Իմ զրուցակիցը երիտասարդ գրող, թարգմանիչ, երգահան Էլիզա Մխիթարյանն է:
-Քանի՞ տարեկանից եք սկսել ստեղծագործել:
-Ստեղծագործում եմ շատ վաղուց, առաջին անգամ տպագրվել եմ առաջին դասարանում։ Թերևս անկեղծ մի գաղտնիք բացեմ, անգամ ատամհատիկ կոչվող ավանդական արարողությանը, երբ պիտի պարզ դառնա երեխայի ապագա մասնագիտությունը, ես միանգամից վերցրել եմ գրիչ։
-Ինչպե՞ս սկսեցիք Ձեր գրական-ստեղծագործական ուղին:
-Առաջին դասարանում «Մենք» ամսագրում տպագրվելուց հետո շատ երկար դադար էր ինձ մոտ, և գրական-ստեղծագործական ուղիս շարունակվեց միայն 17 տարեկանում, երբ ընդունվել էի ԵՊՀ Արևելագիտության ֆակուլտետ։ Այդ ժամանակ ես սկսեցի թղթակցել «Թիվի Ալիք» շաբաթաթերթի «Շավիղ» գրական էջին, սկսեցի պարբերաբար տպագրվել, տարիների ընթացքում այնքան բան սովորեցի իմ խմբագրից, որ բառերով նկարագրելու չէ, այն խմբագրից, ով նաև հետագայում դարձավ իմ գրքի խմբագիրը՝ Սերգեյ Հարությունյանը։ Այդ ժամանակ նաև մի գրական մրցույթում իմ «Դժոխքից 50 մետր հեռու» պատմվածքը ճանաչվեց լավագույն արձակ գործ, որը հետագայում մի շարք ամսագրերում ու թերթերում տպագրվեց։ 17 տարեկանից սկսվեց հիմնական ուղիս, բազմաթիվ թերթերից, ամսագրերից առաջարկներ ստացա, կայքերից առաջարկներ ստացա, համահավաք ժողովածուներում տպագրվելու առաջարկներ և այդպես մտա մի աշխարհ, որի անունն է «Գրականություն»։
-Ի՞նչ է Ձեզ համար գրականությունը:
-Մարդկության պատմությունը կհավասարվեր զրոյի, եթե չլիներ գրականությունը։ Գիրքը մարդկության պատմությունն է, եկեք մի պահ պատկերացնենք, որ աշխարհում ոչ մի գիրք չգրվեր, այսօր մենք ոչինչ չէինք իմանա մեր պատմության մասին, պատկերացնենք, որ աշխարհում ոչ մի գրող ծնված չլիներ, ոչ ոք չգրեր մարդկային հույզերի մասին, ոչ ոք չպատմեր իր ժամանակաշրջանի մասին, ոչ մի պատմավեպ չգրվեր և այդպես շարունակ։ Կլիներ աղետ։ Այնպես որ, բարձր գրականությունը ոչ միայն իմ, այլև ամբողջ մարդկության պատմությունն է և սա բացարձակ ու անքննելի ճշմարտություն է։
-Հատկապես ո՞ր ժանրով եք ստեղծագործում:
-Նախընտրում եմ գրել կարճ պատմվածքներ, նորավեպեր, որոնք ունեն անսպասելի ավարտ և ընթերցողի համար ապահովում են լարված ընթացք: Ունեմ պատմվածքներ, որտեղ պատմական դրվագներ են նկարագրված։ Ինքս աբսուրդ, էքզիստենցիալ գրականության սիրահար եմ, իմ գրականության մեջ ակամա կան նաև այդ դրսևորումները, մասնավորապես՝ մարդկային գոյության, կեցության խնդրի որոնումները, աբսուրդային դրվագներ և այլն:
-Իսկ ի՞նչ եք կարծում՝ ո՞ր ժանրի ստեղծագործություններն են առավել հետաքրքրում ժամանակակից հայ երիտասարդությանը:
-Ժամանակակից հայ երիտասարդության հետաքրքրությունները շատ տարբեր են, չեմ կարող ասել՝ ո՞ր ժանրն է ավելի հետաքրքրում, բայց հաստատ կարող եմ ասել, որ պաթետիկ բովանդակությամբ գրքերը շատ քչերին են այլևս ձգում։ Ժամանակակից մարդն առհասարակ ձգտում է կարճ գրքերի, կարճ, բայց բովանդակալից խոսքի, եթե օրինակով խոսեմ, ապա անցած դարում, եթե որևէ հեղափոխության ժամանակ մարդը պատրաստ էր իր հետ աթոռ վերցնելու և լսելու հրապարակախոսական երկարաշունչ ճառեր, ապա այսօրվա երիտասարդը դա հաստատ չի անի։
-Ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի գիրքը, որը խորհուրդ կտաք բոլորին կարդալ:
-Սիրելի գրքեր շատ ունեմ, բայց ամենասիրելի գրքերը ամենասիրելի գրողի կողմից գրվածներն են։ Խոսքը Ֆրանց Կաֆկայի մասին է, ով ինձ համար եղել և մնում է համաշխարհային աբսուրդ, էքզիստենցիալ գրականության լավագույն ներկայացուցիչներից մեկը։ Խորհուրդ եմ տալիս կարդալ նրա բոլոր գրքերը, մասնավորապես՝ «Դատավարություն», «Կերպարանափոխություն» և «Դղյակը» ստեղծագործությունները։
-Ձեր գիրքը` «Ռոմանտիղմը», շատ հետաքրքիր է և՛ իր շապիկով, և՛ վերնագրով: Կարո՞ղ եք մեկնաբանել այն:
-Հետաքրքիր է «Ռոմանտիղմը», թե ոչ, ընթերցողը կասի և այս ընթացքում որքան որ լսել եմ կարծիքներ, դրանք եղել են դրական։ «Ռոմանտիղմն» իմ առաջին ձեռքբերումն է, առաջին հաստատուն քայլը, ես երջանիկ եմ, որ իմ առաջին գիրքը տպագրելու համար ոչ թե փորձել եմ հովանավոր գտնել, կամ դիմել տարբեր հրատարակչությունների, այլ հակառակն է տեղի ունեցել։ Ես երջանիկ եմ, որ իմ գրականությունը նկատել են և գնահատել։ Գրքում ներառված են կարճ պատմվածքներ, թեմաները շատ տարբեր են, բայց գրքի գլխավոր ուղեգիծն այն է, որ այս արդի աշխարհի խելահեղ շրջապտույտում մարդը նույնն է, նրա հույզերը նույնն են և նա միշտ ձգտում է դեպի հասարակը, դեպի սկիզբը, ինչպես գրքի առաջաբանում ասել է Մարգարետ Ասլանյանը՝ մարդը ձգտում է դեպի միակ կատարյալը, դեպի հասարակը՝ զբանս սկզբի։
-«Հիասթափությունը զարհուրելի հիվանդություն է»։ Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք Ձեր այս խոսքերը: Դուք հիասթափություն ապրե՞լ եք:
-Ցույց տվեք ինձ աշխարհում գեթ մեկ մարդու, ով չի ապրել հիասթափություն և ես կասեմ, որ գրել եմ բառեր ոչնչի մասին։ Անգամ փոքրիկ երեխաները, որ երազում են հեծանիվ ունենալ և ինչ-ինչ պատճառներով չեն ունենում՝ ապրում են հիասթափություն։ Ես էլ իմ կյանքում ունեցել եմ և վստահ եմ, որ դեռ շատ կունենամ հիասթափություններ, որովհետև սա կյանք է և վերջ։ Եվ այո, հիասթափությունը զարհուրելի հիվանդություն է, և ոչ մեկս ապահովագրված չենք այդ հիվանդությամբ վարակվելուց:
-Ձեր ձեռքբերումները որոշակի են նաև գեղարվեստական թարգմանության ոլորտում. բուն ստեղծագործական վիճակն ինչպե՞ս եք զուգորդում թարգմանական գործին:
-Ես «Երևանյան Էսքիզ» գրական, մշակութային հարթակի համահիմնադիրն եմ և հանրային կապերի ղեկավարը, ի սկզբանե թարգմանություններս սկսել եմ հրապարակել այդ հարթակում, իսկ հետագայում պահանջը մեծացել է և նաև այլ հարթակներում են սկսել հրապարակվել և հրատարակվել, մասնավորապես՝ այս պահին նաև թղթակցում եմ «Մշակութային հրապարակ» ամսաթերթին՝ տրամադրելով գեղարվեստական թարգմանություններ, որոնք անում եմ արաբերենից, քանի որ մասանգիտությամբ արաբագետ եմ։ Գեղարվեստական թարգմանությունը ոչ միայն չի խոչընդոտում, այլև օգնում է գրողական գործունեությանը։ Ասեմ, որ շատ բարդ է թարգմանել պոեզիա, հնարավոր չէ կատարել բառացի թարգմանություն, որովհետև այդ դեպքում ուղղակի կստացվի մտքերի մի կույտ, որը քո լեզվով ոչինչ չի տա ընթերցողին։ Գեղարվեստական թարգմանությունը շատ պատասխանատու աշխատանք է, կասեմ, որ թարգմանությունը կրկնակի հաջողված է, եթե այն կատարում է հենց գրողը, որովհետև գրողը կարողանում է տեսնել մեկ այլ գրողի պատկերները և որսալ դրա հայերեն տարբերակն այնպես, որ փոխանցի այն նույն շքեղությունը, ինչը բնագրում է։
-Ո՞րն է Ձեր կյանքի կարգախոսը:
-Վերջին տասը տարիների ընթացքում կյանքիս կարգախոսը Հեմինգուեյի խոսքերն են․ «Երբեք մի՛ շփոթիր շարժումը գործողության հետ»։
-Ի՞նչ խորհուրդ կտաք սկսնակ գրողին, ինչի՞ն պետք է առավել ուշադրություն դարձնել և ինչի՞ց խուսափել:
-Սկսնակ գրողին խորհուրդ կտամ շատ կարդալ և լինել գերակտիվ՝ փնտրելով հարթակներ սեփական գրականությունը մատուցելու համար։ Խորհուրդ կտամ լսել փորձառու կամ որոշակի ճանապարհ անցած գրողների կարծիքը իր գրականության վերաբերյալ և ընդունել առողջ քննադատությունը, իսկ լավ խոսեքրից չմեծամտանալ, այլ շարունակել հղկել սեփական գրիչը։
-Ի՞նչ ծրագրեր ունեք ապագայի հետ կապված:
-Ապագայի հետ կապված պլաններ շատ կան, որոնց մասին կնախընտրեմ լռել։ Կասեմ միայն այն, որ իմ ողջ ներուժը դրվելու է որակյալ, բարձր մշակույթի ստեղծման և պահպանման գործում։
