ, թե ում։ Ես պարտական եմ Նրան, նրան ում  չեմ ճանաչում ու նրան, ում հետ մի ամբողջ կյանք ապրեցի։ Ես պարտական եմ այն անջնջելի սպիով և կաղացող ոտքով երիտասարդին, ում հետ մետրոյի ամբոխի մեջ ենք։ Ես պարտական եմ այն փոքրիկ խանութի վաճառողուհուն, այն պատկառելի տարիքով և աչքերի խորը թախիծով կնոջը, ում որդին ետ չեկավ պատերազմից։ Բոլորս մնացինք պատերազմի դաշտում, մեր մարմինները ետ եկան, հոգիները, պատերազմում խաղաղություն փնտրող ու ապրելու իրավունքը շալակած, մնացին այնտեղ՝ ամպերից վերև, որտեղ աղավնիներն են ճախրում ու մարտնչում են արծիվները։

Փոխվեցին ուսանողի օրագրի գալիք բոլոր տողերը, և ուսանողն ինքն էլ փոխվեց ու գուցե փոխվեց ընդմիշտ…

Դու հիմա երևի ինչ որ սրճարանում սուրճ ես խմում: Երևի հաղթահարում ես, մեջդ կուլ տալով, մտքումդ հայհոյելով հետպատերազմյան ցավն ու սարսափը, մինչդեռ դրա հետքերը շատերի կյանքում հավերժ մնալու են։ Իսկ երբևէ լսե՞լ ես սարսափ ֆիլմի վերջում ինչ որ սպասված happy end-ի մասին: Ո՞չ, ես նույնպես չէի լսել, մինչև որ ընկերներս դարձան ֆիլմի գլխավոր հերոսները:

27.09. 2020 – սարսափ ֆիլմի սկիզբը

Հենց առաջին օրը իրեն՝ նույն մեր հերոսին, իր ջոկի հետ բարձրացնում են Թալիշ` պաշտպանության: Բայց ավաղ, ուշացած: Թալիշն արդեն գրավված էր։ Ի՞նչ էր մնում անել` փորձել հետ գրավել։ Գրողը տանի, 21-րդ դարում, զարգացած տեխնոլոգիական ժամանակաշրջանում 18 տարեկան զինվորը ի՞նչ պետք է աներ, երբ օդում իր քաշի ու իր տարիքի զենքեր էին պտտվում ու թափվում գլխին։ Երբ երկինքը ինչ որ լուսավորությամբ էր պատվում, բայց ոչ հրավառության։

-Տղերք, պառկեք,- բղավում է ընկերս, ու հանկարծ 10 մետր աջ ինչ որ բան ընկնում ու ավիրում է ամեն ինչ: Փրկվում են, փրկվում է, մեռնում, նորից ծնվում է: Մինչդեռ տանը ու իրեն սպասողների համար ինքը քնած է, կամ ապահով մի տեղ նստած… Ծիծաղելի է, կամ ոնց ասում են. «Ծիծաղելի կլիներ, եթե այդքան տխուր չլիներ»:

Օր 2

Ոտքը դուրս է դնում շենքից, վազում ու հանկարծ պայթում է շենքը։ Նա ամբողջ զորամասի, ամենավերջին վաշտի, ամենավերջին դասակի, ամենավերջին զինվորն էր: Բայց սա էլ դեռ վերջը չէր:

Օր 3, դիրքեր

Մինչ մենք Երևանի կենտրոնում ուտելիք էինք հավաքում էն հույսով, որ դրանցից մեկը կհասնի իրենց՝ զուգահեռ իրականությունում մի շաբաթ առանց ջուր ու հաց նրանք դիմացել են: Վերջին հույսը անձրևն էր, էն էլ երկինքն էլ էր հրաժարվել էս մի բուռ ազգից:

Հոկտեմբերի 1

Մի ամբողջ դիվիզիայի հարձակում: Բայց դե ի՞նչ կռիվ, երբ զենքն էլ է վերջանում: Էդ պահին ոչինչ  չի մնում, քան հավատը: Հավատը, որ մի օր էս ամեն ինչը կվերջանա։ Այդ պահին կողքը մի մեծ քարին է փամփուշտը հարվածում: Քարին, ոչ թե իր գլխին: Մտքում միայն ասում է. լավ պրծա:

Հոկտեմբերի 2

Ընկնում են շրջափակման մեջ: Երբ ողջ մնալու հավանականությունը 0,001 տոկոս է, գլխում մի բան է միայն պտտվում. «Մամայի ծնունդն ա»…

Բայց դե մեր Վահագնը բախտավոր աստղի տակ էր ծնվել: էս անգամ էլ են փրկվում:

Հոկտեմբերի 3` սարսափ ֆիլմի ամենավատ մասը,  կամ վերջից 5 պակաս

Կորցնում է զինակից ընկերներին աչքի առաջ: Հետո ինչ որ ուժեղ գմփոց, ու գերաններն ընկնում են վրան: Ավիացիան էր ռմբակոծում, ու հարվածի պատճառով վիրավորվում է: Բան չէր մնում անել, քան դուրս գալ ավերակների տակից ու վազել։ Ուժասպառ էր, միայն մի խոսք էր գլխում. «Դե խփում եք` խփեք, էլ չեմ կարում»:

Որոշ ժամանակ անց հասնում է օգնությունը: Իզուր չի, որ ապագա բժիշկ է: Մինչ կօգնեին, ինքն է իր վերքը մշակում: Ու շարունակում է կռվել, մինչև վերջ կռվել էն հողակտորի վրա, որին մենք մեր գրքերում հայրենիք ենք կոչում։ Ու երբ մարում է ապրելու հույսը, հիշում է, որ հարյուրավոր կիլոմետրեր էն կողմ մարդիկ կան, որ ամեն վայրկյան սպասում են: Ներսում խեղդելով կորցնելու վախը, ուղղակի լուռ սպասում են:

Իսկ սարսափ ֆիլմի HAPPY END-ը այն է, որ մեր Վահագնը փրկվում է, վերածնվում է նորից, որովհետև իր փրկությամբ նա դեռ հարյուրավոր կյանքեր պետք է փրկի:

Որովհետև իր փրկվելով, փրկելու է շատերին։

…Իսկ վերածնված տղաների վերադարձը հավաստումն է նրա, որ կյանքը սիրուն է ու «դատապարտված է» շարունակվելու: